KAPITULO 29

Kasano a Maammuak no Pudpudno nga Ayat Daytoy?

Sungbatam dagiti sumaganad a saludsod:

1. Para kenka, ania ti “ayat”? ․․․․․

2. Ania ti “crush”? ․․․․․

3. Panagkunam, ania ti nagdumaan dagita? ․․․․․

MABALIN a nalakam laeng a sungbatan dagita a saludsod. Maysa pay, naglaka laeng nga ibaga ti nagdumaan ti ayat ken crush no basta pampanunotem laeng.

Ngem naan-anay nga agbaliw dayta apaman nga agkursonadakan. Pagammuan ta iti panagriknam ket agayatkan ken kasla isun ti kapatgan iti biagmo. Talaga ngata nga ayat dayta? Wenno crush laeng? Kasanom a maammuan ti sungbat? Umuna, usigem no kasano a ti panangmatmatmo iti  saanmo a kasekso ket mabalin a nagbalbaliw kadagiti naglabas a tawen. Kas pagarigan, usigem dagiti sumaganad a saludsod:

● Ania ti panangmatmatmo iti saanmo a kasekso idi lima ti tawenmo?

● Ania itan ti panangmatmatmo iti saanmo a kasekso?

Mabalin nga ipakita ti sungbatmo nga apaman a bumaro wenno bumalasangkan, agbaliwen ti panangmatmatmo iti saanmo a kasekso. “Napintas met gayam dagiti babbai. Kasla saanda met a kasta idi,” kuna ni Brian nga agtawen iti 12. Malagip met ni Elaine, nga agtawen iti 16, no kasano a nagbalbaliw ti panangmatmatna sumagmamano a tawenen ti napalabas. Kinunana: “Puro lallaki ti pagtutungtongan dagiti gagayyemko a babbai, ken naglakaak laeng nga agkursonada kadagiti lallaki.”

Ita ta makariknakan iti panagkursonada iti saanmo a kasekso, kasanom a kontrolen dayta a nabileg a riknam? Imbes nga ilibakmo nga adda marikriknam​—a mangrubrob laeng iti dayta​—mabalinmo nga usaren daytoy kas nagsayaat a gundaway tapno maammuam no ania ti pannakaatrakar, crush, ken ayat. No ammom ti maipapan kadagitoy a tallo a kita ti rikna, mabalin a saankanto a masaktan ken makatulongto kenka a mangbirok iti pudpudno nga ayat.

PANNAKAATRAKAR → No ania ti makitkitam

“Puro babbai ti pagsasaritaanmi nga aggagayyem. Padpadasenmi met a baliwan ti topiko, ngem no adda lumabas a napintas a balasang, agsublinto manen ti tungtonganmi maipapan kadagiti babbai!”​—Alex.

“Maatrakarak iti lalaki a makipinnerreng, mayat ti panagis-isemna, ken nasayaat ti taktakderna.​—Laurie.

Normal laeng ti maatrakar iti napintas wenno naguapo.  Ngem ti problema ket saan a dayta ti kapatgan. Apay? Ngamin, makaallilaw ti langa. Kuna ti Biblia: “Kas iti balitok nga aritos ti agong iti subsob ti baboy, kasta ti babai a nalibnos ngem ad-adaywanna ti kinasimbeng.” (Proverbio 11:22) Siempre, agaplikar met daytoy a prinsipio kadagiti lallaki.

CRUSH → No ania ti marikriknam

“Idi agtawenak iti 12, adda lalaki a crush-ko la unay. Ngem idi nayaw-awankon ti riknak, naammuak no apay a nagustuak isuna. Gapu laeng ngamin ta pagaayat dagiti amin a gagayyemko dagiti lallaki!”​—Elaine.

“Nakaad-adu ti crush-ko, ngem kaaduanna a gapu laeng ta napipintasda. Apaman a maammuak ti kinataoda, maamirisko a saankami gayam nga agkabagayan.”​—Mark.

Ti crush ket kasla umarngi iti ayat. Kinapudnona, ti ayat ramanenna ti romantiko a rikna. Ngem dakkel ti nagdumaan dagita. Ti crush ket daytay insigida a marikna ti maysa a tao gapu iti makitkitana a makinruar a kualidad. Saanna a makita dagiti pagkapuyan ti crush-na no di ket dagiti positibo laeng a kababalin ti kitkitaenna. No kasta, ti crush ket mayarig iti kastilio a naaramid iti darat. “Saan nga agpaut dayta,” kuna ti maysa a balasang a ni Fiona. “Adda crush-mo ita, ngem sabalinto manen ti crush-mo inton umay a bulan!”

 AYAT → No ania ti ammom

“Panagkunak, no agayatka, adda rason no apay a naatrakarka. Nasayaat dayta a rason​—saan a managimbubukodan.”​—David.

“Para kaniak, ti pudpudno nga ayat ket in-inut a marikna. Iti damo, aggayyemkayo. Kalpasanna, bayat nga umad-adu ti maammuam maipapan kenkuana, in-inut a makariknaka iti ayat a saanmo met a marikrikna idi.”​—Judith.

Ti ayat ket naibatay iti nauneg a pannakaammo kadagiti positibo a kababalin ken kadagiti pagkapuyan ti maysa a tao. No kasta, saan a nakaskasdaaw ti panangdeskribir ti Biblia iti ayat kas saan laeng a basta rikna. Kunana a ti ayat ket “mabayag-panagituredna ken manangngaasi. . . . Anusanna ti amin a bambanag, patienna ti amin a bambanag, inanamaenna ti amin a bambanag, ibturanna ti amin a bambanag. Ti ayat saan a pulos aggibus.” (1 Corinto 13:4, 7, 8) Ken ti ayat gutugotenna ti maysa a tao nga agtignay kadagiti kastoy a wagas maibatay iti pannakaammo​—saan nga iti kinaignorante.

Ulidan ti Pudpudno nga Ayat

Ti salaysay ti Biblia maipapan kada Jacob ken Raquel silalawag nga ipakitana no ania ti pudno nga ayat. Nagkitada iti maysa a bubon a nagsakduan ni Raquel iti ipainumna kadagiti karnero ni tatangna. Dagus a naatrakar ni Jacob ken ni Raquel. Apay? Ngamin, ni Raquel ket ‘napintas ken nasippukel  ti pammagina.’​—Genesis 29:17, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

Ngem laglagipem a ti pudpudno nga ayat ket saan laeng a naibatay iti pisikal a langa. Saan laeng a ti kinapintas ni Raquel ti nakita ni Jacob. Kinapudnona, kuna ti Biblia a saan laeng a naatrakar ni Jacob ken ni Raquel. Isu ket “nagayat ken Raquel.”​—Genesis 29:18.

Daytoy kadin ti nagpatinggaan ti pakasaritaan ti ayatda? Saan​—ta ti tatang ni Raquel pinagurayna pay ni Jacob iti pito a tawen sakbay a maasawana ni Raquel. Nainkalintegan man wenno saan, masubok itan ti ayat ni Jacob. No naatrakar laeng ni Jacob, saan koman a nakauray iti kasta a kapaut. Ti laeng pudpudno nga ayat ti makaibtur iti napaut a tiempo. Ania ti simmaruno a napasamak? Kuna ti Biblia: “Ni Jacob nagserbi iti pito a tawen maipaay ken Raquel, ngem kadagiti matana kaslada sumagmamano laeng nga aldaw gapu iti ayatna kenkuana.”​—Genesis 29:20.

 Ania ti masursurom iti ulidan da Jacob ken Raquel? Ti pudpudno nga ayat ket saan nga agkupas bayat ti panaglabas ti panawen. Maysa pay, saan a ti pisikal a langa laeng ti nakaibatayan dayta. Kinapudnona, ti agbalinto nga asawam ket mabalin a daydiay saanmo met unay a nakaatrakaran idi damo. Alaentayo a pagarigan ni Barbara. Inaminna nga idi damo, saan unay a naatrakar iti lalaki a naam-ammona. “Ngem idi naam-ammok a naimbag,” kinunana, “nagbaliw dagiti bambanag. Nakitak ti pannakaseknan ni Stephen kadagiti tattao ken kanayon nga iyun-unana dagiti pagimbaganda. Ammok a dagitoy ti kualidad ti nasayaat nga asawa. Simmingedkami iti maysa ken maysa ket natnag ti riknak kenkuana.” Agassawada itan ken natibker ti relasionda.

No nakasaganakan a mangasawa, kasanom a maammuan no pudpudno nga ayat ti marikriknam? Ti isipmo a nasanay iti Biblia ti surotem, saan a ti pusom. Am-ammuem a naimbag ti maysa a tao, saan laeng a ti makinruar a langana ti kitkitaem. Bay-am a maluom ti ayan-ayatyo. Laglagipem a ti pannakaatrakar ket agkupas met laeng. Ngem ti pudpudno nga ayat ket ad-adda a tumibker bayat ti panaglabas ti panawen ken agbalinto a “naan-anay a singgalut ti panagkaykaysa.”​—Colosas 3:14.

Namnamaem a maaddaankanto iti kasta a kita ti ayat​—no saan laeng a ti makitkitam (pannakaatrakar) ken marikriknam (crush) ti ikabilangam. Ti sumaruno a tallo a panid ket makatulong kenka a mangaramid iti dayta.

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 2, KAPITULO 1 KEN 3

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Ipapantayon a nabirokamon ti pudno nga ay-ayatem. Kasanom a maammuan no nakasaganakayon nga agasawa?

NAPAPATEG A TEKSTO

“Ti adu a danum saanda a kabaelan nga iddepen ni ayat, dagiti karayan saanda met a mayanud dayta.”​—Kanta ni Solomon 8:7.

BALAKAD

Tapno maammuam no am-ammom met laeng a naimbag ti tao a pakaat-atrakaram, sungbatam dagiti saludsod iti panid 39 (para kadagiti babbai) ken panid 40 (para kadagiti lallaki) iti Tomo 2 daytoy a libro.

AMMOM KADI . . . ?

Dagiti agtutubo a makirelasion sa makisina lattan ket arigna nga “agprakpraktis” a makidiborsio kalpasan ti kasar.

DAGITI ARAMIDEK!

Tapno maammuak no crush-ko laeng wenno ay-ayatek ti maysa a tao, ti aramidek ket ․․․․․

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Apay a pinarsua ti Dios dagiti tattao nga addaan iti napigsa a rikna a maatrakar iti kasungani a sekso?

● Apay a saan a naballigi ti relasion ti adu nga agtutubo a mangipagarup a pudpudno nga agin-innayatda?

[Blurb iti panid 207]

Ti ayat mapagballigianna dagiti lapped idinto ta ti crush ket agmawmaw apaman nga agbaliw dagiti kasasaad wenno tumaud dagiti problema. Adu a panawen ti kasapulan tapno mapatanor ti pudpudno nga ayat.’’​—Daniella

 [Kahon iti panid 209]

Worksheet

Ania ti Aramidem?

Tallo a bulanen nga agnobio da Michael ken Judy, ken kuna ni Judy nga “ay-ayatenna unay” ni Michael. Kanayon met nga iparparikna ni Michael ti pannakaseknanna ken Judy​—ibagbagana pay no ania ti ikawesna ken no siasino laeng dagiti pakilangenanna. Kasla prinsesa ti panangtratona kenkuana. Ngem idi napan a lawas, tinungpa ni Michael ni Judy gapu ta nakitana a makisarsarita iti sabali a lalaki.

Kuna ni Michael: “Diak kayat a mapukaw ni Judy iti biagko, ket ammona dayta. Kinapudnona, makapungtotak unayen uray no panunotek laeng nga adda mangagaw iti nobiak! Pagbabbabawyak ti panangtungpak ken Judy. Diak la ngamin kayat uray no kumita laeng iti sabali a lalaki. Uray ta nagpadispensarak met!”

Kuna ni Judy: “Kuna dagiti dadakkelko a konkontrolen ni Mike ti biagko, ngem nangato la ngamin dagiti pagalagadanna. Kayatko a sawen, pulos a dinak pinilit a mangaramid iti aniaman nga adda pakainaiganna iti sekso. Ken tinungpanak gapu ta makisarsaritaak iti sabali a lalaki. Diak imbagbaga dayta kadagiti dadakkelko. Naimon ni Mike ket magustuak dayta no dadduma. Uray ta nag-sorry met ken inkarina a saannan nga ul-uliten.”

Para kenka: Ania dagiti nakitam a saan a nasayaat iti dayta a relasion? ․․․․․

Ania ti rumbeng nga aramiden ni Judy? ․․․․․

Ania ti aramidem no sika ti adda iti kasasaadna? ․․․․․

 [Kahon iti panid 210]

Worksheet

Ania ti Aramidem?

Dua a bulanen nga agnobio da Ethan ken Alyssa, ken ammon ni Ethan a nalaing a makiapa ni Alyssa, nangruna kadagiti dadakkelna. Kinapudnona, kanayon a makisinsinnungbat ni Alyssa kadagiti dadakkelna ken saanna a kayat ti agpaabak. Naglaing a mangipapilit iti kayatna agingga nga awanen ti maaramidan dagiti dadakkelna. Ipagpampannakkel ni Alyssa ken ni Ethan a kabaelanna a “tenglen” dagiti dadakkelna.

Kuna ni Ethan: “Iyebkas lattan ni Alyssa no ania ti adda iti panunotna. Awan a pulos ti dengdenggenna​—uray dagiti dadakkelna. Mabalin a marurod ken ni tatangna isu a saan a makatepteppel. Ngem saan laeng nga agbugbugkaw ti ar-aramidenna. Kabaelanna met ti agsangit, agmisuot, wenno aginsisingpet​—aramidenna ti amin tapno maalana ti kayatna kada tatang ken nanangna.”

Kuna ni Alyssa: “Awan ti bibiangko uray no siasinoka. Prangkaak a makisarsarita ken ibagak latta no ania ti kayatko uray kadagiti dadakkelko. Ammo dayta ni Ethan a nobiok.”

Para kenka: Ania dagiti nakitam a saan a nasayaat iti daytoy a relasion? ․․․․․

Ania ti rumbeng nga aramiden ni Ethan? ․․․․․

Ania ti aramidem no sika ti adda iti kasasaadna? ․․․․․

 [Kahon iti panid 211]

Worksheet

Ayat Wenno Crush?

Kompletuem ti sinao dagiti agtutubo a nadakamat iti baba. Isuratmo no dayta ket ayat wenno crush.

1. “Ti ․․․․․ ket bulsek. Saanna a kayat a maammuan no ania ti agpayso maipapan iti maysa a tao.”​—Calvin.

2. “No kasapulan a balbaliwak ti personalidadko no kaduak ti babai a kursonadak, dayta ket ․․․․․ .”​—Thomas.

3. “No ․․․․․ ti marikriknam iti maysa a tao, agtultuloy latta ti relasionyo uray no adda kasuronmo kenkuana ken ikagumaanyo a risuten ti problema.”​—Ryan.

4. “․․․․․ ti marikriknam iti maysa a tao no dagiti laeng banag a pagpadaanyo ti kitkitaem.”​—Claudia.

5. “No ․․․․․ ti marikriknam, saanmo nga ilimed ti kinataom.”​—Eve.

6. “Ti ․․․․․ ket managimbubukodan. Kayatmo laeng a maala ti kayatmo​—nalabit tapno laeng adda makuna a nobiom.”​—Allison.

7. “Ti ․․․․․ makitana dagiti kamali ken saan a nasayaat a kababalin ti maysa a tao ngem maawatanna dagita.”​—April.

8. “No ․․․․․ laeng ti marikriknam, saanmo nga ammo no apay a kayatmo dayta a tao​—basta kursonadam laeng.”​—David.

9. “․․․․․ ti marikriknam no saanmo a makita ti dakes nga ar-aramiden ti maysa tao.”​—Chelsea.

10. “․․․․․ ti marikriknam iti maysa a tao no saankan a kumita pay iti sabali gapu ta nasungdoka kenkuana.”​—Daniel.

Sungbat: Crush: 1, 2, 4, 6, 8, 9. Ayat: 3, 5, 7, 10.

[Ladawan iti panid 206, 207]

Ti crush ket mayarig iti kastilio a naaramid iti darat​—apagbiit laeng a margaay