1, 2. Ne a mea ne ‵tupu i te ‵nofoga a Paulo mo Panapa i Lusa?

 NE TUPU se fakalavelave lasi i Lusa. Ne evaeva valevale mo te fiafia se tagata vae masei talu mai tena fanaumaiga, i te otiga ne faka‵lei a ia ne se tokolua tāgata kolā e se iloa ne ia. Ne ofo masei a tino i ei, kae ne aumai ne se faitaulaga ne ula pulalakau mā te tokolua tāgata kolā ne tali‵tonu te vaitino me ne atua. Ne tagi‵tagi mai a pulumakau kae ko fakatoka te faitaulaga o Seu o tamate latou. Ne paka‵laga atu a Paulo mo Panapa o fakaasi atu te lā se fia‵fia ki faifaiga konei. Ne saesae lā gatu kae eva atu ki loto i te vaitino, kae toeitiiti ko se ‵kafi ne lāua o taofi a te vaitino ke se tapuaki atu ki a lāua.

² Kae ne oko atu i te taimi eiloa tenā a tino Iutaia ‵teke mai Anitioka i Pisitia mo Ikonio. Ne fakapoisini ne latou a mafaufau o tino Lusa ki olotou pati fatu‵fatu. Ne mumu atu te vaitino kolā ne fia tapuaki muamua ki a Paulo kae peipei ne latou a ia ki fatu ke oko ki te taimi ne matapo ei tou tagata. I te ‵nogaifoga o te lotou kaitāua, toso ei ne latou te foitino pakiakia o Paulo ki tua o te fa‵kai mo te tali‵tonu me ko mate a ia.

3. Ne a fesili ka sau‵tala tatou ki ei i te mataupu tenei?

³ Ne a mea ne ‵tupu kolā ne iku atu ei ki te fakalavelave tenei? Se a te akoakoga e maua ne tino talai o te tala ‵lei i aso nei mai mea kolā ne ‵tupu ki a Panapa, Paulo, mo tino Lusa kolā e seai se lotou fakavae? Kae e mafai pefea o fakaakoako atu a toeaina Kelisiano ki te lotomau o Panapa mo Paulo ke tumau i te faiga o te lā galuega, ko te “fai‵pati atu mo te loto ‵toa e auala i te pule a Ieova”?—Galu. 14:3.

4, 5. Kaia ne ma‵laga atu ei a Paulo mo Panapa ki Ikonio, kae se a te mea ne tupu i ei?

⁴ I nai aso mai mua atu i ei, ne afuli keatea a Paulo mo Panapa mai te fa‵kai o Loma ko Anitioka i Pisitia, ona ko te fakalavelave telā ne kamata ne tino Iutaia ‵teke. Kae i lō te faka‵tuka atu ki a lāua, “ne tuetue atu ne lāua konei a ‵pefu i lā vae” ki luga i tino ‵teke o te fa‵kai. (Galu. 13:50-52; Mata. 10:14) Ne olo keatea a Paulo mo Panapa mo te filemu, kae tuku atu a tino ‵teke konā ke fakamasino ne te Atua. (Galu. 18:5, 6; 20:26) Ne fakatumau eiloa ne te avā  misionale konei te lā malaga fakamisionale kae ne tumau foki te lā fia‵fia. Ne ma‵laga atu lāua i se 100 maila ki te feitu ki saute saegala, kae oko atu ki se kogā laukele ola ‵lei i te va o te avā atumauga ko Taurus mo Sultan.

⁵ Muamua la, ne ‵nofo atu a Paulo mo Panapa i Ikonio, se fa‵kai takutakua e tasi o te kogā fenua o Loma ko Kalatia, kae lauiloa foki i mea tau te olaga faka-Eleni. a Ne ‵nofo foki i te fa‵kai tenā a tino Iutaia lauiloa mo tino fakaa‵tea e tokouke kolā ne ‵fuli ki te lotu Iutaia. E pelā mo te lā masani, ne ūlu atu a Paulo mo Panapa ki loto i te sunako kae kamata o talai atu i ei. (Galu. 13:5, 14) Ne “fai‵pati atu [lāua] i se auala telā ne tali‵tonu ei se vaitino e tokouke mai tino Iutaia mo tino Eleni.”—Galu. 14:1.

6. Kaia ne ma‵goi ei a Paulo mo Panapa e pelā me ne faiakoga, kae e mafai pefea o fakaakoako tatou ki a lāua?

⁶ Kaia ne magoi ‵ki ei te auala ne fai‵pati atu ei a Paulo mo Panapa? Ne ‵poko ‵ki te iloa o Paulo i te Tusi Tapu. Ne fakafetaui faka‵lei aka ne ia a tala mua o tino Isalaelu, valoaga, mo te Tulafono a Mose, ke fakatalitonu atu ei i a Iesu ko te Mesia telā ne folafola mai. (Galu. 13:15-31; 26:22, 23) Ne amanaia malosi a Panapa ki tino. (Galu. 4:36, 37; 9:27; 11:23, 24) Ne seki fakalagolago se tino i a lāua konei ki tena poto eiloa kae ki “te pule a Ieova.” E mafai pefea o fakaakoako koe ki te galuega talai a misionale konā? Mai te faiga o te mea tenei: Fai ke ‵poko tou iloa i te Muna a te Atua. Filifili aka a fakamatalaga mai te Tusi Tapu kolā e mafai o fia‵fia ki ei a tino kolā e talai koe ki ei. Ke onoono ki auala aoga ke fakamafanafana atu ei ki tino konā. Kae fakavae faeloa au akoakoga ki te Muna a Ieova, kae e se ko tou poto.

7. (a) Ne a ikuga e tuku mai ne te tala ‵lei? (e) Kafai e mavae‵vae tou kāiga ona ko tou fakalogo ki te tala ‵lei, se a te mea e ‵tau o masaua ne koe?

⁷ Kae e se ko tino katoa i Ikonio ne fia‵fia o fakalogo‵logo ki pati a Paulo mo Panapa. Ne fai mai penei a Luka: “Kae ko tino Iutaia kolā ne seki tali‵tonu, ne fakamakosu kae faka‵se ne latou a tino o fenua fakaa‵tea ke ‵teke atu ki taina konei.” Ne matea ne Paulo mo Panapa te manakoga ke ‵nofo lāua i konā o puipui te tala ‵lei, kae “ne fakamāumāu ei ne lāua a taimi e uke o fai‵pati atu mo te loto ‵toa.” Ona ko te mea tenā, “ne vaelua te fakai kātoa; ne ‵kau atu a nisi tino ki te kau Iutaia kae ko nisi tino ki te kau apositolo.” (Galu. 14:2-4) E penā foki a ikuga e maua mai te tala ‵lei i aso nei. E fakafealofani ne te tala ‵lei a nisi tino, kae e fakamavae‵vae ne ia a nisi tino. (Mata. 10:34-36) Kafai e mavae‵vae tou kāiga ona ko koe e fakalogo ki te tala ‵lei, ke masaua me e māfua mai a ‵tekemaiga mai i tala ‵fatu mo pati fatufatu sē ‵tonu. E mafai o fai au amioga ‵lei e pelā me se vailakau ke faka‵lei aka ei te ‵poisini tenā, kae e mafai o faka‵lei aka ne ia a loto o tino ‵teke konā.—1 Pe. 2:12; 3:1, 2.

8. Kaia ne tiaki ei ne Paulo mo Panapa a Ikonio, kae se a te akoakoga e maua ne tatou mai i ei?

⁸ Mai tua o se vaitaimi, ne fai ei ne tino ‵teke i Ikonio se togafiti ke peipei ne latou a Paulo mo Panapa ke ‵mate. I te lagonaga ne misionale konei a te  togafiti tenei, ne filifili ei ke olo atu lāua ki se isi koga talai. (Galu. 14:5-7) E fakaaoga foki ne tino talai i aso nei a te mea tenā. E fai‵pati atu tatou mo te loto ‵toa māfai e ‵teke mai a tino e auala i olotou pati. (Fili. 1:7; 1 Pe. 3:13-15) Kae kafai e foliga mai me ka oko mai a fakasauaga, e se fai ne tatou se mea telā ka ‵tu atu ei ‵tou ola io me ko ola o ‵tou taina tali‵tonu i se tulaga fakamataku.—Faata. 22:3.

9, 10. Ne tu i fea a Lusa, kae ne a mea e iloa ne tatou e uiga ki tino kolā ne ‵nofo i ei?

⁹ Ne olo atu a Paulo mo Panapa ki Lusa, se fa‵kai mai lalo i Loma, kāti se 20 maila ki saute saegala o Ikonio. Ne malosi ‵ki te fesokotakiga i te va o Lusa mo Anitioka i Pisitia, kae e se tokouke a tino Iutaia ne ‵nofo i ei. E tiga eiloa ne iloa ne tino i ei a te ‵gana Eleni, ne fai‵pati eiloa latou ki te lotou ‵gana Lukaonia. Kāti ona ko te mea e seai se sunako i te fa‵kai tenā, ne kamata ei o talai atu a Paulo mo Panapa i koga kolā e solo sale ne tino e tokouke. Ne faka‵lei ne Petelu se tino ‵pili i Ielusalema. I Lusa ne faka‵lei ne Paulo se tino vae masei talu mai tena fanaumaiga. (Galu. 14:8-10) Ona ko te vavega telā ne fai ne Petelu, ne fai ei se vaitino e tokouke mo fai ne tino tali‵tonu. (Galu. 3:1-10) Kae ne ‵kese ‵ki te mea ne tupu i te vavega telā ne fai ne Paulo.

¹⁰ E pelā mo te mea ne fakamatala atu i te kamataga o te mataupu tenei, i te taimi ne tu aka ei te tino vae masei ki luga, ne fakauiga ‵se ne te vaitino fapau‵pau i Lusa a te mea tenā. Ne fakasino atu latou ki a Panapa me ko Seu, te aliki o te kau atua, a ko Paulo ko Heleme, te tama tagata a Seu kae ko te tukumuna foki mō te kau atua. (Ke onoono ki te pokisi “ Lusa mo te Tapuakiga ki a Seu mo Heleme.”) Kae ne taumafai malosi a Panapa mo Paulo o fakamalamalama atu ki te vaitino me i lā pati mo lā mea ne fai e se mai te ‵mana o atua fapau‵pau, kae mai te malosi o Ieova, te Atua tonu e tokotasi.—Galu. 14:11-14.

11-13. (a) Ne a pati a Paulo mo Panapa ne fai atu ki tino Lusa? (e) Se a te akoakoga e tasi telā e tauloto ne tatou mai pati a Paulo mo Panapa?

 ¹¹ Faitalia te tulaga fakamataku, ne taumafai eiloa a Paulo mo Panapa ke oko atu lā pati ki loto o tino i te ‵toe auala ‵lei. Ne tusi ne Luka a te mea tenei e pelā me se auala magoi ke talai atu ei te tala ‵lei ki tino fapau‵pau. Ke onoono ki te auala ne ‵saga atu ei a Paulo mo Panapa ki tino kolā ne fakalogo‵logo ki a lāua: “Oku tāgata, kaia e fai ei ne koutou a mea konei? A māua foki ne tino kolā e isi ne mā vāivāiga e pelā eiloa mo koutou. Kae e folafola atu ne māua a te tala ‵lei ki a koutou, ko te mea ke fulitua koutou ki mea sē aoga konei kae ke ‵fuli atu ki te Atua ola, telā ne faite ne ia te lagi mo te lalolagi mo te tai mo mea katoa i ei. Ne talia ne ia i kautama ko ‵teka ke fai ne fenua fakaa‵tea katoa a mea e ma‵nako latou ki ei, e tiga eiloa ne tuku mai ne ia se molimau e auala i mea ‵lei ne fai ne ia, mai te tuku atu ki a koutou a vaiua mai te lagi mo tau o aso aoga, e fakamalie ne ia koutou ki meakai kae faka‵fonu otou loto ki te fiafia.”—Galu. 14:15-17.

¹² Ne a akoakoga e maua ne tatou mai pati konei? Muamua la, ne seki fakaasi atu ne Paulo mo Panapa i a lāua e ma‵luga atu i tino konā. Ne seki fakaloi‵loi ne lāua a tino ki se mea e uiga ki a lāua. I lō te fai penā, ne fakaasi ‵tonu atu ne lāua mo te loto maulalo me e isi foki ne lā vāivāiga e pelā eiloa mo tino fapau‵pau konā. E tonu la, ko oti ne maua ne Paulo mo Panapa te agaga tapu kae ko oti foki ne fakasaoloto lāua mai akoakoga ‵se. Ko oti foki ne maua ne lāua te fakamanuiaga ko te fakamoemoega ke pule fakatasi mo Keliso. Kae ne iloa ne lāua me e mafai o maua ne tino Lusa a meaalofa foki eiloa konā māfai e faka‵logo latou ki a Keliso.

¹³ E pefea te ‵tou kilokiloga ki tino kolā e talai tatou ki ei? E mata, e ‵kilo atu tatou ki ei e pelā me ne tino kolā e ‵pau fua mo tatou? Kafai e fesoasoani atu tatou ke iloa ne  tino a muna‵tonu mai te Muna a te Atua, e mata, e fai tatou pelā mo Paulo mo Panapa kolā ne seki ‵sala atu ki tavaega mō lāua? A Charles Taze Russell, se faiakoga apo ‵ki, telā ne takitaki ne ia te galuega talai i te fakaotiga o te 19 senitenali mo te kamataga o te 20 senitenali, kae ne tuku mai ne ia se fakaakoakoga ‵lei i te feitu tenei. Ne tusi mai a ia penei: “A tatou e se ma‵nako ki tavaega mō tatou io me ko mataupu kolā e tusi ne tatou. E se ma‵nako foki tatou ke fakaigoa tatou ki faiakoga ‵malu.” Ne fakaasi mai ne te Taina ko Russell te loto maulalo e pelā eiloa mo Paulo mo Panapa. E penā foki tatou, a te pogai o te ‵tou galuega talai e se ko te aumaiga o tavaega mō tatou, kae ko te fesoasoani atu ke ‵fuli atu a tino ki “te Atua ola.”

14-16. Se a te lua mo te tolu o akoakoga e maua ne tatou mai pati a Paulo mo Panapa ki tino Lusa?

¹⁴ Ke onoono ki te lua o akoakoga e mafai o tauloto ne tatou mai pati konei. Ne toka ‵lei a Paulo mo Panapa o fakafetaui atu ki tulaga kese‵kese. E se pelā mo tino Iutaia mo tino fakaa‵tea kolā ne ‵fuli ki te lotu Iutaia i Ikonio, ne foliki fua io me e seai eiloa se iloa o tino Lusa i te Tusi Tapu io me ko faifaiga a te Atua ki te fenua o tino Isalaelu. E tiga te feitu tenā, a tino kolā ne fakalogo‵logo ki a Paulo mo Panapa ne tino ne ola i te fai fatoaga. Ne maua i Lusa se tau o aso ‵lei mo laukele ola ‵lei. Ne mafai o mateagofie ne tino i ei a fakamaoniga o uiga ‵lei o te Mafuaga kolā e fakaasi atu i tau o aso aoga, kae ne fakaaoga ne misionale a mea konei i lā fakasakosakoga ki tino i konā.—Loma 1:19, 20.

¹⁵ E mata, e mafai foki o fai tatou penā? E tiga eiloa e ‵toki ne se tino fai fatoaga se vaegā fuaga fua e tasi i ana fatoaga katoa, e ‵tau o fakaaoga ne ia a auala kese‵kese i te fakatokaga o te laukele i fatoaga konā. Ko leva ne malū te laukele i nisi fatoaga, kae olagofie i ei te fuaga. Kae kāti e uke atu a mea e ‵tau o fai i te fakatokaga o laukele i nisi fatoaga. E penā foki te fuaga telā e ‵toki ne tatou, e tasi faeloa—ko te fekau e uiga ki te Malo telā e maua i te Muna a te Atua. Kae kafai e fai tatou pelā mo Paulo mo Panapa, ka taumafai eiloa tatou ke iloa ne tatou a fakanofonofoga mo talitonuga fakalotu o tino kolā e talai tatou ki ei. Ko fakaaoga ei ne tatou te iloa tenei i te fakaokoatuga o te fekau e uiga ki te Malo.—Luka 8:11, 15.

¹⁶ E mafai o maua ne tatou te tolu o akoakoga mai te tala e uiga ki a Paulo, Panapa, mo tino Lusa. Faitalia a toe taumafaiga ‵lei e fai ne tatou, a te fuaga telā e ‵toki ne tatou e mafai o ‵futi fakavave keatea io me to atu ki luga i se laukele fatufatua. (Mata. 13:18-21) Kafai e tupu se mea penā, sa fanoanoa. E pelā mo te fakamasauaga a Paulo ki soko i Loma fakamuli ifo, “ka tuku atu ne tatou taki tokotasi [e aofia i ei a tino taki tokotasi kolā e sau‵tala mo tatou e uiga ki te Muna a te Atua] ki te Atua se fakamatalaga e uiga ki ‵tou mea ne fai.”—Loma 14:12.

17. I te otiga ne tiaki ne lāua a Teipe, ne olo atu ki fea a Paulo mo Panapa, kae kaia?

¹⁷ I te otiga ne toso atu a Paulo ki tua i Lusa mo te lotou tali‵tonu me ko  mate, ne maopoopo atu a soko ki a ia, ne tu aka ki luga tou tagata, ave ei ne latou ke moe i te fa‵kai i te po tenā. I te suā aso, ne faima‵laga atu a Paulo mo Panapa i se 60 maila ki Teipe. Kāti e mafai o fakaataata ne tatou te masei o te foitino o Paulo i te malaga loa kae faigata tenei, me ne fatoa oti ne peipei a ia ki fatu i nai itula mai mua atu i ei. E tiga te feitu tenā, ne tumau eiloa a lāua mo Panapa, kae i te lā okoatuga ki Teipe, ne “maua ne lāua a soko e tokouke i ei.” Oti aka, i lō te ‵foki atu i te auala toetoe ki te lā fa‵kai i Anitioka i Sulia, “ne ‵foki atu lāua ki Lusa, Ikonio mo Anitioka [i Pisitia].” Se a te pogai? Ke “fakamalosi atu ne lāua a soko i konā, kae fesoasoani atu ki a latou ke tumau i te fakatuanaki.” (Galu. 14:20-22) Ko tafaga te aoga o te fakaakoakoga ne tuku mai ne te avā tāgata konei! Ne fakamuamua ne lāua a taina i fakapotopotoga i lō te lā fi‵ta. Ko oti ne fakaakoako atu a ovasia faima‵laga mo misionale i aso nei ki te tokolua misionale konei.

18. Ne a mea e aofia i te faka‵sopoga o toeaina?

¹⁸ I tafa o te fakamalosi atu ki soko i lā pati mo lā faiga, ne faka‵sopo aka ne Paulo mo Panapa a “toeaina mō latou i fakapotopotoga takitasi.” E tiga eiloa “ne uga atu ne te agaga tapu” a lāua i te malaga fakamisionale tenei, ne ‵talo kae fakaliki‵liki a Paulo mo Panapa i te taimi “ne tuku atu ne lāua a latou [ko toeaina] ki te tausiga a Ieova.” (Galu. 13:1-4; 14:23) E penā foki te faiga e fai i aso nei. A koi tuai o fai a fautuaga e uiga ki tāgata konei, e ‵talo kae iloilo faka‵lei ne te kau toeaina me e mata, e fetaui se taina mo manakoga kolā e fakaasi mai i te Tusi Tapu. (1 Timo. 3:1-10, 12, 13; Tito 1:5-9; Iako. 3:17, 18; 1 Pe. 5:2, 3) A te leva o te taimi ne fai ei se taina e pelā se Kelisiano e se ko te ‵toe mea tāua i te faiga o te fakaikuga. I lō te fai penā, a pati a te taina, ana amioga, mo te kilokiloga a tino ki a ia, e fakamaoni mai i ei me e galue te agaga tapu i tena olaga io me ikai. A tena tauliaga ke tavini atu e pelā me se tausi mamoe o te lafu mamoe, e faka‵na ki tena fetaui ‵lei mo manakoga mō ovasia kolā e fakaasi mai i te Tusi Tapu. (Kala. 5:22, 23) I o te ovasia o te seketi a te tiute ke faka‵sopo a tino penā.—Fakatusa ki te 1 Timoteo 5:22.

19. Se a te fakamasinoga e iloa ne toeaina, kae e fakaakoako pefea latou ki a Paulo mo Panapa?

¹⁹ E iloa ne toeaina tofia me e fakamasino latou ne te Atua i olotou faifaiga ki te fakapotopotoga. (Epe. 13:17) E pelā mo Paulo mo Panapa, e fai ne toeaina te takitakiga i te galuega talai. E fakamalosi ne latou olotou taina e auala i olotou pati. Kae e fia‵fia latou o fakamuamua a manakoga o te fakapotopotoga i lō te lotou fi‵ta.—Fili. 2:3, 4.

20. E aoga pefea ki a tatou a te faitau ki lipoti e uiga ki galuega a ‵tou taina kolā e fai mo te fakamaoni?

²⁰ I te ‵fokiatuga a Paulo mo Panapa ki te lā fa‵kai ko Anitioka i Sulia, ne fakamatala atu ne lāua “a mea e uke ko oti ne fai ne te Atua e auala i a lāua, kae ko oti ne ‵tala atu ne ia te mataloa o te fakatuanaki ki fenua fakaa‵tea.” (Galu. 14:27) I te taimi e fai‵tau ei tatou ki galuega a ‵tou taina Kelisiano kolā ne fai mo te fakamaoni, kae matea atu foki te auala ne fakamanuia ei ne Ieova olotou taumafaiga, ka fakamalosi aka ei tatou ke tumau i te “fai‵pati atu mo te loto ‵toa e auala i te pule a Ieova.”