KAPITULO 6

Kasano a Makatunosak Dagiti Kakabsatko?

Komusta ti relasionmo kadagiti kakabsatmo? Markaam iti 1 agingga iti 5. Ti kaibatogan ti 1 ket “naadayo” ken ti 5 ket “nasinged.” ․․․․․

NAKASINGSINGED ti dadduma nga agkakabsat. Kas pagarigan, kuna ni Felicia nga agtawen iti 19, “Ni adingko nga Irena, nga agtawen iti 16 ti maysa kadagiti best friend-ko.” Kuna met ni Carly nga agtawen iti 17 maipapan ken manongna nga Eric nga agtawen iti 20: “Agkadutdotankami. Dikam pulos agap-apa.”

Iti sabali a bangir, adu met ti kas kada Lauren ken Marla. “Kaskam la aso ken pusa. Pagapaanmi uray babassit la a banag,” kuna ni Lauren. Wenno mabalin a nariknam ti kas iti  narikna ni Alice nga agtawen iti 12 maipapan ken manongna nga agtawen iti 14. Kinunana: “Masursuronak ken manongko! Sumrek lattan iti kuartok sa agala kadagiti alikamenko a dina man la ipakada. Kasla ubing nga awan manaknakemna!”

Adda kadi kabsatmo a saanmo a kadutdotan? Pudno a responsabilidad dagiti dadakkelyo a pagtalinaeden a naurnos ti pamiliayo. Ngem inton agangay, masapul a sursuruem ti makibagay kadagiti sabsabali. Masursurom dayta iti pagtaengan.

Panunotem dagiti pagap-apaanyo nga agkakabsat. Ania ti masansan a pagap-apaanyo? Kitaem ti listaan iti baba, ken markaam iti ✔ ti abay dagiti sungbatmo!

□ Alikamen. Agala lattan kadagiti alikamenko a dina man la ipakpakada.

□ Agduma a personalidad. Managimbubukodan wenno awan konsiderasionna wenno naturay.

□ Privacy. Sumrek lattan iti kuartok a di man la agtuktok wenno agbasa lattan kadagiti e-mail wenno text-ko a dina man la ipakpakada.

□ Dadduma pay ․․․․․

 No kanayon a pagpungtotennaka ti kabsatmo gapu ta naturay wenno mannakibiang, mabalin a mapunnuanka. Ngem kuna ti maysa a proverbio iti Biblia: “Ti panangpisel iti agong isu ti mangpataud iti dara, ket ti pananggutugot iti unget isu ti mangpataud iti panagririri.” (Proverbio 30:33) No agipempenka iti sakit ti nakem, mabalin a saanmonton a mapengdan ti nakaro a pungtotmo, no kasano nga agdara ti agong no piselem iti nakaro. No kasta, kumaro laeng ti problema. (Proverbio 26:21) Kasano a maliklikan a dumakkel ti bassit laeng a riri? Umuna, ammuem no ania a talaga ti problema.

Simple nga Apa Wenno Nauneg a Problema?

Dagiti problema iti nagbaetan dagiti agkakabsat ket umasping iti kamuro. Ti laeng ruarna ti makitkitatayo ngem saantayo a makita ti impeksion iti unegna. Umasping iti dayta, ti apa dagiti agkakabsat masansan nga ipakitana nga adda naun-uneg a problema.

Mabalinmo nga agasan ti kamuro babaen ti panangpis-itmo iti dayta. Ngem ti laeng sintomana ti ag-agasam, ken mabalin nga agpiglat wenno kumaro laeng ti impeksion. Nasaysayaat no agasam ti impeksion tapno saan a kumaro. Kasta met laeng iti problemayo nga agkabsat. Ammuem no ania a talaga ti makagapu tapno marisut saan laeng a ti panagapayo no di ket uray ti naun-uneg a problema. Mayaplikarmo pay ti balakad ni masirib nga Ari Solomon, a nangisurat: “Ti pannakatarus ti maysa a tao pudno unay a pabannayatenna ti ungetna.”​—Proverbio 19:11.

 Kas pagarigan, ni Alice, a nadakamat itay kinunana maipapan iti kabsatna a ni Dennis, “Sumrek lattan iti kuartok sa agala kadagiti alikamenko a dina man la ipakpakada.” Dayta ti pagap-apaanda. Ngem iti panagkunam, ania a talaga ti problema? Nalabit adda pakainaiganna iti respeto. Mabalin nga ikagumaan ni Alice a risuten ti problema babaen ti panangibagana ken ni Dennis a saan a pulos a sumrek iti kuartona wenno agusar kadagiti alikamenna. Ngem dayta ket solusion laeng ti sintoma ken mabalin a kumaro ti panagapada. Ngem no makombinsir ni Alice ni Dennis a mangraem iti privacy-na ken kadagiti alikamenna, sumayaat ti relasionda.

Sursuruem a Risuten Wenno Liklikan ti Apa

Siempre, paset laeng iti solusion ti panangammo no ania a talaga ti makagapu iti problemayo nga agkabsat. Ania ti mabalinmo nga aramiden tapno marisut ti problema ken maliklikanyo ti agapa? Padasem dagiti sumaganad nga innem nga addang.

1. Agtulagkayo. Kitaem manen dagiti minarkaam a pagap-apaanyo nga agkabsat. Kitaem no makaaramidkayo iti tulagan a mangrisut iti problemayo. Kas pagarigan, no dagiti alikamenmo ti pagap-apaanyo, ti mabalinyo a pagtulagan ket, umuna: “Kanayon nga agpakada no adda alaen nga alikamen ti tunggal maysa.” Maikadua: “Raemem ti kabsatmo no kunana a, ‘Saanmo a mabalin nga usaren dayta.’” Iti panagtulagyo, laglagipem ti kinuna ni Jesus: “Amin a bambanag, ngarud, a kayatyo nga aramiden kadakayo dagiti tattao, masapul a kasta met ti aramidenyo  kadakuada.” (Mateo 7:12) Iti kasta, makaaramidkayo iti tulagan a surotenyo nga agkabsat. Kalpasanna, ibagayo dayta kadagiti dadakkelyo tapno maammuanyo no anamonganda dagita.​—Efeso 6:1.

2. Surotem ti tulaganyo. Insurat ni apostol Pablo: “Nupay kasta, sika a mangisursuro iti asinoman, dika aya isuro ta bagim? Sika, a mangikaskasaba iti ‘Dika agtakaw,’ agtakawka aya?” (Roma 2:21) Kasanom a mayaplikar dayta a prinsipio? Kas pagarigan, no kayatmo a raemen ti kabsatmo ti bukodmo a privacy, agtuktokka nga umuna sakbay a sumrekka iti kuartona ken damagem no mabalin a basaem dagiti e-mail wenno text-na.

3. Dika agpungtot a dagus. Apay a nasayaat a balakad dayta? Gapu ta kuna ti maysa a proverbio iti Biblia: “Dagiti laeng maag ti nalaka nga agpungtot ken agipempen iti sakit ti nakem.” (Eclesiastes 7:9, Contemporary English Version) No alisto a pumudot ti ulom, agbalin a miserable ti biagmo. Wen, adda maisao wenno maaramid ti kabsatmo a mangpaburek iti daram. Ngem isaludsodmo iti bagim, ‘Naaramidko kadi met dayta idi kenkuana?’ (Mateo 7:1-5) “Idi agtawenak iti 13, kunak no umiso amin nga ar-aramidek,” kuna ni Jenny, “ken impagarupko a husto ti kapanunotak ken masapul nga isu ti masurot. Kasta met itan ti ugali ti adingko a babai isu nga ikagkagumaak ti saan a marurod kenkuana.”

4. Mamakawan ken manglipatka. Masapul a mapagsasaritaan ken marisut dagiti nakaro a problema. Ngem rumbeng  kadi a sidirem ti kabsatmo tunggal agkamali? Maragsakan ni Jehova no sidadaanka a ‘mangpalabas iti salungasing.’ (Proverbio 19:11) Kuna ni Alison nga agtawen iti 19: “Masansan nga agkappiakami met laeng ken adingko a Rachel no adda pagapaanmi. Alistokami laeng a mangibaga iti “sorry” ken pagsaritaanmi ti pagarupmi a puon ti ririmi. No dadduma, ipabigatko pay laeng ti panangibagak iti problema. Masansan nga iti kabigatanna, nagmawmawen ti sakit ti nakemko isu nga uray saanko met laengen nga ibaga dayta.”

5. Agpatulongkayo kadagiti dadakkelyo. No saanyo a marisut ti problemayo nga agkabsat, mabalin a makatulong dagiti dadakkelyo tapno agkappiakayo. (Roma 14:19) Ngem  laglagipem a no makapagkappiakayo nga agkabsat uray no dikay agpatulong kadagiti dadakkelyo, ipakitana a nataenganen ti panagpampanunotyo.

6. Apresiarem dagiti nasayaat a galad ti kabsatmo. Mabalin nga adda dagiti magustuam a galad dagiti kakabsatmo. Isuratmo iti baba ti maysa a galad a magustuam iti tunggal maysa kadakuada.

Nagan

․․․․․

Ti magustuak kenkuana

․․․․․

Imbes a dagiti laeng kamali dagiti kakabsatmo ti pampanunotem, apay a dimo ibaga kadakuada no ania ti magustuam a galadda?​—Salmo 130:3; Proverbio 15:23.

Ipakita ti Biblia a mabalin a saan a kanayon a ti kabsatmo ti agbalin a kasingedan a gayyemmo. (Proverbio 18:24) Ngem mapatibkermo ti panaggagayyemyo nga agkakabsat no ‘itultuloymo nga anusan’ ida uray no adda ‘panggapuam nga agreklamo.’ (Colosas 3:13) No aramidem dayta, mabalin a saankanton a nalaka a masursuron kadakuada. Ken mabalin a saandanto met unayen a masuron kenka!

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Kasanom a maammuan no nakasaganakan a lumasin kadagiti dadakkelmo?

NAPAPATEG A TEKSTO

“Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao.”​—Filipos 4:5.

BALAKAD

No adda kabsatmo a saanmo a kadutdotan, matmatam dayta a positibo​—tultulongannaka dayta a kabsatmo a mangpatanor kadagiti galad a napateg iti biag!

AMMOM KADI . . . ?

No pumanawka iti pagtaenganyo, addanto tiempo a makapulapolmo dagiti tattao a pakasuronam​—dagiti katrabahuam ken dadduma pay a tattao a kasla awan daydayawna, saan a nakonsiderar, ken managimbubukodan. Iti pagtaengan a masursurom no kasanom a pakilangenan dagiti kasta a tattao.

DAGITI ARAMIDEK!

Dagiti mabalinmi a pagtulagan nga agkabsat ket ․․․․․

Saan unay a marurod kaniak dagiti kakabsatko no ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Apay a napateg a mapagdumam ti simple nga apa ken ti nauneg a problema?

● Ania dagiti nakitam a pagsayaatan ti adda kabsatna?

[Blurb iti panid 46]

No awan dagiti kakabsatko, awan met koma dagiti nararagsak a kapadasak. Isu a no adda kakabsatyo, ‘Ipategyo ida!’’’​—Marilyn

 [Kahon iti panid 42]

Worksheet

Ammuem ti Naun-uneg a Problema

Kayatmo kadi a maammuan no kasanom a nalaklaka a mailasin dagiti naun-uneg a problemayo nga agkabsat? No kasta, basaem ti ilustrasion ni Jesus maipapan iti anak a pimmanaw iti pagtaenganda ken nangibus iti tawidna. (Lucas 15:11-32) Imutektekam ti reaksion ti inauna idi nagsubli ni adingna. Kalpasanna, sungbatam dagiti sumaganad a saludsod.

Ania ti napasamak a namagpungtot iti inauna? ․․․․․

Iti panagkunam, ania ti naun-uneg a problema? ․․․․․

Ania ti inaramid ti ama tapno marisut dayta? ․․․․․

Ania ti nasken nga aramiden ti inauna tapno marisut ti problemada? ․․․․․

Ita, panunotem ti nabiit pay a nagapaanyo nga agkabsat. Kalpasanna, isuratmo dagiti sungbatmo iti abay dagiti saludsod iti baba. ․․․․․

Ania ti napasamak a puon ti nagapaanyo? ․․․․․

Iti panagkunam, ania ti naun-uneg a problema? ․․․․․

Ania ti mabalinyo a pagtulagan tapno marisut ti problema ken saanton a maulit dayta? ․․․․․

[Ladawan iti panid 43]

Dagiti problema iti nagbaetan dagiti agkakabsat ket umasping iti kamuro​—tapno marisut, nasken a maagasan ti puonna saan laeng a ti sintomana