Icipandwa 34

Cinshi Ukunwisha Ubwalwa Kwabipila?

Kuti wa-asuka shani aya mepusho? Conga ✔ mu kabokoshi ukulingana ne fyo wa-asuka.

Bushe abanobe balanwa ubwalwa nangu ca kutila tabakumanya imyaka ya kunwinapo nelyo bushe balanwisha ubwalwa?

□ Ee □ Awe

Bushe abanobe balikupatikishapo ukunwa ubwalwa?

□ Ee □ Awe

Bushe walinwishapo ubwalwa?

□ Ee □ Awe

 BAMO abanwisha ubwalwa batila banwina ukukolwa. Lipoti ya kabungwe ka ba U.S. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism yatile “umwaume nga anwa amabotolo ya bwalwa 5 nelyo ukucilapo mu kukonkana ninshi anwisha, e lyo umwanakashi nga anwa ayali 4 nelyo ukucilapo mu kukonkana ninshi na o anwisha.”

Nga walitunkwapo ukunwisha nelyo ukunwa nangu ca kutila taulakumanya imyaka ubuteko bwasuminisha ukutampilapo ukunwa, ishiba ukuti te iwe weka. Imisepela iingi balanwisha sana ubwalwa. * Lelo ipushe ati, ‘Bushe nalishiba bwino bwino umulandu mfwaila ukunwa ne fingafumamo nga ndenwa ubwalwa?’ Ku ca kumwenako, kuti wa-asuka shani aya mepusho? Asuka nga cine nelyo bufi? Conga ✔ mu kabokoshi ukulingana ne fyo wa-asuka, e lyo umone ne fishinka fyalakonkapo.

a. Ico abaice banwina ni co balitemwa ifyo ubwalwa bumfwika.

□ Cine □ Bufi

b. Apo baice kabili baliba no bumi ubusuma, ifibi ififuma mu kunwisha tafibakuma sana nga filya fikuma abakalamba.

□ Cine □ Bufi

c. Ukunwisha ubwalwa te kuti kukwipaye.

□ Cine □ Bufi

d. Baibolo yalilesha ukunwa.

□ Cine □ Bufi

e. Ukulwala e cabipa fye icifuma mu kunwisha.

□ Cine □ Bufi

a. Ico abaice banwina ni co balitemwa ifyo ubwalwa bumfwika. Icasuko—Bufi. Ilyo balefwailisha ku Australia pali ili lyashi, abaice bamo pa bo baipwishe batile ico banwina kufwaya fye ukukanamoneka ukuti balishalila nga bali na banabo. Ku United States kwena, abaice abengi batile abanabo e babapatikisha ukunwa. E lyo bambi nabo batile ico banwina kufwaya fye ukulabako ku mafya.

 b. Apo baice kabili baliba no bumi ubusuma, ifibi ififuma mu kunwisha ubwalwa tafibakuma sana nga filya fikuma abakalamba. Icasuko—Bufi. Icipande cali muli magazini ya Discover catile: “Ukufwailisha kwa ndakai kulelanga ukuti abaice abanwa ubwalwa balebika ubumi bwabo mu bwafya.” Mulandu nshi? “Abaice abanwa sana balonaula bongobongo wabo.”

Ukunwa lyonse ubwalwa na kabili kulalenga umuntu ukukwata sana imfine, inkanda ukufunyanya bwangu, ukwina sana, ukumfwa ububi nga tanwine, no kulabomfya imiti iikola. Kabili kuti kwaonaula imishipa, ilibu, no mutima.

c. Ukunwisha ubwalwa te kuti kukwipaye. Icasuko—Bufi. Ukunwisha ubwalwa kulalenga oxygen ukukanafika kuli bongobongo; ifilundwa fimo fimo ifyacindama ku mubili wa muntu kuti fyaleka ukubomba bwino. Pa fishibilo paba ukuluka, ukufenta, ukucula ukupeema. Limo umuntu kuti afwa no kufwa.

d. Baibolo yalilesha ukunwa ubwalwa. Icasuko—Bufi. Baibolo tayalesha ukunwa ubwalwa, kabili tayakanya abaice ukusangalala. (Amalumbo 104:15; Lukala Milandu 10:19) Lelo, ufwile ukutendeka ukunwa mu kulinga ilyo wafika pa myaka ifwaikwa.—Abena Roma 13:1.

Nomba, ico Baibolo yalesha kunwisha ubwalwa. Amapinda 20:1 yatila: “Umwangashi ulaleta imiponto, ica kunwa icikola cilenga ulubuli, na onse uupumbukilamo muwelewele.”  Ubwalwa kuti bwalenga wacita ifishalolamo! Ca cine, bulalenga waumfwa insansa pa nshita iinono, lelo nga wabunwisha, ‘busuma nge nsoka,’ no kukushiila amafya ayengi.—Amapinda 23:32.

e. Ukulwala e cabipa fye icifuma mu kunwisha. Icasuko—Bufi. Nga wakolwa, teti ube na maka ya kuicingilila ku fyabipa ifili fyonse—ukusanshako fye no kukucenda. Pa nshita imo ine, kuti waletelela bambi pa mulandu no kucita ifyabulamo amano. Baibolo itila umuntu nga anwisha, “tatontonkanya bwino kabili talanda bwino.” (Amapinda 23:33, Baibolo ya Today’s English Version) Kuti walenga abantu ukulakumona kwati tawakwata amano! Ifyabipa fimbi ififumamo  fya kuti ifibusa ifisuma kuti fyakutaluka, kuti waba icikopo ku sukulu kabili kuti ulefilwa ukubomba imilimo ya pa ng’anda, kuti wacita umulandu ica kuti ne shina lyobe lyashala ku kapokola, kabili kuti waba umupiina.—Amapinda 23:21.

Icacindama sana, tontonkanya pa fyo ukunwisha ubwalwa kwingonaula bucibusa bobe na Lesa. Yehova Lesa afwaya ukuti ulemubombela no “kutontonkanya kobe konse”—tafwaya ukutontonkanya kobe ukonaulwa pa mulandu no kunwisha ubwalwa. (Mateo 22:37) Icebo ca kwa Lesa calilesha “ukunwensha umwangashi” e lyo no “kukolwakolwa.” (1 Petro 4:3) Kanshi, ukunwisha ubwalwa takumfwana no kufwaya kwa kwa Lesa, kuti kwalenga wafilwa ukuba cibusa wakwe.

Cinshi Walasalapo?

Bushe wakulakonkelesha fye abanobe abanwisha ubwalwa? Baibolo itila: “Bushe tamwaishiba ukuti nga muleituula nga basha ku uuli onse pa kuti mulemumfwila, ninshi muli basha ba uyo muntu pantu mulamumfwila?” (Abena Roma 6:16) Bushe kuti watemwa ukuba umusha wa banobe nelyo uwa bwalwa?

 Finshi ufwile ukucita nga ca kuti watendeka ukunwisha ubwalwa? Angufyanya ukulanda na bafyashi bobe nelyo na cibusa uwakula mu mano pa kutila bakwafwilishe. Pepa kuli Yehova Lesa, kabili mulombe ukuti akwafwe. Na kuba, “e utwafwa lyonse ilyo tuli na mafya.” (Amalumbo 46:1) Apo ifibusa ilingi e filenga umuntu ukutendeka ukunwisha no kutampa ukunwa ilyo talakumanya ne myaka iifwaikwa, kanshi ufwile ukusala bwino aba kwangala nabo. * Teti canguke ukucita ifyo, lelo nga walomba ubwafwilisho kuli Yehova, kuti waleka ukunwisha ubwalwa.

IFYO TUKALANDAPO MU CIPANDWA CIKONKELEPO

Kuti wacita shani pa kuti uleke ukubomfya imiti iikola?

[Amafutunoti]

ILEMBO ILIKWETE ICISHINKA CIKALAMBA

‘Cakolwa . . . akaba umupiina.’—Amapinda 23:21.

IFYO WINGACITA

Ishiba imilandu iilenga ukuti ulefwaya ukunwa. Kabili tontonkanya pa fintu fimbi ifyo wingacita, ifingalenga waba no bumi busuma nelyo ifingalenga wilapopomenwa sana.

BUSHE WALISHIBA UKUTI . . . ?

Ukulingana no kufwailisha kumo uko bacitile mu United States, basangile ukuti, “abanwa sana balalofwa ku sukulu, balashalila mu fya ku sukulu, balaicena sana, kabili balonaula ifipe.”

IFYO NDEFWAYA UKUBOMBELAPO!

Nga ca kuti abanandi balefwaya ukuti tunwe sana ubwalwa, nkalanda ati ․․․․․

Ifyo ningatemwa ukwipusha abafyashi pali ili lyashi ni fi ․․․․․

AMEPUSHO YA KUTONTONKANYAPO

● Mulandu nshi abanobe bafwaila ukuti na bambi bailunde kuli bena mu kunwa sana ubwalwa?

● Bushe ukunwa sana kuti kwalenga abakashana nelyo abalumendo ukukutemwa, ninshi wayasukila ifyo?

[Amashiwi pe bula 250]

“Abanandi tusambilila nabo nga bampeela ubwalwa, mbeba ati nangu nshinwine kuti naba ne nsansa.”—E fyalandile Mark

[Akabokoshi pe bula 249]

 Ni Bani Abanwisha Sana Ubwalwa?

Ukulingana ne fyo bafwailishe abana be sukulu aba ku sekondari ku England, ku Scotland, na ku Wales, basangile ukuti pa baice abali myaka 13 na 14, 25 pesenti “batile balinwapo amabotolo 5 aya bwalwa pa kashita fye akanono.” E lyo hafu ya baice abali ne myaka 15 na 16 na bo batile balicitapo cimo cine. Dipartimenti ya ku United States iyo batila U.S. Department of Health and Human Services, yatile, “abaice 10.4 milioni ukutampila pa bali ne myaka 12 ukushinta ku myaka 20 balanwa ubwalwa. Pali aba, 5.1 milioni balanwa sana ubwalwa, kabili 2.3 milioni balanwa lyonse kabili imiku 5 mu mweshi balanwa ukucilamo.” E lyo ukufwailisha bacitile mu Australia kwasokolwele ukuti abakashana e banwa sana ubwalwa ukucila abalumendo, banwa amabotolo 13 ukufika kuli 30 pa nshita fye inono!

[Icikope pe bula 251]

Ubwalwa busuma nge nsoka