1, 2. ¿Wiˈixë nety të tyëgatsyë jukyˈäjtën desde mä jyukyˈajtyë Noé, ets wiˈixë Abrahán nyayjäˈäwë ko duˈun tˈijxy?

ABRAHÁN * ta tmëjˈijxpety ja mëj potsy diˈib këxëˈkp kanäk nikëˈëy, diˈib xyëˈäjtypy zigurat, diˈib mas këjxm yaˈijxp jam Ur. Ta tˈixy ko jok pyëtsemy mä tadë mëj potsy diˈibë jäˈäy yajtuundëp extëm tuˈugë templë. Waˈan yëˈë ja saserdotëty jam twintsëˈëgëdë ja Poˈo diˈib diosˈäjttëp. Ets yajmëdoop nëˈääy tuˈääy wiˈix yäˈäx jyoktë. Abrahán ta myëkxejy yˈokxejy ets jantsy axëëk nyayjawëty, ta jyëˈixy mä tadë lugäär ets ta nyijkxy mä tyëjk. Waˈan axëëk jyantsy nyayjawëty ko nyaxy mayjyaˈayoty ets twinmay wiˈix ja kyäjpn të tyuktuky mëdë wiink dios diˈib yˈawdäjttëp ets të myëjwindëkë ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. ¡Mëjwiin kajaa nety të tyëgatsyë tiempë desde ko jyukyˈajtyë Noé!

² Noé të nety yˈoˈknë myajtsk jëmëjtëp ko myaxuˈunkˈäjtyë Abrahán. Ko Noé mëdë fyamilyë pyëtsëëmdë mä ja arkë, ta tmooyë Dios tuˈugë wintsëˈkën, etsë Dios ta dyajpëtsëëmy tuˈugë iˈtsy parë dyaˈijxë ko kyupëjkypy (Gén. 8:20; 9:12-14). Mä tadë tiempë, jeˈeyë nety jyamˈaty tuˈugë relijyonk diˈib tëyˈäjtën. Per ko ja Noé tyëëm yˈääts ojts myayë mäjk naskaˈaxë, niwaanë nety ja jäˈäy diˈib yˈakmëduundëbë Jyobaa. Pes oymyääjëty, yëˈë netyë jäˈäy yˈawdäjttëbë dios diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Axtë ja tyeetyë Abrahán, Taré, nan yëˈë yˈawdäjt, ets waˈan ijty dyaˈoyë awinax (Jos. 24:2).

3. ¿Ti Abrahán yaˈijxë mä Dios, ets ti mbäät xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtën?

³ Perë Abrahán kyaj jyukyˈajty extëm ja jäˈäy diˈib jam tsënääytyë, pes yëˈë myëbëjkë Dios. Päätyë apostëlë Pablo tkujäˈäyë: “Yëˈë dëˈënë yˈaptëjkëty nidëgekyë diˈibaty myëbëjktëp ja Dios” (käjpxë  Romanʉs 4:11). Min nˈokˈijxëm ti diˈibë Abrahán pudëjkë parë niˈigyë dyajkëktëjkë myëbëjkën ets wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën.

4, 5. ¿Pënëdaa Abrahán tukˈixyˈäjtë Jyobaa, ets tiko duˈun njënäˈänëm?

⁴ ¿Pënë Abrahán tukˈixyˈäjtë Jyobaa? Tamˈäjtpë nety näägë Dios mëduumbëty. Extëm niduˈuk, yëˈë Sem. Pes oyë nety yëˈë kyakaˈaxkopkëty, mä Biiblyë yëˈë jawyiin yajmaytyakp, waˈan mët ko tmëdäjty mëkë mëbëjkën. * Pes ko ja Ayoˈonduu nyajxy, ta Noé jyënany: Jyobaa “diˈib Diosˈäjtypyë Sem” (Gén. 9:26). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Sem mëjwiin kajaa twintsëˈkë Jyobaa ets ja relijyonk diˈib tëyˈäjtën.

⁵ Per ¿waˈandaa Abrahán tˈixyˈajtyë Sem? Waˈan. Okpawinmayë Abrahán ko mutsknëm ets tëyë twinˈixy tjëjpˈixy ja Sem diˈib të myëjjäˈäyënë. ¡Seguurë ko duˈunyë ojts wyëˈëmë ko tpawinmääy tijatyë Sem yˈijxy nuˈun jyukyˈajty 400 jëmëjt naxy! Extëm nˈokpëjtakëm, yˈijx wiˈix ja axëkˈäjtën myëjwindëjkë mä kyaminynyëmë Ayoˈonduu, ets nan yˈijx wiˈix ja kom nëë dyajnipaˈtstääy ja Naxwinyëdë. Ets ko tiempë nyajxy, nan yˈijxy wiˈix ja nax käjpn ojts myayë. Nan ja jyukyˈajty mä nety jyukyˈatyë Nemrod diˈib mëk axëkjäˈäy, diˈib ojts tniˈanaˈamë pyëdëˈëgët tuˈugë mëj potsy jam Babel, perë Sem kyaj tyuuny mä ja mëj potsy. Pääty, ko Dios dyajkäjpxpëjktääyë jäˈäy kanäk ayuk, Sem mëdë fyamilyë etsë Abrahán yëˈëyëm ojts tkäjpxtë ja ayuk diˈibë netyë Noé kyajpxypy. ¡Seguurë ko Abrahán mëj dyajnäjxyë Sem! Ets kom jeky jyukyˈajty, pääty njënäˈänëm ko waˈan yëˈë tyukniˈˈijxë pënën Jyobaa.

6. 1) ¿Wiˈixë Abrahán dyaˈijxë ko të nety dyajwëˈëmy mä jyot wyinmäˈäny tijaty tuun jäjtë mä ja Ayoˈonduu? 2) ¿Wiˈixë Abrahán mëdë Sara jyukyˈäjttë?

⁶ Abrahán yajwëˈëm mä jyot wyinmäˈäny tijaty tuun jäjtë mä ja Ayoˈonduu, ets tyuunë mëjää parë mëdë Dios ojts nyëˈëyoˈoy tyuˈuyoˈoy extëm ttuunyë Noé. Pääty kyaj tˈawdäjtyë wiink dios ets kyaj duˈun jyukyˈajty extëm ja fyamilyë. Perë Abrahán pyat tuˈugë tsujpë nyëdoˈoxy diˈib xyëˈäjt: Sara. * Per kyaj jeˈeyë tmëdäjtyë tsujˈäjtën, nan myëdäjt mëkë mëbëjkën mä Dios. Abrahán mëdë Sara tyukˈijt tyukxoondë ko tmëduundë Jyobaa, oy tkamëdäjttë yˈuˈunk yˈënäˈk.  Abrahán tamë nety tuˈugë tsyojmäänk diˈib xyëˈäjt Lot, diˈib yajˈyaˈk mët ko kyaj tyääk tyeetynyë.

7. ¿Tiko jyëjpˈamëty etsë Dios mëduumbë tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Abrahán?

⁷ Abrahán kyaj tmastutyë Jyobaa ets ninäˈä ojts tkaˈˈawdatyë wiink dios diˈibë netyë jäˈäy yˈawdäjttëp jam Ur. Yëˈë mëdë nyëdoˈoxy tëgatsy jyukyˈäjttë. Nanduˈun ëtsäjtëm, pën nmëdatäˈänëm mëkë mëbëjkën extëmë Abrahán, tsojkëp nbanëjkxëmë yˈijxpajtën ets kyaj njukyˈäjtëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy. Jesus ojts tˈanëëmë ja yˈëxpëjkpëty ko kyaj nyekydyuˈunˈattë extëm yëˈë naxwinyëdë jäˈäyëty ets ko yaˈˈaxëkˈixandëp (käjpxë Fwank 15:19). Pën të näˈä mnayjawëty ko kyaj mtsekyëtyë mfamilyë o ja mnax ngäjpn mët ko xymyëdunyë Jyobaa, oy ko xyjamyatsët ko kyaj mijts naytyuˈuk duˈun mjaty. Nanduˈun jyäjttë Dios mëduumbë diˈib tëëyëp jukyˈäjttë, extëmë Abrahán mëdë Sara.

8, 9. 1) ¿Ti tëgokë Abrahán yˈijx? 2) ¿Wiˈixë Abrahán yˈanmääyë Dios?

⁸ Tëgok, ta tyuun jyäjtë diˈibë Abrahán ninäˈä tkajäˈäytyëgooy: ko Jyobaa ojts myëgajpxyëty. Biiblyë kyaj yajxon yajnigajpxy wiˈixë ojts myëgajpxyëty, per jënäämp ko Abrahán yˈijxy “ja Dios diˈibë mëjˈäjtën myëdäjtypy” (käjpxë Apostʉlʉty 7:2, 3). Waˈan mët yëˈëgyëjxm tuˈugë anklës, tˈijxy waanë ja Diosë myëjˈäjtën diˈib tijaty të dyajkojtäˈäy. Seguurë ko jantsy jotkujk nyayjäˈäwë ko tˈijxy ko ja Dios diˈib myëduumpy juuky, ets ko ja awinax diˈibë jäˈäy yˈawdäjttëp kyaj tyëyˈäjtënëty.

⁹ Per ¿wiˈixë Dios yˈanmääyë? “Pëtsëm yä mgäjpnoty es mastuˈut ja mmëguˈuktëjkëty. Nëjx mäts mij ngexy wiink nax diˈibëts mij ndukniˈˈixëyaampy.” Yä nˈijxëm ko Jyobaa kyaj tyukˈawäˈänxëty mä meerë nyëjkxët, jeˈeyë ko yˈanmääyë ets pyëtsëmët. Tsojkëbë netyë Abrahán tmastuˈudët ja kyäjpn ets ja jyiiky myëguˈuk. Per mä tyäˈädë lugäär jëjpˈam ijtyë jäˈäy dyajnaxyë fyamilyë. Pes mëj ayoˈon parë ja yetyëjk diˈib myastutypyë jyiiky myëguˈuk ets nyijkxy tsënaabyë wiink naxwinyëdë. Axtë nääk duˈun ijty jyënäˈändë ko mas ayoˈon këdiinëmë oˈkën.

10. ¿Tiko njënäˈänëm ko Abrahán mëdë Sara ojts tsyiptakxëdë tmastuˈuttët ja jyëën tyëjk jam Ur?

¹⁰ Abrahán ojts tsyiptakxëty ko tmastuty ja nyax kyäjpn. Të yaˈëxpëjkpëtsëmy ko Ur yëˈë ijty tuˈugë siudad mä tsyëënëdë mëkjäˈäytyëjk (ixë rekuäädrë “ Ja käjpn mä tsyënääyë Abrahán mëdë Sara”). Näägë ëxpëkyjyaˈay të tˈëxpëjkpëtsëmdë, ko tam ijtyë familyë diˈib tuˈugyë tsënääytyëp mët ja tyuumbëtëjk mä tuˈugë tëjk diˈib jantsy mëj. Ja ijty tmëdaty mäjmajtskë kuartë o niˈigyë ets ja tëjäˈäw ak tsääwinmäˈkxë. Nan myëdäjtypyë nëë, jëdijtakn ets mä nyijkxy ja axëknëë. Nˈokjamyajtsëm ko Abrahán ja netyë jyëmëjt naa 70 etsë Sara naa 60. ¿Mbäädëdaa netyë Abrahán tkuentˈatyë nyëdoˈoxy mä nyëjkxäˈändë?  Seguurë ko myëmääy myëdäj mët ko mëkë nety ttseky. Okwinmay tijaty myëmääy myëdäj ets tijaty nayajtëëwë. Seguurë ko Abrahán agujk jotkujk nyayjäˈäwë ko Sara yˈanmääyë ko panëjkxanëp. Pes nanduˈunë nety wyinmay ko myastuˈudaampy ja jyëën tyëjk.

11, 12. 1) ¿Tijaty tyuundë Abrahán mëdë Sara ko ttukniwinmäˈäyëdë tmastuˈudäˈändë ja nyax kyäjpn? 2) ¿Wiˈix xywyinmay ojts tsyoˈonëdë?

¹¹ Ko netyë Abrahán mëdë Sara të tnimaytyäˈäktë ko tsoonandëp, ta tyëjkëdë tuumbë. ¡Jantsy mëkë nety tyunäˈändë! Pes tsojkëbë nety twinˈixtët tijaty myënëjkxandëp ets tijaty kyaj. Per tamë nety ja tuk pëky diˈib mas jëjpˈam, ja fyamilyë ets ja tyuumbëtëjk. Ets ja tyeetyë Abrahán, Taré, të nety myëjjäˈäyënë. ¿Oyëdaa ko dyajnëjkxtët? Abrahán mëdë Sara wyinmääytyë ko oy, pes kyuentˈatandëbë nety mäbäät jyukyˈaty. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Taré kyaj nety tˈokˈawdäjnë ja wiink diosëty, pääty xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot tsyoonany. Biiblyë jyënaˈany ko yëˈë diˈibë fyamilyë wyoobëtsëëm jam Ur. Ets nanduˈun tyuˈudëjkë Lot, ja tsyojkmäängë Abrahán (Gén. 11:31).

¹² Ta ttukjäjty ja tiempë parë tmastuˈudäˈändë ja nyax kyäjpn. Okpawinmay ko kyaj yˈokˈyajpäädanëdë mä ja käjpn diˈib nabotsy ets diˈib naˈˈawdity mët tuˈugë mëj jut, ets tam ja fyamilyë, ja tyuumbëtëjk listë yajpatnëdë parë tyuˈudëkëyäˈändë. Të twojpmujktäˈäy ja byorreegë, ets ja byurrë mët ja kyameyëty të ttukniwëˈënëdë ja tsyemy kyëˈëy. * ¡Seguurë ko jantsy jotkujk nyayjawëdë! Ets jeˈeyë tˈawixtë näˈä ja Abrahán yˈokˈjënäˈäny parë tyuˈudëkëdët. Ets jeˈeyë tmëdoodë, ta tyuˈudëjkëdë ets tmastuttë ja siudad diˈibë Ur.

13. ¿Wiˈix tyamë Dios mëduumbë tpanëjkxëdë yˈijxpajtënë Abrahán mëdë Sara?

¹³ Tyam, mayë Dios mëduumbë nyëjkxtë mä tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë. Nan ta diˈib jyäjttëbë wiink ayuk parë niˈigyë dyajmëjwindëkëyäˈändë Diosë tyuunk. Ets ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yˈëxtääytyëp kanäk pëkyë winmäˈäny wiˈix mbäät kyäjpxwäˈkxtë oyë nety kyajnëm duˈun ttundë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm yëˈë pyanëjkxtëbë yˈijxpajtënë Abrahán mëdë Sara ko tmastuˈuttë tukëˈëyë tijaty myëdäjttëp. Nanduˈun ëtsäjtëm, pën nmëdäjtëmë mëbëjkën extëmë Abrahán mëdë Sara, mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm ets ko niˈigyë tijaty xymyoˈoyäˈänëm këdiinëm diˈib ëtsäjtëm nmoˈoyëm (Eb. 6:10; 11:6). Per ¿wiˈixë Dios ojts tkunuˈkxyë Abrahán?

14, 15. ¿Wiˈixë Abrahán tsyoˈondë Ur axtë jyäjttë Harán, ets tidaa ko jam tuk tiempë tsyënääy?

¹⁴ Nˈokpawinmäˈäyëm ko tam ja mayjyaˈay jyantsy tyuˈuyoˈoytyë.  Tamë Abrahán mëdë Sara jyantsy kyäjpx jyantsy myaytyäˈäktë, wanaty tyuˈuyoˈoytyë ets wanaty nyëjkxtë jëyujkëjxy, per kyaj yajxon yajmëdoy mët ko ja jëyujk animal tjantsy yajnaˈamdë ja kampanë diˈib yoˈktëyˈäjttëp. Të yajxon tjäjnëdë wiˈix ja jëyujk animal ttukniwëëndët ja tsyemy kyëˈëy ets nan të tjäjnëdë parë pojënë dyajpëdëˈëktët ja witëjk mäjaty nyaynyikojëdë. Ets tëgok tëgok tyuˈudëkëdë, ta tpudëkëdë ja Taré diˈib të myëjjäˈäyënë parë tsuj yajxon nyëjkxët kameyëkëjxy o burrëkëjxy. Ets anikëjxytsyoo ojts nyëjkxtë extëm nyijkxy nëë Éufrates. Duˈun ojts tyuˈuyoˈoytyë jabom jabom ets sëmään sëmään.

¹⁵ Ja nety të tyuˈuyoˈoytyë naa 960 kilometrë ko jyäjttë Harán, mä tadë käjpn jantsy nimay jamë jäˈäy tsyëënë, ets jam tsyoon jyäˈttë ajuuy adoˈkpë diˈib tsoˈondëp wiink nax wiink käjpn. Abrahán ta ttukniwinmäˈäyë ets jam tuk tiempë tsyëënëyaˈany, waˈan mët ko ja tyeety të nety myëjjäˈäyënë ets kyaj yˈokmadaknë tyuˈuyoˈoyët.

16, 17. 1) ¿Ti Jyobaa mëdë Abrahán kyajpxyˈäjt? 2) ¿Wiˈixë Jyobaa ojts tkunuˈkxyë Abrahán ko yˈijty Harán?

¹⁶ Ko ja tiempë nyajxy, ta yˈoˈkyë Taré, jaa netyë jyëmëjt 205 (Gén. 11:32). Seguurë ko Abrahán mëk tjäˈäwë ko yˈoˈky ja tyeety. Per ta jatëgokë Jyobaa ojts myëgajpxyëty. ¿Wiˈix yˈanmääyë? Ko kunuˈkxanëp extëmë nety të yˈanëˈëmxëty jam Ur. Ets ko mä yëˈë pyëtsëmäˈäny tuˈugë “mëjpë nax käjpn” ets ko niˈamukë familyë diˈib yä  Naxwiiny ttukˈoyˈatäˈändë (käjpxë Génesis 12:2, 3, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]). * ¡Seguurë ko Abrahán mëjwiin kajaa pyudëjkë tyäˈädë ää ayuk! Jantsy jotkujk nyayjäˈäwë ko duˈun mëdë Jyobaa tkajpxyˈajty, pääty ta jatëgok tyuˈudëjkë.

¹⁷ Tsiptäˈägäämbë nety parë tsojk tsyoondët Harán, yëˈko të netyë Jyobaa mëjwiin kajaa kyunuˈkxëdë, mayë nety tijaty tmëdäjnëdë. Biiblyë jyënaˈany ko Abrahán “ojts dyajnëjkxtäˈäy tukëˈëyë nuˈun ënety winë tjaˈˈatyën, ets ja tyuumbëtëjk ninääk ënety jap tmëëtˈatyën aran” (Gén. 12:5, MNM). Ets parë tyëëm yˈääts jyäˈtët tuˈugë mëj käjpn, tsojkëbë nety tmëdatët may ja tyuumbë myosë ets nanduˈun ja jyukyˈäjt myadakën. Tyam, kyaj Jyobaa xymyoˈoyäˈänëmë mëkjäˈäyˈäjtën, per xymyoˈoyäˈänëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm parë nduˈunëmë tyuunk. Ta net jatëgokë Abrahán tyuˈudëjkë oyë nety tkanijawë mä nyijkxy.

18. 1) ¿Näˈä Abrahán tˈijxy tyuun jyäjtë diˈib nety jëjpˈam itäämp parë Diosë kyäjpn? 2) Ets nuˈun ja tiempë nyajxy, ¿tijaty tuun jäjtë 14 äämbë Nisán poˈo? (Ixë rekuäädrë “ Tuˈugë xëë poˈo diˈib jëjpˈam”.)

¹⁸ Kanäk xëë nety tyuˈuyoˈoyäˈändë parë jyäˈtët Carquemis, tuˈugë siudad mä yajtuknaxy ja nëë Éufrates. Waˈan mä tyäˈädë lugäär tyuun jyäjtë diˈibë nety jëjpˈam itäämp parë Diosë kyäjpn. Abrahán ja ttuknäjxyë tyäˈädë nëë mä jëmëjt 1943, mä kyajnëm myinyë Jesus, waˈan mä ja poˈo yˈany 14, diˈibë nety ok yajtijäämp Nisán (Éx. 12:40-43). Ets abatkëˈëytsyoo nety yajpääty ja Nax diˈibë Jyobaa tukwandakë ko tyukˈixäˈänyëty. Mä tyäˈädë xëë ja tsyondaky diˈib kyajpxyˈäjt mëdë Jyobaa.

19. ¿Ti Jyobaa tyukwandakë Abrahán, ets tidaa Abrahán jyamyajts?

¹⁹ Ta Abrahán jyajty Siquem mä ja mëjatypyë kepy diˈib Moré. Jam jatëgokë Jyobaa ojts myëgajpxyëty, ets tyukwandakë ko ja tyëëm yˈääts yëˈë yajtukumayandëbë tadë nax. ¿Waˈandaa Abrahán wyinmääy ko tyäˈädë wandakën yëˈë diˈibë Jyobaa ojts tnigajpxy  jam Edén ko myinäˈäny tuˈugë tëëm ääts diˈibë naxwinyëdë jäˈäy yaˈˈawäˈätspëtsëmaampy? (Gén. 3:15; 12:7.) Waˈan duˈun wyinmääy. Ets nan waˈan ojts tjaygyukë wanaty wanaty ko yëˈë Jyobaa diˈibë yajtuunëp parë yˈadëwët diˈib të twandaˈaky.

20. ¿Wiˈixë Abrahán dyaˈijxë ko myëjjäˈäwë ko Jyobaa yëˈë yajtuunë?

²⁰ Abrahán kajaa tmëjjäˈäwë ko Jyobaa yajtuunë. Naygyuentˈäjtë ko ttukˈyoˈoy ttuknäjxy ja naxwinyëdë diˈib Canaán, ets mientrës ojts tyuˈuyoˈoy, yaˈoˈoyë kanäägë altaar parë Jyobaa. Tim jawyiin jam dyaˈoˈoyë wingon mä yajpääty ja mëjatypyë kepy diˈib Moré, ets ok, ta dyaˈoˈoyë wingon mä Betel. Biiblyë jyënaˈany ko Abrahán ojts tkäjpxë Diosë xyëë, Jyobaa. ¿Wiˈix? Ko ojts tmoˈoyë dyoskujuyëm ko nety të tyukˈixyëty ja naxwinyëdë diˈib ja tyëëm yˈääts yajtukumayäämp, ets nan waˈan ko ojts kyäjpxwaˈkxy jam Canaán (käjpxë Génesis 12:7, 8). * Per tëgatsäämpnëmë nety kajaa jyukyˈäjtën mä yaˈijxmatsäˈänyë myëbëjkën. Abrahán kyaj tpaˈˈayooy tijaty nyikak Ur. Yëˈë yˈawijx jyëjpˈijx tijatyë Jyobaa tukwandakë. Ebreeʉsʉty 11:10 jyënaˈany: “Tamë naty tˈawixy ja käjpn mët ja potsyˈëjxë mëkpë, diˈibë Dios tyuknibëjtakë es yajkoj”.

21. ¿Ti tyam nnijäˈäwëm mä Diosë Kyutujkën, ets tiko njënäˈänëm ko kyaj duˈun nyajpatëm extëmë Abrahán? ¿Ets ti net mbäät nduˈunëm?

²¹ Tyam, kyaj duˈun nnekyyajpatëm extëmë Abrahán, pes yajxon njaygyujkëm ko diˈib myaytyäˈägaambyë Ebreeʉsʉty 11:10, yëˈë Diosë Kyutujkën. Extëm nˈokpëjtakëm, nnijäˈäwëm ko tyäˈädë Diosë Kyutujkën tam tyam yajpääty tsäjpotm ets ko tim tsojk dyajjëjptëgoyaˈanyë axëkˈäjtën. Nan nnijäˈäwëm ko yëˈë jam anaˈambë Jesukristë, ja tëëm ääts diˈibë Abrahán yajtukwandak. ¡Abrahán jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko tˈixët wiˈixë Jyobaa të tkuytyuundäˈäy diˈib tukwandakë! ¿Mtsojkënyëˈajtypy nanduˈun xyˈixäˈäny wiˈixë Jyobaa tkuytyuny tijaty të twandaˈaky? Pën mˈixaampy, panëjkxë yˈixpajtënë Abrahán. ¿Wiˈix? Ko xypyëjtäˈägëdë mjot mwinmäˈäny parë xymyëdunëdë Jyobaa, xymyëmëdowët ets xymyëjjawët tuˈuk tuˈugë tuunk diˈib myajtuknipëjkp. Duˈunë nety xypyanëjkxë yˈijxpajtënë Abrahán, ja “yˈaptëjkëty nidëgekyë diˈibaty myëbëjktëp ja Dios”, mijts nan mbäät xyˈaptëjkˈaty.