KAPITULO 36

Adiktoak Kadin iti Electronic Media?

“Kaay-ayok unay ti agteks! Dayta ti kapatgan kaniak. Kasla saan a kompleto ti aldawko no saanak nga agteks.”​—Alan.

IDI agtutubo pay laeng dagiti dadakkelmo, ti TV ken radio ti kangrunaan a klase ti electronic media. Ti telepono ket mausar laeng idi a pagtawag ken nalabit naikapet iti diding. Kasla kadi kadaanan? Kasta ti panangmatmat ti agtutubo a ni Anna. “Saan nga uso ti teknolohia idi panawen dagiti dadakkelko,” kinunana. “Isu nga ita pay laeng nga agsursuroda nga agusar iti selpon!”

Ita, mabalinmon ti tumawag, dumngeg iti musika, agbuya, agay-ayam, ag-e-mail kadagiti gagayyem, agretrato, ken  aginternet babaen laeng iti maymaysa a gadyet a maibulsa. Gapu ta dimmakkelka nga addan dagiti kompiuter, selpon, TV, ken Internet, mabalin a ti panagkunam ket awan ti pagdaksan ti kanayon a panangusar kadagita. Ngem para kadagiti dadakkelmo, naadiktokan. No palagipandaka, ipangagmo ida ket dimo pagrason a naudida ngaminen iti uso. Kinuna ni Ari Solomon: “No ti asinoman sumungbat iti maysa a banag sakbay a mangngegna, kinamaag dayta iti biangna.”​—Proverbio 18:13.

Ammom kadi no apay a maseknan kenka dagiti dadakkelmo? Sungbatam dagiti sumaganad a saludsod tapno makitam no adiktokan iti aniaman a klase ti electronic media.

‘Adiktoak Kadin?’

Depinaren ti maysa nga ensiklopedia ti pannakaadikto kas ti “naipaugali a panangaramid iti di nainkalintegan nga aramid a saan a kayat wenno saan a kabaelan nga isardeng ti maysa a tao uray no dakes dagiti resultana.” Usigem ti tunggal punto daytoy a depinasion. Basaem met ti kinuna dagiti padam nga agtutubo ket kitaem no adda naibaga wenno naaramidmo nga umasping iti dayta. Kalpasanna, isuratmo dagiti sungbatmo.

Di nainkalintegan nga aramid. “Adu nga oras ti panagay-ayamko kadagiti video game. Dagita ti pagpuypuyatak ken kaykayatko nga es-estoriaen. Awan payen ti tiempok para iti pamiliami ken kas man la addaakon iti lubong dagiti ay-ayamek a video game.”​—Andrew.

Panagkunam, mano nga oras iti kada aldaw ti kalkalainganna a panagusar iti electronic media? ․․․․․

Mano nga oras ti ipalubos dagiti dadakkelmo a busbosem? ․․․․․

 Mano nga oras iti kada aldaw ti talaga a mabusbusbosmo nga agteks, agbuya iti TV, ag-upload kadagiti retrato ken komentom iti Web site, agay-ayam kadagiti video game, ken dadduma pay? ․․․․․

No subliam dagiti sungbatmo, makunam kadi nga aglablabesen ti panagusarmo iti electronic media?

□ Wen □ Saan

Saan a kayat wenno saan a kabaelan nga isardeng. “Kanayon a makitkitadak dagiti dadakkelko nga agteteks ket kunada a sobra daytan. Ngem nakarkaro pay dagiti dadduma nga agtutubo! Siempre, no idilig kadagiti dadakkelko, ad-adu ti panagteksko. Ngem saan a rumbeng nga ikomparadak kadakuada ta agtawenak pay laeng iti 15 idinto ta isuda ket 40.”​—Alan.

Naibaga kadin dagiti dadakkelmo wenno gagayyemmo a ti electronic media ti mangib-ibusen iti panawenmo?

□ Wen □ Saan

Saanmo kadi a kayat a limitaran wenno saanmo a makontrol ti panangusarmo iti dayta?

□ Wen □ Saan

Dagiti dakes a resultana. “Dayta la agteteks ti ob-obraen dagiti gagayyemko​—uray no agmanmanehoda. Nakadeldelikado dayta!”​—Julie.

“Idi damo a naaddaanak iti selpon, dayta la agteteks ken tumawtawag ti ar-aramidek. Naapektaran ti relasionko iti  pamiliak ken iti dadduma a gagayyemko. Madmadlawko met dayta kadagiti gagayyemko. No agkakadua ken agsasaritakami, kanayonda nga ibaga: ‘Aguray biit ta sungbatak laeng ti nagteks kaniak.’ Dayta ti gapuna a saanak unayen a nasinged kadakuada.”​—Shirley.

Agtetekska kadi bayat nga agmanmanehoka, madama ti klaseyo, wenno madama ti gimong?

□ Wen □ Saan

Kanayon kadi a masinga ti panagsasaritayo a sangapamiliaan wenno aggagayyem gapu ta masapul a sungbatam ti e-mail, teks, wenno tawag iti selpon?

□ Wen □ Saan

Mapuypuyatanka kadi wenno mais-isturbo ti panagadalmo gapu iti electronic media?

□ Wen □ Saan

Nasken kadi a mangaramidkan iti sumagmamano a panagbalbaliw? No kasta, usigem dagiti sumaganad a singasing.

Panagbalin a Balanse

No agus-usarka iti kompiuter, selpon, wenno sabali pay a gadyet, iyimtuodmo iti bagim dagiti uppat a saludsod iti baba. Makatulong ti panangyaplikar iti balakad ti Biblia ken dadduma pay a pagannurotan tapno agbalinka a balanse ken makontrolmo ti panagusarmo iti electronic media.

● Ania ti linaonda? “Panunotenyo laeng dagiti bambanag a naimbag ken maikari a raemen: dagiti napudno, natakneng, nalinteg, nadalus, napintas, ken nadayaw.”​—Filipos 4:8, Ti Baro a Naimbag a Damag Biblia.

 ✔ Makisaritaka a kanayon kadagiti gagayyem ken kapamiliam ken iranudmo dagiti makapabileg a damag ken kapanunotam.​—Proverbio 25:25; Efeso 4:29.

X Dika agitsismis, agipatulod kadagiti imoral a teks wenno retrato, wenno agbuya kadagiti imoral a video clip wenno programa.​—Colosas 3:5; 1 Pedro 4:15.

● Kaanok nga usaren? “Iti tunggal banag adda naituding a tiempo.”​—Eclesiastes 3:1.

✔ Limitaram ti orasmo a tumawag, agteks, agbuya iti TV, wenno agay-ayam iti video game.

X Dimo ipalubos nga agawen ti electronic media ti tiempom para iti pamiliam, gagayyemmo, panagadalmo, wenno kadagiti naespirituan nga aktibidadmo.​—Efeso 5:15-17; Filipos 2:4.

 ● Siasino dagiti kakaduak? “Dikay payaw-awan. Dagiti dakes a pannakitimpuyog dadaelenda dagiti makagunggona nga ugali.”​—1 Corinto 15:33.

✔ Usarem ti electronic media tapno agbalinka a nadekdekket kadagidiay makatulong kenka a maaddaan iti nasayaat a kababalin.​—Proverbio 22:17.

X Dimo allilawen ti bagim​—mabalin a maaringanka iti panagug-ugali, panagsasao, ken panagpampanunot dagiti mabuybuyam iti TV, video, wenno Internet ken kadagiti ka-e-mail ken kateksmo.​—Proverbio 13:20.

● Mano nga oras ti mabusbusbosko? ‘Siguraduem ti napatpateg a bambanag.’​—Filipos 1:10.

✔ Ilistam no mano nga oras ti mabusbusbosmo iti electronic media.

X Dimo iyaleng-aleng no bagaandaka dagiti nagannak wenno gagayyemmo a ti electronic media ti mangib-ibusen iti panawenmo.​—Proverbio 26:12.

No maipapan iti balanse a panagusar iti electronic media, nagsayaat ti kinuna ni Andrew, a nadakamat itay: “Makaparagsak ti agusar kadagiti gadyet, ngem saan a dayta ti pangibusam iti panawenmo. Inkagumaak a kontrolen ti panagusarko iti teknolohia tapno saan a dayta ti mangdadael iti relasionko iti pamiliak ken kadagiti gagayyemko.”

ADU PAY TI MABASAM MAIPAPAN ITI DAYTOY A TOPIKO ITI TOMO 2, KAPITULO 30

ITI SUMAGANAD A KAPITULO

Ania ti aramidem tapno palubosandaka dagiti dadakkelmo nga agragragsak sagpaminsan?

NAPAPATEG A TEKSTO

“Dika agmasirib kadagiti bukodmo a mata. Agbutengka ken Jehova ket umadayoka iti dakes.”​—Proverbio 3:7.

BALAKAD

Tapno makontrolmo ti agusar iti selpon, ibagam kadagiti gagayyemmo nga adda dagiti tiempo a saanmo a masungbatan a dagus dagiti teks, e-mail, wenno tawagda.

AMMOM KADI . . . ?

Ti aniaman nga ikabilmo iti Internet a retrato wenno komento maipapan kadagiti aktibidadmo ket mabalinto latta a ma-access dagiti sabsabali ken dagiti kompania a pagaplayam uray pay aglabas ti adu a tawen.

DAGITI ARAMIDEK!

No marigatanak a mangkontrol iti panagusarko iti ․․․․․ ikagumaak ti mangbusbos iti ․․․․․ laeng iti kada lawas iti daytoy a kita ti electronic media.

Ti kayatko a saludsoden kadagiti dadakkelko maipapan iti daytoy a banag ket ․․․․․

ANIA TI MAKUNAM?

● Apay a nalabit saanmo a madmadlaw a naadiktokan iti dadduma nga electronic media?

● Ania ti mabalin a mapasamak no saanmo a makontrol ti panangusarmo iti electronic media?

[Blurb iti panid 262]

Adda sumagmamano a nakatulong kaniak tapno makontrolko ti nalabes a panagbuybuyak iti TV. Inkagumaak a limitaran ti oras a panagbuyak. Kanayon a makisarsaritaak ken ni nanangko maipapan iti daytoy a problemak ken kanayon nga agkarkararagak.’’​—Kathleen

[Ladawan iti panid 263]

Sika kadi ti mangkonkontrol iti gadyetmo wenno sika ti konkontrolenna?