1, 2. ¿Tlake kinpanok Pablo uan Bernabé ipan Listra?

 ¡IPAN Listra, miakej maseualmej moajkomantokej uan tlauejchiuaj! Pablo uan Bernabé kichikajkej se tlakatl katli amo ueliyaya nejnemi, uan nama uitontinemi ika miak pakilistli. Maseualmej tlauel mosentlachiliaj, yeka peuaj kinitaj kej dioses. Uan Zeus isacerdote kiualika se xochicorona para kintlalilis uan torojmej para kinmiktilis. Maseualmej tlauel chikauak tlauejchiuaj uan torojmej tsajtsij, yeka Pablo uan Bernabé chikauak kiniljuiaj para ayokmo ma kintsajtsilikaj kej dioses. Kitsayanaj ininyoyo, kalakij kampa itstokej miakej uan peuaj kiniljuiaj ayokmo kiampa ma kichiuakaj. Maske elki ouij, maseualmej ayokmo kinueyichijkej.

² Teipa judíos tlen Iconio uan Antioquía tlen Pisidia asikej ipan Listra uan pejkej kinistlakauiaj Pablo uan Bernabé. Nopa maseualmej kinneltokaj uan peuaj kinkualankaitaj. ¡Nima mopatlak kej moiljuiyayaj! Maske achtoui kinekiyayaj kiueyichiuasej Pablo, nama kinekij kitepachosej. Yeka kiyaualouaj uan kimajkauiliaj tetl hasta kitlapololtiaj. Kema ya kitepachojtoyaj, kikixtijkej itlakayo espoltik tlen nopa altepetl pampa moiljuiyayaj ya miktoya.

3. ¿Tlake tlajtlanili tijnankilisej ipan ni tlamachtili?

³ ¿Kenke maseualmej kitepachojkej Pablo? ¿Tlake techmachtia tlen kinpanok Pablo, Bernabé uan maseualmej tlen Listra? ¿Kenijkatsa ueuejtlakamej uelis kichiuasej kej ni omej tlakamej, katli “Jehová kinmakak tlanauatili para amo ma majmauikaj tematiltisej” tlen kineki? (Hech. 14:3). Ma tikitakaj.

4, 5. ¿Kenke Pablo uan Bernabé yajkej Iconio, uan tlake panok nopaya?

⁴ Kej tikitakej, ayamo uejkajtoya kema Pablo uan Bernabé kinkixtijkej ipan Antioquía tlen Pisidia, pampa se keskij judíos amo kinkajkej  ma tlamachtikaj nopaya. Maske kiampa kinpanotoya, amo kikajkej ma kinyolkoko, “inijuantij moikxitsejtselojkej para ma tepeui tlaltejpoktli” para ma kiitakaj amo kuali tlen kichijtoyaj (Hech. 13:50-52; Mat. 10:14). Teipa, ika tlaseuilistli yajkej sejkanok uan kikajkej nopa kuesoli imako Jehová (Hech. 18:5, 6; 20:26). Pablo uan Bernabé nejnenkej ika pakilistli se 150 kilómetros ika sureste hasta asitoj ipan tlamayamitl tlen eltoya tlatlajko tlen tepetl Tauro uan Sultán.

⁵ Achtoui asitoj Iconio, nopa altepetl tlen Galacia tlauel kiixmatiyayaj uan maseualmej nojua kichiuayayaj se keski tlamantli tlen momajtoyaj kichiuaj griegos. a Nopaya itstoyaj judíos uan katli mochijtoyaj judíos. Yeka Pablo uan Bernabé yajkej kampa tlaueyichiuayayaj judíos kej ipa kichijtoyaj (Hech. 13:5, 14). “Kej kamanaltikej, kichijki miakej judíos uan griegos ma tlaneltokakaj” (Hech. 14:1).

6. ¿Kenke Pablo uan Bernabé kuali tlamachtiyayaj, uan tlake techmachtia?

⁶ ¿Kenke Pablo uan Bernabé kuali tlamachtiyayaj? Pampa Pablo tlauel kimatiyaya miak tlamantli tlen Biblia. Kuali kimatiyaya kenijkatsa kisasalos tlapoualistli, tlanauatili uan tlen kiijtojkej teokamanalouanij, uan kiampa kinextiyaya Jesús nelnelia eliyaya nopa Mesías (Hech. 13:15-31; 26:22, 23). Uan Bernabé kiixmatiyayaj pampa tlauel kinpaleuiyaya sekinok (Hech. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24). “Jehová kinmakak tlanauatili” ni omej, yeka amo tlamachtiyayaj tlen inijuantij moiljuiyayaj. ¿Tlake techmachtia tlen kichijkej Pablo uan Bernabé? Moneki kuali timomachtisej Biblia, tikitasej tlake textos tlen Biblia kinpaktiskia kikakisej maseualmej, tijtemolisej kenijkatsa tikinyolchikauasej toikniuaj uan nochipa titlamachtisej ika Biblia.

7. 1) ¿Tlake pano kema maseualmej momachtiaj Biblia? 2) Tlaj se tlen mochampoyouaj amo mitskaua kuali xijtekipano Jehová, ¿tlake moneki tikilnamikis?

⁷ Lucas kiijtok ipan Iconio amo nochi kuali kiselijkej nopa kuali tlamachtili, ya kiijtok: “Judíos katli amo tlaneltokakej kinajkomankej katli amo elij judíos para ma kinkualankaitakaj toikniuaj”. Pero Pablo uan Bernabé kinejkej mokauasej nopaya pampa kinekiyayaj kichiuasej kampeka tlamachtisej. Biblia kiijtoua “inijuantij mokajkej se keski tonali nopaya, uan Jehová kinmakak tlanauatili para amo ma majmauikaj”, yeka “maseualmej tlen nopa altepetl moxelojkej, sekij kinpaleuiyayaj judíos uan sekinok apóstoles” (Hech. 14:2-4). Ipan ni tonali katli momachtiaj Biblia nojkia kiampa kinpano: sekij kinsansejkotilia ika ininchampoyouaj uan sekij kinxeloua (Mat. 10:34-36). ¿Mochampoyouaj amo mitskauaj xijtekipano Jehová? Kemantika kiampa kichiuaj pampa sekij techistlakauiaj uan inijuantij kineltokaj. Tlaj tojuantij kuali timonejnemiltiaj, inijuantij kiitasej san techistlakauiaj, uan teipa uelis kipatlasej tlen moiljuiaj (1 Ped. 2:12; 3:1, 2).

8. ¿Kenke Pablo uan Bernabé kiskej tlen Iconio, uan tlake techmachtia tlen kichijkej?

 ⁸ Kema panok se keski tonali, maseualmej tlen Iconio moiljuijkej kenijkatsa kintlaijiyouiltiskiaj uan kintepachoskiaj Pablo uan Bernabé. Pero kema kimatkej nopa tlamantli, inijuantij yajkej tlajtolmoyauato sejkanok (Hech. 14:5-7). Tojuantij nojkia moneki kiampa tijchiuasej, amo timajmauisej kema maseualmej techtlaijiljuisej uan nojua titlajtolmoyauasej (Filip. 1:7; 1 Ped. 3:13-15). Pero tlaj tikitaj maseualmej tlauel kualanij, tikintlalkauiaj uan amo timokalakiaj, kiampa toikniuaj uan tojuantij amo techpanos tlen amo kuali (Prov. 22:3).

9, 10. ¿Kanke mokauayaya altepetl Listra, uan tlake momajtoyaj kichiuaj maseualmej?

⁹ Nama Pablo uan Bernabé asitoj Listra. Ni pilaltepetsi tlen Roma, mokaua se 30 kilómetros ika suroeste tlen Iconio. Maseualmej tlen Listra uan Antioquía tlen Pisidia kuali mouikayayaj, pero ipan Listra amo itstoyaj miakej judíos. Maske nopaya motekiuiyaya tlajtoli griego, ininneltlajtol eliyaya licaonio. Pablo uan Bernabé pejkej tlamachtiaj kampa nemiyayaj miakej maseualmej, uelis pampa amo onkayaya kampa tlaueyichiuayayaj judíos. Nojkia, Pablo kichikajki se tlakatl katli amo ueliyaya nejnemi pampa kiampa tlakatki, nopa milagro elki sanse kej tlen kichijtoya Pedro ipan Jerusalén (Hech. 14:8-10). Kema Pedro kichijki nopa milagro, miakej maseualmej pejkej tlaneltokaj, pero kema Pablo kichijki nopa ueyi tlamantli, amo kiampa panok (Hech. 3:1-10).

¹⁰ Maseualmej tlen Listra kinueyichiuayayaj sekinok dioses. Yeka, kema kiitakej nopa tlakatl ueliyaya nejnemi, moiljuijkej Pablo uan Bernabé eliyayaj dioses. Kiijtojkej Bernabé eliyaya Zeus, inindios griegos. Uan Pablo eliyaya ikone Hermes, katli tematiltiyaya tlen dioses kinekij (xikita  recuadro “ Listra uan kej kinueyichiuayayaj Zeus uan Hermes”). Pablo uan Bernabé kinejkej maseualmej ma kimatikaj inijuantij amo elij dioses, uan katli kinpaleuik ma kamanaltikaj uan ma kichiuakaj nopa milagro, elki Jehová (Hech. 14:11-14).

11-13. 1) ¿Tlake tlamantli Pablo uan Bernabé kiniljuijkej maseualmej tlen Listra? 2) ¿Tlake techmachtia tlen Pablo uan Bernabé kiijtojkej?

¹¹ Maske maseualmej kinejkej kinueyichiuasej Pablo uan Bernabé, inijuantij kitemolijkej kenijkatsa ma asi ipan ininyolo tlen kinmachtiskiaj. Yeka kiniljuijkej: “Tlakamej, ¿kenke inkichiuaj ni tlamantli? Tojuantij nojkia timaseualmej uan titlaijiyouiaj sanse kej inmojuantij. Tiinmechmatiltiaj nopa kuali tlamachtili para xijkauakaj ni tlamantli tlen san tlapik uan amo tepaleuia, uan xijueyichiuakaj Dios katli yoltok, katli kichijchijki iluikaktli, Tlaltipaktli, mar uan nochi tlen nopaya onka. Uejkajkia, kinkauilik katli amo eliyayaj judíos ma kichiuakaj tlen kinekiyayaj, pero ya nochipa kinextiyaya ajkia eli, pampa nochipa kichiuayaya tlen kuali. Kichijki ma uetsi atl, tlauel ma tlaeli, kinmakak miak tlakualistli uan kichijki tlauel ma yolpakikaj” (Hech. 14:15-17). Ni tlapoualistli tlen kiijkuilok Lucas, techmachtia eyi tlamantli tlen techpaleuis ma tijmatikaj kenijkatsa tikinmachtisej katli amo kineltokaj Dios.

¹² Nopa achtoui tlamantli tlen techmachtia: Pablo uan Bernabé kinextijkej amo moueyimatij, pampa kiijtojkej nojkia eliyayaj kej nopa maseualmej uan amo ueliyayaj kichiuaj nochi tlamantli. Inijuantij nojkia monejki momachtisej tlen melauak, kiselisej ichikaualis Dios uan motemachiyayaj tlanauatisej iuaya Cristo ipan iluikak. Uan kimatiyayaj maseualmej tlen Listra, nojkia kiseliskiaj ni tlateochiualistli tlaj tlaneltokaskiaj ipan Cristo.

 ¹³ Uan tojuantij, ¿kenijkatsa tikinitaj katli tikinmachtiaj? ¿Tikinitaj nojkia elij sanse kej tojuantij? Tlaj tikitaj katli tikinmachtiaj kinekij techuejkapantlalisej, ¿nojkia tijchiuaj kej Pablo uan Bernabé? Charles Russell, katli kiyakanki tlajtolmoyaualistli ipan xiuitl 1870 a 1916, nojkia techmachtik amo ma timoueyimatikaj. Maske tlauel kuali tlamachtiyaya, se tonali kiijkuilok: “Amo tijnekij ma techuejkapantlalikaj yon ma kiuejkapantlalikaj tlen tikijkuilouaj. Nojkia amo kinamiki ma techiljuikaj tlayakananij o tlamachtianij”. Toikni nojkia amo moueyimatki sanse kej Pablo uan Bernabé. Yeka kema titlajtolmoyauaj, amo tijnekij maseualmej ma techuejkapantlalikaj, tijnekij tikinpaleuisej para ma kiueyichiuakaj “Dios katli yoltok”.

14-16. ¿Tlake sekinok ome tlamantli techmachtia tlen kiijtojkej Pablo uan Bernabé ipan Listra?

¹⁴ Nopa ompa tlamantli tlen techmachtia: Pablo uan Bernabé tlamachtijkej ika tlen maseualmej kiixmatiyayaj. Ipan Iconio judíos uan katli mochijtoyaj judíos kiixmatiyayaj itlanauatiljuaj Dios uan kenijkatsa Jehová kinpaleuijtoya israeleuanij, pero katli itstoyaj Listra amo kimatiyayaj ni tlamantli. Inijuantij kimatiyayaj kenijkatsa tlatojtokasej. Nopaya amo tlauel tonayaya yon tlaseseyayaya, yeka kuali tlaeliyaya. Ika nopa pixkistli tlen temakayaya inintlal, ueliskiaj nima kikuamachilisej tlake kuajkuali tlamantli kinextia Jehová, yeka Pablo uan Bernabé kitekiuijkej ni tlamantli tlen kiixmatiyayaj (Rom. 1:19, 20).

¹⁵ Uan tojuantij, ¿nojkia uelis tikinmachtisej maseualmej ika tlen kiixmatij? Maske katli milchiua kitoka sanse xinachtli, amo sanse kikualchijchiua tlali. Se keski tlali eli yamanik uan ayokmo moneki kikualtlalisej, pero kanajya moneki kipoxonisej. Nojkia kiampa pano kema titlajtolmoyauaj. Nochipa titlamachtiaj tlen kichiuas iTlanauatijkayo Dios, uan nopa eli kej se xinachtli tlen amo kema mopatla. Pero moneki tijchiuasej sanse kej Pablo uan Bernabé, moneki tikitasej kenijkatsa itstokej maseualmej uan tlake kineltokaj. Nopa techpaleuis ma tijmatikaj kenijkatsa tikinmachtisej (Luc. 8:11, 15).

¹⁶ Nopa expa tlamantli tlen techmachtia: amo kinamiki timoyolkokosej tlaj maseualmej amo kinekij techtlakakilisej. ¿Kenke? Pampa maske tijchiuaj kampeka titlajtolmoyauasej, nopa xinachtli tlen tijmoyauaj uelis uetsis kampa onka tetl o se akajya kiuiuitlas (Mat. 13:18-21). Yeka kema Pablo kintlajkuiljuilik toikniuaj tlen Roma, kiniljuik: “Sejse tlen tojuantij tikijtosej iixpa Dios tlake tijchijtokej”, uan nojkia kiampa monekis kichiuasej katli tikinmachtiaj (Rom. 14:12).

17. ¿Kanke yajkej Pablo uan Bernabé kema kistejkej Derbe, uan kenke?

¹⁷ Kej tikitakej kampa peua ni tlamachtili, maseualmej tlen Listra kitepachojkej Pablo uan kitlapololtijkej. Teipa kiuauatatskej itlakayo uan  kikixtijkej tlen nopa altepetl uan nopaya kikajtejkej. ¿Tlake panok teipa? Toikniuaj yajkej kiitatoj, moketski uan sampa tlakuepilik Listra pampa nopaya mokauaskia ipan nopa youali. Ika ualmostla, yajki iuaya Bernabé ipan altepetl Derbe, tlen mokauayaya se 100 kilómetros iuejkaka. Maske tlauel xoxokoxtoya, ika yolik asitoj. Ipan Derbe, kinpaleuijkej “miakej ma mochiuakaj Jesús itokilijkauaj”. Uan maske ueltoskiaj yasej ipan ojtli tlen nima kinaxitiskia ipan Antioquía tlen Siria, “tlakuepilijkej Listra, Iconio uan Antioquía” tlen Pisidia. ¿Kenke sampa tlakuepilijkej nopaya? Pampa “kinyolchikajkej Jesús itokilijkauaj uan kinyololinijkej nojua kuali ma tlaneltokatokaj” (Hech. 14:20-22). Amo mosentlalijkej san ipan inijuantij, kinejkej kinpaleuisej toikniuaj. ¡Tlen kichijkej techmachtia nojkia kiampa ma tijchiuakaj! Ipan ni tonali, miakej misioneros uan katli tepaxalouaj chijchikuasej metstli nojkia tlauel kinyolchikauaj toikniuaj.

18. ¿Kenijkatsa kintekimakaj ueuejtlakamej?

¹⁸ Pablo uan Bernabé amo san kinyolchikajkej toikniuaj ika tlen kiijtojkej uan ika tlen kichijkej, nojkia “ipan sejse tlanechikoli kintlalijkej ueuejtlakamej”. Maske kintitlantoyaj ika ichikaualis Dios, inijuantij momaijtojkej uan mosajkej kema “kinkajkej [nopa ueuejtlakamej] imako Jehová” (Hech. 13:1-4; 14:23). Ipan ni tonali nojkia mochiua se keski tlamantli sanse kej uejkajkia. Kema ueuejtlakamej kiitaj tlaj se toikni uelis kiselis se tekitl ipan tlanechikoli, achtoui momaijtouaj uan teipa kiitaj tlaj kichiua tlen Biblia kiijtoua (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9; Sant. 3:17, 18; 1 Ped. 5:2, 3). Amo kiitaj tlaj tlauel miak xiuitl kitekipanojtok Jehová. Ueuejtlakamej kiitaj kenijkatsa tenojnotsa, kenijkatsa monejnemiltia uan kenijkatsa kiitaj sekinok, nopa kinpaleuia ma kiitakaj tlaj nopa toikni kikaua ichikaualis Dios ma kiyakana. Tlaj nopa toikni kena kiampa kichiua, uajka kena uelis kinyakanas toikniuaj ipan tlanechikoli (Gál. 5:22, 23). Katli tepaxaloua chijchikuasej metstli kiijtoua tlaj kena uelis kitekimakasej se toikni ipan tlanechikoli (nojkia xikita 1 Timoteo 5:22).

19. ¿Tlake kimatij ueuejtlakamej, uan kenijkatsa kichiuaj sanse kej Pablo uan Bernabé?

¹⁹ Ueuejtlakamej kimatij kimakasej cuentas Jehová ika nopa tekitl tlen kichiuaj ipan tlanechikoli (Heb. 13:17). Sanse kej Pablo uan Bernabé, toikniuaj kinpaktia tlajtolmoyauasej, kinyolchikauaj toikniuaj uan nochipa kichiuaj kampeka tlauel tlapaleuisej ipan tlanechikoli (Filip. 2:3, 4).

20. ¿Kenijkatsa techpaleuia kema tijmatij tlen kichiuaj toikniuaj?

²⁰ Kema Pablo uan Bernabé sampa asitoj Antioquía tlen Siria, kinpouilijkej toikniuaj “kenijkatsa Dios kintekiuik para kichiuasej miak tlamantli. Nojkia kinpouilijkej kenijkatsa Dios kinpaleuijtoya katli amo elij judíos para nojkia ma tlaneltokakaj ipan ya” (Hech. 14:27). Ipan ni tonali, kema tijmatij nochi tlen kichiuaj toikniuaj uan kenijkatsa Jehová kinteochiua, techpaleuia nojua kuali ma tijtekipanojtokaj uan amo ma timajmauikaj pampa ya technauatijtok ma titlamachtikaj.