Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

ESURA EYA MAKUMI ABIRI N’ISATHU

Mw’Ighira oku Mukama Wiwe Erighanyira

Mw’Ighira oku Mukama Wiwe Erighanyira

1. Ni buthuku bwahi obwa Petero angabya imwahemukira mwa kutsibu?

PETERO angabya imwathibirirwa ngoku abya ahemukire ameso wa Yesu akasanga-sangana n’awiwe. Mbwino Petero mwanalhangira omwa meso wa Yesu mw’eriyiponera kutse erihithana? Sithwasi, aliwe Amasako akabugha athi, ‘Omukama mwakeba mwathungerera Petero.’ (Lk. 22:61) Aliriryo omw’imuthungerera eryo, Petero mwalhangira obulemwa bwiwe obwosi. Mwaminya kw’amabirikolha ekyo Yesu abya iniabiribugha, ekya Petero abya iniabirihathikana athi iyo sy’angakolha, eky’eriyighana Mukama wiwe ey’anzire. Ekiro ekyo, Petero mwayowa iniamahemuka kutsibu.

2. Petero abya w’erigha isomoki, kandi kikathughasira kithi?

2 Aliwe sibugha ambu habya isihakiri maha. Kundi Petero abya mulhume w’erikirirya erighumire, habya ihakine akaghisa k’erihengulha ebisobyo biwe n’erigha ekighuma ky’okwa masomo awa Yesu amukangiriraya​—erighanyira. Ithwe bosi thutholere ithw’ighalyo. Neryo kwesi thulebaye ngoku Petero igha erisomo eri.

Abya Awithe Bingyi eby’Erigha

3, 4. (a) Petero mwabulya Yesu athiki, kandi angabya iniaby’awithe malengekaniaki? (b) Yesu mwakangania athi ngoku Petero abya n’amalengekania w’ababya bawithe omuthima owakalire n’ow’erithendi ghanyira?

Emyezi nga mukagha enyuma, Petero iniane ewabu e Kapernaumu, mwahika oku Yesu n’erimubulya athi: ‘Mukama, esyongendo singahi mulikyethu amanyikolha nabi, naghe inamubuyira kwehi? Esyongendo musanju kwehi?’ Petero angabya imwayowa athi eyi ni mirundi minene. Kundi nibya abasondoli b’edini ab’obuthuku obo ibakakangiriraya bathi wutholere iwaghanyira mirundi isathu misa! Yesu mwasubirya athi: ‘Sindithakubwira indi ngendo musanju, nikwa, esyongendo makumi musanju ngendo musanju.’​—Mt. 18:21, 22.

4 Mbwino Yesu amanyisaya athi Petero iniabya inianemubara emirundi eya bakamusoberayamu? Eyihi; aliwe, erihindulha emirundi 7 ya Petero mwa mirundi sanju emirundi musanju, Yesu abya iniakamanyisaya athi olhwanzo lhukaleka ithuthabya na lhubibi omw’ighanyira. (1 Kor. 13:4, 5) Yesu mwakangania ngoku Petero abya n’amalengekania w’abandu b’omwa buthuku obo, ab’omuthima owakalire n’ow’erithendi ghanyira. Aliwe, erighanyira erikalhua oku Nyamuhanga siriwithe lhubibi.​—Soma 1 Yoane 1:7-9.

5. Ni mughulhu wahi owa thwangan’ighiramu ndeke erighanyira?

Petero mwathathera obuhaka na Yesu. Aliriryo erisomo erya Yesu amweghesaya mulyanamuhika okwa muthima? Okwa bundi buthuku thukan’igha ndeke erighanyira omughulhu thukaminya nethu ngoku thukaliyithagha kutsibu. Kwesi thutha suba okwa byabya Yesu akayaholha. Okwa ndambi eyikalire eyi, Petero mwakolera Mukama wiwe ya bingyi ebikayithagha erighanyirwa.

Mwaghanyirwa Mirundi Mingyi

6. Petero mwakolhaki Yesu akakangirirya abakwenda biwe omubere w’eriyikehya, aliwe Yesu mwamuthwalha athi?

6 Lyabya igholho-gholho erikalire kutsibu, eryo Yesu angaholeremu. Aliriryo Yesu abya iniakinawithe bingyi eby’eryeghesya abakwenda biwe, ng’eribakangirirya omubere w’eriyikehya. Yesu mwabahiriraho eky’erileberyako omughulhu ayikehaya akanabya ebisandu byabu. Oyu abya mubiiri w’abaghombe b’ahisi kutsibu. Erimbere, Petero mwabulya Yesu ng’akanza erimunabya okwa bisandu. Neryo Petero mwaghana. Enyuma waho, mwahathikana athi Yesu amabya iniakendi munabya okwa bisandu, amunabaye n’okwa byalha n’omuthwe! Yesu mwathahithana, aliriryo omwa bwolho-bwolho mwamusoborera ekikaleka iniakolha eki n’omughaso wakyo.​—Yn. 13:1-17.

7, 8. (a) Petero mwakolhaki ebyayithaghisaya Yesu erighumisirizya? (b) Yesu mwalholha athi embere erikangania obwolho n’erighanyira?

7 Buthuku buke enyuma waho, Yesu kandi mwayithagha erithasya ghumisirizya habwa Petero. Abakwenda mubatsuka erikakalukana omukulhu nga nindi omw’ibo, kandi Petero angabya imwabya embere-mbere omwa mwatsi w’obuthakwa isoni oyu owali omwa bandu ow’erikangania emiyiheko. Nomwabine, Yesu mwabahabulha omwa bwolho-bwolho kandi nibya amabasima busana n’ekibuya ekyo babya ibabirikolha; babya ibabirikangania obuthaleghulha oku Mukama wabu. Aliriryo mwababwira athi obuthuku bukendi hika abosi ibamusighania. Petero mwaghana athi iyo akendibya nayu n’omulyangabya in’ikwa. Aliriryo Yesu mwabugha athi omwa kiro omo, Petero akendi yighana Mukama wiwe ngendo isathu engokolhome yithe yabika kabiri. Eryongera okw’ighania Yesu, Petero kandi mwayihamya athi iyo akendi kangania ku ni muthaleghulha kwilhaba abandi bakwenda!​—Mt. 26:31-35; Mk. 14:27-31; Lk. 22:24-28; Yn. 13:36-38.

8 Mbwino Yesu abya iniakayalhuha erighumisirizya Petero? Omwa buthuku bwosi obw’eriaghalhwa obu, Yesu iniakabya inianemusondekania ekibuya omwa bakwenda biwe abathahikene. Abya inianasi ngoku Petero akendi lemwa, aliwe mwabugha athi: ‘Ingye nabirikusabira, iwe Simoni, erikirirya lyawu siryumbaye. Kandi wasyabya wabinduka, wuhane baghalha benyu.’ (Lk. 22:32) Omw’eki, Yesu mwakangania ngoku ayikethere indi Petero akendi syasuba-subania obunyakirimu bwiwe n’erilholha embere erikolera Nyamuhanga. Oyu k’abya muthima mubuya w’erighanyira!

9, 10. (a) Omw’irima lye Getesemane, Petero mwahabulhwa okuki? (b) Ebisobyo bya Petero bikathw’ibukayaki?

9 Enyuma waho, ibane omwirima lye Getesemane, Petero mwahabulhwa ngendo nyingyi. Yesu mwamubwira haghuma na Yakobo na Yoane athi babye ibanatheghirye omughulhu akayasaba. Yesu abya omwa bulighe obukalire kandi iniakayithagha erighumibwa, aliriryo Petero n’abandi mubayitsingako ngendo nyingyi. Yesu mwayitheghererya ekyaleka, neryo erikangania erighanyira amabugha athi: ‘Omuthima anzire, nikwa omubiri ni mwolho.’​—Mk. 14:32-41.

10 Babere bakine aho, muhatsubuka endeko nene y’abandu ibanahekire ebisosomole, emiyali n’emigho. Aka kabya kathambi k’eriyitheya kutsibu n’erikolesya obwenge. Aliriryo aho n’aho, Petero iyo mwimya omuyali n’erithema okuthwe kwa Malko, omukobe w’omukulhu w’abahereri bosi. Omwa bwolho-bwolho, Yesu mwahabulha Petero, amalhamya okuthwe kwa Malko, kandi amasoborera omusingyi ow’erithendi yingirya omwa by’amalhwa. Omusingyi oyu wanemusondolha n’abamukwamire munabwire. (Mt. 26:47-55; Lk. 22:47-51; Yn. 18:10, 11) Petero abya iniabirikolha bingyi ebya Mukama wiwe angamughanyireko. Erisobya liwe likathwibukaya ngoku ithwe bosi thukasobaya mughulhu wosi. (Soma Yakobo 3:2.) Kwesi, ithwe bosi, buli kiro thukayithagha erighanyirwa na Nyamuhanga. Omo kiro omo, Petero abya iniakathasyayakolha n’ebindi bisobyo ebikalire.

Ekisobyo kya Petero Ekikalire

11, 12. (a) Petero mwakangania athi obuthubaha Yesu abirihambwa? (b) Petero mwalemwa athi eriberererya eky’abugha?

11 Yesu mwabwira abasyamuhamba athi bamabya in’iyo bakarondaya, baleke abakwenda biwe baghende. Mubahamba Yesu bamamuboha, Petero inianasamalire isyawithe eky’erikolha. Ng’abandi bakwenda abosi, na Petero mwathibitha.

12 Endambi muyahika, Petero na Yoane bam’imana, obundi hakuhi n’enyumba y’oyuwabya Muhereri Mukulhu, aho Yesu athwalhawa erimbere eriyathonganisibwa. Babere bakamuthwalha ahandi, Petero na Yoane mubabakwama enyuma aliwe ‘ibanayisunireko’ kutse eriyibisirira. (Mt. 26:58; Yn. 18:12, 13) Petero syabya muba. Kyabya kikayithagha obuthubaha erikwama abahamba Yesu, kundi babya ibanahekire ebindu by’amalhwa, kandi Petero abya iniabirihuthalya omughuma wa kubo. Nomwabine, hano Petero mwalemwa erikangania olhwanzo olhuthyusa olhw’ayihamayamo athi iyo iniakendi holha na Mukama wiwe kyamayithaghisibwa.​—Mk. 14:31.

13. Ni nzira yahi nguma nyisa ey’erikwama Kristo ya ndeke?

13 Nga Petero, abangyi munabwire bakananza erikwama Kristo ibanemuyibisirira nuku sihabye oyukaminya. Aliriryo ngoku Petero anahandika elinyuma, enzira nguma nyisa y’erikwama Kristo ya ndeke, ly’eriyithunda hakuhi nayu n’erimugherererya omwa buli kindu n’omuhangabyaki.​—Soma 1 Petero 2:21.

14. Mubyabya bithi oku Petero Yesu athonganisibawa?

14 Petero abere anemughenda inianayitheghirye, mwahika okwa lhukyo lhunene okwa nyumba ya Kayafa, omuhereri mukulhu w’obuthoki kandi mughuda omwa Yerusalemu. Esyonyumba ng’esi isikahimbawa, omwakathi imune ekibugha, kandi ikune olhukyo lhunene embere. Petero mwahika okwa lhukyo olhu, aliwe mubathamulighira eryingira. Kundi Yoane iyo abya inianasi omuhereri mukulhu, abya iniabiringira, neryo mwasuba okwa lhukyo amakania n’omutheya athi ingiraye Petero. Petero akabya nga syabya hakuhi na Yoane; kandi angabya imwathalengesya eringira omwa nyumba akayabya hakuhi na Mukama wiwe. Mwasighalha omwa kibugha, ahabya abandi bakobe n’abaghombe ibane mw’otha omuliro omwa kiro, inianathungerere ngoku abakahangirira Yesu banemwingira eyo bakakaniraya okwa lhubanza lhwa Yesu.​—Mk. 14:54-57; Yn. 18:15, 16, 18.

15, 16. Obuminyereri bwa Yesu obwa Petero erimughana mirundi isathu, mubwabererera buthi?

15 Ahali omuliro aho, omwana mutho oyuw’ingiraya Petero, mwamulhangira ndeke. Mwamuminyerera, neryo amamuhandikirira athi: ‘Nawu wabya na Yesu Omugalilaya!’ Kundi mukyabya isyayitsulirye, Petero mwayighana Yesu, nibya athi syasi n’ebya mwana mutho akabugha. Mway’imana hakuhi n’olhukyo lhunene akanza eriyibisa, aliwe kandi n’owundi mwana mutho mwamulhangira amabugha eby’owundi analyabugha, athi: “Omundu oyu abya na Yesu Omunazareti.” Petero mwalhahirya athi: “Sinyasi omundu oyo!” (Mt. 26:69-72; Mk. 14:66-68) Obundi Petero owa engokolhome yikabika okwa ngendo yakabiri eyi akayighana Yesu, aliriryo busana n’ebyabyaho, angabya imwath’ibuka obuminyereri obwa Yesu abugha esyosaha nyike enyuma.

16 Ndambi nyike enyuma waho, Petero kandi mwabya inianemulengaho eriyibisirira. Aliriryo endeko y’abandu muyasa ey’ali. Omughuma w’okw’ibo abya w’oku Malko, oyo Petero ahuthalaya. Mwabugha na Petero athi: ‘Mundekulholhako omw’irima haghuma nayu kwehi?’ Petero, omwa muthima wiwe mwanza eribakakasya athi bakayitheba. Mwalhahirya n’eribya ng’oyukabugha athi ambi iniathakirwa amabya iniakayitheba. Eyo yabya ngendo yakasathu Petero akayighana Yesu. Abere akanaghunza eribugha, n’engokolhome kuyanabya yabikire yithya engendo yakabiri eyo Petero abya owire.​—Yn. 18:26, 27; Mk. 14:71, 72.

‘Omukama mwakeba mwathungerera Petero.’

17, 18. (a) Petero mwayowa athi akaminya ngoku abirisoberya Mukama wiwe? (b) Petero angabya imwalengekania athiki?

17 Yesu abya iniamabirilethwa omwa bbalaza eyisamalirene n’ekibugha. Okwa ndambi eyi, ngoku kikanganibwe okw’itsuka ly’esura eno, ameso wiwe mwasanga-sangana na wa Petero. Aho Petero mwaminya ngoku abirisoberya Mukama wiwe ya kutsibu. Petero mwalhua omwa kibugha, iniabiribunzukalha omwa muthima. Mwaya omwa syombalhu sy’omuyi okwezi ikwabirikolerya. Ebiyiri-yiri mubyasa omwa meso, amatsuka erilhangira ebiruru, neryo amahutana n’ekiriro.​—Mk. 14:72; Lk. 22:61, 62.

18 Omundu akabya akaminya obulitho bw’ekibi kiwe, kyolhobire erilengekania nga syanga ghanyirwa. Petero angabya imwayowa. Aliwe kwenene angana ghanyirwe?

Mbwino Petero Angana Ghanyirwe?

19. Petero angabya imwayowa athi busana n’ekisobyo kiwe, aliwe thukaminya thuthi ngoku mwathahwa amaha?

19 Sithwasi Petero nga mwayipona bungahi obuthuku bukakya kandi akalhangira n’ebyathasyahika oku Yesu ekiro ekyo. K’angabya imwayitsweba kutsibu Yesu akaholha ekiro ekyo iniabiriaghalibwa kutsibu! Kitholere eribya imukyabya kikaghalya Petero akalengekania ngoku mw’ongera okwa bulhumi bwa Mukama wiwe okwa kiro ky’erighunzerera eky’engebe yiwe. Petero nomwanabya omwa bulighe bunene, mukithaleka akahwa maha. Thukaminya eki kundi buthuku buke enyuma waho Petero akakanibawako iniane bughuma kandi n’abalikyabo. (Lk. 24:33) Abakwenda abosi bangabya imubayikubya bwomo bakalengekania ngoku bayithwa omw’ithumbi ery’obulighe bunene obo, aliriryo mubabya ibane mulengaho erisikania emithima.

20. Ni kyahi ekya thwang’ighira okw’ithwamu ndeke lya Petero?

20 Omw’eki, thukalhangira erithwamu ndeke lya Petero. Omughulhu omughombe wa Nyamuhanga akasobaya, ekikulhu k’akaghalha akakahiraho eryanza erihangana n’erilhungulha emyatsi, butsira obulitho bw’ekisobyo kiwe. (Soma Emisyo 24:16.) Petero mwakangania erikirirya ery’okwenene omw’ibya haghuma n’abalikyabo nomwakine indi abya abbunikire omwa muthima. Omughulhu hali ekyabiri thulethera obulighe kutse eriyikubya bwomo, thwangana hika mw’ekirengekanio eky’eryanza eriyisolholha okwa bandi, aliriryo ekyo ni ky’akabi. (Emi. 18:1) Eky’amenge, ly’eribya haghuma n’abalikyethu n’erithasyabana amani bunyakirimu.​—Ebr. 10:24, 25.

21. Petero eribya haghuma n’abalikyabo mukyaleka iniowa mwatsiki?

21 Kundi abya iniane haghuma n’abalikyabo, Petero mwowa omwatsi ow’akathikaya indi omubiri wa Yesu syali omw’isinda. Petero na Yoane mubathibitha eyiri eyisinda eyo. Yoane, oyuwangabya iniabya mulhwana, mwatsuka erihika. Abere akeya eyisinda ini lhwangara, mwathika-thika. Petero iyo mwathathika-thika. Nomwakine indi abya inianemuhumayira, mwalhua in’ingira omwa mwangalhu. Mw’eya isimuliki!​—Yn. 20:3-9.

22. Ni kyahi ekyaleka obulighe n’erithika-thika ibyahwa omwa muthima wa Petero?

22 Mbwino Petero mwanaligha athi Yesu abirilhubuka? Erimbere mwathaligha, nomwakine indi abakali abathaleghulha mubathulhagho bathi abamalaika mubakababuthukirako erithulhagho ngoku Yesu abirilhubuka. (Lk. 23:55–24:11) Aliriryo aha bw’irira, obulighe n’erithika-thika lyosi ebyabya omwa muthima wa Petero byabya isibikirimu. Yesu abya iniabirilhubuka kandi lino ng’ekihangikwa eky’amaaka eky’ekirimu! Mwabuthukira okwa bakwenda biwe bosi. Aliwe mwatsuka erikolha ekindi kindu isihali bandi. Abakwenda ekiro ekyo mubabugha bathi: ‘Omukama abirilhubuka kwenene, kandi abiributhukira Simoni.’ (Lk. 24:34) Kuthya n’omukwenda Paulo enyuma waho mwahandika okwa byabya okwa kiro ky’erithikya ekyo omughulhu Yesu ‘ahulhukira Petero, n’enyuma waho amabuthukira erikumi n’ababiri.’ (1 Kor. 15:5) Simoni ni rindi rina lya Petero. Yesu mwamubuthukirako ekiro ekyo kandi Petero iniane iyuwene.

Petero mwakolha bingyi ebikayithagha erighanyirwa, nindi okw’ithwe oyutheyithagha erighanyirwa buli kiro?

23. Busana naki Abakristayo abakawa omwa kibi batholere ib’ibuka Petero?

23 Ebyabya Yesu abiributhukira Petero sibirikanibawako buuli omwa Biblia. Yesu na Petero bo basi. Thwangana lengekania Petero akathasyalhangira Mukama wiwe ey’abya anzire iniabirisuba kandi akathasya thunga akaghisa ak’erikangania obulighe bwiwe n’eriyisubamu. Sihali ekindi ekya Petero ayithagha okwa ndambi eyi, aliwe erighanyirwa lisa. Nindi oyuwanga ghana athi Yesu mwathamughanyira kandi erimughanyira ndeke? Na munabwire Abakristayo abakawa omwa kibi batholere ib’ibuka Petero. Isithwalengekanaya thuthi mbwino ekya thwakolire sikyanga ghanyirwa. Yesu akakanganaya ndeke emibere ya Thatha wiwe ‘oyuwasya buyira ndeke.’​—Isa. 55:7.

Erithasya Kanganibwa Ndeke Ngoku Abirighanyirwa

24, 25. (a) Mubya ghenda bithi Petero bakasoha omwa kiro okwa ngetse. (b) Niki ekya Petero akolha habw’ekithiko-thiko ekya Yesu akolha engyakya?

24 Yesu mwabwira abakwenda biwe athi bamweghaye e Galilaya. Babere bahikayo, Petero mwathwamu erithasyayasoha okwa ngetse ye Galilaya. N’abandi mubamukwama. Kandi Petero mwayibana iniamabiri suba okwa ngetse ey’aghunza kwa buthuku buuli athali abya mwigha wa Yesu. Petero abere akathasyasuba okwa ngetse, ebyosi eby’eghayayo sibyabya bihyaka okw’iyo, ng’erikena ly’obwathu bukaghenda, eriyiwusanga ly’ebisunda, n’amatimba agho babya bakakolesya. Omwa kiro omo, mubathahamba eyiswe na nguma.​—Mt. 26:32; Yn. 21:1-3.

Petero mwakima omwa bwathu n’eriziha amaya okwa musike

25 Bwabere bukayakya, omundu mwabugha nabu iniane okwa musike w’engetse athi bathogheraye amatimba okwa lhundi lhuhandi lhw’obwathu. Mubaligha, neryo bamahambaho amahere 153! Petero mwalhua iniaminya oyuwamabugha nga nindi. Mwakima omwa bwathu n’erizihira okwa musike. Okwa musike kw’aho, Yesu mwaha abanywani biwe aba b’amahere aw’okirye oko makalha. Yesu mwahira amalengekania wiwe oku Petero.​—Yn. 21:4-14.

26, 27. (a) Ni kaghisaki aka Yesu aha Petero Mirundi isathu? (b) Yesu mwakangania athi ngoku abirighanyira Petero ya ndeke?

26 Yesu mwabulya Petero ng’ananzire Mukama wiwe “kwilhaba esi” (NW ) *​—obundi inianakanganirye ekirundu ky’esiswe. Mbwino Petero abya anzire omubiiri w’erisoha kwilhaba Yesu? Petero ngoku anayighana Mukama wiwe mirundi isathu, hano na Yesu mwamuha akaghisa ak’erikakasya mirundi isathu embere sy’abandi ng’ananzire Mukama wiwe, Yesu. Petero abere anemukolha ekyo, Yesu mwamubwira ngoku angakangania olhwanzo olho: omw’ihira omubiiri owabuyirire w’embere okwa bindi bindu byosi, erilisya, erighumya, n’eritheya ndeke ekihyo kya Kristo eky’abakamukwama buthaleghulha.​—Lk. 22:32; Yn. 21:15-17.

27 Omw’eki, Yesu mwakangania ndeke ngoku Petero akine w’omughaso okw’iyo na Thatha wiwe w’elhubulha. Petero angabere n’olhukwamirwa lhw’omughaso munene omw’isi sy’obusondoli bwa Kristo. Eki ka mukyakangania ngoku Petero abirighanyirwa ndeke! Omwa kwenene, erighanyirwa eri lyangabya imulya hamba oku Petero.

28. Petero mwabya athi lhukuka ng’erina liwe?

28 Ahabw’emyaka mingyi, Petero mwaberererya olhukwamirwa lhwiwe buthaleghulha. Mwaghumya balikyabo ngoku Yesu anamulhaghira iniakisiya iniakwa. Omwa bwolho-bwolho n’omw’ithendi lhuhirira, Petero mwatheya n’erilisya ekihangulho kya Kristo. Omulhume oyuwabya akahulhwa mwa Simoni mwakolhwa erina liwe erya Yesu abya iniabirimuha erya Petero kutse Lhukuka​—omw’ibya buthasegha-seghana, n’eky’erileberyako kibuya omwa kithunga. Eki kikalhangirika ndeke omwa syobaruha ibiri esyo Petero iyuwene-wene ahandika omwa lhwanzo esiri omwa Biblia. Esyobaruha esyo nasyo sikakanganaya ngoku Petero mwathibirirwa erisomo erya ighira oku Yesu ery’erighanyira.​—Soma 1 Petero 3:8, 9; 4:8.

29. Thwanga gherererya thuthi erikirirya lya Petero n’omubere wa Mukama wiwe ow’erighanyira?

29 Nethu thutholere ithwigha erisomo eryo. Mbwino buli kiro thukana saba Yehova y’ekighanyiro okwa bisobyo byethu bingyi? Thukana ligha erighanyirwa eryo n’eriminya ku liwithe amaaka aw’erithwerya? Kandi nethu thukana ghanyira abandi? Thwama kolha ekyo, ithwama gherererya erikirirya lya Petero n’omubere wa Mukama wiwe ow’erighanyira.

[Omwatsi ahikwa]

^ enu. 26 Nomwakine indi e Biblia ye Kinandi yikabya nga yikakanganaya yithi Yesu amanyisaya abandu, omulhondo oyu omwa Kigiriki iniangana kangania indi Yesu amanyisaya esiswe esyabya embere syabu.