1, 2. Inki kuminaka Polo ti Barnabasi na Listre?

 BANTU ke tula milolo ya kiese na Listre. Bakala mosi yina butukaka makulu-kifu ke pumbuka-pumbuka na kiese sambu banzenza zole me belula yandi. Bantu ke yituka mingi mpi bo ke yindula nde banzenza yai zole kele banzambi. Yo yina, nganga-nzambi mosi ya Zeusi me kwisa kunatila banzenza yai, Polo ti Barnabasi, bampu ya bintuntu mpi bangombe, yina ke tula makelele. Yandi ke zola kufwa yo sambu na kutambikila Polo ti Barnabasi. Kansi Polo ti Barnabasi ke songa bantu na ndinga ya ngolo na kusala ve mambu yina. Polo ti Barnabasi me pasula bilele na bo mpi bo me kota nswalu na kati ya bantu yina mpi me bondila bo mingi na kusambila bo ve. Bikesa ya mingi yina bo me sala me kanga bantu yina nzila ya kusambila bo.

² Na nima, Bayuda ya Antioshe ya Pisidia mpi ya Ikoniumi me kwisa na Listre. Bo ke telemina Polo ti Barnabasi. Yo yina bo me kusila Polo ti Barnabasi makambu mpi bantu ya Listre me yantika kumenga Polo ti Barnabasi. Bantu yina vandaka ntete kuzola kusambila Polo ti Barnabasi me ziunga Polo mpi me losila yandi matadi tii kuna Polo ke kudizaba diaka ve. Makasi ya bantu yai me lembama, yo yina bo me benda Polo, yina kele ti bamputa na nitu, na nganda ya mbanza mpi bo ke yindula nde yandi me fwa.

3. Inki bangiufula beto ta tadila na kapu yai?

³ Inki basisaka bampasi yai? Inki dilongi beto balongi ya nsangu ya mbote lenda baka na disolo yai ya ke tubila Polo, Barnabasi mpi bantu ya Listre yina sepelaka ntete ti bantu yai zole mpi na nima mengaka bo? Inki mutindu bankuluntu lenda landa mbandu ya Barnabasi ti Polo yina landaka kulonga nsangu ya mbote mpi “vandaka kutuba ti kikesa na kiyeka ya Yehowa”?​—Bis. 14:3.

4, 5. Sambu na nki Polo ti Barnabasi kwendaka na Ikoniumi mpi nki salamaka kuna?

⁴ Bilumbu fioti na ntwala, bo kulaka Polo ti Barnabasi na Antioshe  ya Pisidia, mbanza yina bantu ya Roma vandaka kuyala, ntangu Bayuda yina vandaka kutelemina bo pusaka bantu na kubasisa mavwanga sambu na kupesa Polo ti Barnabasi mpasi. Polo ti Barnabasi lembaka ve nitu sambu bantu buyaka kuwa nsangu yina bo vandaka kulonga, kansi “bo pupulaka [pusiere] ya makulu na bo.” (Bis. 13:50-52; Mat. 10:14) Polo ti Barnabasi kwendaka na ngemba mpi bo bikaka nde Nzambi yandi mosi kusambisa bantu yina buyaka nsangu ya mbote. (Bis. 18:5, 6; 20:26) Bamisionere yai landaka kulonga nsangu ya mbote ti kiese na bisika ya nkaka. Bo tambulaka bakilometre kiteso ya 150 sambu na kukwenda na sudi-esti mpi kuna bo kumaka na kisika mosi, na kati-kati ya bangumba ya Taurus mpi Sultan.

⁵ Polo ti Barnabasi bikalaka ntete na Ikoniumi, mbanza mosi ya nene na provense ya Galatia yina bantu vandaka kusala mambu bonso Bagreki mpi yina bantu ya Roma vandaka kuyala. a Bayuda mpi bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda vandaka mingi na mbanza yai. Mutindu yo vandaka kikalulu ya Polo ti Barnabasi, bo kotaka na sinagoga mpi bo yantikaka kulonga. (Bis. 13:5, 14) “Bo [longaka] mbote kibeni, yo yina Bayuda ti Bagreki mingi kumaka kukwikila.”​—Bis. 14:1.

6. Sambu na nki Polo ti Barnabasi vandaka balongi ya mbote mpi nki mutindu beto lenda landa mbandu na bo?

⁶ Sambu na nki Polo ti Barnabasi vandaka balongi ya mbote? Polo zabaka Ndinga ya Nzambi mbote-mbote. Yandi vandaka kutubila mbote mpenza masolo ya Biblia, mambu yina Nzambi silaka mpi Nsiku ya Moize sambu na kumonisa nde Yezu kele Mesia yina Nzambi silaka. (Bis. 13:15-31; 26:22, 23) Barnabasi vandaka kuzola mpenza bantu. (Bis. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Polo ti Barnabasi vandaka ve kutula ntima na mayele na bo mosi, kansi bo vandaka kutuba “na kiyeka ya Yehowa.” Inki mutindu nge lenda landa mbandu ya bamisionere yai na kisalu na nge ya kulonga? Nge lenda landa mbandu na bo kana nge sala mambu yai: Yikama mbote-mbote ti Ndinga ya Nzambi. Pona baverse yina ta simba mpenza ntima ya bantu ya nge ke longa. Sosa mitindu ya kupesa bantu yina nge ke longa kikesa. Mambu ya nge ke longa fwete katuka ntangu yonso na Ndinga ya Yehowa kansi ve na mayele na nge mosi.

7. (a) Inki bantu ke salaka ntangu bo ke waka nsangu ya mbote? (b) Inki nge fwete vila ve kana bantu ya dibuta na beno me kabwana sambu nge me ndima nsangu ya mbote?

⁷ Bantu yonso ve na Ikoniumi vandaka na kiese ya kuwidikila Polo ti Barnabasi. Luka ke yika nde: “Bayuda yina kwikilaka ve pusaka bantu ya makanda na kusala mavwanga mpi bo pusaka bo na kumenga bampangi.” Polo ti Barnabasi bakisaka nde yo lombaka nde bo bikala ntete kuna sambu na kulanda kulonga nsangu ya mbote, “bo lutisaka ntangu mingi kuna, bo vandaka kutuba ti kikesa.” Yo yina, ‘bantu ya mbanza  yina kabwanaka; bantu ya nkaka kotilaka Bayuda kansi bankaka kotilaka bantumwa.’ (Bis. 14:2-4) Bubu yai mpi, bantu yonso ve ke ndimaka nsangu ya mbote. Bantu ya ke ndimaka yo ke kumaka kuzinga na bumosi kansi bayina ke ndimaka yo ve ke kabwanaka ti bayina ke ndimaka yo. (Mat. 10:34-36) Kana bantu ya dibuta na beno me kabwana sambu nge me ndima nsangu ya mbote, kuvila ve nde mbala mingi bo ke salaka yo sambu bo ke waka mambu mingi ya luvunu yina bantu ke kusilaka beto. Kansi bikalulu na nge ya mbote lenda monisa nde mambu yina bantu ke tubaka sambu na beto kele ya luvunu mpi nsuka-nsuka yo lenda pusa bantu yina ke telemina nge na kusoba.​—1 Pie. 2:12; 3:1, 2.

8. Sambu na nki Polo ti Barnabasi katukaka na Ikoniumi mpi mbandu na bo ke longa beto nki?

⁸ Na nima ya mwa bantangu, bantu yina vandaka kutelemina Polo ti Barnabasi na Ikoniumi wakanaka sambu na kulosila bo matadi. Ntangu bantu zabisaka Polo ti Barnabasi mambu yai, bo kwendaka kulonga nsangu ya mbote na kisika ya nkaka. (Bis. 14:5-7) Bubu yai mpi beto ke salaka mambu na mayele ntangu beto ke longaka nsangu ya mbote. Beto ke tubaka ti kikesa ata ntangu bantu ke tubaka mambu ya mbi sambu na beto to sambu na nsangu ya mbote. (Bafil. 1:7; 1 Pie. 3:13-15) Kansi kana beto me bakisa nde yo ta basisa mubulu, beto ke salaka ve mambu yina lenda tula luzingu na beto to ya bampangi ya nkaka na kigonsa.​—Bing. 22:3.

9, 10. Mbanza Listre vandaka na wapi mpi nki beto me zaba sambu na bantu ya mbanza yai?

⁹ Polo ti Barnabasi kwendaka na Listre, mbanza yina bantu ya Roma vandaka kuyala,  na bakilometre kiteso ya 30 na ndambu ya sudi-westi ya Ikoniumi. Bantu ya Listre vandaka kuzinga mbote ti bantu ya Antioshe ya Pisidia, kansi na Listre Bayuda vandaka ve mingi. Mbala ya nkaka bantu ya Listre vandaka kutuba Kigreki, kansi ndinga na bo kibeni vandaka ndinga ya Likaonia. Polo ti Barnabasi yantikaka kulonga na nganda mbala ya nkaka sambu sinagoga vandaka ve na Listre. Na Yeruzalemi, Piere belulaka muntu mosi yina butukaka makulu-kifu. Na Listre, Polo mpi belulaka muntu mosi yina butukaka makulu-kifu. (Bis. 14:8-10) Ntangu Piere salaka mambu ya kuyituka, bantu mingi kumaka Bakristu. (Bis. 3:1-10) Kansi ntangu Polo salaka mambu ya kuyituka, bantu basisaka mavwanga ya ngolo.

¹⁰ Mutindu beto tubilaka yo na luyantiku ya kapu yai, ntangu kikata yina telamaka mpi yantikaka kutambula, bantu ya Listre yina vandaka kusambila banzambi ya luvunu yindulaka nde Polo ti Barnabasi vandaka banzambi. Bo vandaka kubinga Barnabasi nde Zeusi, mfumu ya banzambi mpi bo vandaka kubinga Polo nde Ermesi, mwana ya Zeusi mpi muntu yina ke tubaka sambu na banzambi. (Tala lupangu “ Lusambu ya Zeusi mpi ya Ermesi na Mbanza Listre.”) Ata mpidina, Barnabasi ti Polo vandaka kaka ti lukanu ya kusadisa bantu yina na kubakisa nde bo vandaka kutuba mpi kusala mambu na kiyeka ya Yehowa, Nzambi ya kieleka kansi ve na kiyeka ya banzambi ya luvuvu.​—Bis. 14:11-14.

11-13. (a) Inki Polo ti Barnabasi songaka bantu ya Listre? (b) Tubila dilongi mosi yina beto lenda baka na mambu yina Polo ti Barnabasi tubaka.

¹¹ Ata bantu salaka mambu mutindu yina, Polo ti Barnabasi salaka bikesa ya kulonga bo nsangu ya mbote. Mambu yina Luka sonikaka, ke sadisa beto  na kubakisa mutindu ya mbote ya kulonga nsangu ya mbote na bantu yina ke sambilaka banzambi ya luvunu. Polo ti Barnabasi songaka bo nde: “Sambu na nki beno ke sala mambu yai? Beto mpi, beto kele bantu ya kele ti bifu bonso beno. Beto ke zabisa beno nsangu ya mbote, sambu beno bika bima yai ya mpamba-mpamba mpi beno sambila Nzambi ya moyo, yina salaka zulu, ntoto, nzadi-mungwa, mpi bima yonso yina kele na kati na yo. Na ntangu ya ntama, yandi pesaka makanda yonso nzila ya kulanda banzila na bo mosi, ata yandi kudibikaka ve kukonda kimbangi kansi yandi salaka mambu ya mbote mutindu yandi ke pesaka beno mvula mpi bansungi yina bambuma ke basikaka mingi, ebuna yandi ke pesaka beno madia mingi mpi ke fulusaka bantima na beno na kiese.”​—Bis. 14:15-17.

¹² Mambu yai ya Polo ti Barnabasi tubaka ke longa beto nki? Ya ntete, bo vandaka ve kudimona mfunu mingi kuluta bantu yina bo vandaka kulonga. Bo sosaka ve nde bantu kutadila bo bonso banzambi. Kansi na kudikulumusa yonso, bo ndimaka nde bo vandaka mpi ti bifu bonso bansadi ya banzambi ya luvunu yina bo vandaka kulonga. Ya kieleka, Polo ti Barnabasi vandaka Bakristu ya bo me tulaka mafuta na mpeve santu mpi bo vandaka diaka ve kukwikila na malongi ya luvunu. Bo vandaka mpi ti kivuvu ya kuyala ti Kristu. Kansi bo bakisaka nde bantu ya Listre lendaka mpi kubaka makabu yai kana bo lemfukila Kristu.

¹³ Inki mutindu beto ke tadilaka bantu yina beto ke longaka nsangu ya mbote? Keti beto ke monaka nde bo kele kiteso mosi ti beto? Ntangu beto ke longaka bantu Ndinga ya Nzambi, keti beto ke buyaka lukumu yina bantu ke pesaka beto mutindu Polo ti Barnabasi buyaka? Mpangi Charles Taze Russell, longi ya mbote mpenza yina twadisaka kisalu ya kulonga nsangu ya mbote banda na 1870 tii na 1916, me bikilaka beto mbandu ya mbote. Yandi sonikaka nde: “Beto ke zola ve nde bantu kukumisa beto, to kukumisa beto sambu na mikanda yina beto ke basisa; beto ke zola mpi ve nde bantu kubinga beto Mfumu to Longi.” Mpangi Russell vandaka muntu ya kudikulumusa bonso Polo ti Barnabasi. Mutindu mosi mpi, beto ke longaka nsangu ya mbote sambu na kusadisa bantu na kusambila “Nzambi ya moyo,” kansi ve sambu bo kumisa beto.

14-16. Inki dilongi ya zole mpi ya tatu beto lenda baka na mambu yina Polo ti Barnabasi songaka bantu ya Listre?

¹⁴ Inki dilongi ya nkaka beto lenda baka na mambu yina Polo ti Barnabasi tubaka? Polo ti Barnabasi vandaka kuwakanisa malongi na bo ti luzingu ya bantu yina bo vandaka kulonga. Na kuswaswana ti Bayuda mpi bantu yina kumaka bantu ya dibundu ya Bayuda na Ikoniumi, bantu ya Listre zabaka mambu fioti kaka to nkutu ata kima mosi ve sambu na Ndinga ya Nzambi to kinduku ya ngolo yina Nzambi salaka ti dikanda  ya Izraele. Ata mpidina, bantu yina Polo ti Barnabasi vandaka kulonga vandaka kusala bilanga. Na Listre, mvula vandaka kunoka mingi mpi ntoto na bo vandaka kubasisa bima mingi na bilanga. Bantu ya Listre lendaka kumona pwelele bikalulu ya kitoko ya Ngangi na beto na bima bonso ntoto na bo ya kitoko mpi mvula yina vandaka kubasisa bima na bilanga. Bamisionere yai sadilaka bima yina bantu yai zabaka sambu na kulonga bo nsangu ya mbote.​—Bar. 1:19, 20.

¹⁵ Keti beto lenda wakanisa mpi malongi na beto ti mambu ya luzingu ya bantu yina beto ke longa? Ata muntu ya ke salaka bilanga lenda kuna nkeni ya mutindu mosi na bilanga na yandi, yo ta vanda mbote nde yandi soba mutindu na yandi ya kuyidika ntoto na konso kilanga. Na bilanga ya nkaka, ntoto lenda vanda dezia ya kuyidika mbote mpi nkeni lenda mena kukonda mpasi. Kansi na bilanga ya nkaka, yo lenda lomba kuyidika mbote ntoto na yo. Mutindu mosi, ntangu yonso beto ke kunaka nkeni ya mutindu mosi, disongidila nsangu ya Kimfumu yina kele na Ndinga ya Nzambi. Kansi bonso Polo ti Barnabasi, beto fwete sosa kubakisa mambu ya luzingu ya bantu yina beto ke longa mpi mambu yina bo ke kwikilaka. Mpidina beto ta wakanisa mbote mutindu na beto ya kulonga nsangu ya mbote ya Kimfumu ti mambu ya luzingu na bo.​—Luka 8:11, 15.

¹⁶ Beto lenda baka dilongi ya tatu na disolo yai ya ke tubila Polo, Barnabasi mpi bantu ya Listre. Ata beto ke sala bikesa mingi, bantangu ya nkaka bantu ya nkaka lenda katula nkeni yina beto me kuna na bantima ya bantu to yo lenda bwa na ntoto ya matadi. (Mat. 13:18-21) Kana yo salama mutindu yina, beto lemba ve nitu. Mutindu Polo yibusaka bampangi ya Roma na nima, “konso muntu na kati na beto [mpi konso muntu yina beto ke longaka Ndinga ya Nzambi] ta samba na ntwala ya Nzambi sambu na yandi mosi.”​—Bar. 14:12.

17. Na wapi Polo ti Barnabasi kwendaka ntangu bo katukaka na Derbe mpi sambu na nki?

¹⁷ Ntangu bantu bendaka Polo na nganda ya Listre, bo yindulaka nde yandi fwaka mpi ntangu balongoki ziungaka Polo, yandi telamaka mpi bo nataka yandi na mbanza na mpimpa mpi pesaka yandi kisika ya kulala. Na kilumbu yina landaka, Polo ti Barnabasi yantikaka voyage na bo ya bakilometre 100 sambu na kukwenda na Derbe. Yo fwete vanda nde voyage yai vandaka mpasi mingi mpenza sambu na Polo, sambu na kilumbu yina lutaka bantu losilaka yandi matadi. Ata mpidina, Polo ti Barnabasi landaka kukanga ntima, yo yina ntangu bo kumaka na Derbe, “bo kumisaka bantu mingi balongoki.” Polo ti Barnabasi lendaka kuvutuka mbala mosi na Antioshe ya Siria, kisika yina bo kumaka  kuzinga, kansi “bo vutukaka na Listre, na Ikoniumi, mpi na Antioshe [ya Pisidia].” Bo vutukaka kuna sambu “bo vandaka kupesa balongoki kikesa, [mpi] bo vandaka [kusadisa] bo na kubikala na lukwikilu.” (Bis. 14:20-22) Babakala yai zole kele mbandu ya mbote sambu na beto! Bo sosaka ntete mambote ya bampangi na kisika ya kusosa mambote na bo. Bubu yai, bankengi ya nziunga mpi bamisionere ke landaka mbandu na bo.

18. Yo ke lombaka nki sambu mpangi mosi kukuma nkuluntu?

¹⁸ Polo ti Barnabasi vandaka kupesa bampangi kikesa na mambu yina bo vandaka kutuba mpi kusala mpi bo vandaka kutula “bankuluntu na konso dibundu.” Ata “mpeve santu tindaka” Polo ti Barnabasi na voyage yai ya kimisionere, bo landaka kusamba mpi kubuya madia ntangu “bo pesaka [bankuluntu yina] na maboko ya Yehowa.” (Bis. 13:1-4; 14:23) Mambu ke salamaka mpi mutindu mosi bubu yai. Na ntwala ya kupesa zina ya mpangi mosi sambu yandi kuma nkuluntu, kimvuka ya bankuluntu ke sambaka mpi ke tadilaka kana mpangi yango ke lungisa mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkuluntu. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9; Yak. 3:17, 18; 1 Pie. 5:2, 3) Bamvula yina mpangi yango me sala na dibundu kele ve kima ya kuluta mfunu. Kansi mambu yina yandi ke tubaka mpi bikalulu na yandi fwete monisa nde yandi ke bikaka nde mpeve santu kusala na luzingu na yandi. Kana yandi ke lungisa mambu yina Biblia ke lombaka sambu na kukuma nkuluntu, yandi ta kuma nkuluntu, disongidila ngungudi ya mameme. (Bag. 5:22, 23) Nkengi ya nziunga muntu ke tulaka bankuluntu.​—Tala mpi 1 Timoteo 5:22.

19. Bankuluntu ke zabaka nde Nzambi ta sala bo nki mpi nki mutindu bo ke landaka mbandu ya Polo ti Barnabasi?

¹⁹ Bankuluntu ke zabaka nde Nzambi ta sambisa bo na mutindu bo ke sadilaka bampangi mambu. (Baeb. 13:17) Bonso Polo ti Barnabasi, bankuluntu ke pesaka mbandu ya mbote na kisalu ya kulonga nsangu ya mbote. Bo ke pesaka bampangi kikesa na mambu yina bo ke tubaka mpi bo ke sosaka ntete mambote ya bampangi na kisika ya kusosa mambote na bo.​—Bafil. 2:3, 4.

20. Inki mambote beto ke bakaka kana beto ke tanga bansangu ya kisalu ya ngolo yina bampangi ke salaka?

²⁰ Na nsuka ya voyage na bo ya kimiosionere, ntangu Polo ti Barnabasi vutukaka na Antioshe ya Siria, kisika yina bo kumaka kuzinga, “bo songaka [bampangi] mambu mingi yina Nzambi salaka na nzila na bo, mpi nde yandi kangudilaka makanda nzila sambu bo kwikila.” (Bis. 14:27) Kana beto ke tanga bansangu ya kisalu ya ngolo yina bampangi ke salaka bubu yai mpi ke mona mutindu Nzambi ke sakumunaka bikesa na bo, yo ta pesa beto ngolo ya kulanda “kutuba ti kikesa na kiyeka ya Yehowa.”