Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE NSA

‘Bɛdabɛ Mɔɔ Bɛdie Nyamenle Bɛdi La Bɛ Ze’

‘Bɛdabɛ Mɔɔ Bɛdie Nyamenle Bɛdi La Bɛ Ze’

1, 2. Kɛzi ewiade ne hakyile ɔvi Nowa mekɛ zo ɛ, na kɛzi Ebilam dele nganeɛ ɛ?

EBILAM manle ɔ nye zo, ɔnwunle tawa tendenle kpole ne mɔɔ wɔ ye sua zo Yule la. * Ɛnee dede bie ɛlɛkɔ zo wɔ ɛkɛ yɛɛ esike luolua anwoma ne anu. Ɛnee siane nyamenle ne ɛsɔfoma ɛlɛbɔ afɔle bieko. Pɛ Ebilam mɔɔ ɛhakyi ɔ nye, ɔlɛkpusu ɔ ti, na yenyinya ɔ nyunlu la anwo nvoninli nea. Mɔɔ ɔlua menli dɔɔnwo ne avinli wɔ kpalɛ ne azo ɔlɛkɔ sua nu la, bie a ɔdwenlenle awozonlezonlenlɛ mɔɔ ɛbu Yule la anwo. Nea kɛzi ɛnee adalɛ ɛzonlenlɛ zɔhane ɛbu ewiade ɔvi Nowa mekɛ zo a!

2 Nowa wule la, ɛvolɛ nwiɔ anzi yɛɛ bɛwole Ebilam a. Mɔɔ Nowa nee ye abusua ne vile ɛlɛne ne anu dwule aze wɔ Azuyilɛ kpole ne anzi la, tete selɛ zɔhane bɔle afɔle manle Gyihova Nyamenle, na ɔdaye noko ɔmanle nyangondonle dole. (Mɔl. 8:20; 9:12-14) Ɛnee nɔhalɛ ɛzonlenlɛ ala a wɔ ewiade ye anu wɔ zɔhane mekɛ ne a. Noko mekɛ mɔɔ awolɛndoazo mɔɔ tɔ zo bulu wɔ Nowa anzi la anwo ɛlɛso la, nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo rale edwɛkɛ. Ɛnee menli ne sonle awozonle wɔ ɛleka biala. Ebilam ɔ ze Tilaa bɔbɔ zonlenle bozonle, bie a ɛnee ɔyɛ ananze.—Dwɔ. 24:2.

Kɛzi Ebilam yɛle diedi nwo neazo kɛnlɛma ɛ?

3. Ebilam ɛlɛnyi la, subane boni a manle ɔyɛle ngakyile a, na duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi nu a?

3 Ɛnee Ebilam le ngakyile. Mekɛ mɔɔ ɔlɛnyi la, ye diedi ne manle ɔyɛle ngakyile bɔkɔɔ. Nɔhalɛ nu, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hɛlɛle vanenle ɔ nwo nzinlii kɛ ‘bɛdabɛ mɔɔ bɛdie Nyamenle bɛdi la bɛ ze’! (Bɛgenga Wulomuma 4:11.) Bɛmaa yɛnlea debie mɔɔ boale Ebilam manle ɔnyianle diedi la. Yɛdayɛ noko yɛbahola yɛazukoa ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ bamaa yɛanyia diedi la.

Gyihova Ɛzonlenlɛ Wɔ Azuyilɛ Ne Anzi

4, 5. Nwane a ɔbayɛ kɛ Ebilam zukoale Gyihova anwo debie vile ye ɛkɛ a, na duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a?

4 Kɛzi ɔyɛle mɔɔ Ebilam zukoale Gyihova Nyamenle anwo debie ɛ? Yɛze kɛ ɛnee Gyihova lɛ azonvolɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la wɔ zɔhane mekɛ ne anu. Ɛnee Hyɛm le bɛ nuhua ko. Ɔnva nwo kɛ ɛnee tɛ ɔdaye a ɔle Nowa amra nsa ne anu kpanyinli la, ɛnee bɛta bɛdumua bɛbɔ ye duma. Ɛhye le zɔ ɔluakɛ ɛnee Hyɛm lɛ diedi kpole. * Mekɛ bie anu wɔ Azuyilɛ ne anzi, Nowa vɛlɛle Gyihova kɛ “Hyɛm Nyamenle.” (Mɔl. 9:26, NW) Hyɛm bule Gyihova nee nɔhalɛ ɛzonlenlɛ.

5 Ɛnee Ebilam ze Hyɛm ɔ? Ɔbayɛ zɔ. Mɔɔ ɛnee Ebilam le kakula la, nea kɛzi ɔ nye balie kɛ ɔlɛ ɔ nlenya mɔɔ ɛdɛnla aze ɛhyɛ na yenwu alesama ɛbɛlabɔlɛ nu wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo 400 la anu a! Hyɛm nwunle amumuyɛ mɔɔ hɔle zo wɔ ewiade kolaa na Azuyilɛ ne ara, Azuyilɛ kpole ne mɔɔ hunle amumuyɛma, maanle mɔɔ lumua wɔ azɛlɛ ye azo wɔ mekɛ mɔɔ alesama anwo ɛlɛso la nee mekɛ ɛtane ne mɔɔ rale wɔ Nemelɔdo atuadelɛ ne mɔɔ fane Babɛle Tawa ne anwo la. Tenlenenli Hyɛm anva ɔ nwo anwulowula atuadelɛ ne anu, ɛhye ati mɔɔ Gyihova kakyi menli mɔɔ zile tawa ne aneɛ ne la, yeangakyi Hyɛm nee ye abusua ne ɛdeɛ ne, aneɛ mɔɔ ɛnee Nowa ka la. Ɛnee Ebilam boka zɛhae abusua ne anwo. Nɔhalɛ nu, Ebilam ɛlɛnyi la, ɛnee ɔbu Hyɛm kpalɛ. Bieko, Ebilam anye vile kolaa na Hyɛm awu. Yemɔti ɔbayɛ kɛ Ebilam zukoale Gyihova anwo debie vile Hyɛm ɛkɛ.

Ebilam kpole awozonle ɛzonlenlɛ mɔɔ ɛnee ɛbu Yule la

6. (a) Kɛzi Ebilam hilele kɛ yezukoa debie yevi Azuyilɛ ne anu ɛ? (b) Asetɛnla boni a ɛnee Ebilam nee Sɛleeyae wɔ nu a?

6 Ebilam anye liele Azuyilɛ ne anwo edwɛkɛ biala mɔɔ ɔdele la anwo. Ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔ nee Nyamenle balua kɛmɔ Nowa nee Ye luale la. Ɛhye ati a Ebilam kpole awozonlezonlenlɛ wɔ Yule, bɔbɔ wɔ ye abusua ne anu la. Noko akee, ɔnyianle yelɛ kpalɛ. Ɔgyale Sɛleeyae, raalɛ mɔɔ ɛnee le ngakyile, tɛ ye anwofɛlɛko ne angome, emomu Gyihova anu diedi kpole mɔɔ ɔlɛ la. * Ɔnva nwo kɛ ɛnee bɛtɛwole la, agyalɛma ne anye liele kpole kɛ bɛbɔle nu bɛzonlenle Gyihova la. Bɛtetele Ebilam awozoa Lɔɔto mɔɔ ɛnee le arisa la.

7. Duzu ati a ɔwɔ kɛ Gyisɛse ɛdoavolɛma sukoa Ebilam ɛ?

7 Ebilam angyakyi Gyihova angɔnzonle awozonle mɔɔ wɔ Yule la. Ɛnee ɔkulo kɛ ɔ nee Sɛleeyae yɛ ngakyile wɔ awozonlezonlenlɛ sua zɔhane azo. Saa yɛkulo kɛ yɛnyia nɔhalɛ diedi a ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛnyia zɔhane subane ne bie. Ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛyɛ ngakyile. Gyisɛse hanle kɛ ye ɛdoavolɛma ne ‘ɛnle ewiade ɛtane ne ɛdeɛ,’ ɛhye ati ɛtane ewiade ɛhye anu amra bakpɔ bɛ. (Bɛgenga Dwɔn 15:19.) Saa ɛte nganeɛ kɛ wɔ abusua nu amra anzɛɛ wɔ sua zo amra ɛkpo wɔ ɔluakɛ wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbazonle Gyihova la ati a, kakye kɛ ɔtɛkale ɛ ngomekye. Ɛlɛsukoa Ebilam nee Sɛleeyae mɔɔ zonlenle Nyamenle wɔ diedi nu la.

“Ɛvi Wɔ Maanle Ye Anu Tu”

8, 9. (a) Duzu a Ebilam nwunle ye mɔɔ ɔ rɛle ɛnrɛvi a? (b) Edwɛkɛ boni a Gyihova hanle hilele Ebilam a?

8 Kenle ko, Ebilam nwunle debie mɔɔ ɔ rɛle ɛnrɛvi ye ɛlɛ a. Gyihova Nyamenle nee ye dendɛle! Kɛzi Nyamenle nee ye dendɛle la anwo edwɛkɛ ekyii bie a Baebolo ne ka a, mɔɔ ɔka la a le kɛ “Anyunlunyia Nyamenle ne” yele ɔ nwo hilele zɔhane diedinli ne. (Bɛgenga Gyima ne 7:2, 3.) Ɔbayɛ kɛ ɔluale anwumabɔvolɛ nwo zo, Ebilam nwunle anwuma nee aze Tumivolɛ ne anyunlunyia ne mɔɔ ɔyɛ nwanwane la ekyi. Yɛkola yɛnwu kɛzi Ebilam anye liele wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle ngakyile mɔɔ la tease Nyamenle ne nee ananze ne mɔ mɔɔ ngoane ɛnle bɛ nu mɔɔ ɛnee ye mekɛ zo amra sonle bɛ la avinli la.

9 Edwɛkɛ boni a Gyihova hanle hilele Ebilam a? “Ɛvi wɔ maanle ye anu tu, ye ɛ nwo fi ɛ ze sua nu nee ɛ nwo amra avinli, na kɔ azɛlɛ ne mɔɔ mebahile wɔ la azo.” Gyihova anga azɛlɛ holɛ ko ne mɔɔ ɛnee wɔ ye adwenle nu la angile Ebilam. Mɔɔ lumua la, ɛnee ɔwɔ kɛ Ebilam ye ɔ nwo fi ye sua nu nee ɔ nwo amra avinli. Wɔ Mɛdetɛlenia Aduduleɛ amaamuo nu, ɛnee abusua hyia bɛ kpalɛ. Zɔhane mekɛ ne, ɛnee ɔnle kpalɛ fee kɛ awie bagyakyi ye abusua yeadu adenle tendenle!

10. Duzu ati a ɛnee ɔbayɛ se kɛ Ebilam nee Sɛleeyae bagyakyi asetɛnla kpalɛ ne mɔɔ bɛwɔ nu wɔ Yule la bɛ nzi ɛ?

10 Ɛnee ɔnla aze kɛ Ebilam bagyakyi asetɛnla kpalɛ ne mɔɔ ɔwɔ nu wɔ Yule la ɔ nzi. Daselɛ kile kɛ ɛnee alagye ɛnle Yule azo yɛɛ ezukoa wɔ ɛkɛ. (Nea ɛlɛka  “Suakpole Ne Mɔɔ Ebilam Nee Sɛleeyae Gyakyile Ye Bɛ Nzi La.”) Ninyɛne mɔɔ bɛdudu bɛvi azɛlɛ nwo la maa yɛnwu kɛ ɛnee azua ngɛnlɛma wɔ tete sua Yule azo; ɛnee menli bie mɔ lɛ azua mɔɔ ekpumbgunli 12 anzɛɛ dɔɔnwo wɔ nu mɔɔ bɛ mbusua nee bɛ sonvolɛma de nu, na bɛdo alie ne anwo semante. Ɛnee nzule mɔɔ bɛno nee mɔɔ bɛfa bɛyɛ debie la anwo ɛnyɛ se wɔ Yule. Kakye noko kɛ ɛnee Ebilam nee Sɛleeyae ɛyɛ mgbanyinli; ɛnee Ebilam wɔ ye ɛvolɛ 70 ne anu yɛɛ Sɛleeyae noko wɔ ye ɛvolɛ 60 ne anu. Ɛnee ɔkulo kɛ ɔnea Sɛleeyae kpalɛ ɔmaa ɔ nwo tɔ ye—debie mɔɔ kunli kpalɛ biala kulo kɛ ɔ ye nyia la. Dwenle adwelie mɔɔ bɛlile bɛvanenle gyima ɛhye, kpuyia ngakyile nee adwenle ngakyile mɔɔ bie a ɔrale bɛ ti anu la anwo nea. Bie a Sɛleeyae liele dole nu kɛ ɔbahɔ la Ebilam anye liele! Ɛnee Sɛleeyae lɛ ɛhulolɛ kɛ Ebilam la kɛ ɔbagyakyi asetɛnla kpalɛ ne mɔɔ ɔwɔ nu wɔ ye sua zo la ɔ nzi.

11, 12. (a) Nziezielɛ boni a ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ, yɛɛ kpɔkɛ boni mɔ a ɛnee ɔhyia kɛ bɛsi na bɛavi Yule a? (b) Kɛzi ɛbaha mɔɔ zile wɔ kenle mɔɔ bɛtu bɛ bo la anwo edwɛkɛ ɛ?

11 Ebilam nee Sɛleeyae yɛle gyima dɔɔnwo wɔ kpɔkɛ mɔɔ bɛbɔle la anwo. Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛboɔboa ninyɛne nloa na bɛsiezie bɛ nwo bɛmaa adendulɛ ne. Duzu a bɛbava bɛadu adenle bɛahɔ ɛleka mɔɔ bɛnze ɛkɛ la ɛ, na duzu noko a bɛbagyakyi ye bɛ nzi a? Mɔɔ ɛnee hyia bɛ la a le bɛ abusua ne. Kɛzi bɛbayɛ Tilaa mɔɔ ɛnee yeyɛ kpanyinli la ɛ? Bɛbɔle kpɔkɛ kɛ bɛ nee ye bɛahɔ na bɛanlea ye kɔkpula kɛ ɔbawu. Kɛmɔ Baebolo ne ka kile yɛ kɛ Tilaa manle ye abusua ne vile sua Yule azo la ati, ɔbayɛ kɛ ɔliele ɔdole nu kɛ ɔ nee bɛ bɛahɔ. Bie a ɛnee yegyakyi awozonlezonlenlɛ. Ɛnee Ebilam awozoa Lɔɔto noko nee bɛ bɛahɔ.—Mɔl. 11:31.

12 Awieleɛ bɔkɔɔ ne, kenle mɔɔ bɛkɔ la dwule. Yɛ menli dɔɔnwo nee nane ngakyile mɔɔ bɛboɔboa bɛ nloa wɔ Yule bane ne anzi nee nzule mɔɔ bɔ sua ne anwo yia la anwo nvoninli nea. Bɛvale ninyɛne mɔɔ bɛ nee ye kɔ la bɛguale afunlumu nee asoaso ne mɔ azo, bɛboɔboale nane mɔɔ ɛha la anloa, abusua ne nee azonvolɛ ne mɔ noko zieziele bɛ nwo kɛ bɛkɔ. * Bie a ɛnee bɛ muala bɛ nye la kɛ Ebilam bahile adenle mɔɔ bɛfa nu la. Awieleɛ kolaa ne, akee bɛdule bɛ bo na bɛgyakyile Yule bɛ nzi.

13. Kɛzi Gyihova azonvolɛ mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ ɛnɛ la da diedi mɔɔ Ebilam nee Sɛleeyae lale ye ali la bie ali ɛ?

13 Ɛnɛ, Gyihova azonvolɛ dɔɔnwo tu kɔtɛnla ɛleka mɔɔ bɛhyia Belemgbunlililɛ nolobɔlɛma dɔɔnwo la. Bie mɔ noko sukoa aneɛ ngakyile amaa bɛadɛlɛ bɛ ɛzonlenlɛ gyima ne anu. Anzɛɛ bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛfa adenle fofolɛ mɔɔ bɛtɛyɛle bie ɛlɛ la azo bɛali menli daselɛ. Kpɔkɛzilɛ ɛhye hyia kɛ bɛfa nwonane nu ninyɛne mɔɔ maa bɛ nye die la bɛbɔ afɔle. Subane zɛhae mɔɔ bɛda ye ali la fɛta nganvolɛ, ɔmaa bɛsukoa Ebilam nee Sɛleeyae! Saa yɛda diedi zɛhae ali a, yɛbanyia anwodozo kɛ Gyihova bamaa yɛ ninyɛne dɔɔnwo yeadɛla mɔɔ yɛfa yɛmaa ye la. Ɔyila menli mɔɔ lɛ diedi la. (Hib. 6:10; 11:6) Asoo ɔyilale Ebilam?

Bɛpɛle Yufileti Ne

14, 15. Kɛzi ɛnee Yule mɔɔ kɔ Hɛlan la adenle ne de ɛ, na duzu ati a Ebilam zile kpɔkɛ kɛ ɔtɛnla Hɛlan mekɛ ekyii ɛ?

14 Adenduvoma ne bɔle bɛ adendulɛ ne abo. Yɛbahola yɛapɛ Ebilam nee Sɛleeyae mɔɔ ko tɛnla afunlumu ne azo ekyi a ɛnee yedwu yedia yemaa ko ne noko ɛdɛnla zolɛ ekyi, adawu mɔɔ bɛlɛbɔ, yɛɛ dede mɔɔ dɔne ne mɔ mɔɔ hendɛhenda nyɛma mɔɔ bɛva bɛsosɔ nane ne mɔ ɛlɛyɛ la anwo nvoninli. Ngyikyi ngyikyi, adenduvoma mɔɔ bɛnlɛ anwubielɛ la nwunle kɛzi bɛkyekye azokoɛleɛ na bɛtudu la, bɛboale Tilaa mɔɔ ɛnee yeyɛ kpanyinli la bɛmanle ɔvole ye asoaso anzɛɛ ye afunlumu ne azo kpalɛ. Bɛbɔle bɛ ti sɔlɔ afoa nu bɛsianenle Azule Yufileti ne. Bɛdiale mekɛ tendenle dɔɔnwo.

15 Bɛdiale mayɛlɛ 600 la, akee bɛradwule Hɛlan, sua mɔɔ di boɛ mɔɔ wɔ Aduduleɛ Adɔleɛ gualilɛ nwɔnda zo la. Abusua ne dɛnlanle ɛkɛ mekɛ ekyii. Bie a Tilaa mɔɔ ɛnee ɔnlɛ anwosesebɛ kpalɛ la ɛngola adenle ne tu bieko.

16, 17. (a) Ngyekyeleɛ boni a manle Ebilam anye liele a? (b) Kɛzi Gyihova yilale Ebilam wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔde Hɛlan la ɛ?

16 Yeangyɛ, Tilaa mɔɔ ɛnee yenyia ɛvolɛ 205 la wule. (Mɔl. 11:32) Gyihova nee Ebilam dendɛle bieko wɔ zɔhane mekɛ ne na ɛhye manle ɔ rɛle kyekyele. Ɔdinle adehilelɛ mɔɔ ɔvale ɔmanle ye wɔ Yule la anu, na ɔhanle ye ɛwɔkɛ ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Ɛnee Ebilam bayɛ “maanle kpole,” na ɔlua ɔ nwo zo nyilalɛ baha maanle maanle kɔsɔɔti mɔɔ wɔ ewiade la. (Bɛgenga Mɔlebɛbo 12:2, 3.) Ngyekyeleɛ ɛhye mɔɔ Nyamenle nee Ebilam yɛle la manle ɔnyianle anwosesebɛ ɔdoale ye adendulɛ ne azo.

17 Mekɛ ɛhye anu, ɛnee Ebilam baboɔboa ninyɛne dɔɔnwo anloa ɔluakɛ Gyihova yilale ye wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee ɔde Hɛlan la.Kɛlɛtokɛ ne ka ‘bɛ nwo ninyɛne kɔsɔɔti mɔɔ bɛlɛ, nee menli mɔɔ bɛnyianle bɛ wɔ Hɛlan la amuala’ anwo edwɛkɛ. (Mɔl. 12:5) Amaa Ebilam ayɛ maanle la ɛnee ɔbahyia ngɛkɛlɛ nee nwonane afoa nu ninyɛne dɔɔnwo. Tɛ mekɛ ne amuala a Gyihova maa ye azonvolɛ nyia bɛ nwo a, noko ɔmaa bɛ debie biala mɔɔ bɛhyia nwo amaa ye ɛhulolɛdeɛ ayɛ ɛkɛ la. Ɛhye manle Ebilam anwosesebɛ ɔmanle ɔdoale ye adendulɛ ne azo ɔhɔle ɛleka mɔɔ ɔnze la.

Ɛnee ɔnla aze kɛ Ebileham nee Sɛleeyae bagyakyi asetɛnla kpalɛ mɔɔ bɛwɔ nu wɔ Yule la bɛ nzi

18. (a) Mekɛ boni a Ebilam yɛle debie bie mɔɔ ɛrayɛ debie titile wɔ tetedwɛkɛ nu wɔ kɛzi Nyamenle nee Ye menli lile la anwo a? (b) Nzinlii, ninyɛne titile boni mɔ a sisile wɔ Naesan 14 a? (Nea ɛlɛka “ Mekɛ Titile Wɔ Baebolo Tetedwɛkɛ Nu.”)

18 Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛpɛ adenle tendenle bɛfi Hɛlan bɛkɔ Kaakimehye, ɛleka mɔɔ adenduvoma dɔɔnwo ta pɛ Yufileti ne la. Ɔbayɛ kɛ ɛke a Ebileham yɛle debie bie mɔɔ ɛrayɛ debie titile wɔ tetedwɛkɛ nu wɔ kɛzi Nyamenle nee Ye menli lile la anu a. Ɔda ali kɛ Ebilam nee ye adenduvoma ne pɛle Yufileti ne wɔ siane ne mɔɔ nzinlii bɛravɛlɛle ye Naesan la kenle mɔɔ tɔ zo 14, wɔ 1943 K.Y.M. la anu. (Ade. 12:40-43) Ɛnee azɛlɛ ne mɔɔ Gyihova vale bɔle Ebilam ɛwɔkɛ la la ye nyiakɛ. Wɔ kenle zɔhane, ngyekyeleɛ mɔɔ Nyamenle nee Ebilam yɛle la bɔle ɔ bo yɛle gyima.

19. Duzu a boka ɛwɔkɛ mɔɔ Gyihova bɔle Ebilam la anwo a, na duzu a ɔbayɛ kɛ ɔmanle Ebilam hakyele a?

19 Ebilam hɔle azɛlɛ ne nyiakɛ, na adenduvoma ne gyinlanle Moli mbaka mgbole ne mɔɔ bikye Hyikɛm la anwo. Eza Gyihova nee Ebilam dendɛle bieko wɔ ɛkɛ. Wɔ mekɛ ɛhye anu, Nyamenle ɛwɔkɛ ne hanle Ebilam abozonli anzɛɛ ɔ bo zo amra mɔɔ bava azɛlɛ ne la anwo edwɛkɛ. Asoo Ebilam adwenle hɔle ngapezo mɔɔ Gyihova hanle ye wɔ Yidɛn, mɔɔ fane abozonli anzɛɛ ‘ralɛ,’ mɔɔ balie alesama kenlebie la azo? (Mɔl. 3:15; 12:7) Ɔbayɛ zɔ. Bie a ɔdele ɔ bo ekyi kɛ ɔboka bodane kpole ne mɔɔ wɔ Gyihova adwenle nu la anwo.

20. Kɛzi Ebilam lale anyezɔlɛ ali wɔ nwolɛ adenle mɔɔ Gyihova vale manle ye la anwo ɛ?

20 Ebilam anye zɔle nwolɛ adenle kpole zɔhane mɔɔ Gyihova vale manle ye la. Nɔhalɛ nu, mekɛ mɔɔ ɔlua azɛlɛ ne azo la, ɔmanle ɔ nye lale ɛkɛ ɔluakɛ ɛnee Keenama tɛte azɛlɛ ne azo—akee Ebilam sisile afɔlemokyea wɔ mbaka mbgole ne mɔ anwo ɔmanle Gyihova wɔ Moli nee ɛleka bie mɔɔ bikye Bɛtɛle la. Ɔbɔle Gyihova duma, ɔbayɛ kɛ ɔvile ye ahonle nu ɔyɛle ye Nyamenle ne mo wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛdwenledwenle ɔ bo zo amra kenlebie nwo la. Bie a eza ɔhanle Nyamenle anwo edwɛkɛ ɔhilele Keenama mɔɔ ɔ nee bɛ de la. (Bɛgenga Mɔlebɛbo 12:7, 8.) Nɔhalɛ nu, ɛnee Ebilam diedi ne anwo ngyegyelɛ mgbole la ɔ nyunlu wɔ ye adendulɛ ne anu. Ebilam yɛle nrɛlɛbɛvolɛ, na yeanva ye adwenle yeanzie ninyɛne nee asetɛnla kpalɛ mɔɔ ɔgyakyile ye wɔ Yule la azo. Ɔvale ye adwenle ɔziele Gyihova ɛwɔkɛ ne azo. Hibuluma 11:10 ka kɛ ɛnee Ebilam “ɛlɛkendɛ Nyamenle ɔdaye ye Suakpole ne mɔɔ yehyehyɛ, yewula ye aze na yekyekye la.”

21. Saa ɛfa ndelebɛbo mɔɔ yɛnyia ye wɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo la ɛtoto Ebilam ɛdeɛ ne anwo a, kɛzi ɔde ɛ, na duzu a ɔbaboa wɔ yeamaa wɔayɛ a?

21 Yɛdayɛ mɔɔ yɛlɛsonle Gyihova ɛnɛ la ze sɛkɛlɛneɛ adenle zo suakpole zɔhane—Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo yɛtɛla Ebilam. Yɛze kɛ Belemgbunlililɛ ne ɛlɛdi tumi wɔ anwuma na ɔnrɛhyɛ ɔbazɛkye ewiade ɛhye. Eza yɛze kɛ Abozonli ne mɔɔ bɛvale bɛbɔle Ebilam ɛwɔkɛ mekɛ tendenle la, Gyisɛse Kelaese, a di zɔhane Belemgbunlililɛ ne azo tumi a. Saa bɛdwazo Ebileham a yɛbanwu ye, na ɔbade kɛzi Gyihova bodane ne rale nu la abo kpalɛ! Ɛkulo kɛ ɛnwu Gyihova ɛwɔkɛ ne mɔɔ ɔbara nu la amuala ɔ? Ɛnee kɔ zo yɛ mɔɔ Ebilam yɛle la bie. Da tunwomaa sunsum ali, yɛ tieyɛ, na dua nzɛlɛlɛ zo da ye ali kɛ ɛ nye sɔ gyima mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa wɔ la. Saa ɛsukoa Ebilam, ‘bɛdabɛ mɔɔ bɛdie Nyamenle bɛdi la bɛ ze’ ne diedi ne a, ɛdawɔ noko ɔbayɛ ɛ ze wɔ adenle bie azo!

^ ɛden. 1 Ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, Nyamenle hakyile Ebilam duma yɛle ye Ebileham mɔɔ kile “Maanle Maanle Dɔɔnwo Bɛ Ze.”—Mɔl. 17:5.

^ ɛden. 4 Zɔhane ala a ɛnee bɛta bɛbɔ Ebilam duma wɔ Tilaa amra mrenya ne mɔ anu ɔnva nwo kɛ ɛnee ɔnle ɔ ra kpanyinli la.

^ ɛden. 6 Nzinlii, Nyamenle hakyile Sɛleeyae duma yɛle ye Sɛla, mɔɔ kile “Belemgbunli ara raalɛ.”—Mɔl. 17:15.

^ ɛden. 12 Mbɔlɔba bie mɔ ka kɛ, wɔ Ebilam mekɛ zo ɛnee bɛnzie afunlumu wɔ sua nu. Noko akee, bɛngola bɛngile nuhua kɛ bɛ edwɛkɛ ne le nɔhalɛ. Fane dɔɔnwo ne ala Baebolo ne ka Ebilam agyapadeɛ nwo edwɛkɛ a, ɔbɔ afunlumu ɔboka nwo.—Mɔl. 12:16; 24:35.