“Agpayso ti ebolusion no kasano nga agpayso ti bara ti init,” kuna ni Propesor Richard Dawkins, maysa a nalatak a sientista a mangsupsuportar iti ebolusion.¹⁶ Wen, sigun kadagiti eksperimento ken direkta a panagpaliiw, talaga a nabara ti init. Ngem paneknekan kadi met dagitoy nga umiso ti pannursuro mainaig iti ebolusion?

Sakbay a sungbatantayo dayta a saludsod, adda banag a nasken a lawlawagantayo. Nadlaw ti adu a sientista nga iti panaglabas ti panawen, mabalin a medio agbaliw ti kaputotan dagiti sibibiag a banag. Kas pagarigan, dagiti tattao mabalinda ti mangpili kadagiti aso nga iyasawada iti aso a sabali ti pulina tapno makapataudda kadagiti uken nga ab-ababa ti sakana wenno at-atiddog ti muldotna ngem kadagiti inapo dagita. a Dagiti kasta a bassit a panagbalbaliw ket aw-awagan dagiti sientista iti “microevolution.”

Nupay kasta, isursuro dagiti ebolusionista a bayat ti panaglabas ti binilion a tawen, in-inut a nagtitipon dagitoy a babassit a panagbalbaliw ket nangpataud iti dadakkel a panagbalbaliw a kasapulan tapno dagiti ikan agbalinda nga amphibian (animal nga agbiag iti danum ken daga) ket dagiti bakes agbalinda a tao. Maawagan iti “macroevolution” dagitoy a dadakkel a panagbalbaliw.

 Kas pagarigan, insuro ni Charles Darwin a dagiti makitkitatayo a babassit a panagbalbaliw ipasimudaagna a posible nga adda met daddadakkel a panagbalbaliw nga awan pay ti nakapaliiw.¹⁷ Imbagana nga iti panaglabas ti nabayagen a tiempo, ti sumagmamano nga orihinal, wenno dagiti maaw-awagan iti simple a kita ti biag, ket in-inut a nagbalin a minilion a nagduduma a kita ti sibibiag a parsua ditoy daga babaen ti “nagbabassit unay a panagbalbaliw.”¹⁸

Para iti adu, kasla nainkalintegan daytoy. Pampanunotenda a ‘No mabalin a mapasamak dagiti babassit a panagbalbaliw iti nadumaduma a kita ti parsua, apay koma a saan a makapataud ti ebolusion kadagiti dadakkel a panagbalbaliw iti naunday a tiempo?’ b Kinapudnona, ti pannursuro mainaig iti ebolusion ket naibatay iti tallo a teoria. Usigem dagiti sumaganad.

Teoria 1. Ti mutation (panagbalbaliw iti gene dagiti mula ken animal) ket makapataud kadagiti baro a kita ti organismo. Ti pannursuro mainaig iti macroevolution ket naibatay iti ideya a ti mutation ket saan laeng a makapataud kadagiti baro a kita no di ket makapataud met kadagiti interamente a baro a pamilia dagiti mula ken animal.¹⁹

No ania ti agpayso. Dagiti detalye ti maysa a mula wenno animal ket agpannuray kadagiti instruksion nga adda iti genetic code-na, wenno dagiti plano nga adda iti uneg ti nukleo ti tunggal selula. c Natakuatan dagiti managsukimat a ti mutation ket makapataud kadagiti panagbalbaliw iti adu a kaputotan dagiti mula ken animal. Ngem talaga kadi a makapataud ti mutation iti interamente a baro a kita? Ania ti ipalgak ti maysa a siglo a panangadal kadagiti gene?

Idi arinunos ti dekada 1930, adda baro a kapanunotan a siraragsak a pinati dagiti sientista. Pampanunotenda idin a ti natural selection—ti proseso a dagiti organismo a mayanatup unay iti aglawlawna ket dakdakkel ti posibilidadna nga agbiag ken agpaadu—ket makapataud iti baro a kita dagiti mula manipud kadagiti nagbalbaliwen a kita ti mula. Gapuna, impapanda a kasta met laeng ti maaramidan ti artipisial a wagas, wenno ti tao a mismo ti agpili kadagiti panagbalbaliw dagiti gene, ken nasaysayaat pay ketdi daytoy. “Kasta unay idi ti ragsak ken gagar ti kaaduan a biologo, geneticist, ken nangnangruna dagiti agpapaadu kadagiti mula ken animal,” kinuna ni Wolf-Ekkehard Lönnig, maysa a sientista manipud iti Max Planck Institute for Plant Breeding Research idiay Alemania. d Apay a kasta unay ti ragsak ken gagarda? Kastoy ti kinuna ni Lönnig nga agarup 30 a tawenen a mangad-adal iti panagbalbaliw iti pakabuklan  dagiti gene dagiti mula: “Impagarup dagitoy a managsukimat a dimtengen ti panawen a baliwanda ti kadawyan a pamay-an ti panangpaadu kadagiti mula ken animal. Impagarupda a babaen ti panangitandudo ken panangpilida kadagiti maitutop a mutation, makapataudda kadagiti baro ken nasaysayaat a mula ken animal.”²⁰ Kinapudnona, namnamaen ti dadduma kadakuada a makapataudda iti interamente a baro a kita.

Dagiti sientista iti Estados Unidos, Asia, ken Europa nangirugida kadagiti dakkel ti pondona a programa ti panagsukimat, a nagusarda kadagiti pamay-an a mangpapartak iti ebolusion. Ania dagiti imbunga ti nasurok nga 40 a tawen a napinget a panagsukimat? Kinuna ti managsukimat a ni Peter von Sengbusch: “Nupay nagdakkel ti nagastos, napaneknekan a saan nga epektibo ti gandat a mangpaadu iti nadumaduma a kita babaen ti proseso nga irradiation [tapno mapasamak ti mutation].”²¹ Kinuna met ni Lönnig: “Idi dekada 1980, natungday ti namnama agraman ti kasta unay a gagar ken ragsak dagiti sientista iti intero a lubong. Kadagiti pagilian iti Laud, insardengdan ti agpaadu kadagiti mula ken animal babaen ti mutation kas naiduma a paset ti panagsukimat. Dandani amin a kita a napataudda ket . . . natay wenno nakapkapuy no idilig iti orihinal a kitada.” e

Nupay kasta, gapu kadagiti naurnong nga impormasion manipud iti agarup 100 a tawen a panagsukimat mainaig iti mutation ken iti 70 a tawen a panagpaadu kadagiti nagduduma a kita ti mula ken animal, nakaaramid dagiti sientista iti konklusion maipapan iti abilidad ti mutation a mangpataud kadagiti kabbaro a kita. Kinuna ni Lönnig kalpasan a nausigna dagiti ebidensia: “Ti mutation saanna a mapagbalin nga interamente a sabali a kita ti orihinal a kita [ti mula ken animal]. Dayta a konklusion ket maitunos kadagiti amin a kapadasan ken resulta dagiti panagsukimat mainaig iti mutation a naaramid iti maika-20 a siglo, agraman dagiti linteg ti probabilidad.

No kasta, ti kadi maysa a kita ti parsua ket makapataud iti interamente a baro a kita ti parsua babaen ti mutation? Ipakita dagiti ebidensia a saan! Kastoy ti konklusion ni Lönnig kas resulta ti panagsukimatna: “Dagiti animal ken mula a naiduma ti gene-da no idilig iti sabali a kita ket addaan kadagiti detalye a saan a maikkat wenno manayonan babaen ti naiparna a mutation.”²²

Panunotem ti ipasimudaag dagiti nadakamat nga impormasion. No dagiti aduanen iti kapadasan a sientista ket saan a makapataud kadagiti baro a kita ti mula ken animal babaen ti artipisial a panangaramid ken panangpili iti nasayaat a mutation, anianto la ketdin ti maaramidan ti naiparna a mutation? No ipakita dagiti panagsukimat a ti mutation ket dina mapagbalin dagiti orihinal a kita ti mula ken animal kas interamente a baro a kita, kasano ngarud a maaramidan dayta ti macroevolution?

Teoria 2. Tumaud dagiti baro a kita ti parsua gapu iti natural selection. Patien ni Darwin a ti proseso nga inawaganna iti natural selection taginayonenna dagiti kita ti parsua a kabaelanna ti makibagay iti aglawlawda, idinto ta maungaw inton agangay dagiti saanda a kabaelan ti makibagay. Dagiti ebolusionista iti moderno a panawen isursuroda a bayat ti panagwaras ken pannakaiputong ti nadumaduma a kita ti parsua, ti natural selection pinilina dagiti kita a nabaliwan ti gene-da isu a kabaelanda ti makibagay iti baro nga aglawlawda. Kas resultana, ipapan dagiti ebolusionista a dagitoy naiputputong a grupo ti nagbalin idi agangay kas interamente a naiduma a kita ti parsua.

No ania ti agpayso. Kas nadakamaten, ti ebidensia manipud iti panagsukimat sititibker a paneknekanna a ti mutation ket saan a makapataud iti interamente a baro a kita dagiti mula wenno animal. Nupay kasta, ania nga ebidensia ti maipaay dagiti ebolusionista tapno mapatalgedan ti ibagbagada a gapu iti natural selection, mapili dagiti nasayaat a mutation  tapno mapataud dagiti kabbaro a kita ti parsua? Ti broshur nga impablaak ti National Academy of Sciences (NAS) idiay Estados Unidos idi 1999 dinakamatna “ti 13 a kita dagiti tumatayab a maawagan iti finch nga inadal ni Darwin idiay Galápagos Islands. Dagita ket napanaganan itan iti Darwin’s finches.”²³

Idi dekada 1970, dagitoy a finch ket rinugian nga inadal ti grupo dagiti managsukimat nga indauluan ni Peter ken Rosemary Grant iti Princeton University. Natakuatanda a kalpasan ti makatawen a tikag kadagita nga isla, dagiti finch a medio daddadakkel ti sippitda ti ad-adda nga agbiag ngem dagidiay babbabassit ti sippitda. Yantangay ti panangpaliiw iti kadakkel ken sukog dagiti sippit ti maysa kadagiti kangrunaan a pakabigbigan ti 13 a kita ti finch, maipagarup a naisangsangayan dagitoy a takuat. Kinuna pay ti broshur ti NAS: “Pinattapatta ti agassawa a Grant a no agtikag iti agarup maminsan iti kada 10 a tawen kadagita nga isla, adda tumaud a baro a kita ti finch iti agarup 200 a tawen laeng.”²⁴

Nupay kasta, ti broshur ti NAS saanna a dinakamat a kadagiti simmaganad a tawen kalpasan ti tikag, ad-adu manen dagiti finch a babbabassit ti sippitna ngem kadagiti daddadakkel ti sippitna. Natakuatan dagiti managsukimat a bayat nga agbaliw ti klima kadagita nga isla, makatawen nga ad-adu dagiti finch a daddadakkel ti sippitna, ngem inton agangay ad-adunto manen dagiti babbabassit ti sippitna. Nadlaw met dagiti managsukimat nga agiinnasawa ti dadduma kadagiti finch nga agsabali ti “kitana” ket napigpigsa ti resistensia dagiti agbalin a sibongda. Kinunada a no agtultuloy ti panagasawa ti agsabali a kita, nalabit maymaysanton a kita ti pagbalinan dagiti finch.²⁵

Talaga kadi a makapataud ti natural selection iti interamente a baro a kita? Iti napalabas a dekada, ti evolutionary biologist a ni George Christopher Williams ket nangrugi nga agduadua no kabaelan dayta ti natural selection.²⁶ Idi 1999, ni Jeffrey Schwartz, a mammutar kadagiti teoria mainaig iti ebolusion, insuratna a ti natural selection mabalin a tulonganna ti nadumaduma a kita ti mula ken animal a makibagay iti nadumaduma a kasasaad, ngem saan a mangpataud iti baro a kita.²⁷

Kinapudnona, dagiti Darwin’s finches ket saan a nagbalin “a baro a kita.” Nagtalinaedda latta a finch. Ket yantangay agiinnasawada, mapagduaduaan dagiti pamay-an ti dadduma nga ebolusionista no iti panangklasipikarda iti makuna a kita. Kanayonanna,  dagiti impormasion maipapan kadagitoy a tumatayab ibutaktakda ti kinapudno nga uray dagiti nalatak nga akademia mainaig iti siensia mabalin a saanda met nga idatdatag dagiti amin nga ebidensia.

Teoria 3. Dagiti fossil ket pammaneknek iti macroevolution. Ti nadakamat a broshur ti NAS iparipiripna kadagiti agbasbasa a dagiti fossil, wenno timmangken a tedda ti sibibiag idi a bambanag, a nasarakan dagiti sientista ket mangted iti umdas a pammaneknek a napasamak ti macroevolution. Kastoy ti nailanad iti dayta: “Nagadu a kita ti biag ti natakuatan iti nagbaetan dagiti ikan ken amphibian, iti nagbaetan dagiti amphibian ken reptilia, iti nagbaetan dagiti reptilia ken mamalia, agraman ti kapuonan dagiti mamalia. Masansan ngamin a narigat nga ilasin a naan-anay no kaano a napasamak ti panagbalbaliw manipud iti maysa agingga iti sabali a partikular a kita.”²⁸

No ania ti agpayso. Makapasiddaaw ti kinuna ti broshur ti NAS. Apay? Ni Niles Eldredge, a maysa a napeklan nga ebolusionista, admitirenna a dagiti fossil paneknekanna nga awan ti in-inut a napagtitipon a panagbalbaliw, no di ket bayat ti panaglabas ti naunday a tiempo, “bassit wenno awan pay ketdi ti napasamak nga ebolusionario a panagbalbaliw iti kaaduan a kita ti mula ken animal.” f²⁹

Agingga ita, agarup 200 milion a dadakkel a fossil ken binilion a nagbabassit a kita dagitoy ti nakabakab ken nailista dagiti sientista iti intero a lubong. Adu a managsukimat ti umanamong a daytoy nagadu ken detalyado a rekord ti fossil ipakitana nga amin a kangrunaan a grupo dagiti animal ket bigla a timmaud ken dandani saanda a pulos a nagbaliw. Adu met ti nadumaduma a kita a nagbiit a naungaw a kas iti kabiit ti itataudda.

Apay nga ipapilit ti adu a nalatak nga ebolusionista nga agpayso ti macroevolution? Insurat ni Richard Lewontin, a nalatak nga ebolusionista, nga adu a sientista ti sidadaan a mamati kadagiti nasientipikuan a panagrasrason gapu ta addan ti patpatienda. Mamatida iti materialismo. g Di pay ketdi kayat ti adu a sientista a panunoten a posible nga adda masirib a Diseniador. Ngamin, kas iti kinuna ni Lewontin, ‘saanda nga akseptaren ti posibilidad nga adda Namarsua.’³⁰

Maipapan iti dayta, kastoy ti naadaw iti Scientific American nga imbaga ti sosiologo a ni Rodney Stark: “Dua gasut a tawenen a maitantandudo ti ideya a no kayatmo ti agbalin a nasientipikuan ti panagpampanunotna, masapul a saanka nga agpaimpluensia iti relihion.” Imbagana pay a kadagiti unibersidad a pakaar-aramidan dagiti panagsukimat, “dagiti relihioso a tattao saanda a kayat ti agsao maipapan iti Dios.”³¹

No patiem nga agpayso ti pannursuro mainaig iti macroevolution, masapul a patiem a dagiti agnostiko wenno ateistiko a sientista dida ipalubos a dagiti bukodda a kapanunotan ti mangimpluensia kadagiti nasientipikuan a takuatda. Masapul a patiem a ti mutation ken natural selection ti makagapu a timmaud ti amin a komplikado a kita ti parsua, nupay paneknekan ti 100 a tawenen a panagsukimat a ti mutation saanna a nabalbaliwan ti uray maysa la koma a kita ti mula wenno animal tapno agbalin nga interamente a kabbaro a kita. Masapul a patiem nga in-inut a nagbalbaliw ti amin a parsua manipud iti maymaysa nga inapona, uray no ipakita dagiti fossil a dagiti kangrunaan a kita ti mula ken animal ket kellaat a timmaud ken saan nga in-inut a nagbalin a sabali a kita, uray no aglabas ti di mabilang a tawtawen. Maikunatayo kadi a ti kasta a pammati ket naibatay iti kinapudno wenno teoria laeng? Wen, ti panamati iti ebolusion ket maysa a kita ti “pammati.”