Pfukelani kha mafhungo

Pfukelani kha zwi re ngomu

NDIMA 14

“Ro Tendelana Roṱhe”

“Ro Tendelana Roṱhe”

Nḓila ye tshigwada tshi langaho tsha ita phetho ya ndeme nga ha u fumba na nḓila ye yeneyo phetho ya ita uri zwivhidzo zwi vhe na vhuthihi

Yo thewa kha Mishumo 15:13-35

1, 2. (a) Vha tshigwada tshi langaho tsha ngei Yerusalema vho vha vha tshi tea u fhindula mbudziso dzifhio dza ndeme? (b) Ndi mini zwo thusaho vhenevho vhahashu uri vha dzhie phetho yo teaho?

 MUṄWE na muṅwe o takala nga ha phetho ine ya khou ḓo dzhiiwa. Vhaapostola na vhahulwane vha re henefho kamarani ngei Yerusalema vha a sedzana. Vha khou zwi ṱhogomela uri phetho ine ya khou ḓo dzhiiwa ndi ya ndeme. Vhenevho vhanna vho vha vha tshi tea u fhindula mbudziso dza ndeme nga ha u fumba. Naa Vhakriste vha tea u tevhedza Mulayo Wa Mushe? Naa Yehova u dzhia Vhakriste vha Vhayuda vho fhambana na Vhakriste vha dziṅwe tshaka?

2 Vhenevho vhanna vhane vha ranga phanḓa vho vha vhe na vhuṱanzi vhunzhi. Vho amba nga ha vhuporofita vhu bvaho Ipfini ḽa Mudzimu vha dovha vha amba nga zwe zwa itea khavho zwine zwa khwaṱhisedza uri Yehova u a ṱanganedza Vhakriste vha dziṅwe tshaka. Vhoṱhe vho no amba zwoṱhe zwine vha zwi ḓivha nga ha enea mafhungo. Zwa zwino vha na vhuṱanzi hoṱhe vhune vha vhu ṱoḓa u itela u dzhia phetho. Zwi tou vha khagala uri muya mukhethwa wa Yehova u khou vha livhisa. Naa vhenevha vhanna vha ḓo tevhela honoho vhulivhisi?

3. Ri nga vhuyelwa hani nga u guda zwi re kha Mishumo ndima 15?

3 Hu ḓo ṱoḓea uri vhenevho vhanna vha vhe na lutendo na tshivhindi u ṱanganedza zwine muya mukhethwa wa ḓo vha vhudza zwone. Vharangaphanḓa vha Vhayuda vha nga vha vhenga nga nṱhani ha yeneyo phetho. Nahone vhaṅwe tshivhidzoni vhane vha ṱoḓa uri vhathu vha Mudzimu vha tevhedze Mulayo wa Mushe, vha nga kha ḓi hana u tevhedza phetho i bvaho kha tshigwada tshi langaho. Zwino tshigwada tshi langaho tsho vha tshi tshi ḓo ita mini? Kha ri vhone. Ri ḓo dovha ra guda uri vhenevho vhanna vho vhetshela hani tsumbo Tshigwada Tshi Langaho tsha Ṱhanzi Dza Yehova tsha musalauno. Na rine ri tea u edzisa tsumbo yavho musi ri tshi ita phetho kana ro sedzana na thaidzo vhutshiloni hashu.

“Zwi Tendelana Na Zwo Ambiwaho Nga Vhaporofita” (Mish. 15:13-21)

4, 5. Yakobo o shumisa maipfi afhio a vhuporofita?

4 Mufunziwa Yakobo ane a vha murathu wa Yesu a thoma u amba. a Zwi vhonala u nga ho vha hu ene mudzulatshidulo kha wonoyo muṱangano. Zwe a zwi amba zwo sumbedza nga u tou pfufhifhadza phetho ye vhenevha vhanna vha vha vho i swikelela. Yakobo o ri: “Samusi ro zwi pfa, Simioni o ri vhudza nga ha nḓila ye Mudzimu a humbula ngayo vha dzitshaka, na uri o no thoma u nanga khavho vhane vha ḓo vhidzwa nga dzina ḽawe. Zwenezwo zwi tendelana na zwo ambiwaho nga Vhaporofita.”​—Mish. 15:14, 15.

5 Yakobo o pfa zwe zwa ambiwa nga Simioni kana Simoni Petro u katela na zwe zwa ambiwa nga Baranaba na Paulo. Zwenezwo zwi nga vha zwo ita uri a humbule nga ha maṅwe maṅwalo e a thusa vhenevho vhanna u itela u pfesesa zwine Yehova a zwi ṱoḓa. (Yoh. 14:26) Musi o no amba uri zwenezwo zwithu “zwi tendelana na zwo ambiwaho nga Vhaporofita,” Yakobo o dovha a amba maipfi a re kha Amosi 9:11, 12. Yeneyo bugu, ndi tshipiḓa tsha Maṅwalo a Tshihevheru ane a vhidzwa “vhaporofita.” (Mat. 22:40; Mish. 15:16-18) Ni ḓo zwi ṱhogomela uri maipfi e Yakobo a a amba o fhambana zwiṱuku na ane ra a wana kha bugu ya Amosi ṋamusi. Yakobo a nga vha o amba enea maipfi a tshi bva kha Septuagint ine ya vha ṱhalutshedzelo ya Tshigerika ya Maṅwalo a Tshihevheru.

6. Maṅwalo o thusa hani vhenevha Vhakriste uri vha pfesese zwine Yehova a zwi ṱoḓa?

6 A tshi shumisa muporofita Amosi, Yehova o dzula o amba uri hu ḓo ḓa tshifhinga tshine a “ḓo fhaṱulula nnḓu ya Davida,” zwine zwa ambela kha mutevhe wa mahosi ane a ri swikisa kha Muvhuso wa Messia. (Hesek. 21:26, 27) Naa Yehova o vha a tshi ḓo bvela phanḓa a tshi shumisana fhedzi na lushaka lwa Vhaisiraele? Hai. Honoho vhuporofita vhu tshi ya phanḓa vhu amba uri “vhathu vha tshaka dzoṱhe” vha ḓo kuvhanganywa vha vha vhathu “vhane vha vhidzwa nga dzina [ḽa Mudzimu].” Ni songo hangwa uri Petro o vha a tshi khou tou bva u ṱalutshedza uri Mudzimu “o sumbedza uri u vhona riṋe [Vhakriste vha Vhayuda] na vhane vha si vhe Vhayuda [Vhakriste vha dziṅwe tshaka] nga nḓila i fanaho nga u vha ṱanzwa mbilu ngauri vha na lutendo.” (Mish. 15:9) Zwenezwo zwo vha zwi tshi sumbedza uri Mudzimu o vha a tshi ṱoḓa Vhayuda na vhathu vha dziṅwe tshaka uri vhoṱhe vha vhe maḽaifa a Muvhuso. (Vharoma 8:17; Vhaef. 2:17-19) Vhuporofita a vhu ngo vhuya ha amba uri vhathu vha dziṅwe tshaka vha tea u fumbiswa kana u rembulutshela kha vhurereli ha Tshiyuda u itela uri vha vhe maḽaifa a Muvhuso.

7, 8. (a) Yakobo o ri mini? (b) Naa Yakobo o vha a tshi khou vhudza vhahashu zwine vha tea u zwi ita? Ṱalutshedzani.

7 Musi Yakobo o no ṱolisisa vhuṱanzi hoṱhe vhu re khagala vhu bvaho kha vhuporofita na zwe zwa ambiwa nga Petro, Baranaba na Paulo, o ri: “Nṋe ndi vhona zwi songo tea u dina vhathu vha bvaho kha dzitshaka vhane vha khou rembulutshela kha Mudzimu, kha ri vha ṅwalele uri vha iledze zwithu zwo tshikafhadzwaho nga midzimu ya zwifanyiso, u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani, u ḽa zwo faho nga u tou tzhipiwa na malofha. U bva zwifhingani zwa kale ho vha hu na vha huwelelaho vha tshi shumisa bugu dza Mushe miḓini yoṱhe, vha tshi dzi vhala sinagogoni nga savhatha iṅwe na iṅwe.”​—Mish. 15:19-21.

8 Yakobo ane zwa vhonala uri o vha e mudzulatshidulo kha wonoyo muṱangano o ri: “Nṋe ndi vhona.” Naa zwenezwo zwo vha zwi tshi amba uri u khou itela vhenevho vhahashu phetho? Na luthihi! Maipfi a Tshigerika o ṱalutshedzelwaho nga uri “nṋe ndi vhona,” a nga dovha a ambela kha uri “mavhonele a nga ndi.” Yakobo o vha a sa khou dzhiela vhenevho vhanna phetho, fhedzi o vha a tshi khou ṱahisa vhupfiwa hawe u tendelana na vhuṱanzi hoṱhe vhu re hone na zwine maṅwalo a zwi amba nga ha enea mafhungo.

9. Zwe Yakobo a zwi amba, zwo vha zwi tshi ḓo vhuyedza hani?

9 Naa zwe Yakobo a amba zwo vha zwi muhumbulo wavhuḓi? Zwi tou pfala uri wo vha u muhumbulo wavhuḓi ngauri vhaapostola na vhahulwane vho zwi ṱanganedza. Ho vha na mbuyelo dzifhio? Zwenezwo zwo vha zwi sa ḓo “dina” Vhakriste vha dziṅwe tshaka nga u vha kombetshedza uri vha tevhedze Mulayo wa Mushe. (Mish. 15:19) Yeneyo phetho yo vha i tshi dovha ya sumbedza u ṱhonifha mvalo dza Vhakriste vha Vhayuda vhe lwa miṅwaha minzhi vha pfa ‘bugu dza Mushe dzi tshi vhalwa sinagogoni nga savhatha iṅwe na iṅwe.’ b (Mish. 15:21) Zwenezwo zwo vha zwi tshi ḓo dovha zwa thusa Vhakriste vha Vhayuda na Vhakriste vha dziṅwe tshaka uri vha vhe na vhuthihi. Fhedzi zwa ndeme vhukuma ndi uri zwo vha zwi tshi ḓo takadza Yehova ngauri zwo vha zwi tshi tendelana na tshipikwa tshawe. Yeneyo ndi tsumbo yavhuḓisa ya nḓila ya u lugisa thaidzo ye ya vha i tshi nga thithisa vhuthihi na mulalo ha tshivhidzo tsha vhathu vha Mudzimu. I dovha ya vha tsumbo yavhuḓisa ine tshivhidzo tsha Vhukriste tsha nga i edzisa ṋamusi.

Vho Albert Schroeder vha tshi khou ṋea nyambo kha buthano ḽa tshaka dzoṱhe nga 1998

10. Tshigwada Tshi Langaho ṋamusi, tshi tevhedza hani tsumbo yo vhewaho nga tshigwada tshi langaho tsha ḓanani ḽa u thoma?

10 Samusi ro zwi guda kha ndima yo fhiraho, Tshigwada Tshi Langaho tsha Ṱhanzi Dza Yehova ṋamusi, tshi edzisa tsumbo ya tshigwada tshi langaho tsha ḓanani ḽa u thoma. U itela u wana vhulivhisi kha zwithu zwoṱhe vha ḓitika nga Yehova ane a vha Muvhusahoṱhe na Yesu Kristo ane a vha Ṱhoho ya tshivhidzo. c (1 Vhakor. 11:3) Vha zwi itisa hani? Vho Albert D. Schroeder vhe vha vha vhe muraḓo wa Tshigwada Tshi Langaho u bva nga 1974 u swika vha tshi lovha nga March 2006 vho ri: “Tshigwada Tshi Langaho tshi fara miṱangano ḽavhuraru ḽiṅwe na ḽiṅwe. Vha thoma wonoyo muṱangano nga thabelo vha tshi humbela uri Yehova a vha livhise nga muya wawe mukhethwa. Ri ita zwoṱhe zwine ra nga kona uri fhungo liṅwe na ḽiṅwe na phetho dzoṱhe dzine ra dzi ita zwi tendelane na Ipfi ḽa Mudzimu Bivhili.” Nga u fanaho, Vho Milton G. Henschel vhe vha shuma sa muraḓo wa Tshigwada Tshi Langaho lwa tshifhinga tshilapfu u swika vha tshi lovha nga March 2003, vho amba na vhe vha vha vha tshi khou ṱhaphudza tshikolo tsha Gilead vha kilasi ya 101. Vho vha vhudzisa u ri, “naa hu na iṅwe ndangulo kha ḽifhasi ine Tshigwada tshayo Tshi Langaho tsha ṱoḓa vhulivhisi Ipfini ḽa Mudzimu Bivhili musi vha sa athu ita phetho dza ndeme?” Phindulo roṱhe ri a i ḓivha.

“Vha Nange Vhanna” (Mish. 15:22-29)

11. Zwivhidzo zwo vha zwi tshi ḓo ḓivhadzwa hani phetho ye ya dzhiiwa nga tshigwada tshi langaho?

11 Vha tshigwada tshi langaho ngei Yerusalema, vho tendelana vha ita phetho malugana na mafhungo a u fumba. Musi vha tshi ya u ḓivhadza zwivhidzo nga yeneyo phetho, vho vha vha tshi tea u amba nga nḓila i pfalaho na i ṱuṱuwedzaho u itela uri vhahavho vha vhe na vhuthihi. Vho vha vha tshi nga zwi itisa hani? Bivhili i ri: “Vhaapostola, vhahulwane na tshivhidzo tshoṱhe vha ita phetho ya uri vha nange vhanna vhukati havho uri vha ye Antiokia na Paulo na Baranaba. Ho nangiwa Silasi na Yudasi ane a pfi Barasaba, vhanna vha rangaho phanḓa vhukati ha vhahavho.” Vho dovha vha ṋea vhenevho vhanna vhurifhi he ha vha hu tshi ḓo vhalwa nga vhoṱhe zwivhidzoni Antiokia, Siria na Kilikia.​—Mish. 15:22-26.

12, 13. Ndi ngani zwo vha zwi zwavhuḓi uri hu rumiwe (a) Yudasi na Silasi? (b) vhurifhi vhu bvaho kha tshigwada tshi langaho?

12 Samusi Yudasi na Silasi vho vha vhe “vhanna vha rangaho phanḓa vhukati ha vhahavho,” vho vha vha tshi fanelea u vha vhaimeleli vha tshigwada tshi langaho. Vhenevho vhanna vhaṋa vho zwi bvisela khagala uri mulaedza we vha u ḓisa wo vha u sa sokou vha phindulo kha mafhungo a u fumba, fhedzi vho vha vho ḓisa vhulivhisi vhuswa vhu bvaho kha tshigwada tshi langaho. Vhenevha vhanna vho ‘nangwaho’ vho vha vha tshi ḓo thusa Vhakriste vha dziṅwe tshaka vha re zwivhidzoni na Vhakriste vha Vhayuda vha re ngei Yerusalema u vha na vhuthihi nga ho engedzeaho. U rumela vhenevho vhanna yo vha i phetho ya vhuṱali nahone i sumbedzaho lufuno. Zwi tou pfala uri yeneyo phetho yo ita uri vhathu vha Mudzimu vha vhe na mulalo na vhuthihi.

13 Honoho vhurifhi a vhu ngo ṋea Vhakriste vha dziṅwe tshaka vhulivhisi nga mafhungo a u fumba fhedzi, ho dovha ha vha vhudza zwine vha tea u ita uri Yehova a vha takalele na u vha fhaṱutshedza. Tshipida tsha ndeme tsha honovho vhurifhi tsho ri: “Muya mukhethwa wo ri thusa uri ri swikelele phetho ya uri ri si dovhe ra ni hwesa muṅwe muhwalo, nga nnḓa ha hezwi zwithu zwi tevhelaho zwa ndeme: dzulani ni tshi iledza zwithu zwo ṋekedzwaho midzimu ya zwifanyiso, malofha, u ḽa zwo faho nga u tou tzhipiwa na u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani. Arali na iledza zwenezwo zwithu, ni ḓo bvelela. Ni vhe na mutakalo wavhuḓi!”​—Mish. 15:28, 29.

14. Ndi mini zwine zwa ita uri vhathu vha Yehova vha vhe na vhuthihi naho shango ḽo fhandekana?

14 Ṋamusi, Ṱhanzi Dza Yehova vha na vhuthihi ha vhukuma. Vha tenda zwithu zwi fanaho na u ita mushumo u fanaho naho hu na Ṱhanzi dzi fhiraho 8 000 000 kha zwivhidzo zwi fhiraho 100 000 u mona na shango ḽoṱhe. Zwi ḓa hani uri vha vhe na vhuthihi, zwihuluhulu ri tshi zwi vhona uri shango ḽo fhandekana nahone ḽo ḓala dzikhakhathi? Tshithu tsha ndeme tshine tsha ita uri ri vhe na vhuthihi ndi vhulivhisi vhune ha pfala vhu bvaho kha Yesu Kristo ane a vha Ṱhoho ya tshivhidzo. U ri ṋea vhulivhisi a tshi shumisa “mulanda a fhulufhedzeaho na wa vhuṱali” ane a vha Tshigwada Tshi Langaho. (Mat. 24:45-47) Ri dovha ra vha na honovho vhuthihi ngauri vhahashu u mona na shango ḽoṱhe, vha thetshelesa nga u ḓifunela vhulivhisi vhune vha ṋewa nga Tshigwada Tshi Langaho.

“Vha Takala Ngauri Ho Vha Ṱuṱuwedza” (Mish. 15:30-35)

15, 16. Zwivhidzo zwo ita mini musi zwi tshi wana vhulivhisi vhu bvaho kha tshigwada tshi langaho, nahone ndi ngani?

15 Bugu ya Mishumo i bvela phanḓa na u ri vhudza uri musi vhenevha vhahashu vhanna vha bvaho Yerusalema vha tshi swika muḓini wa Antiokia, vho “kuvhanganya vhathu vha vha ṋea vhurifhi.” Vhahashu vho ḓipfa hani nga vhulivhisi vhu bvaho kha tshigwada tshi langaho? “Musi vho no fhedza u vhu vhala [vhurifhi], vha takala ngauri ho vha ṱuṱuwedza.” (Mish. 15:30, 31) Zwiṅwe hafhu, Yudasi na Silasi “vho amba zwithu zwinzhi u itela u ṱuṱuwedza na u khwaṱhisa vhahavho.” Nga nṱhani ha uri vho ḓivhadza zwine Mudzimu a zwi funa, vho vhidzwa “vhaporofita” u fana na Baranaba, Paulo na vhaṅwe.​—Mish. 13:1; 15:32; Ek. 7:1, 2.

16 Zwi tou vha khagala uri Yehova o vha a tshi khou fhaṱutshedza phetho ye ya dzhiiwa nga tshigwada tshi langaho ngauri zwivhidzo zwoṱhe zwo ṱuṱuwedzea. Ndi ngani zwivhidzo zwo ṱuṱuwedzea? Ndi nga nṱhani ha uri tshigwada tshi langaho tsho ṋea vhulivhisi vhu pfalaho nga tshifhinga tsho teaho. Muya mukhethwa wo vha thusa uri vha ṋee vhulivhisi vhu tshimbidzanaho na Ipfi ḽa Mudzimu. Zwiṅwe ndi nga nṱhani ha uri tshigwada tshi langaho tsho rumela vhanna uri vha ṱalutshedze honovho vhulivhisi zwivhidzoni nga nḓila ya vhuthu na nga lufuno.

17. Mushumo une wa itiwa nga vhalavhelesi vha ḽiisela ṋamusi u fana hani na we wa itwa nga Paulo, Baranaba, Yudasi na Silasi?

17 Nga hu fanaho, Tshigwada Tshi langaho tsha Ṱhanzi Dza Yehova ṋamusi tshi ṋea vhahashu u mona na shango ḽoṱhe vhulivhisi nga tshifhinga tsho teaho. Musi vha tshi ita phetho, vha ṋea zwivhidzo vhulivhisi vhu pfalaho. Iṅwe nḓila ine vha i shumisa ndi nga u rumela vhalavhelesi vha ḽiisela. Vhenevho vhahashu vho ḓiṋekedzaho vha dalela zwivhidzo nahone vha zwi ṋea vhulivhisi na u zwi ṱuṱuwedza. U fana na Paulo na Baranaba, vha fhedza tshifhinga tshinzhi vhe tsimuni vha tshi khou “ḓivhadza mafhungo maḓifha a ipfi ḽa Yehova na vhaṅwe vhanzhi.” (Mish. 15:35) Vha “amba zwithu zwinzhi u itela u ṱuṱuwedza na u khwaṱhisa vhahavho” u fana na Yudasi na Silasi.

18. Vhathu vha Mudzimu vha nga ita mini uri vha fhaṱutshedzwe ngae?

18 Ndi mini zwine zwa ḓo thusa zwivhidzo u mona ma shango ḽoṱhe uri zwi bvele phanḓa zwi na mulalo na vhuthihi naho ri tshi tshila shangoni ḽi si na vhuthihi? Ndi u humbula zwo ṅwaliwaho nga mufunziwa Yakobo musi a tshi ri: “Vhuṱali vhu bvaho ṱaḓulu ho kuna, vhu ita uri muthu a vhe na mulalo, a humbulele, a ḓiimisele u thetshelesa. . . Zwiṅwe hafhu, ane a vha na vhushaka havhuḓi na vhaṅwe u ita uri hu vhe na mulalo, zwa ita uri na vhaṅwe vha ite zwo lugaho.” (Yak. 3:17, 18) Ari ḓivhi arali Yakobo o ṅwala enea maipfi a tshi khou humbula zwe zwa itea muṱanganoni we wa farwa Yerusalema. Hu sa londwi uri zwone ndi zwifhio, zwi tou vha khagala uri musi ri tshi humbula nga ha zwiitea zwo ṅwaliwaho kha Mishumo 15, ri a kona u zwi vhona uri ri nga fhaṱutshedzwa nga Yehova fhedzi, arali ri na vhuthihi nahone ri tshi tevhela vhulivhisi vhu bvaho kha vhane vha ri ranga phanḓa.

19, 20. (a) Ndi mini zwe zwa sumbedza uri tshivhidzoni tsha Antiokia hu na mulalo na vhuthihi? (b) Paulo na Baranaba vho kona u thoma u livhisa ṱhogomelo kha mini?

19 Zwo vha zwo no tou vha khagala tshoṱhe uri tshivhidzoni tsha Antiokia hu na mulalo na vhuthihi. Nṱhani ha uri vhathu vha tshivhidzoni tsha Antiokia vha hanedzane na vhulivhisi he vha ṋewa nga vhahashu vha Yerusalema, vho livhuwa vhukuma nge Yudasi na Silasi vha vha dalela. Bivhili i ri: “Musi vho no fhedza tshifhinga vhe henefho, vhahavho vha vha onesa vha ri vha tshimbile zwavhuḓi musi vha tshi humela kha vhe vha vha ruma,” vho vha vha tshi khou ambela kha vhahulwane vha Yerusalema. d (Mish. 15:33) A zwi timatimisi uri vhahashu vha ngei Yerusalema vho takala vhukuma musi vha tshi pfa muvhigo u bvaho kha vhenevha vhahashu vhavhili. Nga nṱhani ha vhuthu vhuhulu ha Yehova, vho kona u khunyeledza mushumo we vha ṋewa.

20 Musi ho no lugiswa fhungo ḽa u fumba, Paulo na Baranaba vho bvela phanda vho ḓidzulela Antiokia. Vho vha vha tshi ḓo kona u livhisa ṱhogomelo kha u ranga phanḓa mushumo wa u huwelela. Ṋamusi vhalavhelesi vha ḽiisela vha ita zwi fanaho musi vha tshi dalela zwivhidzo. (Mish. 13:2, 3) Vhenevho vhahashu ndi phaṱhutshedzo khulwane kha zwivhidzo zwine vha zwi dalela. Yehova o bvela hani phanḓa a tshi shumisa na u fhaṱutshedza vhenevha vhahuweleli vhavhili vha fhiseaho? Ri ḓo amba nga hazwo kha ndima i tevhelaho.

Vhakriste ṋamusi vha a vhuyelwa nga vhulivhisi vhu bvaho kha Tshigwada Tshi Langaho na vhaimeleli vhavho

a Vhalani bogisi “ Yakobo, ‘Murathu Wa Murena,’” kha siaṱari 126.

b Nga vhuṱali, Yakobo o amba nga ha zwe zwa ṅwaliwa nga Mushe zwine zwa katela Mulayo wa Mushe na mafhungo ane a sumbedza nḓila ye Yehova a shumisana ngayo na vhathu hu sa athu vha na Mulayo wa Mushe. Sa tsumbo, o amba nga ha nḓila ine Mudzimu a dzhia ngayo malofha, u ḓifara luvhi nga zwa vhudzekani na u gwadamela midzimu ya zwifanyiso. Zwenezwi zwithu zwoṱhe zwo bviselwa khagala kha bugu ya Genesi. (Gen. 9:3, 4; 20:2-9; 35:2, 4) Nga yeneyo nḓila, Yehova o vha a tshi khou ṋea mulayo une wa tea u tevhedzwa nga vhathu vhoṱhe hu sa londwi uri ndi Muyuda kana muthu wa dziṅwe tshaka.

c Vhalani bogisi “ Tshigwada Tshi Langaho Tsho Dzudzanywa Hani Ṋamusi,” kha siaṱari 124.

d Kha dziṅwe ṱhalutshedzelo dza Bivhili, kha vese 34 ho shumiswa maipfi ane a sumbedza uri Silasi o khetha u dzula Antiokia. (King James Version) Fhedzi zwi vhonala u nga enea maipfi o pangwa musi bugu ya Mishumo yo no ṅwaliwa.