1, 2. Tera te bwai ae e a tia n riki ae te kabanea ni kakawaki n rongorongon rimoa, ao bukin tera bwa e aki kamimi ngkai e aki noraki irouia aomata?

KO A TIA n iaiangoia bwa tera arom ngkana ko maiu n te tai ae e rangi ni bati iai te bitaki nakon te aonnaba? A bati aika iaiangoa anne. Ma iangoa aei: Ngke arona bwa ko maiu n te tai anne, te koaua bwa ko na bae n nori baika kakawaki aika riki ake a karekea te bitaki? Tao ko na aki. N angiin te tai, a aki noraki irouia angia aomata bitaki aika kakawaki aika riki ake a bwaka iai tautaeka nikawai, ake a bati taekaia ake a koreaki ni bokin rongorongon rimoa. A bati rongorongon rimoa ake a taekinaki ni karabaaki n aia ruu ueea, n ruu ni boowi aika onoti, ke n aobitin te tautaeka. Ma e ngae n anne, a rotaki maiuia aomata aika mirion ma mirion ni bitaki akanne.

² Ma tera aron te bwai ae e a tia n riki n te aonnaba ae te kabanea ni kakawaki? E a tia n rotii maiuia aomata aika mirion ma mirion. Ma a aki nora rikina aomata. Ti bon taekina ikai bungiakin ana Tautaeka n Uea te Atua i karawa, ae te tautaeka iroun te Mesia are e a kamani beritanaki ae e na waekoa ni katoka te waaki ae ngkai i aon te aba. (Wareka Taniera 2:34, 35, 44, 45.) Kioina ngkai a aki nora bungiakin te tautaeka ae kakawaki aei aomata, ti riai n iangoia bwa e karabaa te bwai ae riki aei Iehova mairouia aomata? Ke e a kamani katauraoiia ana aomata aika kakaonimaki ni koaua imwaini bungiakin te tautaeka? Ti na noria.

3-5. (a) Antai “te tia uota taekan te berita” ae taekinaki ni Maraki 3:1? (b) Tera ae e na riki imwain ae e roko n te tembora “te tia uota taekan te berita”?

³ E a kamani baireia mangkoa Iehova bwa e na katauraoiia ana aomata imwaini bungiakin te Tautaeka n Uea ae kairaki iroun te Mesia. N te katoto, iangoa te taetae ni burabeti ni Maraki 3:1, ae kangai: “Noria! I kanakoa au tia uataeka, ao e na kaitiaka te kawai imwaiu. Ao te Uea ae koaua are kam ukoukoria, e na rina n roko n ana tembora. Ao e na roko te tia uota taekan te berita, are kam rangi ni kimwareirei irouna.”

⁴ Ni kakoroani bukina ni boong aikai, e roko n ningai Iehova ae “te Uea ae koaua” n tuoia te koraki ake a beku ni katawanangin te tembora n taamnei i aon te aba? E kabwarabwaraaki n te taetae ni burabeti aei bwa e na roko Iehova ma “te tia uota  taekan te berita.” Ae taekan antai? Akea riki bwa tii te Uea ae te Mesia ae Iesu Kristo! (Ruka 1:68-73) E na tuoia teuaei ana aomata te Atua i aon te aba ao ni kaitiakiia ngkai te tia Tautaeka ngaia ae boou ae kateaki.—1Bet. 4:17.

⁵ Ma antai te “tia uataeka” are temanna, are e moan taekinaki ni Maraki 3:1? E na bae ni kaoti te aomata ae taetae ni burabetinaki aei imwain okini ma tikun te Uea ae te Mesia. I nanon tatabebwi te ririki imwain 1914, iai ae e “kaitiaka te kawai” imwain te Uea ae te Mesia?

6. Antai ake a riki bwa te “tia uataeka” are taetae ni burabetinaki, ake a roko moa bwa a na katauraoiia ana aomata te Atua nakoni baike a na riki imwaia?

⁶ Ti na nori kaekaan titiraki akanne n rongorongoia rimoa ana aomata Iehova ae kaunganano ni boong aikai rinanon te boki aei. E kaotaki n rongorongon rimoa aei bwa n raabanen te ka-19 n tienture, ao e rikirake te kurubu ae uarereke ae kaainaki irouia Kristian ni koaua. A otinako mai buakoia koraki aika bati aika aongkoa Kristian ngaiia. A aranaki kaain te kurubu anne bwa Taan Reirei n te Baibara. Te koraki ake a kairiri i buakoia aika Charles T. Russell ao raona ni beku, a bon riki bwa te “tia uataeka,” are e a kaman taekinaki are anganga te kairiri ni kaineti ma te onimaki nakoia ana aomata te Atua ao ni katauraoiia nakoni baike a na riki imwaia. Ti na rinanoi aanga aika aua ake e karaoi te “tia uataeka.”

7, 8. (a) I nanon 1800 tabun, antai ake a moana kaotaraean te kewe ni kaineti ma te reirei ae te taamnei ae aki mamate? (b) Baikara reirei riki tabeua aika kewe ake a kaotaraei C. T. Russell ma raona ni beku?

⁷ A tataroakina kairaia Taan Reirei n te Baibara aikai mairoun Iehova n aia tai n ukeuke, a inanoi iai, a botii aia iango, ao a boretii reirei aika eti. Ni waakinakon taian tienture ao a a tia kaain Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia ni mena i nanon te rotongitong ni kaineti ma te onimaki. A bati aia reirei aika boboto i aon aia koaua ma aia mwakuri beekan. Te katoto ae kakawaki bon te reirei ae te taamnei ae aki mamate. Ma i nanon 1800 tabun, a nenera te reirei anne tabeman taan reirei ni koaua n te Baibara, ao a noria bwa e aki boutokaaki man ana Taeka te Atua. A korei reirei aikai Henry Grew, George Stetson, ao George Storrs, ao a ninikoria ni kabwarabwarai, ni kaotaraea ana kewe Tatan. * N tokina ao e a korakora rotakini maiuia C. T. Russell ma raona ni beku, n aia mwakuri.

⁸ A noria kaain te kurubu ae uarereke aei ae Taan Reirei n te Baibara bwa reirei ake tabeua ake a irekereke ma taekan te taamnei ae aki mamate, a kamangaoa te iango ao a kairua, n aron te reirei ae a na bane aomata aika raoiroi n nako karawa ao te reirei ae kammarakan taamneia aomata aika buakaka aika aki mamate iroun te Atua n te ai ni moone n aki toki. A ninikoria Russell ma raona ni beku ni kaotaraei keewe aikai ni kaongora aika rangi ni bati, ni booki, ni booki aika uarereke, n turaeki, ao ni kabwarabwara aika boreetiaki.

9. E kangaa te Zion’s Watch Tower ni kaotaraea bwa e kairua te reirei ae te Temanna n Teniman?

⁹ N aron naba anne, a kaotaraea Taan Reirei n te Baibara bwa e kairua te reirei ae te Temanna n Teniman ae e karineaki irouia aomata aika bati. N 1887 ao e taekinaki ae kangai n te Zion’s Watch  Tower: “E rangi ni mataata n te Baibara te kaokoro i marenan Iehova ao ara Uea ae Iesu ao ni kaineti ma te koaua are temanna irouia bon te Tama ao are temanna te Nati.” E taekinaki n te kaongora anne bwa e rangi ni kamimi ngkai “e a rangi n taabangaki butimwaean te reirei ae te Temanna n Teniman irouia aomata, ao e a riki bwa te reirei ae rangi ni kakawaki irouia. Ngkai e a riki anne ao e teretere iai bwa a rangi ni matunako Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia ni kaineti ma te onimaki, ao e a reke iai ana tai Tatan ni kabutaanako te reirei ae kewe aei.”

10. E kangaa te Taua-n-Tantani ni kotea 1914 bwa te ririki ae kanikinaeaki?

¹⁰ N aron ae e kateretereaki n atun te maekatin ae te Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, e rangi n irekereke ma taetae ni burabeti aika kaineti ma okin ao tikuni Kristo. A noria taani kabiraki aika kakaonimaki ake a korei kaongora n te maekatin anne, bwa ana taetae ni burabeti Taniera ae taekan “taai aika itiua” e irekereke ma taini kakoroani bukin ana kantaninga te Atua aikai ni kaineti ma te Tautaeka n Uea iroun te Mesia. A a kamani kotea 1914 man 1870 tabun bwa te ririki are a na toki iai taai akana itiua akanne. (Tan. 4:25; Ruka 21:24) E ngae ngke a aki ota raoi tarira n taai akanne ni kakawakin te ririki ane  kanikinaeaki anne, ma a bon tataekini naba baike a atai n taabo ake a raroanako, ao ti rotaki naba n aia mwakuri.

11, 12. (a) Antai ake e kamoamoaia Brother Russell ni kaineti ma baike e angareirei iai? (b) Tera aroni kakawakin te mwakuri are a karaoia Russell ma raona akekei tatabebwi te ririki imwain 1914?

¹¹ A aki kani kamoamoaaki Russell ma raona ake a kakaonimaki akekei, ibukini kaotaraean ao karekean te ota i aoni koaua aika kakawaki aikai. Ma e kamoamoaia riki Russell te koraki ake a a kamani waaki imwaina. Ma ae moamoa riki, e kamoamoaa Iehova ae te Atua, are boni ngaia ae reiakinia Ana aomata te bwai ae a bon riai n ataia. E teretere bwa Iehova e kakabwaiaa aia kakorakora Russell ma raona akekei, n raumeaa te koaua man te kewe. Ni waakinakon taian ririki ao a a rangi ni kaokoro riki ma Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia.

¹² E kamimi aia mwakuri mwaane aika kakaonimaki aikai ni boutokai raoi reirei aika koaua tatabebwi te ririki imwain 1914! Ngkana ti ururing rikaaki ao e taekinaki ae kangai n te boki ae The Watch Tower and Herald of Christ’s Presence ae bwain Nobembwa 1, 1917: “Mirion ma mirion ni boong aikai aika inaomata mani karawawataakia n te maaku ae nako man te reirei ae taekan te ai ni moone ao reirei riki tabeua aika kewe . . . E moanaki rikiraken te Koaua e raka i aon abwi te ririki n nako, ao e bon tabe naba n rikirake ao e na teimatoa ni karokoa ae e buta te aonnaba. Ao a bae naba ni kataia taani kaitaraa n totokoa rikiraken te Koaua n te aonnaba.”

13, 14. (a) E kangaa te “tia uataeka” ni buoka katauraoan te kawai ibukin te Uea ae te Mesia? (b) Tera reireiara mairouia tarira ake a maiu tebubua tabun te ririki n nako?

¹³ Iangoa aei: Te koaua bwa a na tauraoi aomata imwaini moanakin okini ma tikuni Kristo, ngkana a aki ataa kaokoron Iesu ma Tamana ae Iehova? A na aki! A na aki naba tauraoi ngkana a iangoia bwa te aki mamate bon te bwai ae e a bon reke naba irouia aomata nako, ao tiaki te bwaintangira ae rangi ni kakawaki ae a anganaki taan rimwini Kristo ake tii tabeman ake a toua mwini mwanekana. A na aki naba ngkana a iangoia bwa e kammarakiia aomata te Atua n te ai ni moone n aki totoki n akea kantaningaan te kamaiuaki! Akea te nanououa bwa e boni katauraoa te kawai te “tia uataeka” ibukin te Uea ae te Mesia!

¹⁴ Ao tera arora ni boong aikai? Tera reireiara mairouia tarira ake a maiu tebubua tabun te ririki n nako? Ti riai naba ngaira n riki bwa taani wareware aika ingainga ao taan reiakina ana Taeka te Atua. (Ioa. 17:3) E bia teimatoa n rikirake rinin kanara ni kaineti ma te onimaki, ngkai e a tabe ni bakitaia riki te aonnaba ae kanibwaibwai aei ni kaineti ma te onimaki!—Wareka 1 Timoteo 4:15.

15. Tera ae e rikirake otaia iai taan Reirei n te Baibara? (Nora naba te kabwarabwara mai nano.)

¹⁵ A angareirei Taan Reirei n te Baibara bwa a riai ni kitanaki Aaro aika aki koaua. N 1879 ao e taekinaki te “Aro ni Baburon” n te Taua-n-Tantani. E taekinaki iai te Aro ni Katorika n Rom? A iangoa Baburon kaain te Aro ni Boretetanti i nanon tienture aika bati bwa bannan te taetae ni burabeti n te Baibara. Ma e rikirake otaia Taan Reirei n te Baibara bwa Aaro ni kabane ake aongkoa Kristian ngaiia, a irekereke ma “Baburon” ae ni boong  aikai. Bukin tera? Ibukina bwa a bane n angareirei i aon reirei aika kewe n aron ake a maroroakinaki mai eta. * Imwina riki ao a a tabe ni kaineti riki ara boki nakoia aomata aika raoiroi nanoia aika kaain te Aro ni Baburon bwa tera ae a riai ni karaoia.

16, 17. (a) A kangaa ni kaumakaki aomata n te Millennial Dawn Volume III ao n te Taua-n-Tantani bwa a na kitana te Aro ae kewe? (b) Tera te bwai ae kamamaarai kauring rimoa akanne? (Nora te kabwarabwara mai nano.)

¹⁶ N te katoto, n 1891 ao e maroroakinaki n te Millennial Dawn Volume III taekan rawan te Atua nakoni Baburon ae ni boong aikai, ao e taekinaki iai bwa te koraki ni kabane aika “aki inanoi ma ana reirei ao ana mwakuri aika kewe, a a tuangaki ngkai bwa a na kaokoroia ma ngaia.”

¹⁷ N Tianuare 1900 ao e anga te reirei ni kairiri te Taua-n-Tantani nakoia te koraki ake a boni mena naba araia n Aaro aikai bwa a na iangoa kabwarabwaraan aroia, ni kangai, “I inanoi ma te koaua, ao I a aki bati ni kakaaei taromauri ake tabeua.” E tabekaki te titiraki ae kangai n te kaongora aei: “Ma e eti ae e na otinako mai Baburon iterara teuana ao iterara are teuana e tiku? Aei te aeka n ongeaba ae tangiraki . . . ae kukurei iai te Atua ao e butimwaeia? Bon tiaki. Te aomata [are kaain te Aro teuana] are berita nakon te botaki n Aro arei ngke e kaainna, e riai ni kakaonimaki ni maiuakini bwaai ni kabane ake a irekereke ma ana berita ni karokoa ae e . . . a kakoauaaki bwa e aikoa kaainna ke e a katoka kaainakina.” E rikirake ni korakora te waaki anne ni waakinakon te ririki. * A riai ana toro Iehova ni katoka reitakia ma te Aro ae kewe.

18. Bukin tera ngkai a riai aomata n otinako mani Baburon ae Kakannato?

¹⁸ Ngke arona bwa a aki kaokiokaki aeka ni kauring aikai ibukin te otinako mai Baburon ae Kakannato, a na iai tooro aika katauraoaki aika kabiraki i aon te aba, aika a na kaaina ana rabwata Kristo are e a tibwa riki bwa te Uea? E na bon akea, bwa tii Kristian ake a kainaomataaki mai aani Baburon ae a kona n taromauria Iehova “n te taamnei ao n te koaua.” (Ioa. 4:24) Ti motinnanoia naba ni boong aikai bwa ti na teimatoa ni kainaomataaki man te Aro ae kewe? Ti bia teimatoa n ongeaba n te tua ae kangai: “Au aomata, kam na otinako mai nanona”!—Wareka Te Kaotioti 18:4.

19, 20. E kangaa te Taua-n-Tantani ni kaungaia ana aomata te Atua bwa a na botaki n taromauri?

¹⁹ A angareirei Taan Reirei n te Baibara bwa a riai ni kaai n ikotaki raao n te onimaki ibukin te taromauri. E aki tau tii te otinako man te Aro ae kewe irouia Kristian ni koaua. E kakawaki naba bwa e na iraki waakin te taromauri ae itiaki. E a kamani kaungaunga te Taua-n-Tantani ni moa mani katotona ake a otinako rimoa nakoia taani wareware bwa a na botaki n taromauri. N te katoto, e taekinna Brother Russell n Turai 1880 ni mwanangana teuana, bwa a kaunganano taiani bobotaki ake a a tia ni waaki. E kaumakiia ngkanne taani wareware bwa a na karokoi aia beeba aika kaota aron rikirakeia, ae tabeua iai a na boreetiaki n iteranibaan te maekatin anne. Tera bukina? “Ti na bane n noria bwa . . . e na kangaa te Uea ni karikirakeingkami, ngkana kam kateimatoa ami bobotaki ma te koraki ake a onimaki.”

 ²⁰ N 1882 ao e boreetiaki n te Taua-n-Tantani te kaongora ae atuna “Kaai ni Bobotaki.” A kaumakaki Kristian n te kaongora aei bwa a na kakaraoa aia botaki “ibukini kabwaiaia, kaungaaia, ao kakorakoraaia.” E koreaki iai ae kangai: “E aki kakawaki bwa e na iai ae e reirei ke ae iai ana tarena i buakomi. Kam na bane n uotii ami Baibara, ami beeba, ao ami bentira, ao kamanena te ibuobuoki man te boki ae te Concordance, . . . n aron ae kam konaa. Rinea te taeka teuana, bubutii kairami n te Taamnei bwa kam aonga n ota iai, ao warekia, iangoia, kabotaua te kibu teuana ma teuana, ao ane kam na boni kairaki iai nakon te koaua.”

21. Tera te katoto are a kateia kaain te ekaretia i Allegheny i Pennsylvania, ni kaineti ma te bobotaki ao kawakinaia kaain te ekaretia?

²¹ E mena kautun aia botaki Taan Reirei n te Baibara i Allegheny i Pennsylvania n te U.S.A. A katea iai te katoto ae raoiroi ngke a ongeaba n te reirei ni kairiri ae kairaki koreana n Ebera 10:24, 25 (Warekia) ao a kaai ni bobotaki. E maan imwina ao e a uringi kaakaeani botaki ngke e uarereke te tari ae e a kara ae Charles Capen. E korea ae kangai: “I teimatoa n uringa te kibu teuana ae beeniaki i aon oon ana tabo n runga te Totaieti. ‘Tii temanna ami tia Reirei, ao taari ngkami ni kabane.’ E a bon tetei naba n au iango te kibu aei bwa akea te kakaokoroaki irouia  mataniwi ao aomata nako i buakoia ana aomata Iehova.” (Mat. 23:8) E uringi naba Brother Capen botaki aika kammwakura te iango ma ni kaunganano, ao ana kakorakora Brother Russell ni kawakinia kaain te ekaretia n tatabemania nako.

22. Tera aroia aomata aika kakaonimaki nakon te kaungaunga ibukini kaakaeani botaki ni Kristian, ao tera reireiara mairouia?

²² A kakairi n te katoto aei aomata aika kakaonimaki ao n te kaetieti are iai. A a tei ekaretia n iteran Amerika ake tabeua, n aron Ohio ao Michigan, ao ai Amerika Meang ni kabutaa ma aaba riki tabeua. Iangoia: A kona n tauraoi aomata aika kakaonimaki nakon okini ma tikuni Kristo, ngke arona bwa a aki kataneiaaki bwa a na ongeaba n te reirei ni kairiri are kairaki koreana, ae a na bobotaki n taromauri? A na bon aki! Ao tera arora ni boong aikai? Ti riai ni motikia bwa ti na kakaonimaki ni kaakaei botaki n taromauri, n ukeri nako aanga ake ti na kaai n taromauri iai, ao n ikaungaunga i marenara ni kaineti ma te onimaki.

23. E kangaa ni kamatataaki n te Taua-n-Tantani bwa a riai taani kabiraki ni kabane n uarongorongoa te koaua?

²³ A angareirei Taan Reirei n te Baibara bwa a riai n uarongorongoa taekan te koaua taani kabiraki ni kabane. N 1885 ao e koreaki ae kangai n te Taua-n-Tantani: “Ti aki riai ni mwaninga are a kabiraki taani kabiraki ni kabane bwa a na uarongorongo (Ita. 61:1), ao a weteaki nakon te mwakuri ni minita.” E oti te kaungaunga aei n te maekatin ae otinako n 1888: “E mataata mwiokoara . . . Ngkana ti aki tabeakinna ma ni karekea aonara, ao bon tooro aika taningaroti ngaira, ao ti a kaotia iai bwa ti aki tau nakon te nakoa ae rietata are ti weteaki nako iai.”

24, 25. (a) Tera aron Russell ma raona ni beku ni karaoa ae bati riki nakon ae tii kaungaaia aomata bwa a na uarongorongo? (b) E kangaa te bwaiania temanna ni kabwarabwaraa ana mwakuri “n taai ake e karako iai te kaa”?

 ²⁴ A karaoa ae bati riki Brother Russell ma raona ni beku nakon ae tii kaungaaia aomata bwa a na uarongorongo. A karaoi naba turaeki aika aranaki bwa Bible Students’ Tracts, ake a aranaki naba imwina riki bwa Old Theology Quarterly. A karekei baikai taani wareware n te Taua-n-Tantani bwa a na tibwatibwai nakoia aomata n akea boona.

²⁵ A aranaki bwa bwaiania te koraki ake a kabanei korakoraia n te mwakuri ni minita ni kabwanina aia tai. Charles Capen are taekinaki mai mwaina bon temanna i buakoia. E ururing imwina riki ni kangai: “I kamanenai mwaabe ake a reke man te United States Government Geological Survey bwa N na kairaki iai ni karaoan te aono i Pennsylvania. A kaotaki kawai ni kabane ni mwaabe aikai, bwa e na bebete iai te roko n taabo nako n te rianna. N tabetai I kabooa tangoan te kaa ae katikaki iroun te aoti bwa I aonga n ninikiri booki aika taian Studies in the Scriptures. I a karekei oota ibukini booki aikai mairouia aomata ni mwanangau rinanon te aba ae maanna tenibong. I momotirawa ao n titiku n te tairiki irouia taan ununiki. Akanne bon taai ake e karako iai te kaa.”

26. (a) E aera ngkai a riai ana aomata te Atua n ira te mwakuri n uarongorongo bwa a aonga n tauraoi imwain ana tautaeka Kristo? (b) Baikara titiraki ae ti wanawana ngkana ti bon titirakinira iai?

²⁶ E kainnanoaki te ninikoria ao te ingainga ni kaineti ma aeka n uarongorongo akanne n taai ake ngkoa. A na tauraoi Kristian ni koaua imwain ana tautaeka Kristo ngke arona bwa a aki reireinaki kakawakin te mwakuri n uarongorongo? A na bon aki! E na bon riki te mwakuri anne bwa te bwai ae rianako n okini Kristo ma tikuna. (Mat. 24:14) A riai ana aomata te Atua n tauraoi ni kabotoi maiuia i aon te mwakuri ni kakamaiu anne. Ni boong aikai ao ti wanawana ngkana ti titirakinira ni kangai: ‘E boboto maiuu i aon te mwakuri n uarongorongo? I taona nanou bwa I aonga ni kabatiaa riki karaoan te mwakuri anne?’

27, 28. Tera are e noria te abotoro Ioane n te miitara, ao tera aron Tatan ma ana taimonio ni kaineti ma bungiakin te Tautaeka n Uea?

²⁷ N tokina ao e a roko te ririki ae kakawaki ae 1914. N aron are ti maroroakinna ni moan te mwakoro aei, bon akea aomata aika nora te bwai ae kamimi ae riki i karawa aei. Ma e anganaki te abotoro Ioane te miitara ae kabwarabwarai bwaai n te aro ni kaikonaki. Iangoa aei: E nora Ioane “te kanikina i karawa ae rianako arona.” E bikoukou te aine ae mena i karawa ae taekan ana botaki i karawa te Atua, ao e bungia natina ae te mwaane. Ti tuangaki bwa te teei ae te kaikonaki aei, e nang riki bwa te tia “kaiririia natannaomata ni kabane n aron te tia kawakintiibu ae iai okona ae te biti.” Ma ni bungiakin te teei aei ao e “buritaki . . . n uotakinako nakon te Atua ao nakon ana kaintokanuea.” E taku te bwanaa ae korakora i karawa: “E a roko ngkai te kamaiu mairoun Atuara ma mwaakana ao ana Tautaeka n Uea, ao mwaakan ana Kristo.”—TeKao. 12:1, 5, 10.

²⁸ Akea te nanououa bwa Ioane e nora n te miitara bungiakin te Tautaeka n Uea ae kairaki iroun te Mesia. E boni mimitong te bwai ane riki anne, ma a aki bane ni kukurei iai te koraki. A buaka Tatan ma ana taimonio ni buakania anera aika  kakaonimaki, ake a mena i aan ana kairiri Mikaere, ke Kristo. Tera mwina? Ti wareka ae kangai: “E a tewenakoaki te rakon are korakora, are te naeta nikawai, are arana te Riaboro ao Tatan, are e burebureiia kaain te aonnaba ni kabutaa. E tewenakoaki nakon te aonnaba, ao a tewenakoaki naba ana anera ma ngaia.”—TeKao. 12:7, 9.

29, 30. Imwini bungiakin te Tautaeka n Uea ae kairaki iroun te Mesia, tera aron te bitaki (a) n te aonnaba? (b) i karawa?

²⁹ N te tai ae maan imwain 1914 ao a taku Taan Reirei n te Baibara bwa e na moanaki tain te kangaanga n te ririki ane kanikinaeaki anne. Ma n te tai anne a aki kona n ataa aroni korakoran te kangaanga ae e na riki ni kakoroani bukin te taetae ni burabeti anne. E na moana ngkanne ana waaki Tatan ae e na korakora rotakia iai te botannaomata n aron ae kaotaki n ana miitara Ioane ae kangai: “E na reke kain aon te aba ma marawa, ibukina bwa e a tia n ruo te Riaboro nakoimi, ao e a korakora unna ngkai e ataia bwa e a kimototo ana tai.” (TeKao. 12:12) N 1914 ao e moanaki te moani buaka n te aonnaba, ao e noraki ni kabutaa te aonnaba kakoroani bukini kanikinaean okini ma tikuni Kristo ni mwaakana n uea. E a moanaki ‘kabaneani bongin’ te waaki ae ngkai i aon te aba.—2Tim. 3:1.

³⁰ Ma e ngae n anne, e a boo atin te kimwareirei i karawa. A kakioakinako n aki toki Tatan ma ana taimonio. E warekaki ae kangai n ana rongorongo Ioane: “Mangaia ae kam na kimwareirei n aei, ngkami aika taiani karawa ao ngkami aika kam maeka iai!” (TeKao. 12:12) Ngke e a tia ni kaitiakaki karawa ao ni kaueaaki Iesu, ao e a tauraoi ngkanne te Tautaeka n Uea iroun te Mesia ni waaki ibukia ana aomata te Atua aika i aon te aba. Tera ae e na karaoia? N aron are ti noria ni moan te mwakoro aei, ao Kristo are “te tia uota taekan te berita,” e na moan riki bwa te tia kaitiakiia ana toro te Atua aika i aon te aba. Tera ae nanonaki n anne?

31. Tera are e a kaman taekinna Maraki ni kaineti ma te tai ni kaitiaki, ao e kangaa te taetae ni burabeti anne ni kakororaoaki? (Nora naba te kabwarabwara mai nano.)

³¹ E a kaman taekinna Maraki bwa e na aki bebete te mwakuri ni kaitiaki. E korea ae kangai: “Antai ae e na tauraoi n te bong are e na roko iai, ao antai ae kona n tei ngkana e kaoti? Bwa e na riki bwa ai aron ana ai te tia kaitiakii biiti ao aia tobu taani kaitiakii kunnikai.” (Maraki 3:2) Ai boni koauara taeka akanne! Ni moa man 1914, ao a a kaaitara ana aomata te Atua aika i aon te aba ma kataaki ao kangaanga aika korakora aika kaoti teuana imwin teuana. Ngke e a rikirake ni korakora te Moani Buaka are Kabutaa Aonnaba, ao a bati Taan Reirei n te Baibara aika rinanon te bwainikirinaki ae korakora ao te kabureaki. *

32. Tera te mangao i nanon te botaki are a karawawataaki iai ana aomata te Atua imwin 1916?

³² Ao e riki naba te mangao i nanon te botaki. E mate Brother Russell n 1916 ngke ai tibwa 64 ana ririki, ike e a karika te buannano irouia ana aomata te Atua aika bati. E kaotaki ni matena bwa iai tabeman ake e a tia n rangi ni moanibwai irouia te mwaane ae tii temanna aei ae moanibaan te raoiroi aroarona. E ngae ngke e aki tangiria Brother Russell bwa e na karineaki, ma  a bati ake a rangi ni kabatiaa karineana kaanga ai aron ae a taromauria. A bati ake a iangoia bwa te kaotioti ibukin te koaua are tabe ni waaki, e toki ni matena, ao iai tabeman ake a maraki nanoia ao a rawa ni kakorakoraia ni waakinako. A a reke taan tannako man te koaua man te waaki anne ao e a bwenaua iai te botaki.

33. A kangaa ni kataaki ana aomata te Atua ni baike a kantaningaaki ake a aki koro bukia?

³³ Te kataaki naba teuana boni baike a kantaningaaki ake a aki koro bukia. E ngae ngke e a tia ni kotea 1914 te Taua-n-Tantani bwa te ririki ae e na toki iai Aia Tai Tientaire, ma a tuai n ota raoi taari bwa tera ae e na riki n te ririki anne. (Ruka 21:24) A iangoia bwa n 1914, ao e na kairiia taani kabiraki Kristo ake a riki bwa kaanga buuna nako karawa bwa a na tautaeka ma ngaia ikekei. A tuai n ataaki raoi taiani kantaninga aikai. N raabanen 1917, ao e a katanoataaki n Te Taua-n-Tantani bwa e na bane te mwakuri n tai ae maanna 40 te ririki n tain te abue n 1918. Ma e aki toki te mwakuri n uarongorongo. E teimatoa n rikirake imwin naba bwakanakon te tai anne. E taekinaki n te maekatin bwa e bon toki te tai n tai ma e reitinako te tai ni karemrem. A bati ake a aikoa beku ibukin Iehova bwa a bwara nanoia.

34. Tera te kataaki ae korakora ae waaki n 1918, ao e aera ngkai a iangoia kaain Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia bwa a a “mate” ana aomata te Atua?

³⁴ E waaki te kataaki ae korakora n 1918. E a kabureaki J. F. Rutherford are onea mwin C. T. Russell ni kairiri i buakoia ana aomata te Atua. E a kabureaki ma taari aika itiman aika mwiokoaki. A kabureaki n te aro ae aki eti n te tai ae maan ni karabuutin te tautaeka i Atlanta i Georgia n te U.S.A. E taraa n aki waaki raoi aia mwakuri ana aomata te Atua i nanon tabeua te tai. A bati mataniwin Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia ake a kimwareirei. A kantaningaia bwa a a “mate” Taan Reirei n te Baibara aika taani karika te kangaanga aikai, ngkai a a kabureaki “taani kairiri,” e a kainaki kautun aia botaki i Brooklyn, ao e a kaitaraaki te mwakuri n uarongorongo i Amerika ao i Eurobe. (TeKao. 11:3, 7-10) Ai boni kairuara naakai!

35. E aera ngke e kariaia Iesu rikini kangaanga ni karawawataia taan rimwina, ao tera are e karaoia ni buokiia iai?

³⁵ A aki ataia taani kairiribai nakon te koaua bwa e kariaia Iesu rikini kangaanga aikai ni karawawataia ana aomata, tii ibukina bwa e a tekateka ngkai Iehova “bwa te tia kaitiaka te tirewa.” (Maraki 3:3) A koaua raoi Iehova ma Natina bwa a na otinako akana kakaonimaki man taiani kataaki akana karuanikai akanne, a na kaitiakaki, ao a na tau raoi ibukin te beku iroun te Uea. E teretere bwa ni moa man 1919, ao e a tia te Atua rinanon taamneina ni karaoi baika a iangoi taani kairiribai nakoia ana aomata bwa a aki kona n riki. A a manga kakorakoraaki ake a kakaonimaki! (TeKao. 11:11) N te tai anne ao e a kakororaoa Kristo te bwai ae rangi ni kakawaki ni kaineti ma kanikinaeani kabaneani boong. E mwiokoa “te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana,” ae te kurubu ae uarereke ae kaaina mwaane aika kabiraki aika kairiri i buakoia ana aomata te Atua, bwa a na karorokoa te amwarake ni kaineti ma te onimaki n taina ae riai.—Mat. 24:45-47.

36. Tera ae e kaotia bwa a a manga kakorakoraaki ana aomata te Atua ni kaineti ma te onimaki?

 ³⁶ A bwara man te karabuuti Brother Rutherford ma raona akekei ni Maati 26 n 1919. E waekoa ni baireaki karaoan te bwabwaro ae boo n te namwakaina ae Tebetembwa. A waakinaki babaire ni kaineti ma karaoan te kauoua ni maekatin, ae e na aranaki bwa The Golden Age. Bon raon te Taua-n-Tantani ae katauraoaki ibukin te mwakuri ni minita. * E noraki naba n te ririki anne moani katoton te Bulletin, ae aranaki ngkai bwa te boki n reirei ae Maiura ni Kristian ao Ara Mwakuri ni Minita. Ni moa man te moantai ao e aki toki n riki bwa bwaini boutokaan te mwakuri ni minita. Akea te nanououa bwa ni moa man 1919, e a moanibwaiaki riki te mwakuri ni kawara te auti teuana ma teuana.

37. A kangaa tabeman ni kaotia bwa a aki kakaonimaki ni koaua n ririki ake imwin 1919?

³⁷ E teimatoa te mwakuri n uarongorongo ni kaitiakiia ana toro Kristo, bwa a aki kukurei ni karaoa te mwakuri ae kainnanoaki iai te nanorinano aei te koraki ake a kamoamoa ao ni kainikatonga ake a mena i buakoia. Te koraki ake a aki kan ibuobuoki n te mwakuri, a karaureakinako ma ake a kakaonimaki. N ririki ake imwin 1919 ao a a maraki nanoia naake a aki kakaonimaki ni koaua ao a uarao ao a kabuakaka, ao a irania naba taani bwainikirinia ana toro Iehova aika kakaonimaki.

38. Ti kangaa ni kataubobongaaki man nanakoraoin aia waaki ao totokanikaia taan rimwini Kristo i aon te aba?

 ³⁸ Ma n aki ongei waaki akanne, a teimatoa taan rimwini Kristo i aon te aba ni maiureirei ao n rikirake n te onimaki. Ti kataubobongaaki man nanakoraoin aia waaki ao totokanikaia, bwa ti na kakoauaa ae e a kairiri ana Tautaeka n Uea te Atua! Bon tii man ana boutoka ae teimatoa te Atua ao ana kakabwaia, are e roko iroura rinanon Natina ao te Tautaeka n Uea iroun te Mesia, ae a kona iai aomata aika aki kororaoi aikai n totokanikai i aon Tatan ao i aon te waaki ae buakaka ae ngkai i aon te aba!—Wareka Itaia 54:17.

39, 40. (a) Baikara bwaai tabeua aika kakawaki n te boki aei? (b) Tera ae e kona n reke iroum man reiakinan te boki aei?

³⁹ Ni mwakoro aika imwina ao ti na neneria bwa tera ae e a tia ni kakororaoia ana Tautaeka n Uea te Atua i aon te aba, i nanon tebubua te ririki imwini bungiakina i karawa. E na kabwarabwaraaki ni mwakoron te boki aei te mwakuri teuana ma teuana ae karaoaki i aon te aba ibukin te Tautaeka n Uea. Ni mwakoro nako ao iai te bwaoki ni kauring ae e na buokira n tuoira n tatabemanira nako bwa tera aron onimakinan te Tautaeka n Uea iroura. N taiani kabanea ni mwakoro ao ti na maroroakinna bwa tera ae ti na kariaa ngkana e a roko te Tautaeka n Uea n te tai ae e a kaan ngkai, bwa e na kamaunaia aika buakaka ao ni karokoa te bwaretaiti ae te aonnaba. Ko na kangaa ni kakabwaiaaki man reiakinan te boki aei?

⁴⁰ E kan uruana onimakinan ana Tautaeka n Uea te Atua iroum Tatan. Ma e kani kakorakoraa am onimaki Iehova bwa ko aonga ni kamanoaki iai ao n teimatoa ni korakora. (IEbe. 6:16) Ngaia are ti kaumakiko bwa ko na reiakina te boki aei ma n tataroakinna. Teimatoa n titirakiniko ni kangai, I onimakina raoi ana Tautaeka n Uea te Atua ke I aki?’ Ngkana e korakora raoi onimakinan te Tautaeka n Uea iroum, e na bae n akea te bwai ae e na kona n uruana am onimaki ao ko na kakaonimaki ni boutokaa te Tautaeka anne, ao ko na ooa naba te tai are a nangi bane iai aomata aika maiu ni kakoauaa bwa e a kairiri ana Tautaeka n Uea te Atua!