Ibuot 36

Ndi Mmayak Idem Nnọ Ukwak Ilektrọnik?

“Mmesinen̄ede mma ndinọ owo etop ke telefon! Enye esinem mi akan n̄kpọ ekededi. N̄kere ke ẹkeme ndidọhọ ke enye adia mi idem.”​—Alan.

KE INI ete ye eka fo ẹkedide nditọwọn̄, TV ye radio ẹkedi n̄wọrọnda ukwak ilektrọnik. Ẹkesikama telefon ẹnyene nneme kpọt. Ndien telefon oro okodude ini oro ama esinyene anyan urụk oro ẹkesidụride ẹkefak ke ibibene. Ndi oro etie fi eset eset? Anna ekere ntre. Enye ọdọhọ ete: “Ete ye eka mi ikamanake ke eyo ntatenyịn. Idahaemi ke mmọ ẹkam ẹtọtọn̄ọ ndikpep ndusụk n̄kpọ ke telefon mmọ!”

Mfịn, emekeme ndikama telefon emi esisịnde ke  ekpatọfọn̄ nneme nneme, mbre ikwọ, nse fim, mbre mbre, nnọ ufan fo etop, nsio owo ndise, nnyụn̄ nyom n̄kpọ ke Intanet. Ndien sia afo amanade ke eyo kọmputa, telefon, TV, ye Intanet, ekeme ndidi ukwe se idiọkde ke ndida mmọ nnam n̄kpọ kpukpru ini. Edi ete ye eka fo ẹkeme ndikere ke mme n̄kpọ emi ẹdia fi idem. Edieke mmọ ẹdọhọde ntre, kûkere ke mmọ ẹtịn̄ ikọ nte mbon eset. Enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon ọkọdọhọ ete: “Owo ekededi eke ọbọrọde ikọ ke ini enye mîkopke kan̄a, oro edi ndisịme . . . ọnọ enye.”​—Mme N̄ke 18:⁠13.

Ndi ọmọfiọk ntak oro n̄kpọ emi afịnade ete ye eka fo? Bọrọ mme mbụme oro ẹdude ke idak emi man ọfiọk m̀mê emesinam ndusụk n̄kpọ oro ẹwụtde ke amayak idem ọnọ ukwak ilektrọnik?

Domo Ndifiọk M̀mê Amayak Idem Ọnọ Ukwak Ilektrọnik

N̄wed ofụri orụk ifiọk kiet ọdọhọ ke owo ndiyak idem nnọ n̄kpọ ọwọrọ owo “ndiyak n̄kpọ adia owo idem tutu enye ikemeke nditre mîdịghe imaha nditre okposụkedi emi n̄kpọ oro akamade ndiọi utịp.” Se nte ẹnamde emi an̄wan̄a ke idak emi. Kot se mme uyen ẹtịn̄de mi, nyụn̄ kere m̀mê akanam emetịn̄ m̀mê anam n̄kpọ oro ebietde se mmọ ẹtịn̄de emi. Ekem, wet mme ibọrọ fo ke ufan̄ oro ẹnịmde.

Ndiyak adia fi idem. “Mma nsibiat ediwak hour mbre mbre ukwak ilektrọnik. Mbre emi ikesiyakke nde idap ke ini, ndien enye ke n̄kesiwak nditịn̄ mban̄a ke ini nnemede nneme. N̄kesiwakke ndidu ye mbonubon nnyịn sia n̄kesidade ofụri ini mi mbre mbre emi.”​—Andrew.

Afo ekere ke hour ifan̄ ke ekpesibiat kpukpru usen ọnọ ukwak ilektrọnik? ․․․․․

 Ete ye eka fo ẹkere ke hour ifan̄ ke afo ekpesibiat? ․․․․․

Hour ifan̄ ke esibiat kpukpru usen ada ọnọ owo etop ke telefon, ese TV, ọdọn̄ ndise ke Intanet, ewet n̄kpọ esịn ke Intanet, ebre mbre ilektrọnik ye mme n̄kpọ ntre? ․․․․․

Ke ekerede aban̄a nte ọbọrọde mme mbụme emi, ndi ekpenyịme ke ukwak ilektrọnik adia fi idem?

□ Ih □ Ihih

Ukemeke nditre mîdịghe umaha nditre. “Ete ye eka mi ẹsikụt nnọde owo etop ke telefon ndien ndien, ẹsinyụn̄ ẹdọhọ ke mmọnọ owo etop n̄kaha. Edi ke ẹmende mi ẹdomo ye mme uke mi, ọwọrọ ntọn̄ọke-tọn̄ọ kan̄a. Mmọfiọk ke mmesinọ mme owo etop n̄kan nte ete ye eka mi ẹsinọde, edi inenke ndimen mi n̄kodomo ye mmọ. Mmọ ẹdi isua 40, edi ami ndi isua 15.”​—Alan.

Ndi ete ye eka fo m̀mê mme ufan fo ẹdọhọ ke emesibiat ini akaha ye ukwak ilektrọnik?

□ Ih □ Ihih

Ndi umaha mîdịghe ukemeke ndisio urua ke adan̄a ini emi esibiatde ye ukwak ilektrọnik?

□ Ih □ Ihih

Ndiọi utịp. “Mme ufan mi ẹsinọ owo etop kpukpru ini, idem ke ini mmọ ẹwatde ubomisọn̄. Emi ekeme ndida owo ibuot!”​—Julie.

“Ke nsonso oro n̄kenyenede telefon, mma nsima ndida enye n̄kot owo m̀mê ndinọ owo etop. Se n̄kesinamde edi oro kpukpru ini. Oro ama anam nnyene mfịna ye mbonubon nnyịn ye idem ndusụk ufan mi. Idahaemi, esidi  mma nneme nneme ye ndusụk ufan mi, mmọ ẹsiwak ndisịbe ikọ nsịn mi ke idịbi, ẹte, ‘Mbọk bet kan̄a yak mbọrọ etop oro owo ọnọde mi.’ Oro anam mmenen̄ekede ndian idem ye mmọ.”​—Shirley.

Ndi akanam omokot mîdịghe ọmọnọ owo etop ke ini awatde ubomisọn̄, ke ini ẹsụk ẹkpepde n̄kpọ ke ufọkn̄wed, m̀mê ke ini mbono esop osụk akade iso?

□ Ih □ Ihih

Ke ini enemede nneme ye mbonubon mbufo m̀mê mme ufan fo, ndi emesidọhọ mmọ ẹbet kan̄a yak ọbọrọ etop ke lntanet, ọbọrọ ikot ke telefon, m̀mê ewet etop ke telefon ọnọ owo?

□ Ih □ Ihih

Ndi ukwak ilektrọnik ọbọ fi ini oro akpadade ede idap onyụn̄ ekpep n̄kpọ?

□ Ih □ Ihih

Ndi omokụt ke oyom anam ukpụhọde? Ke edide ntre, kere ban̄a mme ekikere oro ẹnọde mi.

Nte Akpadade Ukwak Ilektrọnik Anam N̄kpọ ke Eti Usụn̄

Edieke edide emesida ukwak ilektrọnik anam n̄kpọ​—edide kọmputa, telefon, m̀mê n̄kpọ en̄wen ekededi, bụp idemfo mbụme inan̄ oro ẹdude mi ke idak. Ndinam item N̄wed Abasi oro ẹnọde mi nnyụn̄ ntiene edumbet ifan̄ oro ẹnemede mi idiyakke odụk ufụn ọnọ ukwak ilektrọnik.

● Nso utọ etop ke edi? “N̄kpọ ekededi eke edide akpanikọ, n̄kpọ ekededi eke odotde ẹtịm ẹkere, n̄kpọ ekededi eke enende, n̄kpọ ekededi eke asanade, n̄kpọ ekededi eke ẹmade, n̄kpọ ekededi eke ọwọrọde eti etop, n̄kpọ ekededi eke esịnede  eti ido ye n̄kpọ ekededi eke odotde itoro, ẹka iso ẹkere mme n̄kpọ emi.”​—Philippi 4:⁠8.

✔ Ka iso ndineme nti n̄kpọ oro ẹtịbede ye mme ufan fo ye mbonubon mbufo nyụn̄ nọ mmọ nti ekikere.​—Mme N̄ke 25:25; Ephesus 4:​29.

X Kûtiene usuan idiọk ikọ-edem, kûnọ owo etop oro ekemede ndidemede udọn̄ idan̄, kûnyụn̄ use oburobụt ndise ye vidio.​—Colossae 3:5; 1 Peter 4:​15.

● Ini ewe ke nsida ukwak ilektrọnik nnam n̄kpọ? “Ẹmenịm ini ẹnọ kpukpru n̄kpọ.”​—Ecclesiastes 3:⁠1.

✔ Nịm udomo ini oro edidade okot owo ke telefon, udomo ini emi edibiatde ke ini owo okotde fi, udomo ini emi edibiatde ọnọ owo etop onyụn̄ ọbọrọ etop, ọkọrọ ye udomo ini oro edidade ese TV m̀mê ebre mbre kọmputa.

X Kûyak ini oro abiatde ye ukwak ilektrọnik emen ini oro  ekenịmde ndidu ye mme ufan fo ye mbonubon mbufo, ini oro ekenịmde ndida n̄kpep n̄kpọ, m̀mê ndida nnam mme n̄kpọ eke spirit.​—Ephesus 5:​15-​17; Philippi 2:⁠4.

● Ndụk nsan̄a ye mmanie? “Ẹkûyak ẹtụn mbufo usụn̄. Idiọk nsan̄a ababiat eti ido.”​—1 Corinth 15:33.

✔ Da ukwak ilektrọnik sọn̄ọ itieufan fo ye mbon oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ fi ndinyene nti edu.​—Mme N̄ke 22:17.

X Kûbian̄a idemfo​—eyetịn̄ ikọ, ekere n̄kpọ, onyụn̄ anam n̄kpọ nte mbon oro afo esinọde m̀mê esibọde leta ilektrọnik, mbon oro esisede ke TV ye vidio, ọkọrọ ye mbon oro esidụkde nsan̄a ke Intanet.​—Mme N̄ke 13:20.

● Nsibịghi adan̄a didie? ‘Dụn̄ọde fiọk se idide akpan n̄kpọ ikan.’​—Philippi 1:​10.

✔ Wet ibat hour oro esibiatde ada ukwak ilektrọnik anam n̄kpọ.

X Kûdọhọ ke ibeheke fi edieke mme ufan fo m̀mê ete ye eka fo ẹdọhọde ke amabiat ini akaha ye ukwak ilektrọnik.​—Mme N̄ke 26:12.

Andrew oro iketịn̄de iban̄a etịn̄ ibio ibio nte imọ isidade ukwak ilektrọnik inam n̄kpọ ke eti usụn̄ ete: “Ukwak ilektrọnik ekeme ndinam owo okop inemesịt, edi esidi ke esisịt ini. Nyakke ukwak ilektrọnik adian̄ade mi ọkpọn̄ ubon ye mme ufan mi.”

KOT N̄KPỌ EFEN EFEN BAN̄A IBUOTIKỌ EMI KE IBUOT 30 KE ỌYỌHỌ EBOHO 2

KE IBUOTIKỌ ORO ETIENEDE

Nso ke akpanam man ete ye eka fo ẹsiyak etiene adia uwem?

AKPAN ITIE N̄WED ABASI

Kûse idemfo ke owo ọniọn̄. Bak Jehovah nyụn̄ wọn̄ọde kpọn̄ idiọk.”​—Mme N̄ke 3:7.

ITEM

Man ekpeme nte adade telefon fo anam n̄kpọ, dọhọ mme ufan fo ke idịghe kpukpru ini ke imọ idibọrọ ikot m̀mê etop oro mmọ ẹnọde ke telefon ye Intanet.

NDI AMA ỌFIỌK . . . ?

Idem ke ediwak isua ẹma ẹkebe, owo emi ọkpọnọde fi utom ye mbon en̄wen ẹsụk ẹkeme ndikụt ndise fo m̀mê n̄kpọ en̄wen oro ekewetde aban̄a idemfo ọdọn̄ ke Intanet.

SE NDINAMDE

Edieke nsibiatde ini n̄kaha ke ini ndade ․․․․․ nnam n̄kpọ, mmebiere ndisibiat hour ․․․․․ kpọt ke urua ke ini ndade enye nnam n̄kpọ..

Se ndibụpde ete ye eka mi mban̄a n̄kpọ emi edi ․․․․․

AFO EKERE DIDIE?

● Ntak emi ekemede ndisọn̄ fi ndifiọk ke ukwak ilektrọnik adia fi idem?

● Nso ikeme nditịbe edieke mûkpemeke nte adade ukwak ilektrọnik anam n̄kpọ?

[Se ẹwetde ke ikpọ abisi ke page 262]

“Ata ediwak n̄kpọ ẹma ẹn̄wam mi n̄kan mbumehe edise T. Mma ntụnọ idemmi man nsụhọde udomo ini oro mbiatde. Mma nsineme mfịna mi ye eka mi nnyụn̄ nnen̄ede mbọn̄ akam.”​—Kathleen

[Ndise ke page 263]

Ndi ukwak ilektrọnik akara fi m̀mê afo akara enye?