1, 2. Nĩ ũalyũku wĩva mũnene vyũ ũla waaĩthĩwa ĩũlũ wa nthĩ, na nĩkĩ ti ũsengyʼo kana andũ mayaaona maũndũ ala matumie ũalyũku ũsu wĩthĩwa?

 WAAĨKŨLYA ũndũ maũndũ matonya kwĩthĩwa mailyĩ takeka waĩ vo ĩvinda ya ũalyũku mũna mũnene? Andũ aingĩ nĩmekũlasya ũu. Ĩndĩ kwasũanĩa: Takeka waĩ vo ĩvinda ya ũalyũku ũsu mũnene, nĩwĩthĩwa waaona maũndũ ala matumie ũalyũku ũsu wĩthĩwa? Nĩvatonyeka ũkalea kũmona. Kwa ngelekanyʼo, mavinda maingĩ maũndũ ala matumaa mosumbĩ mavalũka, na ĩtina maũndũ asu mayĩsa kũandĩkwa mavukunĩ ma isitoli, maneeneawa kĩmbithĩnĩ. Ũu nĩ kwasya kana, maũndũ maingĩ ala matumaa kwĩthĩwa na ũalyũku mũnene, ta kũvĩndũa silikalĩ, maneeneawa kĩmbithĩnĩ na andũ aingĩ mayĩthĩawa matonya kwona, kana kũmanya kĩla kĩendeee. Ĩndĩ andũ o asu nomo makwatawa nĩ maũndũ ala maumanaa na moalyũku asu.

² Nao nata ĩũlũ wa ũndũ ũla mũnene vyũ katĩ wa maũndũ ala maaĩthĩwa? Andũ aingĩ nĩmatethekete kumana na ũndũ ũsu, o na kau mayaawona ũyĩkĩka. Ũndũ ũsu mũnene nĩ kwambĩĩa kũsumbĩka kwa Ũsumbĩ wa Ngai. Ũsumbĩ ũsu nĩ silikalĩ ya Kĩ-masia ĩla yathaniwe tene mũno. O mĩtũkĩ, silikalĩ ĩsu ĩkamina mawalanyʼo onthe vaa ĩũlũ wa nthĩ. (Soma Ndanieli 2:34, 35, 44, 45.) Na nũndũ andũ mayaaona ĩla Ũsumbĩ wambĩĩe kũsumbĩka, no twasye kana Yeova nĩwavithie andũ ũndũ ũsu? Kana ve ũndũ weekie nĩ kana andũ make methĩwe meyũmbanĩtye? Ekai twone.

3-5. (a) Nũũ “mũtũmwa wa ũtianĩo” ũla ũwetetwe ĩandĩkonĩ ya Malaki 3:1? (b) Nĩ ũndũ mwaũ waĩ ­wĩthĩwe “mũtũmwa wa ­ũtianĩo” atanavika ĩkalũnĩ?

³ Kuma tene, kĩeleelo kya Yeova kyaĩ kũtetheesya andũ make methĩwe meyũmbanĩtye kwondũ wa Ũsumbĩ wa Masia. Kwa ngelekanyʼo, sũanĩa wathani ũũ wa Malaki 3:1: “Sisyai nĩngũtũma mũtũmwa wakwa, na akaseũvya nzĩa mbee wakwa: na mwĩaĩi [“Mwĩaĩi wa wʼo,” NWT] ũla mũmanthaa, akooka na kĩthũlũmũko ĩkalũnĩ yake; na mũtũmwa wa ũtianĩo, ũla mwendaa.”

⁴ Nthĩnĩ wa kwĩanĩwʼa kwa wathani ũsu ĩvindanĩ yitũ, nĩ ĩndĩĩ Yeova, “Mwĩaĩi wa wʼo,” wookie kũthiana athũkũmi make kũũ nthĩ? Kũthiana kũu kwambĩĩie mwaka wa 1914. Wathani ũsu wa Malaki ũwetete kana Yeova aĩ oke e na “mũtũmwa wa ũtianĩo.” Mũtũmwa ũsu aĩ ũũ? Aĩ Yesũ Klĩsto, Mũsumbĩ wa Kĩ-masia! (Luka 1:68-73) Yesũ atwʼĩka Mũsumbĩ oou, aĩ athiane na aithesya andũ ma Ngai kũũ nthĩ.—1 Vet. 4:17.

⁵ Nake “mũtũmwa” ũla ũngĩ ũwetetwe nthĩnĩ wa ĩandĩko yĩu  ya Malaki 3:1 aĩ ũũ? Mũtũmwa ũsu aĩ ethĩwe vo mbee wa Mũsumbĩ wa Kĩ-masia kũsumbĩka e Mũsumbĩ ũtenekee kũũ nthĩ. Yo ve amwe ‘maseũvisye nzĩa’ kwondũ wa Mũsumbĩ ũsu, myaka mingĩ mbee wa atanasumbĩka mwaka wa 1914?

6. Nũũ “mũtũmwa” ũla wathanĩtwe kana aĩ oke mbee nĩ kenda atetheesye andũ ma Ngai methĩwe meyũmbanĩtye kwondũ wa maũndũ ala maĩ mekĩke?

⁶ Nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ nĩtũũkwata mosũngĩo ma makũlyo asu twakunĩkĩla isitoli ya kwendeesya ya andũ ma Yeova ĩvindanĩ yĩĩ. Isitoli ĩsu nĩyonanĩtye ũtheinĩ kana mwakanĩ wa 1870, kĩkundi kĩnini kya Aklĩsto aĩkĩĩku nĩkyambĩlĩĩilwʼe. Ĩvinda yĩu kwaĩ ndĩni mbingĩ mũno sya ũvũngũ, ĩndĩ kyu nokyo kyaĩ kĩkundi kya Aklĩsto ma wʼo. Kĩkundi kĩu nĩkyambĩĩie kwĩtwa Amanyĩwʼa ma Mbivilia (Bible Students). Aklĩsto ala matongoesye kĩkundi kĩu kya Kĩklĩsto, ala nĩ Charles T. Russell na ala watetheanĩasya namo, nĩmo “mũtũmwa” ũla wathanĩtwe. Mũtũmwa ũsu nĩwe waĩ atethye wĩa wa kũtongoesya andũ ma Ngai kĩ-veva, na kũmatetheesya methĩwe meyũmbanĩtye kwondũ wa maũndũ ala maĩ mekĩke. Ekai tũsisye nzĩa inya ila “mũtũmwa” ũsu watũmĩie.

7, 8. (a) Katĩ wa mwaka wa 1800 na 1900, naaũ ­mambĩĩie kwonanyʼa ũtheinĩ kana ũmanyĩsyo wa kana thayũ ndũtonya kũkwʼa nĩ wa ũvũngũ? (b) Nĩ ­momanyĩsyo angĩ meva Mwana-a-asa C. T. Russell na ala watetheanĩasya namo moonanisye ũtheinĩ vyũ kana nĩ ma ũvũngũ?

⁷ Amanyĩwʼa asu ma Mbivilia nĩmavoyaa ĩla mekwĩmanyĩsya Mbivilia, na ĩndĩ maitũngĩanĩa vamwe momanyĩsyo ala meetĩkĩlana, na ĩtina maitumbĩthya momanyĩsyo asu ma wʼo na matonya kũeleeka. Kwa myaka mingĩ, Ndĩni Ila Syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto nĩsyeethĩiwe syĩ kĩvindunĩ kĩnene kya kĩ-veva, na momanyĩsyo maingĩ ma ndĩni isu maumanĩte na andũ mateesĩ Ngai. Ngelekanyʼo ĩmwe yĩ ũtheinĩ ya momanyĩsyo asu, nĩ ũla ũmanyĩsyo wa kana thayũ ndũtonya kũkwʼa. Ĩndĩ ta mwaka wa 1850, andũ angĩ o anini ala meemanyĩasya Mbivilia nĩmeeyumisye kũkunĩkĩla ũmanyĩsyo ũsu, na meethĩa kana ndwĩ Mbivilianĩ. Kwa ngelekanyʼo, Henry Grew, George Stetson, na George Storrs nĩmaandĩkie na maumya maũvoo kwa ũkũmbaũ nĩ kana mavĩnge ũvũngũ ũsu wa Satani. a Ũndũ ũsu nĩwamũtetheeisye mũno C. T. Russell na ala watetheanĩasya namo maelewe Maandĩko nesanga.

⁸ Ĩtina wa vau kĩkundi kĩnini kya Amanyĩwʼa ma Mbivilia (ala nĩ Russell na ala watetheanĩasya namo) o nakyo nĩkyeekie ũkunĩkĩli na kyeethĩa kana momanyĩsyo ala angĩ ma ndĩni makonanĩtye na ũmanyĩsyo wa kana thayũ ndũtonya kũkwʼa mayaeleekaa nesa, na maĩ ma ũvũngũ. Kwa ngelekanyʼo, ũmanyĩsyo wa kana andũ onthe ala aseo makwʼa maendaa ĩtunĩ, na kana Ngai athĩnasya andũ tene na tene mwakinĩ matakakwʼa, nĩ wa ũvũngũ. Russell na ala watetheanĩasya namo nĩmoonanisye ũtheinĩ vyũ mateũkĩa, kana momanyĩsyo asu maĩ ma ũvũngũ. Meekie ũu kwĩsĩla maũvoo, mavuku, tũvuku, tulakiti, na maũvoo angĩ matumbĩthye.

9. Ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower yoonanisye ata ũtheinĩ kana Ũtatũ nĩ ũmanyĩsyo wa ũvũngũ?

⁹ O na ĩngĩ, amanyĩwʼa asu ma Mbivilia nĩmoonanisye ũtheinĩ vyũ kana ũmanyĩsyo wa Ũtatũ, ũla ũnengetwe ndaĩa nĩ andũ aingĩ, waĩ wa ũvũngũ. Twĩ mwaka wa 1887, ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower yaisye atĩĩ: “Maandĩko nĩmonanĩtye nesa kana Yeova na  Yesũ Mwĩaĩi waitũ me kĩvathũkanyʼo. Ũmwe nĩ Ĩthe na ũla ũngĩ nĩ Mwana.” Ĩkaseti yĩu yaisye kana waĩ ũndũ wa kũsengyʼa kwona kana ũmanyĩsyo wa Ũtatũ (Ngai nĩ atatũ nthĩnĩ wa ũmwe), nĩwanyaĩĩkĩte na ũketĩkĩlwa nĩ andũ aingĩ. Kwĩtĩkĩlĩka kwa ũmanyĩsyo ũsu ũtosanĩte na Maandĩko, kwĩonanyʼa kana Ndĩni Ila Syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto nĩsyakomie kĩ-veva, na ũu watuma Satani ethĩwa atonya kũnyaĩĩkya ũvũngũ ũsu.

10. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yoonanisye ata kana ­mwaka wa 1914 nĩ wa vata mũno?

¹⁰ O tondũ ĩsyĩtwa yayo yoonanĩtye, ĩkaseti ya Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, yaneeneaa mũno mũno wathani ũla ũkonetye kwĩthĩwa vo kwa Klĩsto e Mũsumbĩ ũtenekee kũũ nthĩ. Aandĩki ma ĩkaseti yĩu, ala maĩ Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta aĩkĩĩku, nĩmoonie kana wathani wa Ndanieli ĩũlũ wa ala “mavinda mũonza” nĩwakonanĩtye na ĩvinda ya kwĩanĩwʼa kwa ieleelo sya Ngai ila ikonetye Ũsumbĩ wa Masia. Kwa ngelekanyʼo, mwaka wa 1876, aandĩki asu nĩmawetie kana mavinda asu mũonza maĩ mathele mwaka wa 1914. (Nda. 4:25; Luka 21:24) O na kau ĩvinda yĩu ana-a-asa asu mayaeleetwe nesa vyũ kĩla kyoonanawʼa nĩ mwaka ũsu, nĩmatavanisye na kĩthito o maũndũ ala meesĩ, na kũvika o na ũmũnthĩ nĩtwonaa ũsyao wa kĩthito kyoo.

11, 12. (a) Mwana-a-asa Russell amũkathie mũno ũũ kwondũ wa maũndũ ala wamanyĩasya? (b) Nĩkĩ wĩa ũla watethiwʼe nĩ Russell na ala watetheanĩasya namo, myaka mingĩ mbee wa mwaka wa 1914, waĩ wa vata mũno?

 ¹¹ Mwana-a-asa Russell na ana-a-asa ala angĩ aĩkĩĩku watetheanĩasya namo mayaaĩkatha kwondũ wa kũvuanyʼa na kũelewa ũwʼo ũsu wa vata kuma Mbivilianĩ. Russell nĩwamakathie ala maĩ mavuanĩtye ũwʼo mbeange wake. Ĩndĩ, ũla wakathie mũno kũthonoka onthe nĩ Yeova Ngai, nũndũ nĩwe ũmanyĩasya andũ make kĩla maĩle kũmanya, na ekaa ũu ĩvinda yĩla yaĩle. Vate nzika Yeova nĩwaathimie kĩthito kya Russell na ala watetheanĩasya namo, na meethĩwa matonya kũvathũkanyʼa ũwʼo na ũvũngũ. O ũndũ myaka yaendeeie kũvĩta, nowʼo maendeeie kwĩthĩwa me kĩvathũkanyʼo vyũ na Ndĩni Ila Syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto.

¹² Vate nzika kĩthito kĩla ana-a-asa asu aĩkĩĩku maĩ nakyo nthĩnĩ wa kũtetea momanyĩsyo ma wʼo, myaka mingĩ mbee wa mwaka wa 1914, nĩ kya kũsengyʼa mũno. Ĩkaseti The Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, ya Ĩtukũ 1, Mwei wa 11, 1917, yaisye atĩĩ: “Andũ milioni mbingĩ ũmũnthĩ nathasye ũkethĩa mo ti ngombo sya wia, ũla ũetawe nĩ momanyĩsyo ta ĩia ya mwaki, na momanyĩsyo angĩ ma ũvũngũ . . . Itulumo sya ũla Wʼo syambĩĩie kũkĩla myaka mbee wa 40 mĩthelu, na no iendeee na kũkĩla na kũneneva nginya syusũe nthĩ yonthe. Ala mavĩngaa ũla wʼo nĩmatatĩte kũsiĩĩa itulumo isu iikavwʼĩke nthĩ yonthe, ĩndĩ kwĩka ũu no ũndũ ũmwe na kũsiĩĩa itulumo sya ũkanga ũitũmĩa ũtuti.”

13, 14. (a) “Mũtũmwa” atetheeisye ata andũ ma Ngai methĩwe meyũmbanĩtye kwondũ wa Mũsumbĩ wa Kĩ-masia? (b) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na ana-a-asa ala maĩ kwʼo myaka mbee wa 100 mĩvĩtu?

¹³ Kwasũanĩa ũndũ ũũ: Mo andũ ma Ngai nĩmethĩwa meeyũmbanĩtye ĩvinda yĩla Klĩsto wambĩĩe kũsumbĩka e mũsumbĩ ũtenekee kũũ nthĩ ta kethĩwa mayaĩ matonya kũmanya kĩvathũkanyʼo katĩ wa Yesũ na Ĩthe wake, Yeova? Vaitonyeka! O na mayĩthĩwa meeyũmbanĩtye takeka mayeesĩ kana thayũ ũtatonya kũkwʼa nĩ mũthĩnzĩo wa vata ũnengawe andũ anini ala maatĩĩaa nyaaĩ sya Klĩsto, ĩndĩ ndũnengawe kĩla mũndũ. O na ĩngĩ, mayĩthĩwa meeyũmbanĩtye ta keka masũanĩaa kana Ngai athĩnasya andũ tene na tene mwakinĩ. Kwoou vate nzika “mũtũmwa” ũsu nĩwatetheeisye andũ ma Ngai methĩwe meyũmbanĩtye kwondũ wa Mũsumbĩ wa Kĩ-masia!

¹⁴ Nao nata kwitũ ũmũnthĩ? Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na ana-a-asa asu ma ĩvinda yĩu ya tene? Ithyĩ nĩtwaĩle kwĩthĩwa tũisoma na kwĩmanyĩsya Ndeto ya Ngai kwa kĩthito. (Yoa. 17:3) Andũ ũmũnthĩ maendeee kũsembanyʼa na malĩ, na ũu ũkatuma methĩwa me syonze kĩ-veva. Ĩndĩ ekai ithyĩ tũendeee kwĩthĩwa na mea maingĩ ma kwĩyĩĩthya kĩ-veva.—Soma 1 Timotheo 4:15.

15. Amanyĩwʼa ma Mbivilia mesie kũmanya kyaũ? (Ĩngĩ sisya maelesyo ma kwongeleela.)

¹⁵ Amanyĩwʼa ma Mbivilia mamanyĩasya kana yaĩ lasima andũ mevathane na ndĩni sya ũvũngũ. Mwaka wa 1879, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyaneenie ĩũlũ wa “ĩkanisa ya Mbaviloni.” Yo ĩkaseti yĩu yaneenaa ĩũlũ wa vovu, kana nĩ ĩũlũ wa Ĩkanisa ya Katholeki? Kwa myaka mingĩ, ndĩni sya vulotesitandi (Protestant) syamanyĩasya kana Mbaviloni ĩla ĩwetetwe wathaninĩ wa Mbivilia nĩ Ĩkanisa ya Katholeki. Ĩndĩ Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmesie kũmanya  kana ndĩni syonthe ila syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto nĩ kĩlungu kĩmwe kya “Mbaviloni” ya ĩvinda yĩĩ. Nĩkĩ? Nũndũ ndĩni isu syonthe syamanyĩasya ala momanyĩsyo ma ũvũngũ mawetwa. b Ĩtina wa ĩvinda, mavuku maitũ nĩmambĩĩie kũweta ũtheinĩ ũndũ aatĩĩi ma ndĩni isu, ala maĩ na ngoo nzeo, maaĩle kwĩka.

16, 17. (a) Ĩvuku ya 3 katĩ wa ala mavuku meetawa Millennial Dawn, na ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yamekĩie andũ vinya ata mevathane na ndĩni sya ũvũngũ? (b) Nĩ kyaũ kyatumaa ũtao ũsu waumiwʼe ĩvinda yĩu ũtoswa kwa ũito? (Sisya maelesyo ma kwongeleela.)

¹⁶ Kwa ngelekanyʼo, mwaka wa 1891, ĩvuku ya 3 katĩ wa ala mavuku meetawa Millennial Dawn yoonanisye kana, Ngai nũleete vyũ Mbaviloni ya ĩvinda yĩĩ, na yongeleela kwasya kana onthe ala “meũleana na meko na momanyĩsyo mayo ma ũvũngũ nĩmaĩle kwĩvathana nayo.”

¹⁷ Mwei wa 1, 1900, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyaumisye ũtao kwa andũ ala masyĩtwa moo maĩ nthĩnĩ wa lekoti sya Ndĩni Ila Syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto, na ala meeteteaa makyasya, “Nyie nĩnĩtĩkĩlaa ũla wʼo, na no mavinda manini vyũ nĩendaa ndĩninĩ isu.” Ĩkaseti yĩu yakũlilye atĩĩ: “Yo nĩ ũndũ waĩle mũndũ kũũngama kũũ kũmwe kwĩ nthĩnĩ wa Mbaviloni, na kũla kũngĩ kwĩ nza? We Ngai nĩwĩtĩkĩlaa wĩwi wa mũthemba ũsu . . . na nũtanĩthawʼa nĩwʼo? Vaitonyeka. [Ethĩwa mũatĩĩi wa ndĩni ta ĩsu] nĩwatianĩie ũtianĩo na ndĩni yake ĩla walikile ndĩninĩ isu, nĩwaĩle kwĩkala kwosana na mĩao ya ũtianĩo ũsu nginya ĩla . . . ũkatangaasa, kana onanyʼe ũtheinĩ vyũ nĩwatiana nayo.” Kwa myaka mingĩ, ũtao ũsu nĩwaendeeie kũlũlũmĩĩlwʼa. c No nginya athũkũmi ma Yeova mevathane vyũ na ndĩni sya ũvũngũ.

18. Nĩkĩ waĩ ũndũ wa vata andũ kwĩvathana na Mbaviloni Ĩla Nene?

¹⁸ Ta keka ũtao ũsu wa kwĩvathana na Mbaviloni Ĩla Nene ndwaaendeea kũnenganwe, we Mũsumbĩ mweũ Klĩsto nĩwĩthĩwa aĩ na kĩkundi kya athũkũmi etĩkĩwʼa mauta kĩyũmbanĩtye? Ũu ndwĩthĩwa waatonyeka nũndũ no Aklĩsto ala mevathanĩte na Mbaviloni matonya kũmũthaitha Yeova “nthĩnĩ wa veva na nthĩnĩ wa wʼo.” (Yoa. 4:24) Yo ũmũnthĩ ithyĩ nĩtũtwʼĩte vyũ kwĩvathana na ndĩni sya ũvũngũ? Ekai tũendeee kũatĩĩa mwĩao ũũ: “Umai nthĩnĩ wake, andũ makwa.”—Soma Ũvuanʼyo 18:4.

19, 20. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yatetheeisye andũ ma Ngai ata mombanae vamwe kwondũ wa ũthaithi?

¹⁹ Amanyĩwʼa ma Mbivilia mamanyĩasya kana Aklĩsto nĩmaĩle kũmbana vamwe kwondũ wa ũthaithi, ethĩwa ũu waĩ ũtonyeka. O vamwe na kwĩvathana na ndĩni sya ũvũngũ, Aklĩsto ma wʼo nĩmaĩle kũmbana kwondũ wa ũthaithi wa wʼo. O na kuma tene, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yĩthĩĩtwe yĩimekĩa vinya asomi mayo mombanae vamwe kwondũ wa ũthaithi. Kwa ngelekanyʼo, twĩ Mwei wa 7, mwaka wa 1880, Mwana-a-asa Russell nĩwaumisye livoti ĩũlũ wa savalĩ yake ya kũkomana na asomi ma Mũsyaĩĩsya na kũmaumĩsya maũvoo. Nthĩnĩ wa livoti ĩsu aisye kana maũmbano maingĩ ala woombanie na ana-a-asa ĩvindanĩ yĩu maĩ ma kwĩkĩa vinya mũno. Mwana-a-asa Russell nĩwamekĩie vinya asomi asu ma Mũsyaĩĩsya matũmae livoti sya ũndũ maendeee kĩ-veva. Aisye kana livoti imwe katĩ wa isu ikeethĩawa itonya kũsomwa ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya. Awetie ũu e na kĩeleelo kĩva? Aisye atĩĩ: “Twĩenda  kũmanya . . . ũndũ Mwĩaĩi ũmũtetheesye; na kana nĩmũendeee kũmbana vamwe na ala me na mũĩkĩĩo o ta wenyu.”

²⁰ Mwakanĩ wa 1882, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaĩ na ũvoo waĩ na kyongo, “Kũmbana Vamwe.” Ũvoo ũsu wamekĩie vinya Aklĩsto methĩwe mayũmbana vamwe nĩ kana “mamanyĩanyʼe, mathuthanyʼe, na mayĩkĩana vinya.” Ĩkaseti yĩu yaisye atĩĩ: “O na ethĩwa mũndũ nĩ mũsomu kana e na kĩnengo kĩna, ũsu ti wʼo ũndũ ũla wa vata. Ithyonthe nĩtwaĩle kũka maũmbanonĩ asu twĩ na Mbivilia, ĩthangũ, na kalamu, na kũtata ũndũ tũtonya tũtũmĩe syĩndũ syonthe ila itonya kũtũtetheesya, ta ĩvuku yĩla yĩthĩawa na ndeto ivangĩtwe nĩ kenda itetheesye mũndũ akwate ũvoo ũla ũkwenda kuma Mbivilianĩ. Nyuvai ũndũ ũla mũkwenda kũneenea, na mũivoya nĩ kenda Veva ũmũtetheesye kũelewa ũndũ ũsu. Ĩtina wa kwĩka ũu, somai ũndũ ũsu mwanyuva, mũũsũanĩe, na ĩndĩ mũisianĩsya maandĩko. Vate nzika, ũu ũkamũtetheesya mwĩthĩwe mũtonya kũmanya ũla wʼo.”

21. Kĩkundi kĩla kyaĩ Allegheny, Pennsylvania, kyaiie ngelekanyʼo yĩva ĩkonetye maũmbano na kũtetheesya angĩ kĩ-veva?

²¹ Ovisi mũnene wa amanyĩwʼa asu ma Mbivilia waĩ kaondinĩ ya Allegheny, Pennsylvania, nthĩ ya Amelika. Ana-a-asa ovisinĩ ũsu nĩmaiie ngelekanyʼo nzeo kwa kũatĩĩa ũtao wa kũmbana vamwe  ũla wĩ ĩvukunĩ ya Aevelania 10:24, 25. (Soma.) Ĩtina wa ĩvinda yĩasa, mwana-a-asa ũmwe mũkũũ wĩtawa Charles Capen nĩwawetie kana nĩwaendaa maũmbanonĩ asu e kamwana. Aandĩkie atĩĩ: “No nĩlilikanaa ĩandĩko yĩmwe katĩ wa maandĩko ala maĩ ũkũtanĩ wa nyũmba ya maũmbano. Ĩandĩko yĩu yaĩtye ũũ: ‘Vwana wenyu no ũmwe, nake nĩ Klĩsto; na inywʼonthe mwĩ ana-a-asa.’ Ndyaaũlwa nĩ ndeto isu, ila syoonanasya kana tũyĩthĩawa na ikundi ilĩ sya andũ—ala matongoetye na ala matongoewʼe.” (Mt. 23:8) O na ĩngĩ Mwana-a-asa Capen nĩwawetie ũndũ maũmbano asu makiitaa ngoo, makekĩa andũ vinya, na ũndũ Mwana-a-asa Russell weethĩawa na kĩthito kya kũtetheesya kĩ-veva kĩla ũmwe kĩkundinĩ.

22. Andũ ala maĩ aĩkĩĩku mawosie ata ũtao wa kũmbana vamwe maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto, na tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana namo?

²² Andũ ala maĩ aĩkĩĩku nĩmatĩĩie ngelekanyʼo ĩsu, o vamwe na ũtao ũla manengawe. Kwoou, ikundi nĩsyambĩĩiwʼe isionĩ ingĩ ta Ohio na Michigan. O na nĩsyambĩĩiwʼe isionĩ syonthe sya Amelika ya Ĩũlũ na nthĩ ingĩ. Kweekũlye atĩĩ: Mo andũ asu aĩkĩĩku nĩmethĩwa meeyũmbanĩtye ĩvinda yĩla Klĩsto wambĩĩe kũsumbĩka e mũsumbĩ ũtenekee kũũ nthĩ, ta keka mayaĩ amanyĩsye kũatĩĩa ũla ũtao mũveveee nĩ Ngai, nawʼo nĩ kũmbana vamwe kwondũ wa ũthaithi? Vaitonyeka! Nao nata kwitũ ũmũnthĩ? Twaĩle kũtwʼa vyũ kwĩthĩawa maũmbanonĩ ma Kĩklĩsto tũte kũtĩĩa, na kũtata kũtũmĩa myanya ĩsu kũthaitha na kwakana kĩ-veva.

23. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yoonanisye ata ũtheinĩ kana nĩ lasima etĩkĩwʼa mauta onthe matavanyʼe ĩũlũ wa ũla wʼo?

²³ Amanyĩwʼa ma Mbivilia mamanyĩasya kana yaĩ no nginya Aklĩsto onthe etĩkĩwʼa mauta matavanyʼe ĩũlũ wa ũla wʼo.  Mwaka wa 1885, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaisye atĩĩ: “Tũyaĩle kũlwa kana kĩla ũmwe wa Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta etĩkĩiwʼe mauta nĩ kenda atavanyʼe. (Isa. 61:1) Ĩĩ, atavanyʼe ũvoo mũseo.” Ĩkaseti yĩmwe ya Mũsyaĩĩsya ya mwaka wa 1888 yaĩtye ũũ: “Nĩtwĩsĩ nesa wĩa witũ . . . Ethĩwa nĩtũũlea kũũtethya na tũyambĩĩa kwĩtetea, ithyĩ twĩ athũkũmi atulu, na ũu wĩonanyʼa kana o na tũyaĩle kwĩthĩwa twĩ etĩkĩwʼa mauta.”

24, 25. (a) Mwana-a-asa Russell na ala watetheanĩasya namo meekie maũndũ angĩ meva eka kwĩkĩa andũ vinya matavanyʼe? (b) Mũtavanyʼa ũmwe wa ĩvinda yonthe aisye ata ĩũlũ wa kũtavanyʼa ‘ĩvinda yĩla kũtaĩ ngalĩ mbingĩ’?

²⁴ Mwana-a-asa Russell na ala watetheanĩasya namo nĩmeekie maũndũ maingĩ eka o kwĩkĩa andũ vinya matavanyʼe. Nĩmambĩĩie kumĩthya tulakiti syeetawa Bible Students’ Tracts, ila ĩtina wa ĩvinda syambĩĩe kwĩtwa Old Theology Quarterly. Asomi ma Mũsyaĩĩsya nĩmanengawe tulakiti isu nĩ kana maaĩe andũ vate ndĩvi.

²⁵ Aklĩsto angĩ nĩmeeyumĩtye kũtavanyʼa ĩvinda yonthe. Charles Capen ũla wawetwa aĩ ũmwe woo. Aisye atĩĩ: “Natũmĩaa mevu ila syasoletwe nĩ mũvĩa wa savei wa silikalĩ ya Amelika nĩ kana nĩthĩwe ndonya kũtavanyʼa nesa kĩsionĩ kya Pennsylvania. Mevu isu nĩsyoonanĩtye malelũ onthe, na ũndũ ũsu nĩwatũtetheeasya kũthi kũndũ kwʼonthe kĩsionĩ kyu na maaũ. Mavinda angĩ ĩtina wa kũthi kyalo kya matukũ atatũ nĩandĩkĩte masyĩtwa ma andũ ala mekwendeewʼa nĩ mavuku meetawa Studies in the Scriptures, nĩnakomboaa kakalĩ kakusawʼa nĩ mbalasi nĩ kenda nĩmatwaĩe mavuku asu. Mavinda maingĩ nĩnakomelaa kwa aĩmi ma kĩsio kyu nũndũ ĩvinda yu kũyaĩ ngalĩ mbingĩ.”

26. (a) Nĩkĩ andũ ma Ngai maaĩlĩte kũtavanyʼa nĩ kana methĩwe meyũmbanĩtye Klĩsto ayambĩĩa kũsumbĩka? (b) Twaĩle kwĩkũlya makũlyo meva?

²⁶ Ĩvindanĩ yĩu, wĩa wa kũtavanyʼa wendaa mũndũ ethĩwe na ũkũmbaũ na kĩthito. Mo Aklĩsto ma wʼo nĩmethĩwa meeyũmbanĩtye kwondũ wa kũsumbĩka kwa Klĩsto ta keka mayaamanyĩwʼa kana wĩa wa kũtavanyʼa nĩ wa vata? Aiee, ũu ndwaĩ ũtonyeka! Kĩtumi nũndũ wĩa ũsu wa kũtavanyʼa nĩwʼo wesaa kwĩthĩwa wĩ wonanyʼo mũnene wa kana Klĩsto nũsumbĩkĩte e Mũsumbĩ ũtenekee kũũ nthĩ. (Mt. 24:14) Andũ ma Ngai maaĩlĩte kwĩthĩwa meyũmbanĩtye nĩ kana wĩa ũsu wa kũtangĩĩa thayũ wĩthĩwe newʼo wĩa ũla mũnene vyũ thayũnĩ woo. Kwoou ũmũnthĩ kĩla ũmwe waitũ nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Wĩa wa kũtavanyʼa nĩwʼo wĩa ũla wa vata vyũ thayũnĩ wakwa? Nĩnĩyĩimaa maũndũ amwe nĩ kana nĩthĩwe ndonya kũtavanyʼa ũndũ vaĩle?’

27, 28. Mũtũmwa Yoana oonie kyaũ woninĩ, na Satani na ndaimoni syake meekie ata ĩla Ũsumbĩ ­wambĩĩie kũsumbĩka?

²⁷ O tondũ twonie mwambĩĩonĩ wa kĩlungu kĩĩ, mwaka ũla kwaĩ kwĩthĩwe na ũalyũku mũnene nĩwavikie, nawʼo nĩ mwaka wa 1914. Vai mũndũ waaona ũalyũku ũsu mũnene nũndũ maũndũ ala makonanĩtye nawʼo meekĩkie ĩtunĩ. Ĩndĩ mũtũmwa Yoana nĩwooniwʼe woni, na nthĩnĩ wa woni ũsu maũndũ asu maeleetwʼe kwa nzĩa ya ngelekanyʼo. Kwasũanĩa “kyama kĩnene” kĩla Yoana woonie ĩtunĩ. Oonie “mũndũ mũka” wa Ngai, ũla nĩ syũmbe syake sya veva ĩtunĩ, e ĩvu na asyaa kana ka kavĩsĩ. Tũtavĩtwʼe kana oyu mĩtũkĩ, kana kau ka ngelekanyʼo ‘kakasumbĩka mbaĩ  na ndata ya kĩaa.’ Ĩndĩ kasyawa oou, kana kau ‘nĩkavulilwʼe kũvika kwa Ngai, na kĩvĩlanĩ kyake kya ũsumbĩ.’ Na ĩndĩ wasya weewʼĩka ĩtunĩ ũyasya: “Yu ve ũtangĩĩo, na vinya, na ũsumbĩ wa Ngai waitũ, na ũkũmũ wa Klĩsto wake.”—Ũvu. 12:1, 5, 10.

²⁸ Vate nzika, Yoana nĩwoonie woninĩ Ũsumbĩ wa Masia ũyambĩĩa kũsumbĩka. Kwambĩĩa kũsumbĩka kwa Ũsumbĩ nĩ ũndũ waĩ mũnene mũno, ĩndĩ ti onthe matanĩthiwʼe nĩ ũndũ ũsu. Satani na ndaimoni syake nĩmokitie na alaĩka aĩkĩĩku ala matongoewʼe nĩ Mikaeli, kana Klĩsto. Kweethĩiwe ata? Twĩsoma atĩĩ: “Mũkũnga ũsu mũnene wekwʼa nthĩ nawʼo nĩ nzoka ĩla ngũũ, yĩtawa Ndevili na ĩngĩ Satani mũkengani wa nthĩ yonthe; ekwʼa nthĩ na alaĩka make mekwʼa nthĩ vamwe nake.”—Ũvu. 12:7, 9.

29, 30. Ĩtina wa Ũsumbĩ wa Masia kwambĩĩa kũsumbĩka ĩtunĩ, maũndũ maalyũkile ata (a) kũũ nthĩ? (b) ĩtunĩ?

²⁹ Ĩvinda yĩasa mbee wa mwaka wa 1914, Amanyĩwʼa ma Mbivilia nĩmawetete kana ĩvinda ya thĩna yaĩ yambĩlĩlye mwakanĩ ũsu. Ĩndĩ maũndũ asu mawetie meanĩie kwa nzĩa o namo matasũanĩaa kana nĩtonyeka. O tondũ woni wa Yoana woonanisye, Satani aĩ ambĩĩe kwĩthĩwa na ũtonyi mũnene wa kwelelũkya andũ. Ĩũlũ wa woni ũsu Mbivilia yaĩtye: “Woo nĩ wa nthĩ na wa ũkanga: nũndũ [Ndevili] nĩwamũtheeea inywʼĩ, e na ũthilĩku mũnene, akĩmanya kana e na kavinda o kanini.” (Ũvu. 12:12) Mwaka wa 1914 kaũ wa mbee wa nthĩ yonthe nĩwambĩlĩĩilye, na maũndũ ala moonanasya kana Klĩsto nĩwambĩĩa kũsumbĩka e Mũsumbĩ ũtenekee mambĩĩa kwoneka nthĩ yonthe. Ĩvinda yĩu ‘mĩthenya ya mũminũkĩlyo’ ya nthĩ ĩno nĩyambĩlĩĩilye.—2 Tim. 3:1.

³⁰ Ĩndĩ ĩtunĩ kwaĩ na ũtanu nũndũ Satani na ndaimoni syake nĩmalũngilwʼe kũu vyũ. Yoana aandĩkie atĩĩ: “Kwondũ wa ũu tanai, inywʼĩ matu, na inywʼĩ ala mũtwĩe nthĩnĩ wamo.” (Ũvu. 12:12) Ĩtina wa ĩtu kũthewʼa na Yesũ kũtwʼĩka Mũsumbĩ, Ũsumbĩ wa Masia waĩ wambĩĩe kwosa matambya mana kwondũ wa andũ ma Ngai ĩũlũ wa nthĩ. Matambya meva? O tondũ twonie mwambĩlĩlyonĩ wa kĩlungu kĩĩ, Klĩsto e “mũtũmwa wa ũtianĩo” aĩ ambe kũthesya athũkũmi ma Ngai kũũ nthĩ. Ũu nĩ kwasya ata?

31. Malaki aandĩkie maũndũ meva ĩũlũ wa ĩvinda ya kũthewʼa, na maũndũ asu mambĩĩie kwĩanĩwʼa ĩndĩĩ? (Ĩngĩ sisya maelesyo ma kwongeleela.)

³¹ Malaki athanie kana kũthewʼa kũu kũyaĩ kwĩthĩwe ne ũndũ wĩ laisi. Aandĩkie atĩĩ: “Nũũ ũtonya kũmĩĩsya mũthenya wa kũka kwake? na nũũ wĩũngama yĩla wĩumĩla? nũndũ ailyĩ mwaki wa mũui wa vetha, na ailyĩ savunĩ wa mũthambya wa ngũa.” (Mal. 3:2) Ndeto isu nĩsyeanĩie vyũ! Na ũu nĩwʼo nũndũ kwambĩĩa mwaka wa 1914, andũ ma Ngai kũũ nthĩ nĩmakwatiwe nĩ motato na mathĩna maingĩ. Kwa ngelekanyʼo, ĩla Kaũ wa Mbee wa Nthĩ Yonthe waendeee, Amanyĩwʼa ma Mbivilia aingĩ nĩmathĩniwʼe mũno, o na kwovwa yela. d

32. Andũ ma Ngai ­makwatiwe nĩ mathĩna meva mwaka wa 1916?

³² O na ĩngĩ, nthĩnĩ wa ũseũvyo wa Yeova kwaĩ o na mathĩna. Mwakanĩ wa 1916, Mwana-a-asa Russell nĩwakwie e na ũkũũ wa myaka 64. Kĩkwʼũ kyu nĩkyatelemilye athũkũmi aingĩ ma Ngai, o na nĩkyoonanisye kana andũ amwe maĩ manambĩĩa kũmũnenga  Russell ndaĩa ĩthonokete. O na kau Mwana-a-asa Russell ndendaa andũ meke ũu, ndaĩa ĩsu nĩyavĩtĩte mĩvaka ũkethĩa aingĩ no ta mendaa kũmũthaitha. Ĩla wakwie, andũ masũanĩie kana kũvuanwʼa kwa ũla ũwʼo nĩkwavika mũthya, na amwe malea vyũ mĩvango ĩla yaĩ vo ya kũtwaĩĩsya wĩa na mbee. Ũlei ũsu nĩwatumie kumĩla akaĩi ma mũĩkĩĩo, na nũndũ wa ũu veethĩwa mĩtilĩkangano katĩ wa andũ ma Ngai.

33. Kũlea kwĩanĩa kwa maũndũ ala andũ ma Ngai matwĩe meeteele kwatumie malika ũtatonĩ kwa nzĩa yĩva?

³³ Kũlea kwĩanĩa kwa maũndũ ala andũ ma Ngai matwĩe meteele, nĩ ũndũ ũngĩ watumie malika ũtatonĩ. O na kau ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyawetete kana Mavinda ma Mbaĩ Ingĩ maĩ mathele mwaka wa 1914, ana-a-asa asu mayeesĩ kĩla kyaĩ kĩthĩwe mwakanĩ ũsu. (Luka 21:24) Masũanĩaa kana mwaka wa 1914, Klĩsto aĩ ose Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta akasumbĩke namo ĩtunĩ. Ĩndĩ ũu ndwaaĩthĩwa. Mũthyanĩ wa mwaka wa 1917, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyawetie kana myaka 40 ya ĩvinda ya ngetha yaĩ ĩthele mwaka wa 1918. Ĩndĩ wĩa wa kũtavanyʼa ndwaathela mwakanĩ ũsu. Nĩwaendeeie na mbee ĩtina wa vau. Ĩkaseti yĩu yoonanĩtye kana ĩvinda ya ngetha yaĩ yĩnathela, ĩndĩ ĩvinda yĩla yatialĩte yaĩ ya kũkolanyʼa matialyo. O na ũu wĩ o vo, aingĩ nĩmaekie kũmũthũkũma Yeova nũndũ wa kũkwʼa ngoo.

34. Nĩ ũtato wĩva mũnene wakwatie andũ ma Ngai mwaka wa 1918, na nĩkĩ atongoi ma Ndĩni Ila Syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto moonaa andũ ma Ngai ta “akwʼũ”?

³⁴ Mwaka wa 1918, ve ũtato ũngĩ mũnene waumĩlile. Mwana-a-asa J. F. Rutherford, ũla waendeeie kũtongoesya andũ ma Ngai ĩtina wa kĩkwʼũ kya C. T. Russell, nĩwakwatiwe vamwe na ana-a-asa angĩ mũonza ala maĩ na ianda sya kũtongoesya. Ĩtina wa kũtwawa kotinĩ na kũsilĩlwa kwa nzĩa ĩte mbaĩlu, nĩmatwʼĩĩwe kwovwa myaka mingĩ, na mooveiwe yela ĩnene yĩla yĩ Atlanta, Georgia, Amelika. Kwa ĩvinda, wĩa wa andũ ma Ngai wekalile ta wamba kũũngama. Atongoi aingĩ ma Ndĩni Ila Syĩyĩtaa sya Kĩklĩsto nĩmatanie mũno. Moonaa “atongoi” asu ma andũ ma Ngai o ta andũ “akwʼũ” matatonya kũmathĩnyʼa, nũndũ maĩ ove yela. O na ĩngĩ, ovisi mũnene wa Brooklyn waĩ ũnavingwa, nawʼo wĩa wa kũtavanyʼa ũkambĩĩa kũvĩngwa nthĩ ya Amelika na Europe. (Ũvu. 11:3, 7-10) Ĩndĩ kũu kwaĩ kwĩkenga kũnene mũno!

35. Nĩkĩ Yesũ waekete aatĩĩi make makwatwe nĩ motato, na eekie ata nĩ kenda amatetheesye?

³⁵ Amaitha ma ũla wʼo mayeesĩ kana Yesũ aekete aatĩĩi make makwatwe nĩ motato asu nũndũ ĩvinda yĩu Yeova ekalĩte nthĩ e “ta mũui na mũthesya wa vetha.” (Mal. 3:3) Yeova na Mwana wake nĩmeesĩ nesa kana ĩtina wa motato, andũ ala aĩkĩĩku maĩ methĩwe me atheu na me aĩlu kwondũ wa kũmũthũkũma Mũsumbĩ. Kuma mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1919, nĩkwoonekie nesa kana veva wa Ngai nĩweekie ũndũ mũna, ũla amaitha ma andũ ma Ngai monaa ũtatonyeka. Veva ũsu nĩwatetheeisye athũkũmi asu ma Ngai mavuũke kĩ-veva! (Ũvu. 11:11) O na ĩngĩ, mwambĩĩonĩ wa mwaka ũsu, Klĩsto nĩweanĩisye ũndũ mũnene vyũ katĩ wa maũndũ ala monanasya kana twĩ mĩthenyanĩ ya mũminũkĩlyo. Nĩwanyuvie “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ,” ĩla nĩ kĩkundi kĩnini kya  ana-a-asa etĩkĩwʼa mauta. Ana-a-asa asu maĩ matongoesye andũ make kwa kũmanenga lĩu wa kĩ-veva ĩvinda yĩla yaĩlĩte.—Mt. 24:45-47.

36. Nĩ kyaũ kyoonanisye kana andũ ma Ngai maĩ manambĩĩa kũvuũka kĩ-veva?

³⁶ Twĩ Matukũ 26, Mwei wa 3, 1919, Mwana-a-asa Rutherford na ala watetheanĩasya namo nĩmalekilwʼe. Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa vau, mũvango nĩweekiwe kwĩthĩwe na ũmbano mũnene Mwei wa 9, mwakanĩ o ũsu. O na nĩkweethĩiwe na mũvango ũngĩ wa kũtumbĩthya ĩkaseti ya kelĩ yĩla yeetawa The Golden Age. Ĩkaseti yĩu yaĩ yambĩĩe kũtumbĩthwʼa vamwe na ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya, na yaĩ yĩtũmĩwe ũtavanyʼanĩ. e O na ĩngĩ, mwakanĩ o ũsu kavuku Bulletin, kala ũmũnthĩ ketawa Mwĩkalĩle wa Aklĩsto na Wĩa wa Kũtavanyʼa nĩkambĩĩe kũtumbĩthwʼa. Na kuma ĩvinda yĩu nĩkethĩĩtwe kayĩkĩa andũ vinya mũno nthĩnĩ wa ũtavanyʼa. Vate nzika kuma mwaka ũsu wa 1919 na kũendeea, kũtavanyʼa nyũmba na nyũmba kwĩthĩĩtwe ne yo nzĩa ĩla ĩtũmĩawa mũno kũvikĩa andũ.

37. Nthĩnĩ wa myaka ĩla yaatĩĩe mwaka wa 1919, amwe moonanisye ata kana mayaĩ aĩkĩĩku?

³⁷ Wĩa wa kũtavanyʼa nĩwaendeeie kũthesya athũkũmi ma Klĩsto. Ĩndĩ ala maĩ na mĩyimbyo na mĩtũlyo nĩmaemiwe nĩ wĩa ũsu nũndũ wendaa wĩnyivyo, na kwoou meevathana na ala maĩ aĩkĩĩku.  Myaka ĩla yaatĩĩe mwaka wa 1919, ala mataĩ aĩkĩĩku nĩmeethĩiwe na woo na mambĩĩa kũmaneenea naĩ athũkũmi aĩkĩĩku ma Yeova. O na nĩmambĩĩie kũkwata mbau andũ ala mathĩnasya athũkũmi asu.

38. Ũsindi ũla aatĩĩi ma Klĩsto kũũ nthĩ makwatie ũtũtetheeasya ata?

³⁸ O na kau nĩmathĩnĩwʼe, aatĩĩi ma Klĩsto kũũ nthĩ nĩmaendeeie kwĩthĩwa na vinya kĩ-veva na kũthi na mbee. Kuma ĩvinda yĩu, maũndũ ala meanĩĩtye, na ũsindi ũla makwatĩte ĩũlũ wa amaitha moo, nĩ maũndũ mekwonanyʼa ũtheinĩ kana Ũsumbĩ wa Ngai nũsumbĩkĩte! Athũkũmi asu ma Ngai no andũ ene naĩ, ĩndĩ nĩmethĩĩtwe matonya kũmũsinda Satani na nthĩ ĩno yake nthũku! Makwatĩte ũsindi ũsu mũnene nũndũ Ngai ethĩĩtwe aimatetheesya na kũmaathima kwĩsĩla Mwana wake na Ũsumbĩ wa Masia.—Soma Isaia 54:17.

39, 40. (a) Nĩ maũndũ meva amwe maneeneetwe ĩvukunĩ yĩĩ? (b) Ũkatetheka ata wasoma ĩvuku yĩĩ?

³⁹ Ilungunĩ ila iatĩĩe, nĩtũũkunĩkĩla maũndũ ala Ũsumbĩ wa Ngai wĩkĩte ĩũlũ wa nthĩ kwa ĩvinda ya myaka 100 kuma wambĩĩa kũsumbĩka ĩtunĩ. Ĩvuku yĩĩ yĩ na masomo maneeneete maũndũ me kĩvathũkanyʼo ala Ũsumbĩ wĩanĩĩtye kũũ nthĩ. O na ĩngĩ, yĩ na ilungu syĩ kĩvathũkanyʼo, na kĩla kĩmwe kĩ na ĩsandũkũ ya kũũtetheesya we mwene ũmanye kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩ silikalĩ ya wʼo ĩsumbĩkĩte ũmũnthĩ. Nthĩnĩ wa ilungu sya mũthya, tũkaneenea maũndũ ala tweteele meanĩwʼe nĩ Ũsumbĩ ĩla ũkoka kwananga ala athũku na kũtwʼĩkĩthya nthĩ ĩno vandũ vaseo va kwĩkala. Kũsoma ĩvuku yĩĩ kũkaũtetheesya ata?

⁴⁰ Satani endaa kwananga mũĩkĩĩo waku kwelekela Ũsumbĩ wa Ngai. Ĩndĩ Yeova endaa kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku nĩ kenda ũkũsũvĩe na ũikwĩkĩa vinya. (Aev. 6:16) Kwoou, twĩkwĩkĩa vinya ũsome ĩvuku yĩĩ na kĩthito. Endeea kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nyie nĩnonaa Ũsumbĩ wa Ngai ta silikalĩ ya wʼo ĩsumbĩkĩte ũmũnthĩ?’ Ethĩwa wĩ na mũĩkĩĩo ta ũsu, ti laisi ũndũ o na wĩva wanange mũĩkĩĩo waku. Vandũ va ũu, ũkaendeea kũkwata mbau Ũsumbĩ ũsu wĩ mũĩkĩĩku, nginya ĩla kĩla ũmwe wĩ thayũ wĩona kana Ũsumbĩ wa Ngai nĩ silikalĩ ya wʼo ĩsumbĩkĩte ũmũnthĩ!