Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE A KASATU

‘Nshaye na bantu booso basha lukumiino’

‘Nshaye na bantu booso basha lukumiino’

1, 2. Mbikunyi bibaadi byalulukye nsenga kubanga mu mafuku a Nowa, na Abraame baadi mupushe naminyi?

 ABRAAME baadi atala ku bula Zigourat kitenta ki’nka bu piramide kya mu Ure. a Kubaadi tuleo na miishi ya kaalo ibaadi ayituuku mwanka. Batshiite-mwakwidi b’efile mweshi abaadi, abalambula milambu. Banda kunangusheena bikwete kukanya Abraame bwa wawa mwanda kwete kupuka mutwe na afinyi ku meeso. Pakwete kwalukiila kwaye, munkatshi mwa bantu bebungi, pangi kwete kunangusheena bipalakane lulangwilo lwa ma nkishi mu Ure. Lulangwilo lwa madimi lubapalakeene ngofu mu nsenga kubanga mu mafuku a Nowa.

2 Nowa bafwile bipwa bibidi kumpala kwa’shi Abraame atandjikwe. Pabatuukile Nowa na kifuko kyaye mu bwato kunyima kwa Mpeshi a kabutu, yawa nkambwa balambwile Yehowa Efile Mukulu mulambu, aye namu, batushishe nkongolo. (Kib. 8:20; 9:12-14) Mu kyakya kipungo, kubaadi nka penda lulangwilo lumune lwi selele pa nsenga. Kadi, bu bibaadi bantu ba mu kipungo ky’ekumi kubanga pa Nowa abende na kufwima pa nsenga, lulangwilo lwa binyibinyi lubabangile kushimina. Mu ma mbalo ooso bantu abaadi abalangwila b’efile ba madimi. Mpa na nshaye na Abraame Tera baadi mutwelakane mu lulangwilo lwa ma nkishi, pangi baadi asee namu ma nkishi.​—Yos. 24:2.

Mmushindo kinyi ufikye Abraame mu kwikala bu kileshesho kya lukumiino lwi bukopo?

3. Abraame baadi n’eyikashi kinyi, na nkinyi kyatudi balombeene kulongyela ku dyadya eyikashi?

3 Abraame baadi mwilekene na bangi bantu. Mwanda lukumiino lwaye lubaadi alwende na kunyinga mwi Efile Mukulu. Ku bukwashi bwa kikudi kiselele Mpoolo mutumibwa bamwitamiine kunyima’shi: Nshaye na bantu booso basha lukumiino’! (Badika Beena-Looma 4:11, Kilombeeno kipya 2014.) Tubandeyi kutaluula kibaadi kikwashe Abraame bwa kwikala na lukumiino lwi bukopo. Atwe namu atulongo bya kunyingisha lukumiino lwetu.

Kufubila Yehowa kunyima kwa Mpeshi a kabutu

4, 5. Abraame baadi mulongye pabitale Yehowa kwi nanyi, na bwakinyi atwamba byabya?

4 Mbikunyi bibaadi Abraame mulongye bwa kuuka Efile Mukulu? Atuuku’shi Yehowa baadi na bafubi baaye basha lulamato pa nsenga mu aa mafuku. Seme baadi umune a ku baaba bantu. Sunga’shi tabaadi mwana a kumpala a ku bana basatu ba Nowa, mbamuteemune kumpala. Pangi mpa mwanda wa’shi baadi muleeshe lukumiino. b Kunyima kwa Mpeshi a kabutu, Nowa baadi mwakule bwa Yehowa bu “Efile a Seme.” (Kib. 9:26) Seme baadi muleeshe kaneemo kwi Yehowa na ku lulangwilo lwiselele.

5 Abraame bamwene Seme su? Abimweka’shi bamumwene. Banda kunangusheena pabaadi Abraame kii nsongwalume. Bibaadi akeme pa kumona umune a ku ba nkambwa baaye taadi na bipwa 400! Seme baadi mumone bubi bubaadi kumpala kwa Mpeshi a kabutu, kabutu kabaadi kasuule nsenga, kufwima kwa bantu dingi pa nsenga, na kumona mafuku abi abaadi etombo dya Nemerode ku Musungu wa Babele. Seme muntu sha lulamato, tabaadi mutwelakane mu etombo dya Nimerode nya. Byabya, pabaadi Yehowa mufutakashe ndjimi ya bantu abaadi abebaka Babele, Seme na kifuko kyaye abatungunukile na kwakula ludimi lwa ku kibangilo, ludimi lwa Nowa. Mu kyakya kifuko Abraame e mwanka. Binyibinyi, pabaadi Abraame akulu baadi aneemeka Seme ngofu. Na dingi, Seme bafwile aleka Abraame mupwe kukula. Abimweka’shi Abraame baadi mulongye pabitale Yehowa kwi Seme.

Abraame asuuku lulangwilo lwa ma nkishi lupalakane mu Ure

6. (a) Abraame balesheshe naminyi’shi mmulame dilongyesha dikata dya ku Mpeshi a kabutu kwishimba? (b) Abraame na Saraayi abaadi na nshalelo kinyi?

6 Sunga byekala naminyi, Abraame baadi mupetele dilongyesha dikata ku Mpeshi a kabutu. Baadi mwitatshishe bwa kutambuka n’Efile Mukulu, nka bu Nowa. Nyi bwakinyi Abraame bapelele kulangwila ma nkishi mu kwilekeena na beena Ure, pangi mpa na bakwabo ba mu kifuko. Kadi, baadi mupete mukashi e buwa bwi kasha! Baadi mwibakile Saraayi, mukashi baadi e pa bwaye kushii penda bwa buwa bwaye bwa mpala nya kadi, na bwa lukumiino lwaye lwi bukopo mwi Yehowa. c Sunga mbibaabadi ba nkunga, bano beena bulunda abaadi bapete muloo wibungi pa kufubila Yehowa pamune. Abaadi baate Loota mwipwa (mwipu) a Abraame baadi mwan’a nshiye.

7. Mbikunyi bilombeene balondji ba Yesu kwambula Abraame?

7 Abraame tabaadi musumbusheene Yehowa pa mwanda wa lulangwilo lwa ma nkishi lubaadi mu Ure. Aye na Saraayi abaadi bakumiine kwilamuuna na baaba balangwidi ba ma nkishi. Su atukyebe kwikala na lukumiino lwibukopo, abitungu twibambule. N’atwe namu abitungu twilamuune. Yesu bakwile’shi t’abitungu balondji baaye bekale “ba pa nsenga” na’shi, ba pa nsenga abakebashikwa. (Badika Yowano 15:19, EEM.) Su we mukalakashwe pa mwanda’shi beena kifuko kyoobe sunga bantu bakwifunyishe abakusumbusheena mwanda wa kitshibilo kyoobe kya kufubila Yehowa, shinguula’shi twe bupenka nya. We na ba kuuku be buwa bukile, abatambuka n’Efile Mukulu anka bu bibakitshiine Abraame na Saraayi kumpala koobe.

“Tuuka mwiumbo dienu”

8, 9. (a) Abraame bafumankene na mwanda kinyi washibadya kwilwankana? (b) Yehowa balungwile Abraame kinyi?

8 Dingi efuku, Abraame bafumankene na mwanda washibadya kwilwankana. Bapetele mukandu aufiki kwi Yehowa Efile Mukulu! Bible t’akula bi bungi pabitale wawa mwanda nya, kadi akula nka penda’shi “Efile Mukulu a ntumbo” bamwenekyele yawa muntu sha lukumiino. (Badika Bikitshino 7:2, 3, Kilombeeno kipya 2014.) Pangi ku bukwashi bwa mwikeeyilu, Abraame bamwene bi ntumbo ya kukaanya ya Mupangi a bintu byooso. Twi balombeene kunangusheena bi muloo ubaadi nawo Abraame wa kumona kwilekeena kwi pankatshi p’Efile Mukulu e na muwa na ma nkishi ashii na muwa abakwete kulangwila kwi bantu bamwifunyishe.

9 Yehowa balungwile Abraame kinyi? “Tuuka mwiumbo dienu na mu kifuko kiobe, ofikye kwiumbo diankakulesha.”) Yehowa tabaadi muleeshe Abraame mbalo ibaadi ayitungu’shi ende nya, nkapenda’shi akyebe nkamuleesha. Kya kumpala, Abraame baadi na kya kuleka eumbo dyabo na bakwabo. Mu bipikwa bya bantu be mu maumbo efunyishe Isaleele, kala kifuko kibaadi na muulo ukata. Bwa’shi muntu alekye bakwabo na ende kula kukile bibaadi mwanda ukile bubi ushibaadi ulombeene kukitshika!

10. Bwakinyi bibaadi bukopo bwa’shi Abraame na Saraayi bafilukye mu Ure?

10 Kufiluka mwiumbo dyabo kubaadi akumutungu kuleka bintu bibungi. Ure baadi eumbo di na bupeta. (Tala kashibo akamba’shi: “ Kibundji kibafilukile Abraame na Saraayi.”) Muyile kukimbuula kwabadi bakimbuule abaleesha’shi mu Ure a kala, mubaadi mashibo alombashe byooso; angi abaadi na tudimbo 12 sunga kukila paapa bwa’shi kifuko na beena mudimo bashaale mwanka, abaadi beele dingi mabwe paashi bealumbuula kalolo mu lupango lushima. Abaadi beele milonda ya meema mu lupango, nkumba, na ma mbalo abadi balumbuule bwa kwalasha butshafu. Tetenkyesha’shi Abraame na Saraayi babaadi bapwe kukula, Abraame baadi na bipwa bikile pa 70 Saraayi namu na bipwa bikile pa 60. Anka bu abikalaa mulume ese e buwa, akumiina’shi mukashi aaye ekale na nshalelo ebuwa, t’akutwanga kantu sunga nkamune, nyi bibaadi abikumiina Abraame bwa mukash’aye Saraayi. Banda kunangusheena bibaadi Abraame na Saraayi abesamba pabitale mudimo wabo ubabebapeele kwi Yehowa, abeyipusha na kwialasheena. Abraame baadi musangale ngofu nsaa ibaadi Saraayi mukumiine uno mudimo! Anka bu Abraame, aye namu bakuminyiine kuleka bintu byooso bibuwa bibaadi mu nshibo yabo.

11, 12. (a) Nkwilumbuula kinyi na mbitshibilo kinyi bibaadi abitungu kwata kumpala kwa kukatuka ku Ure? (b) Mbikunyi by’opwandjikisha efuku dya lwendo lwabo?

11 Kunyima kwa kwata kitshibilo, Abraame na Saraayi abaadi na midimo ibungi ya kukita. Kulumbuula lwendo na kwanya bintu byabo bya lwendo. Nkinyi kyabaadi balombeene kuleka sunga kwata bwa kwenda nakyo mu dyadya eumbo dyabashabauku? Ungi mwanda wi na muulo, nkwiuka muntu abadi balombeene kwenda naye. Tera tabaadi mupwe kununupa, nnanyi baadya kushaala bwa kumupasukila? Abaadi baate kitshibilo kya kwenda naye bwa kumulama mpa na byafu. Tera bakumiinyine mwanda, muyiile bifundwe aye ndjo baadi mutuushe kifuko kyaye mwiumbo dya Ure. Abimweka’shi Tera balekyele lulangwilo lwa ma nkishi. Loota mwipwa (mwipu) a Abraame namu nyi bayile nabo.​—Kib. 11:31.

12 Efuku dya lwendo dibalombane. Banda kunangushena bibaadi bantu bebungye paasha pa kibundji kya Ure ku bitonko bya meema ku namashika’bwê, pabalombeene nsaa lwendo. Mbatentekye bintu ku tubalo na mpunda, mbabungye mikooko, muntu eese a mu kifuko na mwina mudimo mmwimane pa bwaye, na muloo ooso. d Pangi bantu booso bakwete kutala Abraame, abatengyela bwa’shi ebatumine eyi dya kubanga lwendo. Binobino nsaa ibalombana, ababanga lwendo, abalekye Ure bwa losoo.

13. Mbikunyi bi bafubi ba Yehowa lelo uno abaleesha mweneno e mumune na a Abraame na Saraayi?

13 Lelo uno, bafubi ba Yehowa bakwete kwata kitshibilo kya kufiluka bwa kwenda mbalo yabadi na lukalo lwa balungudi ba Bufumu. Bangi abakumiina kulonga ludimi lupya bwa kutamisha mudimo wabo. Sunga’shi abakumiina kukita ungi mushindo wa bulungudi wabashii baubiile. Abitungu kwisumina ingi miloo bwa kwata byabya bitshibilo, kuleka ungi nshaleelo e buwa. Kyakya nyi nkinangu kibuwa bwikashaa, nka bu kya Abraame na Saraayi! Su twaleesha lwalwa lukumiino, twi balombeene kushinkamisha’shi Yehowa etupa bintu bi bungi kukila byabya byatudi bamupe. Ta mulombeene kukutwa kwitufuta pa mwanda wa lukumiino lwetu nya. (Eb. 6:10; 11:6) Baadi mufute Abraame su?

Abaasabuka Efrate

14, 15. Patuula bibaadi lwendo lwa kukatuka ku Ure bwa nkafika ku Harane, bwakinyi Abraame batshile kitshibilo kya kubanda kushaala mu Harane?

14 Kapeelakapeela, bano bantu booso bakwete abende na kwiubidisheena na lwendo lwabo. Banda kupwandjikisha Abraame na Saraayi bakwete kwenda ingi nsaa abakamina ku mpunda ingi nsaa namu be lwa ngwa pamune na bantu, miisambo yaabo ayitweleena na maunga a bintu byabadi bapudikye ku nyema. Kapeelakapeela, sunga mbyabashibaadi baubiile kwenda mu nyendo sunga kwibaka na kupongola tushibo twa mapema mpa na kukwasha Tera taadi mununu bwa kushaala kalolo ku kabalo sunga ku mpunda. Abo nkwenda batadiile kunundu kwa lupese lwa kutunduka, abafwabendanga ku bukunkula bwa mwela wa Efrate. Mafuku akwete nka kwenda abo namu abatungunuka na lwendo lwabo.

15 Ku nfudiilo a byooso, kunyima kwa’bo kutambuka bilometre 960, abafikile ku tushibo twa mu Harane, kibundji kibuwa ki mwishinda adikatukila kutunduka nguba na adyende kupona nguba dibaabadi abakidila kwi ba nsunga. Mwamwa ndjo mubaabadi bemane, abo nkushaala mafuku paapa. Pangi mwanda Tera bakooko, ta mbalombeene kwenda naye kwibula nya.

16, 17. (a) Nkipwano kinyi kibaadi kisangashe Abraame? (b) Mbikunyi bibaadi Yehowa mwelele Abraame mwabi pabaadi ku Harane?

16 Akupu, Tera bafwile na bipwa 205. (Kib. 11:32) Abraame nkupeta bintu bibungi akupu aye nkwibileka dingi pa mwanda wa Yehowa besambile naye dimo. Balushuula dingi mayi abaadi mumulungule ku Ure, na amukumbeesha mpa na ingi milayilo. Abraame akekala “mwilo ukata,” na bifuko byooso bya pa nsenga abikapete myabi pa mwanda waye. (Badika Kibangilo 12:2, 3.) Kipwano kibaadi Yehowa na Abraame kibaadi kinyingishe Abraame bwa kutungunuka na lwendo.

17 Binobino, takudi dingi bintu bikile bungi bya kutwala mwanda Yehowa baadi mwelele Abraame mwabi pabaadi mushaale ku Harane. Atubadika mu Bible’shi abaatshile “bintu byooso bibabadi bapete, na bimunwanga bibaabadi bamune mu Harane.” (Kib. 12:5) Bwa kwikala mwilo, abitungu Abraame apete bintu na bafubi be bungi, twi kwamba’shi kwikala na bantu bakile bungi. Yehowa t’ayikashaa bafubi baaye bu ba mpeta pa bukopo nya, kadi ebapa byabya byabadi nabyo lukalo bwa kulombasha kikyebe ky’eshimba dyaye. Bu bibaadi Yehowa mumunyingishe, Abraame nkutungunuka na kwenda mbalo yashibaadi auku.

Saraayi na Abraame abaadi bapete nkalakashi ibungi pabaabadi balekye nshalelo aabo ebuwa abaabadi naye mu Ure

18. (a) Efuku kinyi dii na muulo ukata mu mwanda wa kipwano ki pankatshi pa Yehowa na mwilo waye? (b) Ngimo myanda kinyi ya muulo ukata ibaadi ikitshikye mwifuku dya 14 dya mweshi wa Nisane kunyima kwa bipwa? (Tala kashibo ke na mutwe wa mwanda awamba’shi: “ Efuku dya 14 mweshi wa Nisane mu Bible.”)

18 Kunyima kwa kutambuka mafuku ebungi kukatuka ku Harane mpa na ku Karkemishe, mbalo ibaadi bano bantu booso basabukye mwela wa Efrate. Pangi yaaya nsaa ndjo ibakitshikile mwanda wa muulo ukata wa ku yaaya ibaadi Efile Mukulu mukitshiine mwilo Waye. Abraame basabukile na bantu babaadi nabo mwifuku dya 14 dya mweshi ubabadi betamine kumongo bu Nisane, mu kipwa kya 1943 kumpala kwa bipungo byetu (K.B.B.). (Efi. 12:40-43) Lupese lwa kuushi ndjo kwi eumbo dibaadi Yehowa mulee bwa kuleesha Abraame. Dyadya efuku, ndjo dibabangile kipwano ky’Efile Mukulu na Abraame.

19. Yehowa balungwile Abraame kinyi, na Abraame babangile kunangusheena ku kinyi?

19 Abraame nkwenda dya kupona nguba, aye nkwimana pa mutshi ukata wa Moree peepi na Sikeme. Kwakwa Abraame nkwisamba dingi na Yehowa. Uno musango mulayilo w’Efile Mukulu ngutale kekelu akakyebe kupyana nsenga. Mbilombeene kwikala’shi Abraame anangusheena bibaadi Yehowa mulee mu Edene, wawa mulayilo ubaadi awakwila “kekulu,” sunga emiino, adikapaasha bantu dingi efuku su? (Kib. 3:15; 12:7) Pangi, babanga kunangusheena’shi e na mudimo ukata w’akyebe kukita pabitale kulombana kwa wawa mulayilo.

20. Mbikunyi bibaadi Abraame muleeshe’shi baadi musangeele kinemo kibaadi Yehowa mumupe?

20 Abraame baadi musangale ngofu pa kutala muulo ubaadi Yehowa mumwate nao. Binyibinyi kwete kwenda na kwifunya na budimu booso, mwanda mu dino eumbo bakii bemushaale kwi beena Kanaana. Abraame bayimeene na ayibakila Yehowa bilambwilo, bya kumpala peepi na mitshi isatu ikata ya Moree, na akupu peepi na Betele. Batekyele Yehowa, aye nkumutumbula pa mwanda wa mulayilo autengyela bekulu baaye. Na pangi alambukisha beena Kanana bamwifunyishe. (Badika Kibangilo 12:7, 8.) Nkya binyi, Abraame baadi mulombeene kupeta nkalakashi ibungi. Kadi tabaadi mwialuule kumongo bwa kutala nshibo ya mu Ure na nshaleelo ebuwa baadi mwanka nya. Baadi mushimikye meeso aaye ku bintu bi kumpala. Mukanda wa Beena-Ebelu 11:10 aulesha bino pabitale Abraame: “Baadi’nka mukulupile kibalo kii na mashibo anyingye, kipwandjikishwe na kibakwe kwi Efile Mukulu nabeene.”

21. Leesha kiukilo kyatudi nakyo kikile kya Abraame pabitale Bufumu bw’Efile Mukulu, na bino abikutakula bwa kukita kinyi?

21 Atwe bakwete kufubila Yehowa lelo uno atuuku myanda ibungi pabitale kyakya kibalo kya mu kifwanyi​—Bufumu bw’Efile Mukulu—kukila Abraame. Atuuku’shi bwabwa Bufumu bukwete kumunana mwiyilu na abukyebe kufudiisha binobino uno ndumbulwilo a myanda e kwanka, na atushinguula’shi mulayilo ubaabadi balee Abraame kala, Kekulu, Yesu Kidishitu, binobino kwete kumunana mu bwabwa Bufumu. Mmwabi kinyi watwikala nawo wa kwimonena na Abraame nsaa y’akasanguka? Na mmuloo kinyi wakekala nawo pa kumona mushindo aukalombasha Yehowa kikyebe ky’eshimba dyaaye bwa bantu mpa na ku tu myanda tupeela? Okumiina kumona apalombasha Yehowa wawa mulayilo su? Mbikile buwa’shi, oyididiile na kwambula Abraame. Ikala na kikudi kya kwisumina ingi miloo bwa kufubila Yehowa, kukokyela, na kuleesha lutumbu bwa midimo yooso ayikupa Yehowa. Su wambula lukumiino lwa Abraame, ‘nshaye na bantu booso basha lukumiino,’ ekala namu nshoobe!

a Kunyima kwa bipwa, Efile Mukulu baadi mwaluule eshina dya Abraame bu Abrahame, adipatuula’shi ‘Nshaye na kisaka kya miilo.’​—Kib. 17:5.

b Mu mushindo umune, Abraame mbamuteemune dingi kumpala kwa bana ba Tera sunga mbyashibaadi mwana a kumpala.

c Kunyima, Efile Mukulu nkushintuula eshina dya Saraayi bu Saraa adipatuula’shi: “Ndalamumba.”​—Kib. 17:15.

d Bantu abatalulaa myanda ya kala abamono’shi mu aa mafuku tababaadi babande kumuna tubalo nya. Ta bee na mushindo wa kwibishinkamisha patooka nya. Kadi Bible aleesha misango ibungi’shi Abraame baadi na tubalo.​—Kib. 12:16; 24:35.