Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 12

“Bɛluale Gyihova Tumi Ne Azo Bɛdendɛle Akɛnrazilɛ Zo”

“Bɛluale Gyihova Tumi Ne Azo Bɛdendɛle Akɛnrazilɛ Zo”

Pɔɔlo nee Baanabase lale mɛlɛbɛnwoaze, mɔdenlebɔlɛ nee akɛnrazilɛ ali

Ɔgyi Gyima ne 14:1-28 azo

1, 2. Duzu a zile wɔ mekɛ mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase hɔle Lesetela la ɛ?

 DEDE bie ɛlɛkɔ zo wɔ Lesetela. Nrenyia bie mɔɔ bɛwole ye abubura la ɛlɛfa anyelielɛ awuluwulu ɔluakɛ nyɛvolɛ nwiɔ bie ɛyɛ ye ayile. Yezi menli ne anwo, na ɛsɔfo bie ɛva felawɔse abotile ɛrɛlɛ mrenyia nwiɔ ne mɔɔ menli ne die di kɛ bɛle nyamenle la. Nlankɛ mɔɔ Ziyɛse ɛsɔfo ne ɛlɛsiezie ɔ nwo kɛ ɔfa yeabɔ afɔle la ɛlɛsu. Pɔɔlo nee Baanabase ɛlɛtendɛ atia bɛ nyɛleɛ ne. Bɛsuosuanle bɛ adɛladeɛ ne mɔ anu na bɛnriandile bɛhɔle menli ne anu, noko bɛvɛle kpalɛ na bɛahola bɛamaa menli ne anwu kɛ ɔnle kɛ bɛsonle bɛ.

2 Akee Dwuuma mɔɔ vi Anteɔko mɔɔ wɔ Pesedea nee Ayekoneɛm mɔɔ rale la dwazole tiale bɛ. Bɛhanle Pɔɔlo nee Baanabase anwo edwɛkɛ ɛtane bɛvale bɛlile menli mɔɔ wɔ Lesetela la adwenle. Menli ne mɔɔ ɛnee bɛkulo kɛ bɛsonle Pɔɔlo la akee bɔle ye yiale na bɛzile ye awolɛ too bɛmaanle ɔ nye zo bulule ye. Mɔɔ bɛ kunlu dwole la, bɛhwenle Pɔɔlo mɔɔ anwo ɛyɛ mogya ngome la bɛhɔle suakpole ne kandiba na ɛnee bɛdwenle kɛ yewu.

3. Kpuya boni mɔ a yɛbazuzu nwo wɔ tile ɛhye anu a?

3 Duzu a vale edwɛkɛ ɛhye rale a? Duzu a edwɛkpa ne nolobɔlɛma mɔɔ wɔ ɛkɛ ne ɛnɛ la bahola azukoa avi Baanabase, Pɔɔlo nee menli mɔɔ wɔ Lesetela mɔɔ yeangyɛ na bɛahakyi bɛ adwenle la edwɛkɛ ne anu a? Na kɛ ɔkɛyɛ na Kilisiene mgbanyima azukoa Baanabase nee Pɔɔlo mɔɔ bɔle mɔdenle wɔ bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu na “bɛluale Gyihova tumi ne azo bɛdendɛle akɛnrazilɛ zo” la neazo ne ɛ?​—Gyi. 14:3.

Menli “Dɔɔnwo Rayɛle Diedima” (Gyima ne 14:1-7)

4, 5. Duzu ati a Pɔɔlo nee Baanabase hɔle Ayekoneɛm a, na duzu a zile ɛkɛ a?

4 Ɔtɛkyɛle biala yɛɛ Dwuuma mɔɔ wɔ Wulomu suakpole Anteɔko mɔɔ wɔ Pesedea azo la maanle menli bie dwazole tiale Pɔɔlo nee Baanabase na bɛvoanle bɛ bɛvile ɛkɛ a. Mrenyia nwiɔ ne ammaa bɛ sa nu ando, emomu “bɛkpokpole bɛ gyakɛ abo munlutu bɛguale” menli mɔɔ wɔ suakpole ne azo mɔɔ andie bɛ la anwo zo. (Gyi. 13:50-52; Mat. 10:14) Pɔɔlo nee Baanabase vile ɛkɛ anzodwolɛ nu na bɛgyakyile dwazotiama ne bɛmaanle Nyamenle ndɛnebualɛ. (Gyi. 18:5, 6; 20:26) Edwɛkpatɛlɛvolɛma nwiɔ ne vale anyelielɛ doale bɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne azo. Bɛpɛle adenle kɛyɛ mayɛlɛ 100 bɛhɔle Anteɔko nyiakɛ aduduleɛ afoa nu, ɛkɛ ne azɛlɛ ne le kɛnlɛma na ɔwɔ Tɔɔlɔso nee Sultan awoka ne mɔ avinli.

5 Pɔɔlo nee Baanabase limoale hɔle Ayekoneɛm mɔɔ Gilikima amaamuo kɔ zo kpalɛ wɔ ɛkɛ na ɔle Wulomuma maanzinli mɔɔ wɔ Galeehyea la azuamgbole ne mɔ ko la azo. a Dwuuma nee bɛdabɛ mɔɔ bɛhakyi bɛrayɛ Dwuuma la dɔɔnwo wɔ suakpole ɛhye azo. Kɛ mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase ta yɛ la, bɛhɔle nyianusua ne anu na bɛbɔle ɔ bo bɛhanle edwɛkɛ ne. (Gyi. 13:5, 14) “Bɛdendɛle kɛnlɛma bɛmaanle Dwuuma nee Gilikima dɔɔnwo rayɛle diedima.”​—Gyi. 14:1.

6. Duzu a maanle Pɔɔlo nee Baanabase yɛle kilehilevolɛma kpalɛ a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa bɛ ɛ?

6 Duzu ati a adenle mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase luale zo dendɛle la hanle menli ne ahonle a? Ɛnee Pɔɔlo ze Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ. Ɔbɔle mɔdenle ɔhwenle adwenle ɔhɔle tetedwɛkɛ, ngapezo nee Mosisi Mɛla ne azo ɔvale ɔhilele kɛ Gyisɛse a le Mɛzaya ne mɔɔ bɛbɔle ɔ nwo ɛwɔkɛ la. (Gyi. 13:15-31; 26:22, 23) Ɛnee Baanabase kulo menli. (Gyi. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Mrenyia nwiɔ ne anu biala anva ɔ nwo ando ye ndelebɛbo zo emomu “bɛluale Gyihova tumi ne azo bɛdendɛle.” Kɛ ɔkɛyɛ na wɔazukoa bɛ wɔ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu ɛ? Ɛbahola wɔazukoa bɛ ɔlua ninyɛne ɛhye mɔ azo: Sukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne kpalɛ. Kpa Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ wɔ tievolɛma anye balie nwo la. Kpondɛ ndenle kpalɛ mɔɔ ɛbalua zo wɔakyekye menli mɔɔ ɛka edwɛkɛ ne ɛkile bɛ la arɛle la. Na dahuu maa wɔ ngilehilelɛ ne ɛgyinla tumi mɔɔ wɔ Gyihova Edwɛkɛ ne anu la azo, na tɛ wɔ nrɛlɛbɛ zo.

7. (a) Duzu a edwɛkpa ne nolobɔlɛ fa ba a? (b) Saa edwɛkpa ne ɛmaa mgbakyemgbakyenu ɛra wɔ abusua ne anu a, duzu a ɔwɔ kɛ ɛkakye a?

7 Noko, tɛ menli mɔɔ wɔ Ayekoneɛm la amuala a anye liele edwɛkɛ mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase hanle la anwo a. Luku doale zo kɛ, “Dwuuma mɔɔ bɛanlie bɛanli la lile wulale maanle maanle ne anu amra bɛmaanle bɛnyianle mediema ne mɔ anwo adwenle ɛtane.” Pɔɔlo nee Baanabase nwunle kɛ ɔwɔ kɛ bɛtɛnla ɛkɛ na bɛgyinla edwɛkpa ne anzi, na “bɛvale mekɛ dɔɔnwo . . . bɛdendɛle akɛnrazilɛ zo.” Ɔlua zo, “menli mɔɔ wɔ suakpole ne azo la anu hyɛle nwiɔ; bie mɔ hɔle Dwuuma ne afoa yɛɛ bie mɔ noko hɔle ɛzoanvolɛma ne afoa.” (Gyi. 14:2-4) Ɛnɛ noko kɛ menli yɛ bɛ nyɛleɛ wɔ edwɛkpa ne anwo la ɛne. Wɔ bie mɔ afoa nu ɔfa koyɛlɛ ɔba; yɛɛ bie mɔ noko afoa nu ɔfa mgbakyemgbakyenu ɔba. (Mat. 10:34-36) Saa edwɛkpa ne ɛva mgbakyemgbakyenu ɛra wɔ abusua ne anu a, kakye kɛ adalɛ edwɛkɛ bie mɔ mɔɔ wɔ abusua ne ɛde la ati a bɛlɛdwazo bɛatia wɔ a. Subane kpalɛ mɔɔ ɛda ye ali la bamaa menli mɔɔ dwazo tia wɔ la ahakyi bɛ adwenle.​—1 Pita 2:12; 3:1, 2.

8. Duzu ati a Pɔɔlo nee Baanabase vile Ayekoneɛm a, na ɛzukoalɛdeɛ boni a wɔ bɛ neazo ne anu maa yɛ a?

8 Mekɛ guale nu la, dwazotiama mɔɔ wɔ Ayekoneɛm la bɔle kpɔkɛ kɛ bɛsi Pɔɔlo nee Baanabase awolɛ. Mɔɔ bɛdele nwolɛ bie la, bɛkpale kɛ bɛbahɔli daselɛ wɔ ɛleka gyɛne. (Gyi. 14:5-7) Belemgbunlililɛ ne nolobɔlɛma da nwunu ko ne ala bie ali ɛnɛ. Saa menli tendɛ tia bɛ a, bɛfa akɛnrasesebɛ bɛtendɛ. (Fel. 1:7; 1 Pita 3:13-15) Noko saa bɛnwu ye kɛ ɔlɛfa basabasayɛlɛ yeara a, bɛnyɛ debie mɔɔ bava bɛ ngoane anzɛɛ bɛ mediema ngoane ado esiane nu la.​—Mrɛ. 22:3.

‘Bɛrɛla Tease Nyamenle Ne Ɛkɛ’ (Gyima ne 14:8-19)

9, 10. Nienwu a ɛnee Lesetela wɔ a, na duzu a yɛze ye wɔ sua ne azo amra anwo a?

9 Pɔɔlo nee Baanabase pɛle adenle mayɛlɛ 20 hɔle Wulomu sua Lesetela mɔɔ wɔ Ayekoneɛm nyiakɛ adɔleɛ afoa nu la azo. Ɛnee anzodwolɛ wɔ menli mɔɔ wɔ Lesetela nee Anteɔko mɔɔ wɔ Pesedea la avinli, noko ɛnee Dwuuma dɔɔnwo ɛnle Lesetela. Ɛnee menli mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la ka Giliki ɛdeɛ noko bɛ aneɛ a le Lekewonea aneɛ. Bie a kɛmɔ ɛnee nyianusua ɛnle suakpole ne azo la ati, Pɔɔlo nee Baanabase hanle edwɛkɛ ne wɔ bagua nu. Mɔɔ Pita wɔ Gyɛlusalɛm la, ɔyɛle nrenyia bie mɔɔ bɛwole ye abubura la ayile. Pɔɔlo noko yɛle nrenyia bie mɔɔ bɛwole ye abubura la ayile wɔ Lesetela. (Gyi. 14:8-10) Menli dɔɔnwo rayɛle diedima ɔlua nwanwane debie mɔɔ Pita yɛle la ati. (Gyi. 3:1-10) Noko mɔɔ vile nwanwane debie mɔɔ Pɔɔlo yɛle anu rale la le ngakyile.

10 Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ tile ɛhye mɔlebɛbo la, mekɛ mɔɔ nrenyia abubura ne wulule gyinlanle la, ndɛndɛ ne ala awozonle ɛzonlenlɛma mɔɔ wɔ Lesetela la nyianle adwenle ngakyile. Bɛvɛlɛle Baanabase Ziyɛse mɔɔ le nyamenle ne mɔ kpanyinli la, yɛɛ bɛvɛlɛle Pɔɔlo Hɛmɛse mɔɔ le Ziyɛse ara nee nyamenle ne mɔ kpɔmavolɛ la. (Nea ɛlɛka “ Lesetela Nee Ziyɛse Yɛɛ Hɛmɛse Ɛzonlenlɛ” mɔɔ wɔ mukelɛ 97 la.) Noko Pɔɔlo nee Baanabase bɔle mɔdenle kɛ bɛmaa menli ne anwu ye kɛ tɛ bɛ nyamenle ne mɔ a maanle bɛ tumi maanle bɛdendɛle na bɛyɛle nwanwane deɛ ne a, emomu Gyihova, nɔhalɛ Nyamenle kokye ne a maanle bɛ tumi a.​—Gyi. 14:11-14.

‘Bɛgyakyi ninyɛne mɔɔ nvasoɛ ɛnle zo la na bɛrɛla tease Nyamenle ne mɔɔ bɔle anwuma nee aze la ɛkɛ.’​—Gyima ne 14:15

11-13. (a) Duzu edwɛkɛ a Pɔɔlo nee Baanabase hanle hilele menli mɔɔ wɔ Lesetela la a? (b) Duzu a yɛsukoa yɛfi edwɛkɛ mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase hanle la anu a?

11 Ɔnva nwo mɔɔ zile la, Pɔɔlo nee Baanabase bɔle mɔdenle kɛ bɛbalua adenle kpalɛ zo bɛamaa bɛ edwɛkɛ ne aha bɛ tievolɛma ahonle. Luku maanle yɛnwunle adenle kpalɛ mɔɔ bɛdua zo bɛka edwɛkpa ne bɛkile awozonle ɛzonlenlɛma la wɔ edwɛkɛ ɛhye anu. Yɛ kɛzi Pɔɔlo nee Baanabase dendɛle maanle bɛ tievolɛma anye liele nwolɛ la nzonlɛ: “Ayi mɔ, kɛmɔti a bɛlɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ ɛ? Yɛdayɛ noko yɛle menli mɔɔ yɛtɔ sinli kɛ bɛdabɛ ala la. Na yɛlɛbɔ edwɛkpa ne nolo yɛahile bɛ amaa bɛagyakyi ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ nvasoɛ ɛnle zo la na bɛara tease Nyamenle ne mɔɔ bɔle anwuma nee aze nee nyevile nee mɔɔ wɔ nuhua amuala la ɛkɛ. Dɛba ne ɔmaanle maanle maanle ne mɔ adenle ɔmaanle bɛyɛle mɔɔ bɛdabɛ bɛkulo la, ɔnva nwo kɛ ɔluale ninyɛne mgbalɛ mɔɔ ɔyɛle la azo ɔmaanle bɛnyianle daselɛ, ɔmaanle ezule vi anwuma dɔle na bɛnyianle ɛlobɔ kpalɛ, ɔmaanle bɛnyianle aleɛ dɔɔnwo na bɛlile fɛlɛko wɔ bɛ ahonle nu la.”​—Gyi. 14:15-17.

12 Duzu a yɛsukoa yɛfi edwɛkɛ ɛhye anu a? Mɔɔ limoa, Pɔɔlo nee Baanabase ambu bɛ nwo kɛ bɛle kpalɛ bɛtɛla bɛ tievolɛma ne. Bɛambu bɛ nwo kɛ bɛle ngakyile bie. Emomu, bɛvile mɛlɛbɛnwoaze nu bɛliele bɛdule nu kɛ bɛtɔ sinli kɛ bɛ tievolɛma mɔɔ bɛsonle awozonle la. Nɔhalɛ nu, ɛnee Pɔɔlo nee Baanabase ɛnyia sunsum nwuanzanwuanza ne yɛɛ bɛhwe bɛ nwo bɛvi adalɛ ngilehilelɛ nwo. Eza bɛlɛ anyelazo kɛ bɛ nee Kelaese bali tumi. Noko bɛnwunle ye kɛ saa Lesetela amra tie Kelaese a bɛdabɛ noko bɛbanyia nyilalɛ ɛhye mɔ bie.

13 Adwenle boni a yɛlɛ ye wɔ menli mɔɔ yɛka edwɛkɛ ne yɛkile bɛ la anwo a? Asoo yɛbu bɛ kɛ bɛ nee yɛ le ko ɔ? Saa yɛlɛka nɔhalɛ ne mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la yɛahile menli a, asoo yɛsukoa Pɔɔlo nee Baanabase mɔɔ anlie nganvolɛ la ɔ? Charles Taze Russell mɔɔ ɛnee le kilehilevolɛ kpalɛ la lile edwɛkɛhanlɛ gyima ne anyunlu wɔ ɛvoya 19 ne awieleɛ kɔdwu ɛvoya 20 ne mɔlebɛbo na ɔyɛle ɛhye anwo neazo kɛnlɛma. Ɔhɛlɛle kɛ: “Yɛngulo kɛ bɛdi yɛ eni anzɛɛ bɛkanvo yɛ anzɛɛ yɛ mbuluku ne mɔ yɛɛ yɛngulo kɛ bɛfɛlɛ yɛ nuhua biala Ɛsɔfo anzɛɛ Relabae.” Adiema Russell nyianle Pɔɔlo nee Baanabase mɛlɛbɛnwoaze ne bie. Yɛdayɛ noko tɛ anyunlunyia mɔɔ yɛkpondɛ la ati a yɛka edwɛkɛ ne a, emomu yɛkulo kɛ yɛboa menli yɛmaa bɛba “tease Nyamenle ne ɛkɛ.”

14-16. Ninyɛne nwiɔ boni bieko a yɛbahola yɛazukoa yɛavi edwɛkɛ mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase hanle hilele Lesetela amra la anu a?

14 Suzu debie mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi ɛdendɛlɛ ɛhye anu la anwo. Pɔɔlo nee Baanabase hakyile bɛ edwɛkɛ ne anu. Lesetela amra ɛnle kɛ menli mɔɔ ɛhakyi ɛrayɛ Dwuuma mɔɔ bɛwɔ Ayekoneɛm la. Lesetela amra ɛnze Ngɛlɛlera ne anu anzɛɛ kɛzi Nyamenle nee Yizilayɛma lile la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Noko ɛnee menli mɔɔ ɛlɛtie Pɔɔlo nee Baanabase la le ɛyazonlɛma. Ɛnee Lesetela ɛlobɔ ne le kpalɛ yɛɛ bɛlɛ azɛlɛ mɔɔ kye aleɛ. Ɛnee menli ne kola nwu Nyamenle subane ne mɔ mɔɔ da ali la wɔ kɛzi aleɛ yɛ boɛ wɔ ye mekɛ nloa la na edwɛkpatɛlɛvolɛma ne gyinlanle ɛhye mɔɔ bɛze la azo bɛ nee bɛ zuzule edwɛkɛ nwo.​—Wlo. 1:19, 20.

15 Yɛdayɛ noko yɛbahola yɛahakyi yɛ edwɛkɛ nu ɔ? Ɛyazonlɛnli bahola alua ma ko ne ala wɔ azɛlɛ ngakyile zo, noko ɔwɔ kɛ ɔyɛ nzenzaleɛ wɔ kɛzi ɔyɛ azɛlɛ ko biala azo gyima la anu. Azɛlɛ ne bie bahola ayɛ kpalɛ mɔɔ ɔbahola yealua ma ne wɔ zo ɛkɛ ne ala. Noko azɛlɛ ne bie ɛdeɛ kyesɛ ɔdimoa ɔsiezie zolɛ kpalɛ. Yɛdayɛ noko, dahuu ma ko ne ala a yɛdua a​—Belemgbunlililɛ edwɛkpa mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la. Noko saa yɛyɛ kɛ Pɔɔlo nee Baanabase a, yɛbanwu menli mɔɔ yɛka edwɛkɛ ne yɛkile bɛ la tɛnlabelɛ nee ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛwɔ nu la. Akee yɛbagyinla mɔɔ yɛnwu ye la azo yɛaha edwɛkpa ne yɛahile bɛ wɔ adenle kpalɛ zo.​—Luku 8:11, 15.

16 Yɛbahola yɛazukoa debie mɔɔ tɔ zo nsa la yɛavi Pɔɔlo, Baanabase nee Lesetela amra edwɛkɛ ne anu. Ɔnva nwo mɔdenle biala mɔɔ yɛbabɔ la, ɔyɛ a amumuyɛnli ne ye ma ne mɔɔ yɛdua la anzɛɛ ma ne gua awolɛ zo. (Mat. 13:18-21) Saa ɔba ye zɔ a mmamaa ɛ sa nu to. Kɛ mɔɔ nzinlii Pɔɔlo hakyele ɛdoavolɛma mɔɔ wɔ Wulomu la, “yɛ nuhua ko biala [mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ yɛka Nyamenle edwɛkɛ ne yɛkile bɛ boka nwo la] babu ye mgbonda ahile Nyamenle.”​—Wlo. 14:12.

“Bɛvale Bɛ Bɛwulale Gyihova .  . . Asa Anu” (Gyima ne 14:20-28)

17. Mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase vile Dɛbi la, nienwu a bɛhɔle a, na duzu ati ɔ?

17 Mɔɔ bɛhwenle Pɔɔlo bɛvile Lesetela na bɛdwenle kɛ yewu la, ɛdoavolɛma ne rabɔle yiale ye na ɔdwazole na ɔlale sua ne azo nɔsolɛ ne. Aleɛ hyenle la, Pɔɔlo nee Baanabase pɛle adenle mayɛlɛ 60 hɔle Dɛbi. Yɛbahola yɛaha kɛ ɛnee ɔnla aze ɔmmaa Pɔɔlo fee wɔ adendulɛ ɛhye anu, ɛnee bɛzi ye awolɛ la ɛtɛkyɛle. Noko ɔ nee Baanabase asa nu ando, na mɔɔ bɛdwule Dɛbi la “bɛnyianle ɛdoavolɛma ekyi.” Kɛ anrɛɛ bɛbapɛ adenle sikalɛ bɛahɔ ɛleka mɔɔ ɛnee bɛde wɔ Anteɔko mɔɔ wɔ Selea la, “bɛziale bɛhɔle Lesetela, Ayekoneɛm yɛɛ Anteɔko mɔɔ wɔ [Pesedea] la.” Duzu ati ɔ? Amaa bɛamaa ‘ɛdoavolɛma ne anwosesebɛ, na bɛadu bɛ folɛ kɛ bɛgyinla kpundii wɔ diedi ne anu.’ (Gyi. 14:20-22) Menli nwiɔ ɛhye yɛle neazo kɛnlɛma kpalɛ! Bɛvale asafo ne ngyianlɛ bɛlimoale bɛ ɛdeɛ nyunlu. Maangyebakyi zo neavolɛma nee edwɛkpatɛlɛvolɛma ɛzukoa bɛ neazo ne.

18. Duzu a bɛgyinla zo bɛkpa mgbanyima a?

18 Pɔɔlo nee Baanabase luale bɛ edwɛkɛhanlɛ nee bɛ nyɛleɛ zo maanle ɛdoavolɛma ne anwosesebɛ na eza bɛkpale “mgbanyima bɛmaanle bɛ wɔ asafo biala anu.” Ɔwɔ nuhua kɛ ‘sunsum nwuanzanwuanza ne a zoanle’ Pɔɔlo nee Baanabase wɔ adendulɛ ɛhye anu a, noko bɛyɛle asɔne na bɛhyele ɛhɔne na ‘bɛvale [mgbanyima ne mɔ] bɛwulale Gyihova’ asa anu. (Gyi. 13:1-4; 14:23) Yɛdi neazo ko ne ala anzi ɛnɛ. Kolaa na bɛakpa awie kɛ asafo nu kpanyinli la, mgbanyima mɔɔ bɛwɔ asafo ne anu la fa asɔneyɛlɛ suzu adiema ne anwo nea kɛ ɔdwu ninyɛne mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka la anwo a. (1 Tim. 3:1-10, 12, 13; Tae. 1:5-9; Gye. 3:17, 18; 1 Pita 5:2, 3) Tɛ mekɛ tendenle mɔɔ yeva yedɛnla asafo ne anu la angomekye a bɛnea a. Emomu, adiema ne ɛdendɛlɛ, ye subane nee kɛzi menli bu ye la a maa bɛnwu kɛ sunsum nwuanzanwuanza ne yɛ gyima wɔ ɔ nwo zo a. Ninyɛne mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka nwolɛ edwɛkɛ mɔɔ ɔbadwu nwolɛ la a bahile kɛ ɔfɛta kɛ bɛkpa ye kɛ mboane ne neavolɛ a. (Gal. 5:22, 23) Maangyebakyi zo neavolɛ ne a ɔle ye gyima kɛ ɔkpa menli ɛhye mɔ a.​—Fa toto 1 Timote 5:22 anwo.

19. Mgbonda boni a mgbanyima ne mɔ ze ye kɛ bɛbabu a, na kɛzi bɛsukoa Pɔɔlo nee Baanabase ɛ?

19 Mgbanyima ne mɔ ze ye kɛ bɛbabu kɛzi bɛ nee asafo ne anu amra di la anwo mgbonda bɛahile Nyamenle. (Hib. 13:17) Mgbanyima ne mɔ di edwɛkɛhanlɛ gyima ne anyunlu kɛ mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase yɛle la. Bɛdua bɛ edwɛkɛhanlɛ zo bɛmaa bɛ gɔnwo mɔ diedima anwosesebɛ. Eza bɛlɛ ɛhulolɛ kɛ bɛbava asafo ne ngyianlɛ bɛalimoa bɛ ɛdeɛ nyunlu.​—Fel. 2:3, 4.

20. Nvasoɛ boni a yɛnyia yɛfi gyima mɔɔ yɛ mediema fa nɔhalɛlilɛ yɛ mɔɔ yɛte nwolɛ edwɛkɛ la azo a?

20 Mɔɔ Pɔɔlo nee Baanabase ziale hɔle Anteɔko mɔɔ wɔ Selea la, bɛhanle “ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ Nyamenle ɛlua bɛ nwo zo ɛyɛ, nee kɛzi yebuke diedi adenle ne yemaa maanle maanle ne la bɛhilele bɛ.” (Gyi. 14:27) Saa yɛkenga gyima mɔɔ yɛ mediema Kilisienema fa nɔhalɛlilɛ yɛ la anwo edwɛkɛ na yɛnwu kɛzi Gyihova yila bɛ mɔdenlebɔlɛ zo la a ɔbamaa yɛ anwosesebɛ yeamaa ‘yɛalua Gyihova tumi ne azo yɛadendɛ akɛnrazilɛ zo.’