1, 2. Le i binkumenkume’ka byālongeka pafika ba Polo ne Banabasa mu Lesetala?

 BYUNGWE na bintyila mu Lesetala monso. Mwana-mulume kilema tamba ubutulwa au utumbutumbuka ulonda beni babidi bamundapa. Bantu abashala mu kanwa pululu, kitobo nandi waletela bano bakelenge babidi, bene bamonwa na bantu bu baleza, bankata ba bimuna. Bañombe nabo badila ne kumonga pakimba kwibepaya kitobo kya Zeuse. Ba Polo ne Banabasa abaela mabila ne kusana bivwalwa byabo, batumbutumbuka mubukata mwa kibumbo koku bebesahila baleke kwibatōta, bine, abalonga bukomo pa kunekenya kino kibumbo.

² Ebiya, Bayuda balwana abafika batamba ku Antyioka wa Pishidya ne ku Ikoniuma. Na lunsafwakanwa lubi, abanekenya ne kōna ñeni ya bantu ba mu Lesetala. Bibumbo byadi bisaka kwibatōta bibaalamukila Polo ne kumwasa mabwe enka ne byapungila. Bulobo bwabo pa kutūka, ababulwila umbidi wa Polo muyule bivimvilwa panja pa bibelo bya kibundi ne kumushiya amba wafu.

3. Le i bipangujo’ka byotusa kubandaula mu uno shapita?

³ Le i bika byāfikije ku uno mwanda wa bulanda? I ñeni’ka ibwanya kuboila basapudi ba myanda miyampe ba dyalelo ku binkumenkume byātene Banabasa, Polo, ne bekadi balamukaalamuka ba mu Lesetala? Bakulumpe bene Kidishitu nabo bakeula namani kimfwa kyāshile ba Banabasa ne Polo, bana-balume ba kikōkeji baūminine mu mwingilo wabo, “besamba kwampikwa moyo na lupusa lwa Yehova”?—Bil. 14:3.

4, 5. Mwanda waka ba Polo ne Banabasa bāendele ku Ikoniuma, ne i bika byālongekele kwine’kwa?

⁴ Mafuku matyetye’tu kunyuma, ba Polo ne Banabasa baelelwe panja pa kibundi kya bene Loma kya Antyioka wa Pishidya pebakolomwenine Bayuda balwana lupotopoto. Pa kyaba kya kuzoza, bano bana-balume babidi “bebakūkwila luvumbi lwa ku maulu abo,” bekadi ba kibundi bapelele kwitabija. (Bil. 13:50-52; Mat. 10:14) Polo ne Banabasa bāendele mu ndoe ne kushiya boba ba lupata mu makasa a butyibi butamba kudi Leza. (Bil. 18:5, 6; 20:26)  Na nsangaji yabo mivule, bano bamishonele babidi abaendelela mu lwendo lwabo lwa busapudi. Pa kutūkila ku makilometele 150 dya pa bukata bwa kunshi ne kutunduka, abafika nzaba ya peulu pa ngulu ya Taulusa ne Sultana.

⁵ Dibajinji, ba Polo ne Banabasa abaimana mu Ikoniuma, kibundi kya bishi bya Kingidiki kadi kibadilwa mu bibundi bikatampe bya Loma mu polevenshi ya Ngalatea. a Muno mudi Bayuda ba ntumbo ne kibalwa kikatampe kya ba kwalamuka ke Bayudapo. Mungya bibidiji byabo, ba Polo ne Banabasa abatwela mu shinankonka ne kushilula kusapula. (Bil. 13:5, 14) “Kadi muswelo obesambile wafikije milwi ne milwi ya Bayuda ne Bangidiki ku kwitabija.”—Bil. 14:1.

6. Mwanda waka ba Polo ne Banabasa bādi bafundiji bafike’po, ne netu tukebeula namani?

⁶ Mwanda waka muswelo wesambile ba Polo ne Banabasa wādi mufwaninwe? Polo wādi muyule tunangu twa mu Bisonekwa. Wādi ujingulwile senene kukwatañanya mānga, bupolofeto, ne Bijila bya Mosesa mwa kubingijija amba Yesu i Meshiasa wālailwe. (Bil. 13:15-31; 26:22, 23) Banabasa wādi witūla pa kyaba kya bakwabo. (Bil. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Kekudipo wādi wisumbidila kwivwanija kwandi aye mwine, ino bādi besamba “na lupusa lwa Yehova.” I muswelo’ka otubwanya kwiula bano bamishonele mu mwingilo wetu wa busapudi? I na kulonga bino bilonda’ko: Jingulula ne pa mfulo Kinenwa kya Leza. Tonga Bisonekwa bibwanya kusangaja bevwaniki bobe. Kimba miswelo miyampe ya kusenga boba bosapwila. Ne kadi bufundiji bobe bwimanine nyeke pa lupusa lwa Kinenwa kya Yehova, kuleka pa tunangu tobe.

7. (a) Myanda miyampe ilupulanga myanda’ka? (b) Shi kisaka kyobe kibakalañana mwanda ubakōkela myanda miyampe, le ufwaninwe kuvuluka bika?

⁷ Inoko, ke bonsopo mu Ikoniuma basangela kuteja binena ba Polo ne Banabasa. Luka unena amba: “Bayuda bapelele kwitabija bakela bantu ba mizo bulobo ne kwibasoñanya bibi balwe banabetu.” Ba Polo ne Banabasa bajingulula’mba basakilwa kushikata mafuku ne kulwila myanda miyampe, o mwanda “baija’mo kitatyi kilampe besamba kwampikwa moyo.” Penepo “bantu bavulevule ba mu kibundi bakalañana; aba ku Bayuda bakwabo nabo ku batumibwa.” (Bil. 14:2-4) Dyalelo, myanda miyampe ilupulanga myanda miifwane na ino. Ku bamo i bukomo bulungila pamo; ku bakwabo, i mwanda uleta nkalañani. (Mat. 10:34-36) Shi kisaka kyobe kibakalañana mwanda ubakōkela myanda miyampe, vuluka amba, lwana lutambanga divule ku misapu ya amba-amba nansha ku kuvubilwa myanda ya bubela. Mwiendelejo obe mulumbuluke o ukapwija ino myanda, padi ne kutūkija mityima ya boba bakulwa.—1 Pe. 2:12; 3:1, 2.

8. Mwanda waka ba Polo ne Banabasa bātambile mu Ikoniuma, ne i ñeni’ka yotuboila ku kimfwa kyabo?

⁸ Kitatyi pa kupita’po, balwana ba mu Ikoniuma abakute nkuku ya kwasa ba Polo ne Banabasa mabwe. Bano bamishonele pa kumvwana’kyo,  abatonge kwenda kukasapula mu mwaba mukwabo. (Bil. 14:5-7) Dyalelo basapudi ba Bulopwe bengidijanga buno budyumuku. Potutambwa ku kanwa, twisambanga pampikwa moyo. (Fid. 1:7; 1 Pe. 3:13-15) Ino potumona amba bakimba kwitusanshija, twepukanga kulonga bintu bibwanya kutūla bya bitupu būmi bwetu ne bwa banabetu betabije mu kyaka.—Nki. 22:3.

9, 10. Lesetala wādi utanwa kwepi, ne tuyukile bika pa bekadi ba mu Lesetala?

⁹ Ba Polo ne Banabasa pano abatadidila ku Lesetala, kibundi kya bene Loma kidi ku makilometele 30 mu bwikike bwa kunshi ne kushika kwa Ikoniuma. Lesetala udi mu kipwano na Antyioka wa Pishidya ino, kwishila na kino kibundi, muno kemudipo kisaka kya Bayuda kitumbe. Nansha bekadi byobesamba padi Kingidiki, ino ludimi lwabo lwa kibutwila i Kilaikonya. Padi mu kino kibundi kemudipo shinankonka, o mwanda ba Polo ne Banabasa abashilula kusapula mu bifuko bidi bantu bavule. Mu Yelusalema Petelo wāundapile’mo mwana-mulume kilema tamba ubutulwa. Mu Lesetala i Polo waundapa’mo mwana-mulume kilema tamba ubutulwa. (Bil. 14:8-10) Pa kingelengele kyālongele Petelo, kibumbo kikatampe kyāitabije. (Bil. 3:1-10) Ino kingelengele kya Polo kibalupula bipa bishile.

¹⁰ Monka mokyalombwelwanga ku ntwelelo ya uno shapita, kilema pa kutombojoka na maulu andi, kibumbo kya batōtyi ba bilezaleza ba mu Lesetala kibafule ponka’pa ku mulangwe mufwe. Abatela Banabasa bu Zeuse, mfumu wa baleza, ne Polo bu Hemese, mwanā Zeuse ne musedi wa myanda wa baleza. (Tala kapango “ Lesetala ne Butōtyi bwa Zeuse ne Hemese.”) Ino ba Banabasa ne Polo, bādi basumininwe kwivwanija kibumbo amba kebesambilepo nansha kulonga bino bintu na lupusa lwa bilezaleza, ino i na lupusa lwa Yehova, Leza umo kete wa bine.—Bil. 14:11-14.

11-13. (a) Le i bika byānenene ba Polo ne Banabasa ku bekadi ba mu Lesetala? (b) I ñeni’ka imbajinji yotukokeja kuboila ku binenwa bya ba Polo ne Banabasa?

 ¹¹ Enka ne mu ino ngikadilo isekukwa, ba Polo ne Banabasa bakikimba enka kutenga mityima ya bevwaniki mu muswelo muyampe. Na kino kyalongeka, Luka usoneka muswelo mufike’po wa kusapwila bajentaila myanda miyampe. Tala muswelo wālangwile ba Polo ne Banabasa kusangela kwa bevwaniki nabo: “A bana-balume, i kika le kyomulongela namino? Netu twi bantu ba bilubo pamo’nka bwa banwe. Batwe twimusapwilanga myanda miyampe mwanda wa muvundamine bino bintu bya bituputupu mutadidile kudi Leza mūmi, mwine wālongele diulu ne ntanda ne dijiba ne byonso bidi’mo. Mu nkongo ya kala wālekele mizo yonso yende mu mashinda ayo, nansha byakashelepo aye mwine pampikwa bukamoni pa biyampe byaalongele, na kwimupa mvula wa mūlu ne bitatyi bya kupa bipa, wimwikutyija byakudya ne kuyuja nsangaji mu mityima yenu.”—Bil. 14:15-17.

¹² I ñeni’ka yotuboila ku bino binenwa biloba tudi mu kanwa? Imbajinji, ba Polo ne Banabasa kebēmwenepo bu bakatampe kutabuka bevwaniki babo. Kebēlangilepo bintu byokebadi. Na kwityepeja, bāitabije amba badi na bilubo pamo’nka bwa boba bebateja. Bine, ba Polo ne Banabasa bātambwile mushipiditu ujila ne kunyongololwa ku lufundijo lwa bubela. Kadi bāeselwe dyese dya kukabikala na Kidishitu. Shako bājingulwile amba bekadi ba mu Lesetala nabo babwanya kutambula kino byabuntu bimo byonka shi bakōkele Kidishitu.

¹³ Lelo tudi na mumweno’ka pa boba botusapwila? Twimonanga bu tudi nabo mu ludingo lumo? Potukwasha bakwetu bayuke bubine bwa mu Kinenwa kya Leza, netu, pamo bwa ba Polo ne Banabasa, le twepukanga kukimba kutumbijibwa? Charles Taze Russell, mufundiji mulumbuluke wadi  utangidile mwingilo wa kusapula ku mfulo kwa myaka ya katwa ka 19 ne ku ngalwilo kwa myaka ya katwa ka 20, washile kimfwa kiyampe mu uno mwanda. Wasonekele amba: “Ketusakangapo kulēmekwa, kutendelwa, batwe nansha pa byotulemba bine; ketusakilepo kwitwa bu Mulēmekibwe nansha amba Labi.” Kwityepeja kwa tutu Russell kwiifwene na kwa ba Polo ne Banabasa. Ne batwe netu, kitungo kyetu potusapula ke kwikimbilapo ntumbo, ino i kukwasha bantu bavundamukile kudi “Leza mūmi.”

14-16. Lelo i ñeni’ka ya bubidi ne ya busatu yotuboila kudi Polo, Banabasa, ne ku bekadi ba mu Lesetala?

¹⁴ Tala ñeni ya bubidi yotukokeja kuboila ku uno mwisambo. Ba Polo ne Banabasa bādi bayukile kushinta. Kwishila na Bayuda ne ba kwalamuka mu Ikoniuma, bekadi ba mu Lesetala kebādipo na buyuki buvule bwa Bisonekwa nansha bwa byālongēle Leza muzo wa bene Isalela. Kadi boba bādi bateja ba Polo ne Banabasa i babidimye. Lesetala wādi na lupepo luyampe ne nshi ya bumeni. Bantu bādi babwanya kumona bukamoni bwa ngikadila ya Umpangi imwekela mu bino bintu, kimfwa bitatyi bya kupa bipa, kadi bamishonele bāingidije uno mwanda obetabije abo bonso mwa kulamina kusangela kwabo.—Loma 1:19, 20.

¹⁵ Mwene netu tukokeja kushinta? Kidimye ubwanya kukuna nkunwa ya muswelo umo onka mu budimi, inoko ukokeja kushinta manwa a mwa kutyimpwila nshi. Nshi imo padi inekena kala ne ibwanya kukunwa’po nkunwa. Ino nshi mikwabo ilomba kutyimpula. Mo monka, nkunwa yotukuna idi nyeke muswelo umo—musapu wa Bulopwe udi mu Kinenwa kya Leza. Inoko, shi twiule ba Polo ne Banabasa, tukajingulula ngikadilo ne bipwilo bidi’mo bantu botusapwila. Ku mfulo twaingidija buno buyuki mwa kusapwila senene musapu wa Bulopwe.—Luka 8:11, 15.

¹⁶ Kudi ñeni ya busatu yotukokeja kuboila ku nsekununi ya Polo, Banabasa, ne bekadi ba mu Lesetala. Nansha shi tulonge bukomo’ka, nkunwa yotukuna ibwanya kyaba kimo kudibwa nansha kuponena mu nshi ya mabwe. (Mat. 13:18-21) Shi bibalongeka, ketwakizozai. Nka na mwāvulwijije’kyo Polo mwenda mafuku bana ba bwanga ba mu Loma, “batwe bonso, wa pandi wa pandi, [kubadila’mo ne yense otwisamba nandi Kinenwa kya Leza] tukeshintulwilanga kudi Leza.”—Loma 14:12.

17. Pa kupwa kutamba mu Debe, i kwepi kwāendele ba Polo ne Banabasa, ne mwanda waka?

¹⁷ Polo pa kupwa kubulwilwa panja ne kulanga amba wafu, bana ba bwanga abamujokoloka, waimana kupwa wamone kwa kulāla bufuku’bwa mu kibundi. Dilonda’po, ba Polo ne Banabasa abaenda ku Debe ku makilometele 100. Bine tukokeja kulanga luno lwendo molwāikadile lusansa kudi Polo, ke-muntu watambe mu kwaswa mabwe mu mansá abala-anga kunyuma. Ino aye ne Banabasa pa kupwa kūminina, beningija bafika mu Debe, “ne kulonga’mo bana ba bwanga bavule.” Kupwa, pa kyaba kya kwenda kashinda  kantyibwa katwala kwabo ku Antyioka wa Shidea, abo “bajokela ku Lesetala, ku Ikoniuma, ne ku Antyioka.” Na kitungo’ka? Kya kukomeja “bana ba bwanga, bebakankamika bekale nyeke mu lwitabijo.” (Bil. 14:20-22) Kino shakyo kyo kimfwa kyashile bano bana-balume babidi! Bātangidije tumweno twa kipwilo pa kyaba kya tumweno twabo ne kusaka kwikala biyampe. Batadi bendakana ne bamishonele ba dyalelo nabo balondanga kimfwa kyabo.

18. I muswelo’ka utoñwanga bakulumpe mu kipwilo?

¹⁸ Kutentekela pa kukomeja bana ba bwanga na binenwa ne kimfwa kyabo, ba Polo ne Banabasa batonga “bakulumpe mu kipwilo ne kipwilo.” Nansha byobādi “batumwe na mushipiditu ujila” mu lwendo lwabo lwa bu mishonele, ba Polo ne Banabasa bālombele ne kujikilwa na nzala kitatyi kyobādi “bebatūla [bano bakulumpe] mu makasa a Yehova.” (Bil. 13:1-4; 14:23) Kino kilondwanga ne didi kūlu dino. Kumeso kwa kuyukanya batutu ba kutongwa, kitango kya bakulumpe kilombelanga ne kubandaula shi i babwanye bisakibwa bya mu Bisonekwa. (1 Tm. 3:1-10, 12, 13; Tet. 1:5-9; Yak. 3:17, 18; 1 Pe. 5:2, 3) Kekimaninangapo enka pa kwija kekwije mwine Kidishitu mu kipwilo. Ino kadi, muneneno, mwiendelejo, ne binenenwa bya tutu byo bilombolanga mu ludingo kampanda amba mushipiditu ujila wingilanga mwadi. Kubwanya bisakibwa bya batadi bilombwelwe mu Bisonekwa ko kumuyukanya shi i mufwaninwe kwingila bu mukumbi wa luombe. (Ngt. 5:22, 23) Mutadi wa kipindi ye udi na kino kiselwa kya kulonga buno butongi.—Dingakanya na 1 Temote 5:22

19. Bakulumpe bayukile amba bakeshintulwila pa bika, ne le beulanga namani ba Polo ne Banabasa?

¹⁹ Bakulumpe batongwe bayukile amba bakeshintulwila kudi Leza pa muswelo obalela kipwilo. (Bah. 13:17) Pamo bwa Polo ne Banabasa, bakulumpe batangidilanga mwingilo wa busapudi. Bakomejanga banababo bana ba bwanga na binenwa byabo. Kadi batangidijanga na mutyima tō tumweno twa kipwilo pa kyaba kya tumweno twabo ne kusaka kwikala biyampe.—Fid. 2:3, 4.

20. Le tumwenanga namani mu kutanga malapolo a mwingilo wa kikōkeji wa banabetu?

²⁰ Ku mfulo, ba Polo ne Banabasa abajokela ku kyalwilo kya mwingilo wabo wa bu mishonele, ke Antyioka wa Shidea kadi, kebabanga “bintu bingi byalongele Leza kupityila kobadi, ne mwaashitwidile mizo kibelo kya lwitabijo.” (Bil. 14:27) Netu potutanga malapolo a mwingilo wa kikōkeji wa banabetu bene Kidishitu ne kumona muswelo wesela Yehova bukomo bobalonga, bitukankamikanga twendelele na kwisamba “kwampikwa moyo na lupusa lwa Yehova.”