1, 2. (a) ?Junman benin yɛ Riti o fie’n su lɔ di ɔ? (b) ?Ndɛ kpa benin yɛ Riti tili m’ɔ o Ɲanmiɛn i mmla’n nun ɔn? ?Yɛ wan yɛ ɔ nin be yiali ɔ?

LIKA’N su yo mantanmantan, aosin’n su wla. Be nga be ɔli fie su’n, be dan lika be su sa be sin Bɛtleɛmu. Klɔ kaan sɔ’n wo kpɔlɛ kun i ti su lɔ. Riti w’a koto ɔrzu ng’ɔ isali’n i wun lɛ. Kɛ ɔ fɛ i nglɛmun lele m’ɔ́ fá jú dɔ nga su’n, w’a tranman ase. Ɔ maan afɛ’n w’a ti i kpa. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ te o junman’n su. Waka kun wo i sa nun, ɔ su fa bo ɔrzu ng’ɔ isali’n naan w’a kpukpu nun. Andɛ cɛn’n yoli ye mɛnnin i. Nanwlɛ, kɛ nglɛmun ɔ́ bá ɔrzu isalɛ’n, w’a sunnzunman kaan sa kɛ ɔ́ yó sɔ.

² ?Naan Riti liɛ wá yó ye siɛn’n? Kɛ nga e fa wunnin i ndɛ tre ng’ɔ sinnin lɛ’n nun sa’n, angbeti bla sɔ’n waan ɔ kpɔcimɛn i sewi Naomi, naan kan kwlaa ng’ɔ́ kɔ́’n, ɔ nin i ɔ. Ɔ seli i kɛ Zoova m’ɔ ti Naomi i Ɲanmiɛn’n, ɔ́ káci i Ɲanmiɛn wie. Yɛ angbeti bla nɲɔn sɔ’m be jasoli Moabu be bali Bɛtleɛmu ɔ. Kɛ be juli lɛ’n, i osu w’a cɛman yɛ Riti m’ɔ ti Moabu bla’n ɔ tili ndɛ kun m’ɔ o Zoova i Mmla’n nun’n niɔn. Ndɛ sɔ’n kle kɛ yalɛfuɛ’m be ndɛ lo Zoova kpa. Kpɛkun ndɛ sɔ’n ti be nga be ti aofuɛ’n be liɛ wie. Asa’n, Riti nin Zoova i sufuɛ wie mun mɔ be klo i mmla’n be yiali, yɛ be buli i sran. Nanwlɛ, be ayeliɛ kpa sɔ’n ti’n, i wla guali ase.

3, 4. (a) ?Wafa sɛ yɛ Bɔazi wlali Riti i fanngan ɔn? (b) ?Mɛn nga w’a yo kekle yɛ’n nun’n, wafa sɛ yɛ Riti i ajalɛ’n kwla uka e ɔ?

³ Sran nga be ayeliɛ’n ti kpa mɔ Riti nin be yiali’n, be nun kun yɛle Bɔazi. Bian kpɛnngbɛn sɔ’n ti aunɲanfuɛ. I fie’n su lɔ yɛ Riti su di junman’n niɔn. Bian sɔ’n fɛli i yoli i wa. Kɛ mɔ Riti nian Naomi i lika kpa’n, m’ɔ kunndɛli fiawlɛ Ɲanmiɛn nanwlɛfuɛ Zoova i ndɛwa bo ti’n, Bɔazi yili i ayɛ yoli i mo. Kɔlɛ i sɔ m’ɔ yoli’n ti’n, Riti dili aklunjuɛ cɛn sɔ’n nun.​—An kanngan Rit 2:11-14 nun.

⁴ Ɔ nin i sɔ ngba’n, kɛ Riti bu i ɲrun lɔ sa’m be akunndan’n, i klun jɔman. Yɛle kɛ ɔ ti aofuɛ, yɛ ɔ leman like fi. Kpɛkun ɔ leman bian naan se kɛ ɔ́ wú ba. ?Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ́ yó sɛ naan w’a nian Naomi nin i bɔbɔ’n be lika? ?Fie su ninnge isalɛ’n i su yɛ ɔ́  ká sa trilili ɔ? ?Kɛ ɔ́ wá yó kpɛnngbɛn’n, wan yɛ ɔ́ níɛn i lika ɔ? Kosan sɔ’m be ti cinnjin kpa. Andɛ kusu’n, e nun sunman e koko. Afin lika’n w’a yo kekle. Sanngɛ Riti i ajalɛ’n kwla uka e. Afin ɔ kle e kɛ Ɲanmiɛn su m’ɔ lafili’n ti’n, ɔ wunnin sa nga be tɔli i su’n be trawlɛ. Ɔ maan e kusu e kwla yo sɔ wie.

5, 6. (a) ?Kpɛ klikli nga Riti ko isali ɔrzu Bɔazi i fie’n su lɔ’n, nga ɔ ɲɛnnin i’n ɔ sɔnnin? (b) ?Kɛ Naomi wunnin ɔrzu trɔ nga Riti fa bali’n, ndɛ benin yɛ ɔ kannin ɔn?

⁵ Ɔrzu nga Riti sili m’ɔ kpajali’n, ɔ sɔnnin kpa. Ɔ kwla ju i liɛ kilo 14. Ɔ cicili i tannin kun nun, ɔ suali naan w’a fa Bɛtleɛmu atin’n. Kɛ ɔ́ yó sɔ nn aosin’n w’a wla.​—Rit 2:17.

⁶ Kɛ Riti juli awlo lɔ’n mɔ Naomi wunnin ɔrzu trɔ nga ɔ fa bali’n, nanwlɛ w’a siman wie se. Asa’n, ɔrzu nga Bɔazi fa mɛnnin i junman difuɛ mun’n, Riti w’a dimɛn i liɛ’n i ngba. Ɔ yiali i onga’n su. Ɔ wa fa kleli Naomi. Yɛ be sran nɲɔn’n be dili ɔ. Kpɛkun Naomi usɛli i kɛ: “?Ninfan yɛ a isali nga ngba ndɛ ɔ? ?Fie onin su yɛ a dili junman nin ɔn? Sran ng’ɔ sɔli wɔ nun klanman’n, Nyanmiɛn maan i liɛ’n yo ye.” (Rit 2:19) Naomi sie sa nzɔliɛ kpa. Yɛle kɛ ɔrzu trɔ nga Riti fa bali awlo’n cɛnnin kpa. Ɔ maan ɔ wunnin i wlɛ kɛ sran kun sili Riti i aunnvuɛ buli i sran, i ti yɛ maan Riti kwla ɲannin ɔrzu kaka bali’n niɔn.

7, 8. (a) ?Ngue yɛ Naomi wunnin i wlɛ ɔ? ?Ngue ti yɛ Bɔazi yoli Naomi i ye ɔ? (b) ?Wafa sɛ yɛ Riti kleli kɛ ɔ klo i sewi’n kpa sakpa ɔ?

⁷ Riti kannin ninnge kpakpa kwlaa nga Bɔazi yoli mɛnnin i’n, i ndɛ kleli Naomi. Nanwlɛ, ndɛ nga Riti kannin’n, ɔ wluwluli Naomi i wun dan. I ti ɔ seli kɛ: “Kannzu [Zoova] tɛ si be bɔ be wuli’n, ɔ nin be bɔ be nyin o su’n be aunnvuɛ. Maan [Zoova] yo i liɛ ye o!” (Rit 2:20) Ɔ maan Naomi wunnin weiin kɛ Zoova yɛ ɔ sinnin Bɔazi i lika yoli i ye ɔ. Afin Zoova se i sufuɛ’m be kɛ be yo be wiengu ye naan sran ng’ɔ yo sɔ’n, ɔ́ yó i ye wie. *​—An kanngan Nyanndra Mun 19:17 nun.

⁸ Naomi seli Riti kɛ ɔ yo like kwlaa nga Bɔazi seli i kɛ ɔ yo’n. Yɛle kɛ ɔ ka Bɔazi i fie’n su isa ɔrzu’n naan ɔ nin Bɔazi i talua’m be di junman likawlɛ naan gbanflɛn’m b’a klemɛn i yalɛ. Riti fali afɔtuɛ nga i sewi’n mɛnnin i’n su, kpɛkun w’a kpɔcimɛn i sewi sɔ’n, afin Biblu’n waan: “Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, wuun Riti nin i sewi’n be  tɛ tran.” (Rit 2:22, 23) I sɔ’n kle kɛ Riti klo sran sakpa. I ayeliɛ sɔ’n kle e ngwlɛlɛ. Yɛle kɛ ɔ ti kpa kɛ e bu wafa nga e nin e awlobofuɛ mun e tran’n i akunndan. Maan e usa e wun kɛ: ‘?E nin min awlobofuɛ mun e afiɛn sɛ? ?Kɛ be sa mian’n, n ko uka be ndɛndɛ?’ Maan ɔ tran e klun titi kɛ, kɛ e yo e osufuɛ’m be ye’n, Zoova fɛ i ɲin sie su.

9. ?Ajalɛ benin yɛ Riti nin Naomi be tranlɛ’n ɔ kle e ɔ?

⁹ Riti nin Naomi be trannin kɛ be ti osufuɛ sa. Yɛle kɛ Naomi fa Riti yoli i wa, yɛ Riti kusu fɛ i yoli i nin. I sɔ’n kle e kɛ ɔ fata kɛ e klo be nga e nin be tran’n naan e yo be ye. ?Kɛ amun yo sɔ wie ɔ? Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ bé ɲán osufuɛ asɔnun’n nun.​—Mar. 10:29, 30.

10. ?Ajalɛ benin yɛ Naomi su fa ɔ?

¹⁰ Avrili anglo’n nun yɛ be isa ɔrzu’n niɔn. Yɛ Zuɛn anglo’n nun yɛ be isa ble’n niɔn. Blɛ kwlaa sɔ’n nun’n, Bɔazi i fie’m be su yɛ Riti dili junman ɔn. I nun nga Naomi nin Riti be o Moabu lɔ’n, Naomi seli kɛ ɔ leman sran naan Riti w’a jɛ i. Sanngɛ siɛn’n, w’a wun kɛ ɔ le sran. (Rit 1:11-13) Ɔ maan cɛn kun’n, ɔ seli Riti kɛ: “Min wa, kɛ ɔ ko yo naan cɛn wie ɔ wla w’a gua ase’n, i wun atin yɛ n su wa kunndɛ ɔ.” (Rit 3:1) Blɛ sɔ’n nun’n, siɛ nin niɛn mun yɛ be ja bian annzɛ bla be man be mma mun ɔn. Yɛ kɛ mɔ Riti w’a kaci Naomi i wa’n, i ti yɛ Naomi su wa fɛ i sɔ ajalɛ’n niɔn. Ɔ kunndɛ kɛ ‘cɛn wie’n [Riti i] wla gua ase.’ ?Yɛ Naomi yó sɛ naan i sɔ’n w’a yo ye?

11, 12. (a) ?Ɲanmiɛn mmla benin su yɛ Naomi jrannin seli Riti kɛ Bɔazi ti be ‘ti ndɛ kanfuɛ’ ɔ? (b) ?Kɛ Naomi mannin Riti i afɔtuɛ kɛ ɔ ja Bɔazi’n, ngue yɛ Riti yoli ɔ?

¹¹ Riti seli Naomi kɛ Bɔazi i fie’n su yɛ ɔ ko dili junman ɔn. Yɛ Naomi seli kɛ: “Bian sɔ’n ti e osufuɛ. Be nga be sie ye’n, bɔ be kwla kan e ti ndɛ’n be nun kun-ɔn.” (Rit 2:20) ?Ndɛ nga Naomi kannin’n i bo’n yɛle benin? Yɛle kɛ laa Izraɛli nvle’n nun lɔ’n, be nga kekle tɔ be su’n, Ɲanmiɛn i wla w’a fiman be sa. Wienun ɔn, yasua kun nin i yi b’a wuman ba naan bian’n w’a wu, ɔ maan bla’n i wla’n bo i wun, afin yasua’n i dunman’n núnnún i niaan ɔ nin i klɔfuɛ’m be afiɛn. Sanngɛ Ɲanmiɛn i mmla’n waan sɛ bla kun i wun wuli’n, maan yasua sɔ’n i niaan bian’n ɔ ja angbeti’n. Kpɛkun ba  nga bé wú i’n, maan ɔwuliɛ’n i dunman’n trɛn i su naan ɔ di i aja’n. *​—Mml. 25:5-7.

¹² Ajalɛ nga Naomi wá fá naan Riti w’a ɲan bian w’a ja’n, kɛ ɔ kɛnnin i ndɛ’n, atrɛkpa’n ɔ boli Riti i nuan. Afin Riti ti aofuɛ kpɛkun ɔ nin a siman Moizi Mmla’n kpa. Asa’n, Izraɛlifuɛ’m be ninnge yolɛ wafa’n nin a simɛn i wun. Ɔ maan atrɛkpa’n, sɛ ɔ kɛ i ngunmin ti’n, ɔ su yoman like nga Naomi se i kɛ ɔ yo’n, afin ɔ yo i kɛnsrɛn. Kɔlɛ Riti buli i kɛ ɔ ti i ɲin ase gualɛ bɔbɔ. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ sieli i su Naomi i nuan bo kpɛkun ɔ sɔli i ndɛ’n nun klanman. Kɛ m’ɔ bu Naomi i sran’n, i ti yɛ ɔ yoli i kwlaa sɔ’n niɔn. I ti’n, ɔ seli kɛ: “N tili. Nga a kɛnnin i lɛ’n, ń yó i kwlaa’n kpan!”​—Rit 3:5.

13. ?Afɔtuɛ benin yɛ Riti i ayeliɛ’n man e ɔ? (An nian Zɔb 12:12 nun wie.)

¹³ Gbanflɛn nin talua’m be waan sran kpɛnngbɛn’m be wunman afɛ ng’ɔ o be su’n i wlɛ kpa. Ɔ maan blɛ sunman’n, be sieman be su tieman afɔtuɛ nga sran kpɛnngbɛn mɔ be si mɛn nun sa’n, be man be’n. Sanngɛ like nga Riti yoli’n, ɔ man e kwlaa e afɔtuɛ. Yɛle kɛ sɛ e fa ndɛ nga sran kpɛnngbɛn’m be kan’n su’n, e wun sa yó ye. Afin be klo e yɛ be ndɛ lo e kpa. (An kanngan Jue Mun 71:17, 18 nun.) ?Yɛ ngue yɛ Naomi seli Riti kɛ ɔ yo ɔ? ?Kɛ Riti fali su’n, i bo’n guali sɛ mɛnnin i?

14. ?Nin yɛ ɔrzu kpɛfuɛ’m be ko bo ɔrzu’n niɔn? ?Yɛ wafa sɛ yɛ be kpaja ɔrzu’n nun ɔn?

¹⁴ Nnɔsua nun’n, Riti ɔli kple’n su lɔ. Lɔ yɛ fie difuɛ’m be bo ɔrzu’n kpɛkun be kpaja nun ɔn. Titi’n, sɛ lika sɔ’n nunman kpɔlɛ’n i bue kun su’n, nn ɔ o i ti su. Kɛ aliɛ ko san’n, aunmuan’n fita lɔ kpa. Wafa nga be kpaja ɔrzu nun’n yɛ: Be fa pɛli annzɛ waka nga be le je piembie’n be to ɔrzu ja’n i nglo kpɛkun aunmuan’n fa ijre’n kɔ. Yɛ ɔrzu mma’n bɔbɔ tɔ asiɛ wun.

15, 16. (a) ?Kɛ Bɔazi wieli junman di kple’n su’n, ngue yɛ ɔ yoli ɔ? (b) ?Ɔ yoli sɛ yɛ i ja’m be kannin Riti ɔ?

¹⁵ Riti ko sali lɛ. Ɔ wunnin kɛ junman difuɛ’m be su gua be junman’n i bo, afin aliɛ su san. Andɛ’n, Bɔazi niannin ɔrzu’n i kpajalɛ’n su. Ɔ ɲannin ɔrzu mma kpanngban kpa. W’a yo kwle dan kun. Riti wunnin kɛ Bɔazi w’a wie like di naan i klun ti jɔwa. Bɔazi w’a ko tinngɛ i wun i ɔrzu kwle’n i bo lɛ. Kodiawiefuɛ’m be ti’n, blɛ sɔ nun’n, kɛ sran’m be yo sɔ ɔ. Riti wunnin kɛ Bɔazi su wa la. Blɛ nga ɔ fata kɛ ɔ yo like nga Naomi seli i kɛ ɔ yo’n yɛ w’a ju lɛ ɔ.

¹⁶ Riti su nanti blɛlɛlɛ naan b’a timɛn i ngan. I awlɛn’n si i klun lɔ sa kpukpukpu. Kɛ ɔ juli Bɔazi i wun lɛ’n, ɔ wunnin i kɛ bian’n su lafi. Ɔ maan kɛ nga Naomi fa kannin’n sa’n, Riti ko ukeli Bɔazi i kondro’n kpɛkun ɔ lali i ja ngua lɛ diin. Kpɛkun ɔ minndɛli. Ɔ la lɛ w’a cɛ kan. Sanngɛ ɔ yo i kɛ blɛ’n sinman ndɛndɛ sa. Kɔnguɛ afiɛn’n, ɔ́ nían ɔn, Bɔazi su tinngɛtinngɛ i ja’m be nun, afin ayrɛ o nun. Bɔazi w’a ɲɔnɲɔn sa kukluku i waan ɔ́ fɛ́ i  kondro’n kɛ́tɛ i ja’m be wun kpa. Sanngɛ ɔ yo i kɛ i ja’m b’a kan sran sa. Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan: “Bɔaz kpiti tinngeli kɔnguɛ afiɛn, ɔ́ nían-an, bla yɛ ɔ la i ja ngua yɛ.”​—Rit 3:8.

17. ?Be nga be waan Riti ɔli Bɔazi kunndɛlɛ’n, ndɛ nɲɔn benin yɛ be wunmɛn i wlɛ ɔ?

¹⁷ Kɛ Bɔazi kpiti tinngeli sɔ’n, ɔ usali kɛ: “?Wan-an?” Yɛ Riti tɛli su kɛ: “M bɔbɔ min-ɔn, ɔ sufuɛ Rit ɔ. M bali ɔ talolɛ, afin wɔ yɛ a kwla kan min ti ndɛ ɔ.” Atrɛkpa’n, kɛ ɔ́ íjɔ’n, i nɛn’n usu. Afin srɛ kun i. (Rit 3:9) Sran wie’m be waan Riti bali bian kunndɛlɛ. Sanngɛ ndɛ nɲɔn o lɛ mɔ be wunmɛn i wlɛ ɔ. Ndɛ klikli’n yɛle kɛ Izraɛlifuɛ’m be nzuɛn’n su yɛ Riti nantili ɔ. Sanngɛ andɛ e diman ninnge sɔ’m be su kun. I sɔ’n ti’n, ɔ fataman kɛ e fa ninnge sɔ mɔ be yoli be i osu w’a cɛ’n, e fa sunnzun wafa nga andɛ e yo e ninnge mun kaan sa. Afin andɛ’n, sa sukusuku yɛ sran’m be yo ɔ. Ndɛ’n i nɲɔn su’n yɛle kɛ Bɔazi w’a buman Riti i ayeliɛ’n i fɔ. Ɔ yili i ayɛ bɔbɔ.

18. ?Ndɛ benin yɛ Bɔazi kannin m’ɔ jɔli Riti i klun ɔn? ?Ajalɛ nɲɔn benin yɛ Riti fali mɔ Bɔazi kannin be ndɛ ɔ?

¹⁸ Bɔazi seli Riti kɛ: “Min wa, maan [Zoova] yo ɔ liɛ ye. Sa nga a yo i yɛ’n w’a yo nyɛnmɛn dan w’a tra nga a yoli be laa’n. Ɔ maan b’a si kɛ kannzu a klo ɔ sewi’n i sa dan naan a nin i osufuɛ’m be tɛ nanti. W’a su-man gbanflɛn’m be su, sɛ be ti anyanbeunfuɛ o, sɛ be ti yalɛfuɛ o.” I ndɛ m’ɔ kannin’n maan Riti i klun jɔli klanman. Atrɛkpa’n, kɛ Bɔazi kán ndɛ sɔ’n klé Riti’n, ɔ loli i nɛn’n. (Rit 3:10) Sa nga Riti “yoli be laa’n” mɔ Bɔazi kɛnnin i ndɛ’n, yɛle kɛ Riti kloli Naomi dan ti w’a kpɔcimɛn i. Ɔ maan ɔ sunmannin Naomi lele be bali Izraɛli mɛn’n nun. Yɛ ɔ nian Naomi i lika. Asa’n, ‘sa nga [Riti] w’a yo i yɛ’n,’ mɔ Bɔazi kɛnnin i ndɛ ekun’n, yɛle i bɔbɔ Bɔazi i talolɛ’n. Asa ekun’n, Bɔazi kannin kɛ kannzɛ Riti te yo talua’n, sanngɛ w’a suman gbanflɛn aɲanbeunfuɛ annzɛ yalɛfuɛ’m be su kɛ be jɛ i. Afin nga ɔ wo i klun’n yɛle kɛ ɔ́ yó Naomi ɔ nin i wun nga ɔ wuli’n be ye naan yasua’n i dunman’n w’a nunnunman i klɔfuɛ’m be afiɛn. Nanwlɛ, talua sɔ’n klo sran o! Sran ndɛ lo i o! I kwlaa sɔ’n ti yɛ Bɔazi kloli i sa’n niɔn.

19, 20. (a) ?Kɛ Riti bali Bɔazi talolɛ’n, ngue ti yɛ Bɔazi w’a kaman lɛ w’a jɛmɛn i ɔ? (b) ?Ngue yɛ Bɔazi yoli m’ɔ kle kɛ Riti i ndɛ lo i naan kusu ɔ kunndɛman kɛ Riti i dunman’n saci ɔ?

¹⁹ Bɔazi seli Riti ekun kɛ: “Ɔ maan i ti’n, min wa, nán ɔ klun titi wɔ kaan sa, like kwlaa nga a kunndɛ’n, ń wá yó ḿ mán wɔ.  Sran’m be kwlaa be si kɛ a ti bla kpa.” (Rit 3:11) Atrɛkpa’n, Riti i Bɔazi talolɛ’n w’a boman Bɔazi i nuan. Afin Bɔazi ti Elimelɛki i osufuɛ. Asa’n, Riti i jalɛ’n yo Bɔazi i fɛ kpa. Sanngɛ Bɔazi timan sran m’ɔ bu i bɔbɔ ngunmin i wun akunndan ɔn. Sa kwlaa nga ɔ yo’n, ɔ ti i nuan su sɛsɛsɛ. I ti’n, ɔ seli Riti kɛ ɔ ti i nin Naomi be ti ndɛ kanfuɛ sɔ, sanngɛ kusu Naomi i wun ng’ɔ wuli’n i niaan bian kun ekun o lɛ, naan bian sɔ’n mantan Naomi i wun’n i koko kpa trɛ i bɔbɔ Bɔazi. Ɔ maan, ɔ́ kó wún bian sɔ’n i wun naan ɔ́ sé i kɛ ɔ ja Riti.

²⁰ Kɛ ɔ ko yo naan sran’m b’a seman kɛ Bɔazi kunndɛli bla kple’n su lɛ’n ti’n, ɔ seli Riti kɛ ɔ la naan sɛ aliɛ’n cɛn’n, ɔ wɔ awlo blɛlɛlɛ. Afin ɔ kunndɛman kɛ ɔ nin Riti be dunman’n saci. Kɛ Bɔazi seli Riti kɛ ɔ la’n, yɛ talua’n lali ɔ. Sanngɛ kɛ ɔ la lɛ’n, i klun titimɛn i kun, afin like nga ɔ bɛ i kunndɛlɛ’n, w’a ɲɛn i. Nglɛmun tutu kpa’n mɔ be nin a wunman be sa klun bɔbɔ’n, Riti jasoli. Bɔazi fali ɔrzu kpanngban guali i tralɛ’n nun. Yɛ Riti fali Bɛtleɛmu klɔ’n i atin’n niɔn.​—An kanngan Rit 3:13-15 nun.

21. ?Ngue yɛ Riti yoli mɔ be boli i dunman kpa kɛ ɔ ‘ti bla kpa’n’ niɔn? ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo kɛ i sa ɔ?

²¹ Kɛ Bɔazi seli Riti kɛ sran kwlaa bo i dunman kpa kɛ ɔ ‘ti bla kpa’n,’ nanwlɛ, i sɔ’n kwla yoli Riti i fɛ kpa! Ɔ ti weiin kɛ Zoova mɔ i waan ɔ́ sí i naan ɔ́ tú i klun sú i’n, i ti yɛ sran’m be boli i dunman kpa sɔ ɔ. Asa’n, ɔ yoli Naomi i ye, kpɛkun w’a kaman lɛ w’a buman Izraɛlifuɛ’m be ninnge yolɛ wafa’n be fɔ. Sanngɛ ɔ miɛnnin i ɲin yoli ninnge mun kɛ be sa. Ɔ maan kasiɛn su’n, ɔ wa kacili Izraɛlifuɛ. Maan e kusu e yo kɛ Riti sa wie. Yɛle kɛ maan e bu sran’m be sran. Kpɛkun sɛ be ninnge yolɛ wafa’n nin e liɛ’n timan kun’n, nán maan e ka lɛ e bu be fɔ. Sɛ e yo sɔ’n, sran’m bé bó e dunman kpa wie.

22, 23. ?Aswre benin yɛ Naomi tuli Riti ɔ?

²² Kɛ Naomi wunnin Riti m’ɔ su ba’n, ɔ usɛli i kɛ: “?A ɔli ɔ, ɔ yoli sɛ min wa?” Kɛ e nian wafa nga be kannin ndɛ sɔ’n Ebre aniɛn nun’n, e kwla se kɛ Naomi usali Riti kɛ: ‘?Wan yɛle nga ɔ su ba lɛ’n?’ Atrɛkpa’n, lika’n lu. Ɔ maan Naomi w’a wunman sran ng’ɔ su ba’n i wlɛ, i ti yɛ ɔ usali sɔ ɔ. Annzɛ kusu ɔ kwla yo kɛ Naomi su usa Riti sɛ Bɔazi kplinnin su kɛ ɔ́ jɛ́ i o annzɛ ɔ seli kɛ ɔ jɛmɛn i o. Yɛ Riti kán sa kwlaa ng’ɔ juli lɔ’n i ndɛ klé i sewi Naomi ɔ. Asa’n, ɔ seli i kɛ ɔrzu trɔ ng’ɔ fa bali’n, Bɔazi waan ɔ fa mɛn i.​—Rit 3:16, 17.

²³ Naomi tuli Riti i aswre. Ɔ seli i kɛ sɛ aliɛ cɛn’n, nán maan  ɔ wɔ fie su ko isa ɔrzu. Like ti m’ɔ seli sɔ’n, ɔ tuli i bo kleli Riti. Ɔ seli i kɛ: “N si kɛ sɛ Bɔaz nian kan-man ndɛ nga nian kpɛ-man’n, i klun nian tɔ-man nun.”​—Rit 3:18.

24, 25. (a) ?Ngue yɛ Bɔazi yoli m’ɔ kle kɛ ɔ yo sa i nuan su sɛsɛsɛ naan sran’m be ndɛ lo i ɔ? (b) ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ Riti i liɛ wa yoli ye ɔ?

²⁴ Naomi w’a buaman ato. Bɔazi ɔli kan klɔ’n su kpɛnngbɛn’m be siesie ndɛ lɔ’n, klɔ’n i anuan’n nun lɛ’n. Ɔ ti lɛ mínndɛ Elimelɛki i niaan bian’n. Ɔ́ nían ɔn, i yɛ ɔ́ bá yɛ. Yɛ ɔ́ flɛ́ i ɔ. Sran’m be ɲrun lɛ’n, Bɔazi seli i kɛ ɔ ja Riti naan ɔ nian Elimelɛki i aja ninnge’m be su. Sanngɛ Elimelɛki i niaan bian’n waan ɔ kplinman su. Afin sɛ ɔ yo sɔ’n, cɛn wie i asiɛ liɛ’n i lika nianlɛ’n wá yó kekle mɛ́n i. Yɛ Bɔazi seli kɛ sɛ ɔ ti sɔ’n, i bɔbɔ Bɔazi, ɔ́ tó Elimelɛki i asiɛ’n naan ɔ́ jɛ́ i wa Maklɔn i angbeti’n. I waan ‘kɛ ɔ [ko] yo naan Maklɔn w’a nyan aja difuɛ naan i dunman’n w’a nunnunman i niaan ɔ nin i klɔfuɛ’m be afiɛn’n’ ti yɛ ɔ yo sɔ ɔ. (Rit 4:1-10) Nanwlɛ Bɔazifuɛ’n, ɔ yo sa nuan su sɛsɛsɛ kpɛkun sran’m be ndɛ lo i kpa.

²⁵ Bɔazi jali Riti. Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan i sin’n “[Zoova] maan ɔ nin i be wunnzɛli. Bla’n wuli ba yasua kun.” I sɔ’n ti’n, Bɛtleɛmu lɔ bla’m be yrali be nuan mannin Naomi yɛ be yili Riti i ayɛ. Be waan sɛ ɔ ti kɛ Naomi wuli ba yasua nso bɔbɔ’n, be nin Riti su sɛman. Riti i wa nga ɔ wuli i’n i osu’n nun yɛ famiɛn Davidi fin ɔn. (Rit 4:11-22) Davidi kusu wa yoli Zezi Klist i nannan.​—Mat. 1:1. *

26. ?Ndɛ cinnjin benin mun yɛ Riti nin Naomi be ndɛ’n fa e ɲin sie su ɔ?

²⁶ I Riti o, i Naomi o, Ɲanmiɛn fɛli i sa’n sieli be sran nɲɔn’n be su. Ba nga Riti wuli i’n, ɔ yoli Naomi liɛ. I yɛ ɔ wa tɛli i ɔ. Bla nɲɔn sɔ’m be ndɛ’n, ɔ fa e ɲin sie i ndɛ cinnjin kpa wie’m be su. Yɛle kɛ sran kwlaa nga be kplin be ɲin be nian be osufuɛ’m be lika mɔ be nin Ɲanmiɛn i sufuɛ nanwlɛfuɛ’m be su i’n, Zoova i ɲin kpaman be su. Asa’n, be nga be su i nanwlɛ su kɛ Bɔazi nin Naomi ɔ nin Riti sa’n, saan ɔ́ yó be ye.