Ի՞նչ են ասում շատ գիտնականներ։ Նրանք, ովքեր հավատում են էվոլյուցիային, ասում են, որ միլիարդավոր տարիներ առաջ կյանքը սկիզբ է առել նախնական օվկիանոսի ջրերում։ Նրանց կարծիքով՝ այդ միջավայրում քիմիական միացությունները ինքնաբերաբար խմբավորվել են և առաջացրել կաթիլանման կառուցվածքներ ու բարդ մոլեկուլներ։ Դրանք էլ իրենց հերթին սկսել են կիսվել ու շատանալ։ Նրանք ասում են, թե Երկրի վրա կյանքի բոլոր տեսակները առաջ են եկել մեկ կամ մի քանի այդպիսի նախնական «պարզ» բջիջներից։

Որոշ անվանի գիտնականներ էլ, ովքեր նույնպես կողմնակից են էվոլյուցիոն տեսությանը, համաձայն չեն այս վարկածին։ Նրանք ենթադրում են, որ նախնական բջիջները կամ առնվազն դրանց բաղադրիչները տիեզերքից են ընկել Երկրի վրա։ Ինչո՞ւ են նրանք այդպես մտածում։ Պատճառն այն է, որ չնայած իրենց բոլոր ջանքերին՝ գիտնականներին չի հաջողվել ապացուցել, որ կյանքը կարող էր առաջանալ անկենդան մոլեկուլների միացություններից։ 2008թ.-ին կենսաբանական գիտությունների պրոֆեսոր Ալեքսանդր Մենեզը ընդգծեց այս դիլեման՝ նշելով, որ վերջին 50 տարիների ընթացքում «փորձերի ու  ուսումնասիրությունների արդյունքները թիկունք չեն կանգնում այն հիպոթեզին, թե Երկրի վրա կյանքը առաջ է եկել հանկարծակի՝ տարբեր մոլեկուլների միացություններից, ինչպես նաև ժամանակակից գիտությանը հայտնի որևէ բան չի մղում մեզ մտածելու, որ դա հնարավոր է»¹։

Ի՞նչ են ցույց տալիս փաստերը։ Նկատի առնենք հետևյալ փաստը. կյանքը սկիզբ է առնում արդեն իսկ գոյություն ունեցող կյանքից։ Ուստի այն հարցին, թե որտեղից են երեխաները, կա լավ հիմնավորված ու համոզիչ պատասխան։ Բայց հարց է առաջանում՝ մի՞թե միլիոնավոր տարիներ առաջ տեղի է ունեցել մի բան, որը հերքել է այս ճշմարտությունը։ Մի՞թե կյանքը կարող էր սկիզբ առնել անկենդան քիմիական միացությունների ինքնաբերաբար խմբավորվելուց։ Որքանո՞վ է հավանական, որ նման բան կարող էր տեղի ունեցած լինել։ Քննենք մի քանի փաստեր։

Գիտնականների ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ բջջի գոյության համար պետք է համագործակցեն առնվազն երեք տարբեր բարդ մոլեկուլներ՝ ԴՆԹ (դեզօքսիռիբոնուկլեինաթթու), ՌՆԹ (ռիբոնուկլեինաթթու) և սպիտակուցներ։ Այսօր շատ քիչ գիտնականներ կհամաձայնվեն այն պնդմանը, թե ամբողջական կենդանի բջիջը պատահականորեն է առաջացել անկենդան քիմիական միացությունների խառնուրդից։ Իսկ դու ի՞նչ ես կարծում, արդյոք ՌՆԹ-ն կամ սպիտակուցները կարո՞ղ էին առաջանալ պատահաբար *։

1953թ.-ին Ստենլի Միլլերի կատարած գիտափորձի արդյունքները մղեցին շատ գիտնականների մտածելու, որ կյանքը կարող էր առաջանալ պատահականորեն։ Գազերով լցված փորձանոթի մեջ էլեկտրական պարպում ստեղծելով՝ Միլլերը ասես վերականգնեց Երկրի վրա գոյություն ունեցող նախնական մթնոլորտը և կարողացավ սինթեզել որոշ ամինաթթուներ՝ սպիտակուցի շղթայի օղակներ։ Հետագայում ամինաթթուներ հայտնաբերվեցին նաև մի երկնաքարի վրա։ Արդյո՞ք այս հայտնագործությունները ցույց են տալիս, որ կյանքի համար անհրաժեշտ բոլոր հիմնական միացությունները կարող էին առաջ գալ պատահականորեն։

Նյու Յորքի համալսարանի նախկին պրոֆեսոր քիմիկոս Ռոբերտ Շապիրոն ասում է. «Թեև որոշ գիտնականներ գրում են, որ կյանքի համար անհրաժեշտ բոլոր միացությունները կարող են հեշտությամբ առաջ գալ, ինչպես եղավ Միլլերի գիտափորձերի ժամանակ, և բացի այդ, պնդում են, որ դրանք առկա են նաև երկնաքարերի վրա, սակայն իրականում դա այդպես չէ»² *։

Այժմ քննենք ՌՆԹ-ի մոլեկուլը։ Այն կազմված է ավելի փոքր մոլեկուլներից, որոնք կոչվում են նուկլեոտիդներ։ Դրանք փոքր-ինչ ավելի բարդ մոլեկուլներ են, քան ամինաթթունները։ Ուշագրավ է այն, որ ինչպես նշում է Շապիրոն, «ոչ մի տեսակի նուկլեոտիդ չի առաջացել էլեկտրական պարպման գիտափորձերի արդյունքում կամ չի հայտնաբերվել երկնաքարերի ուսումնասիրության ժամանակ»³։ Հետագայում նա հաստատեց, որ քիմիական միացություններով լի նախնական օվկիանոսի ջրերում ՌՆԹ-ի ինքնավերարտադրվող մոլեկուլի պատահաբար առաջանալու հավանականությունն «այնքան աննշան է, որ եթե նույնիսկ ողջ տիեզերքում երբևէ նման բան տեղի ունեցած լիներ, ապա դա կլիներ բացառիկ ու եզակի հաջողություն»⁴։

Իսկ ի՞նչ կարելի է ասել սպիտակուցի մոլեկուլների մասին։ Դրանք կառուցված են 50-ից մինչև մի քանի հազարի հասնող ամինաթթուներից,  որոնք իրար միացած են խիստ որոշակի կարգով։ «Պարզ» բջջում գտնվող միջին չափի սպիտակուցը բաղկացած է 200 ամինաթթուներից։ Անգամ այս բջջում կան հազարավոր սպիտակուցներ։ Հաշվարկների համաձայն՝ նախնական ջրերում ընդամենը 100 ամինաթթուներից կազմված մեկ սպիտակուցի պատահականորեն առաջացած լինելու հավանականությունը հավասար է 1։10¹⁵ (մեկի հարաբերությունը մեկ միլիոն անգամ մեկ միլիարդի)։

Գիտնական Հյուբերտ Յոկին, որը էվոլյուցիոն տեսության կողմնակից է, ասում է. «Անհնար է, որ սկզբում առաջացած լինեին սպիտակուցները և հետո դրանցից ծագեր կյանքը»⁵։ Բանն այն է, որ սպիտակուցները սինթեզվում են ՌՆԹ-ի մոլեկուլի օգնությամբ, իսկ ՌՆԹ-ի մոլեկուլը՝ սպիտակուցների մասնակցությամբ։ Եթե ընդունենք, որ սպիտակուցները և ՌՆԹ-ն առաջացել են միաժամանակ ու միևնույն տեղում, ինչը շատ անհավանական է, ապա հարց է առաջանում՝ ինչպե՞ս։ Որքանո՞վ է հավանական, որ դրանք կհամագործակցեին և առաջ կբերեին կյանք, որը ոչ միայն կշարունակի իր ինքնուրույն գոյությունը, այլև ինքնուրույն կվերարտադրվի։ «Հավանականությունը, որ (ՌՆԹ-ի և սպիտակուցի մոլեկուլների պատահական խառնուրդում) այսպիսի երևույթ է տեղի ունեցել, ծայրաստիճան փոքր է»,— ասում է դոկտոր Կարոլ Կլելանդը *, որը ՆԱՍԱ-ի աստղակենսաբանության ինստիտուտի անդամ է։ Նա շարունակում է. «Այդուհանդերձ, շատ գիտնականներ մտածում են, որ եթե սպիտակուցները և ՌՆԹ-ի մոլեկուլները ինքնաբերաբար են առաջացել սկզբնական մթնոլորտում, ապա նրանց համագործակցությունն էլ ինչ-որ կերպ կարող էր ինքնաբերաբար լինել»։ Հետաքրքիր է Կարոլ Կլելանդի մեկնաբանությունը կյանքի ծագման համար անհրաժեշտ միացությունների ինքնաբերաբար առաջ գալու վերաբերյալ բոլոր վարկածների մասին։ Նա ասում է. «Այդ վարկածներից ոչ մեկը խելամիտ պատասխան չի տալիս այն հարցին, թե ինչպես է դա տեղի ունեցել»⁶։

Ինչո՞ւ են կարևոր այս տեղեկությունները։ Այն գիտնականները, ովքեր մտածում են, թե կյանքը պատահականության արդյունք է, իրոք որ մեծ խնդրի առաջ են կանգնած։ Ճիշտ է, նրանք գտել են որոշ ամինաթթուներ, որոնք առկա են նաև կենդանի բջիջներում։ Լաբորատորիաներում մանրակրկիտ պլանավորված և իրականացված գիտափորձերի ժամանակ նրանց հաջողվել է ստանալ ավելի բարդ մոլեկուլներ։ Նրանք հույս ունեն սինթեզել բոլոր միացությունները, որ անհրաժեշտ են «պարզ» բջիջ ստանալու համար։ Սակայն այս ամենը նկատի ունենալով՝ ի՞նչ եզրահանգման կարելի է գալ։ Ենթադրենք՝ մի գիտնական վերցնում է բնության մեջ հանդիպող որոշ էլեմենտներ և դրանցից պատրաստում է պողպատ, պլաստմասսա, սիլիկոն, մետաղալար, այնուհետև մի ռոբոտ է սարքում։ Հետո ռոբոտի մեջ այնպիսի ծրագիր է տեղադրում, որ այն կարողանա ստեղծել իր կրկնօրինակը։ Ի՞նչ կարող է այդպիսով ապացուցել գիտնականը։ Լավագույն դեպքում այն, որ նման բարդ մեխանիզմ կարող է ստեղծել միայն բանական էակը։

 Փաստորեն, եթե գիտնականներին հաջողվեր բջիջ ստեղծել, որն, անշուշտ, մեծ ձեռքբերում կլիներ, մի՞թե դրանով նրանք կապացուցեին, որ այն կարող էր պատահաբար առաջանալ։ Իրականում նրանք ճիշտ հակառակը կփաստեին։

Ո՞րն է քո կարծիքը։ Գիտական բոլոր փաստերը ցույց են տալիս, որ կյանքը սկիզբ է առնում արդեն իսկ գոյություն ունեցող կյանքից։ Առնըվազն կույր հավատ է պետք ընդունելու համար այն, որ անգամ «պարզ» բջիջը առաջ է եկել պատահականորեն՝ անկենդան քիմիական միացությունների խմբավորումից։

Այս բոլոր տեղեկություններն ի մտի ունենալով՝ կհավատա՞ս մի բանի, որի համար փաստեր չկան։ Դու դեռ կարող ես մտածել, իսկ այդ ընթացքում կուսումնասիրենք բջջի կառուցվածքը։ Այնուհետև ինքդ կորոշես՝ կյանքի ծագման վերաբերյալ որոշ գիտնականների վարկածները տրամաբանակա՞ն են, թե՞ նման են այն հորինված պատմություններին, որոնք ծնողները պատմում են իրենց երեխաներին։