Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

TSHAPITA 14

“Sho tshɛ kaamɛ tambɔsa yɛdikɔ”

“Sho tshɛ kaamɛ tambɔsa yɛdikɔ”

Woho wakɔshi olui-walɔmbɔla yɛdikɔ ndo shɛngiya yaki la yɛdikɔ shɔ lo kaamɛ ka tshumanelo

Lo ndjela Etsha 15:13-35

1, 2. a) Awui akɔna wa wolo wakahombe olui-walɔmbɔla w’etshumanelo k’Akristo ka lo ntambe ka ntondo nkandola? b) Naa ekimanyielo kakalongola anangɛso asɔ dia ntana lokanyi l’ekomelo?

 ONTO tshɛ akakongɛka yɛdikɔ yakahombe mbɔsama. Apɔstɔlɔ la dikumanyi wakasangana lo luudu lɔmɔtshi la Jɛrusalɛma wakendanaka lam’asawɔ ndo wayanga mbɔsa yɛdikɔ y’ohomba efula. Dikambo dia wonyelo wa mpota akonyiya ambola efula. Onde Akristo wekɔ l’ɛse k’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ? Onde otshikitanu pombaka monga lam’asa Akristo w’ase Juda la w’ase Wedja?

2 Apami wakalɔmbɔlaka wakasɛdingola awui efula wendana la dui sɔ. Vɔ wakohɔka Ɔtɛkɛta wa prɔfɛsiya wa Nzambi ndo waki la tolembetelo t’eshika takɛnya ɛtshɔkɔ w’oma le Jehowa. Onto tshɛ akatɛkɛta kɛnɛ kakandeyaka lo dikambo diakɔ. Vɔ waki la tolembetelo tshɛ tendana la dui diakawakɛtshanyaka. Ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ka Jehowa kakɛnama hwe. Onde anangɛso wayoyela ɛlɔmbwɛlɔ kɛsɔ?

3. Wahɔ akɔna wayotokondja lo nsɛdingola ɔkɔndɔ wele l’Etsha 15?

3 Olui-walɔmbɔla wakahombe monga la mbetawɔ k’efula ndo la dihonga dia mbetawɔ ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le nyuma lo dikambo sɔ. Kɛsɔ kakakoke konya di’ewandji w’ɔtɛmwɛlɔ w’ase Juda ndeka mbahetsha. Ndo l’etei k’etshumanelo, vɔ wakahomana l’ɔlɔshamelo oma le anto wakayashikikɛ dia paka mpika anto dia ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Kakɔna kakahombe olui-walɔmbɔla nsala? Nyɛsɔ tende. Lo nsɛdingola ɔkɔndɔ ɔsɔ, tayɛna ɛnyɛlɔ kakatshike apami asɔ kayela Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ. Ɔsɔ ekɔ ɛnyɛlɔ kahombaso ndjela etena kahombaso mbɔsa tɛdikɔ kana la ntondo k’ekakatanu wendana la lɔsɛnɔ laso l’Okristo.

“Dui sɔ mbɔtɔnɛka l’ɛtɛkɛta w’Amvutshi” (Etsha 15:13-21)

4, 5. Awui akɔna w’oma l’ɔtɛkɛta wa Nzambi wa prɔfɛsiya wakashile Jakɔba wonya w’ɔkɛtshanyelo awɔ?

4 Ombeki Jakɔba, koshɛ Yeso akɔshi ɔtɛkɛta. a Mɛnamaka dia lo diaaso sɔ, nde mbakalɔmbɔlaka losanganya. Ɛtɛkɛta ande wakɛnya lo tshena pe yɛdikɔ yakɔsama. Jakɔba akatɛ apami wakasangana asɔ ɔnɛ: “Simɛyɔna akakɔndɔla dimɛna woho wakadje Nzambi ase wedja yimba mbala ka ntondo dia nsɔna anto amɔtshi oma l’atei awɔ dikambo dia lokombo lande. Ndo dui sɔ mbɔtɔnɛka l’ɛtɛkɛta w’Amvutshi.”​—Ets. 15:14, 15.

5 Kɛnɛ kakate Simɛyɔna, kana Simɔna Petero ndo tolembetelo takaye la Barnabasɛ nde la Pɔɔlɔ akohola Jakɔba avɛsa amɔtshi w’ohomba wa l’Afundelo wendana la dui diakawakɛtshanyaka. (Jni. 14:26) L’ɔkɔngɔ wa nde mbuta ɔnɛ: “Dui sɔ mbɔtɔnɛka l’ɛtɛkɛta w’Amvutshi,” Jakɔba akashile ɛtɛkɛta wa lo Amɔsɛ 9:11, 12. Dibuku sɔ diekɔ l’atei w’abuku wa l’Afundelo wa lo Hɛbɛru welamɛ “Amvutshi.” (Mat. 22:40; Ets. 15:16-18) Ondo wɛ koka mɛna di’ɛtɛkɛta wakashile Jakɔba ntshikitana yema la watanema lo dibuku di’Amɔsɛ ɛlɔ kɛnɛ. Ondo Jakɔba akashile ɛtɛkɛta w’oma lo la Septante, ekadimwelo ka lo Grɛkɛ k’Afundelo wa lo Hɛbɛru.

6. Ngande wakakimanyiya Afundelo l’ɔkɛtshanyelo wakasalemaka?

6 Jehowa akatatshi lo tshimbo y’omvutshi Amɔsɛ dia etena kayoya kayondonyiya “luudu la dipɛma la Davidɛ,” mbuta ate ɔlɔndji watɔla polo lo Diolelo dia Mɛsiya. (Ɛzk. 21:26, 27) Onde Jehowa ayotetemala mbɔsa ase Juda wa lo demba oko wodja wa laande? Ndooko. Prɔfɛsiya kakɔ kotshaka ɔnɛ “anto wa lo wedja tshɛ” wayonga kaamɛ oko anto “welamɛ lo lokombo la [Nzambi.]” Tohɔ dia Petero aki oma la mɛnya dia Nzambi “hasale ndooko otshikitanu [lam’asa Akristo w’ase Juda] la [Akristo w’ase Wedja], koko nde akɛdia etema awɔ l’ekimanyielo ka mbetawɔ.” (Ets. 15:9) L’ɛtɛkɛta ekina, lolango la Nzambi ele di’oyadi ase Juda kana ase Wedja monga ekitɔ lo Diolelo. (Rɔmɔ 8:17; Ɛf. 2:17-19) Ndooko dihole lo prɔfɛsiya yakasambiyama shɔ diɛnya dia paka Akristo w’ase Wedja pombaka ntondo tanyisha mpota lo demba dia vɔ ndjokoma ambetawudi.

7, 8. a) Kakɔna kakate Jakɔba? b) Kakɔna kakalange ɛtɛkɛta ande nembetshiya?

7 L’ɔtɛ w’eshikikelo k’oma l’Afundelo kɛsɔ ndo wa tolembetelo t’eshika takandoke, Jakɔba akatɛ anto ɛtɛkɛta ɛnɛ watshutshuya dia nkana yimba ate: “Ɔnkɔnɛ, yɛdikɔ yami ele diaha mɛnya ase wedja wanɛ wakadimɔ le Nzambi paa, koko towafundee dia vɔ nsɛka diangɔ diakadjama mindo oma le dikishi, awui wa mindo wa dieyanelo, nyama y’esena ndo dikila. Nɛ dia oma ko nshi y’edjedja, anto wekɔ lo nsambisha awui wendana la Mɔsɛ lo osomba l’osomba nɛ dia lushi la sabato tshɛ vɔ wekɔ lo mbadia awui akɔ la dui dia wolo lo toshinangɔnga.”​—Ets. 15:19-21.

8 Lam’akate Jakɔba ate “ɔnkɔnɛ, yɛdikɔ yami,” onde nde akalange mɛnya lowandji lande lam’ele nde mbakalɔmbɔlaka losanganya, ndo akalange fundɛ anangɛso dia paka vɔ mbetawɔ yɛdikɔ yande? Ndooko! Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimɔmi ɔnɛ “yɛdikɔ yami” koka nto kadimɔma ɔnɛ “woho wɛnami awui” kana “lo kanyi yami.” Jakɔba konanga mbɔsa yɛdikɔ lo lokombo l’anto waki lo losanganya, koko nde akasha kanyi lo ndjela kɛnɛ kakate anto amɔtshi ndo kɛnɛ kata Afundelo lo dikambo diakɔ.

9. Ɛlɔlɔ akɔna waki la kanyi yakasha Jakɔba?

9 Onde kanyi yakasha Jakɔba yaki dimɛna? Eelo, ekɔ ngasɔ nɛ dia apɔstɔlɔ la dikumanyi wakayoyetawɔka. Ɛlɔlɔ akɔna waki la kanyi shɔ? Lo wedi ɔmɔtshi, dui sɔ hadiotodja ‘ofukutanu’ kana ‘monga dui dia wolo’ le Akristo w’ase Wedja di’ɔnɛ paka vɔ kitanyiya Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Ets. 15:19Bible à la Colombe) Lo wedi okina, yɛdikɔ shɔ yayɛnya dilɛmiɛlɔ lo kɛnɛ kendana la nkum’etema y’Akristo w’ase Juda wele l’edja k’ɛnɔnyi wakokaka wadielo wa “awui [wa Mɔsɛ] la dui dia wolo lo toshinangɔnga [lushi la Sabato] tshɛ.” b (Ets. 15:21) Yɛdikɔ shɔ yakahombe nkeketsha diɔtɔnganelo dia lam’asa Akristo w’ase Juda la w’ase Wedja. Laadiko di’awui asɔ tshɛ, yɔ yakahombe ngɛnyangɛnya Jehowa Nzambi nɛ dia yɔ mbɔtɔnɛka la sangwelo diande. Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ yoho ya dimɛna ya nkandola okakatanu wakadjaka kaamɛ ndo ɔlɔlɔ w’etshumanelo k’otondo k’ekambi wa Nzambi lo waale! Ndo ɔsɔ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna kahombaso ndjela ɛlɔ kɛnɛ!

Albert Schroeder asha sawo lo losanganya la wedja efula lo 1998

10. Ngande wayela Olui-walɔmbɔla wa nshi nyɛ ɛnyɛlɔ k’olui-walɔmbɔla wa lo ntambe ka ntondo?

10 Oko wakatɛnyi lo tshapita y’etshi, l’ɛnyɛlɔ k’olui-walɔmbɔla wa lo ntambe ka ntondo, Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ nyangaka ɛlɔmbwɛlɔ oma le Jehowa, Ɔnɛ lele Nkum’olongo Nkumadiɔndjɔ ndo oma le Yeso Kristo, Ɔtɛ w’etshumanelo l’akambo tshɛ. c (1 Kɔr. 11:3) Ngande wasalema dui sɔ? Ɔnangɛso Albert D. Schroeder, ɔnɛ laki ose Olui-walɔmbɔla oma lo 1974 polo etena kakandashidiya esakelo kande ka lowango lanɛ la nkɛtɛ lo Ngɔndɔ ka sato 2006, akate ate: “Ase Olui-walɔmbɔla sanganaka Lushi la sato ndo vɔ tatɛka la dɔmbɛlɔ dia nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka nyuma ka Jehowa. Welo wa l’otema ɔtɔi mbidjamaka dia dui tshɛ diayɔtɛkɛtama kana yɛdikɔ tshɛ yayɔsama mbɔtɔnɛ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi, Bible.” Woho akɔ waamɛ, ɔnangɛso Milton G. Henschel, laki edja ose Olui-walɔmbɔla ndo lakashidiya esakelo kande ka lowango lanɛ la nkɛtɛ lo Ngɔndɔ ka sato 2003, akambola dimbola di’ohomba le ambeki wakalongola apɔlɔmɛ lo Kalasa ka Bible ka Ngiliyadɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ka 101. Nde akawambola ate: “Onde ekɔ okongamelo okina lanɛ la nkɛtɛ wele Olui-walɔmbɔla nyangaka ɛlɔmbwɛlɔ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi Bible ntondo ka mbɔsa tɛdikɔ ta weke?” Okadimwelo wekɔ hwe.

‘Wakatome apami wakasɔnama’ (Etsha 15:22-29)

11. Ngande wakawewoya tshumanelo yɛdikɔ yakɔshi olui-walɔmbɔla?

11 Ase olui-walɔmbɔla wa la Jɛrusalɛma waketawɔ vɔ tshɛ yɛdikɔ yakɔsama yendana la wonyelo wa mpota. Di’anangɛso wa lo tshumanelo monga kaamɛ, akahombe mbaewoya yɛdikɔ yakɔsama lo yoho yokɛma hwe, ya dimɛna ndo yakeketsha. Ngande wakahombe dui sɔ salema? Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Apɔstɔlɔ la dikumanyi kaamɛ la etshumanelo k’otondo wakɔshi yɛdikɔ ya nsɔna anto amɔtshi oma l’atei awɔ ndo mbatoma kaamɛ la Pɔɔlɔ la Barnabasɛ l’Atiyɔka. Vɔ wakatome Judasɛ lakelamɛka nto Barasaba la Silasɛ, apami wakalɔmbɔlaka anangɛso.” Laadiko dia laasɔ, mukanda wakalɔngɔsɔma ndo wakasha apami akɔ dia vɔ tadiema lo tshumanelo tshɛ dia l’Atiyɔka, la Suriya ndo la Kilikiya.​—Ets. 15:22-26.

12, 13. Naa awui w’amɛna wakasalema lo woho wakawatome a) Judasɛ la Silasɛ? b) mukanda w’oma le olui-walɔmbɔla?

12 Lam’ele vɔ mbaki “apami wakalɔmbɔlaka anangɛso,” Judasɛ nde la Silasɛ waki l’akoka tshɛ wahombama dia nsala akambo oko enyimpala w’olui-walɔmbɔla. Apami anɛi wakawatome wakahombe tokiya anto hwe aha tsho okandwelo w’okakatanu wakatombe, koko ndo ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le olui-walɔmbɔla. Okomelo wa ‘apami wakasɔnama’ asɔ akahombe nkeketsha diɔtɔnganelo dia lam’asa Akristo w’ase Juda waki la Jɛrusalɛma l’Akristo w’ase Wedja waki lo tshumanelo. Ande yɛdikɔ ya lomba ndo yoludi la ngandji lee! Aha la taamu, dui sɔ diakela wɔladi ndo diɔtɔnganelo dia dimɛna lam’asa ekambi wa Nzambi.

13 Mukanda akɔ wakashaka ɛlɔmbwɛlɔ kokɛma hwe le Akristo w’ase Wedja aha tsho lo dikambo dia wonyelo wa mpota koko ndo lo kɛnɛ kakawahombe nsala dia mbetawɔma ndo tshɔkwama oma le Jehowa. Etenyi k’ohomba ka lo mukanda akɔ mbutaka ɔnɛ: “Nyuma k’ekila ndo shoamɛ tambɛna dia bu ohomba nyahatanyɛ wotsho laadiko di’akambo w’ohomba anɛ: Nyɔsɛkɛ diangɔ diakawalambola dikishi, dikila, nyama y’esena ndo awui wa mindo wa dieyanelo. Naka nyu ndjalama dimɛna l’akambo asɔ, kete nyayohama. Nyolongole mɔyɔ!”​—Ets. 15:28, 29.

14. Kakɔna kasala di’ekambi wa Nzambi monga kaamɛ l’andja ɔnɛ wambatɔna?

14 Ɛlɔ kɛnɛ, Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo wele lofulo lawɔ laya ndekana miliyɔ enanɛi wele lo tshumanelo ndekana nunu lokama wekɔ kaamɛ lo wetshelo ndo l’etsha. Lande na kele kaamɛ kɛsɔ, djekoleko l’andja ɔnɛ wambolola l’ofukutanu ndo yimba ya diatɔnelo? Kɛnɛ koleki ele, kaamɛ kɛsɔ ndjaaka oma l’ɛlɔmbwɛlɔ kokɛma hwe ndo k’ohomba kasha Yeso Kristo, Ɔtɛ w’etshumanelo lo tshimbo ya “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ,” mbuta ate Olui-walɔmbɔla. (Mat. 24:45-47) Kaamɛ kɛsɔ kekɔ nto lo woho wetawɔ anangɛso l’akadiyɛso wa l’andja w’otondo ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le Olui-walɔmbɔla.

“Wakangɛnangɛna l’ɔtɛ w’ekeketshelo kaki lɔkɔ” (Etsha 15:30-35)

15, 16. Ngande wakakomɛ dikambo dia wonyelo wa mpota ndo lande na kakadiakandɔma ngasɔ?

15 Ɔkɔndɔ wa l’Etsha totɛka dia wanɛ wakatomama oma la Jɛrusalɛma wakakome l’Atiyɔka, ndo etena kakawakome lɛkɔ vɔ “wakatshumanya olui w’anto ko wakawasha mukanda.” Kakɔna kakasale anangɛso etena kakawalongola ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le olui-walɔmbɔla? “L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbadia mukanda akɔ, vɔ wakangɛnangɛna l’ɔtɛ w’ekeketshelo kaki lɔkɔ.” (Ets. 15:30, 31) Ndo nto, Judasɛ la Silasɛ “wakakimanyiya anangɛso lo mbisha asawo efula ndo lo mbakeketsha.” Lo yoho shɔ mbele apami ahende asɔ waki “amvutshi” woho waki Barnabasɛ la Pɔɔlɔ, ndo akina nto wakelamɛka amvutshi, tshɛkɛta yalembetshiya wanɛ wewoya kana wasala dia lolango la Nzambi mbeyama.​—Ets. 13:1; 15:32; Eto. 7:1, 2.

16 Jehowa akatshɔkɔla tɛdikɔ tshɛ takɔsama nɛ dia okakatanu wakatombe wakakandɔ dimɛna. Kakɔna kakasale di’akambo mbeta dimɛna? Aki ɛlɔmbwɛlɔ ka dimɛna k’oma le olui-walɔmbɔla kakaye la wonya kɔtɔnɛ l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi ndo diɛsɛ l’ekimanyielo ka nyuma k’ekila. Laadiko dia laasɔ, yoho ya la ngandji ndo ya dimɛna efula yakawewoya tshumanelo tɛdikɔ takɔsama.

17. Awui akɔna wele oko wa lo nshi y’edjedja wasalema lo wembwelo w’emendji w’etshimbedi ɛlɔ kɛnɛ?

17 Lo ndjela ɛnyɛlɔ kɛsɔ, ɛlɔ kɛnɛ Olui-walɔmbɔla w’Ɛmɛnyi wa Jehowa mbishaka ɛlɔmbwɛlɔ kaya la wonya le anangɛso l’akadiyɛso wa l’andja w’otondo. Etena kɔsawɔ tɛdikɔ, vɔ mbewoyaka tshumanelo lo yoho yokɛma hwe ndo ya dimɛna. Yoho mɔtshi ele lo wembwelo w’emendji w’etshimbedi. Anangɛso wakayahondja asɔ membolaka tshumanelo dia mbisha ɛlɔmbwɛlɔ kokɛma hwe ndo nkeketsha anto la wangasanu. L’ɛnyɛlɔ ka Pɔɔlɔ la Barnabasɛ, vɔ mbetshaka wenya efula l’esambishelo “wetsha ndo wasambisha kaamɛ l’anto akina efula lokumu l’ɔlɔlɔ lendana la ɔtɛkɛta wa Jehowa.” (Ets. 15:35) L’ɛnyɛlɔ ka Judasɛ la Silasɛ, vɔ nkeketshaka “anangɛso lo mbisha asawo efula” ndo lo mbakeketsha.

18. Kakɔna kahomba ekambi wa Nzambi nsala dia ntetemala tshɔkwama oma le Jehowa?

18 Ko kayotota dia tshumanelo? Kakɔna kakimanyiya tshumanelo dia lo nkɛtɛ k’otondo dia ntetemala monga lo wɔladi ndo lo kaamɛ l’andja ɔnɛ wele la diatɔnelo? Tohɔ kɛnɛ kakayofunda ombeki Jakɔba l’ɔkɔngɔ ɔnɛ: “Lomba l’oma la diko lekɔ ntondotondo pudipudi, oma laasɔ lɔ lekɔ wɔladi, ekanelo k’ɔlɔlɔ, suke dia nkitanyiya, . . . Ndo nto, ntɔngɔ y’elowa wa losembwe monɛmaka lo wɔladi le wanɛ wadja wɔladi.” (Jak. 3:17, 18) Hatokoke mbuta dia kana Jakɔba akohɔka kɛnɛ kakete lo losanganya la la Jɛrusalɛma kana bu. Koko, lo nsɛdingola awui wakete wele l’Etsha tshapita 15, sho koka shikikɛ dia Jehowa tshɔkɔlaka etena kele ekambi ande kaamɛ ndo kakambawɔ kaamɛ.

19, 20. a) Ngande wakɛnama hwe wɔladi ndo kaamɛ kaki l’etshumanelo ka l’Atiyɔka? b) Kakɔna kakayosala Pɔɔlɔ la Barnabasɛ?

19 Wɔladi ndo kaamɛ kaki l’etshumanelo ka l’Atiyɔka akɛnama hwe. Lo dihole dia mana l’anangɛso wakaye oma la Jɛrusalɛma, anangɛso wa l’Atiyɔka wakangɛnangɛna wembwelo wa Judasɛ la Silasɛ. Ɔkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “L’ɔkɔngɔ wa vɔ mbetsha etena kɛmɔtshi lɛkɔ, anangɛso wakaakɛndja dia vɔ nkalola la ki otsha le wanɛ wakaatome,” mbuta ate nkalola la Jɛrusalɛma. d (Ets. 15:33) Sho koka monga l’eshikikelo di’anangɛso wa la Jɛrusalɛma vɔ la wɔ wakangɛnangɛna etena kakaakɔndɔlɛ apami ahende asɔ lɔkɛndɔ lawɔ. Diɛsɛ la ɔlɔlɔ waheyama mbɛdika wa Jehowa, vɔ wakakotsha ɔkɛndɛ awɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ!

20 Pɔɔlɔ nde la Barnabasɛ, wanɛ wakatshikala l’Atiyɔka, wakakoke mbeta la ntondo l’olimu w’esambishelo ndo kɛsɔ mbasala emendji w’etshimbedi ɛlɔ kɛnɛ etena kembolawɔ tshumanelo. (Ets. 13:2, 3) Ande woho watshɔkɔla Jehowa ekambi ande lee! Ko ngande wakanyomokamba Jehowa ndo nyomɔtshɔkɔla esambisha ehende waki l’ohetoheto ɛsɔ? Kɛsɔ kayotɛna lo tshapita yayela.

Akristo wa nshi nyɛ wekɔ lo nkondja wahɔ oma lo tɛdikɔ ta lo nyuma t’oma le Olui-walɔmbɔla ndo enyimpala awɔ

a Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Jakɔba​—‘Ɔnango Nkumadiɔndjɔ.’

b Jakɔba akatɛkɛta dimɛna di’efundelo wa Mɔsɛ, waki aha tsho l’Ɛlɛmbɛ, koko ndo l’ɔkɔndɔ wendana la diɔtɔnganelo diaki lam’asa Nzambi l’anto ndo lolango lande lakɛnyama ntatɛ lo nshi y’Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Ɛnyɛlɔ, woho wakɔsaka Nzambi dikila, loseka ndo ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi mɛnyama dimɛna l’Etatelo. (Eta. 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Lo nsala ngasɔ, Jehowa akɛnya atɔndɔ wahomba anto tshɛ ndjela, oyadi ase Juda kana ase Wedja.

c Enda kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Woho wokongɛmi Olui-walɔmbɔla ɛlɔ kɛnɛ.”

d Lo divɛsa 34, dikadimwelo dimɔtshi dia Bible diekɔ l’etelo kɛnya dia Silasɛ akalange ntshikala l’Atiyɔka. (Bible k’Ekila) Koko mɛnamaka di’ɛtɛkɛta ɛsɔ wakayokotshama l’ɔkɔngɔ.