1, 2. Oshiningwanima shinenenene shilipi sha li sha ningwa mondjokonona younhu, nomolwashike itashi kumwifa eshi pehe na omunhu oo e shi mona nomesho aye okomutwe?

MBELA oho lipula omafimbo amwe kutya, ngeno onda li po eshi pa ningwa omalunduluko a kwata moiti monghalamwenyo younhu, ngeno onde linyenga ngahelipi? Vahapu ohave lipula shi na sha naasho. Ndele diladila kwaashi: Nonande ngeno ou pite monghalo ya tya ngaho, mbela oto ka mona ngoo oiningwanima oyo ya etifa omalunduluko a tya ngaho? Otashi dulika uhe i mone. Pashihopaenenwa, oiningwanima oyo hai ningifa omapangelo onhumba a we ko koipundi ohai ningwa monangumika, nonande lwanima hai ka shangwa momambo ondjokonona. Oiningwanima ihapu ya tya ngaho ohai hovele meembala deehamba, momaumbo opapangelo ile meembelewa depangelo, ashike ohai kumu ovanhu omamiliyona.

² Paulelalela, opa ningwa oshiningwanima shinenenene mondjokonona nosha kuma ovanhu omamiliyona. Ndele ovanhu inava dula oku shi mona nomesho avo okomutwe eshi tashi ningwa. Oshiningwanima osho, osho okudikwa po kwOuhamba waKalunga meulu, epangelo lopaMessias olo la li la udanekwa notali ka xulifa po onghalelo ei youkolokoshi mafiku. (Lesha Daniel 2:34, 35, 44, 45.) Molwaashi ovanhu inava dula okumona oshiningwanima osho, mbela osha hala kutya Jehova ka li a hala ovanhu va shiive kombinga yasho ile pamwe okwa li a kwafela oshiwana shaye oshidiinini shi kale she lilongekidila oshinima osho? Natu ka taleni.

3-5. (a) ‘Omweengeli wehangano’ oo a tongwa muMalakia 3:1 olyelye? (b) Oshike sha li shi na okuningwa po tete fimbo ‘Omweengeli wehangano’ oo ine uya motembeli?

³ Okudja konale, Jehova okwa kala a hala oshiwana shaye shi kale she lilongekidila okudikwa po kwOuhamba wopaMessias. Pashihopaenenwa, okwa li a xunganeka muMalakia 3:1 a ti: ‘Tala, Ame ohandi tumu omutumwa wange, ou ta ka kokolela nge ondjila yange. Opo Omwene ou tamu mu kongo, ote ke uya divadiva motembeli yaye [nosho yo, NW] Omweengeli wehangano, ou mwe mu djuulukwa.’

⁴ Pawanifo lokunena lexunganeko olo, onaini “Omwene,” Jehova, a li e uya okukonakona oshihale shokombada yedu shotembeli yaye yopamhepo? Exunganeko olo otali ulike kutya Jehova okwa li te ke uya pamwe ‘nOmweengeli wehangano.’ Olyelye  mbela oo? ‘Omweengeli wehangano’ oye Ohamba yopaMessias, Jesus Kristus. (Luk. 1:68-73) Jesus okwe uyile e li Ohamba ipe okukonakona nokukoshola oshiwana shaKalunga kombada yedu. — 1 Pet. 4:17.

⁵ “Omutumwa” oo a popiwa muMalakia 3:1 ta kokola ondjila ota ulike kulyelye? Omutumwa oo a xunganekwa okwa li te ke uya ofimbo okukala po kwOhamba yopaMessias inaku hovela. Mbela opa li oo a ‘kokolela ondjila’ Ohamba yopaMessias omido omilongo komesho yo 1914?

6. Oolyelye va li tava longo ve li ngaashi “omutumwa” oo ta kokola ondjila mokukwafela oshiwana shaKalunga shi lilongekidile oiningwanima oyo ya Ii tai ke uya?

⁶ Omapulo a tya ngaho okwa nyamukulwa membo eli okupitila mondjokonona itunhula yoshiwana shaJehova shokunena. Ondjokonona oyo otai ulike kutya lwopexulilo lomido 1800 nasha opa li okangudu kovanhu ovadiinini, Ovakriste vashili, oko ka li ke litongola ko kwaavo have liti Ovakriste. Okangudu oko oka ka shiivika nedina Ovakonakoni vOmbibeli. Ovo va li tava kwatele komesho okangudu oko, Charles T. Russell novalongi pamwe naye, ova li tava longo ve li ngaashi “omutumwa” oo ta kokola ondjila, molwaashi ova li hava yandje ewiliko lopamhepo koshiwana shaKalunga noku shi longekidila oiningwanima oyo ya li tai ke uya. Natu ka taleni keenghedi nhee nghee va li tava longo ve li ngaashi “omutumwa.”

7, 8. (a) Mo 1800 nasha, oolyelye va li va nyaneka pomutenya ehongo loipupulu lomwenyo ihau fi? (b) Omahongo amwe vali oipupulu elipi C. T. Russell novalongi pamwe naye va li va nyaneka pomutenya?

⁷ Ovakonakoni vOmbibeli ovo ova konakona pamwe neilikano, va didilika oinima oyo tava tu kumwe nova nyanyangida omahongo oshili oo ve lihonga. Oule womafelemido, eengeleka dOvakriste voipupulu oda kala di li momilaulu dopamhepo molwaashi omahongo ado okwe likolelela komaitavelo oshipaani. Ehongo lomwenyo ihau fi oli li oshihopaenenwa sha tongomana. Ndele mo 1800 nasha, ovakonakoni vOmbibeli vonhumba ovanashili ova li va konakona ehongo la tya ngaho nova mona kutya itali tu kumwe nEendjovo daKalunga. Henry Grew, George Stetson, nosho yo George Storrs, ova li va nyaneka pomutenya nouladi ehongo olo loipupulu moishangomwa nomoipopiwa yavo yomoipafi. * Ouyelele wa tya ngaho owa li wa kuma neenghono C. T. Russell novalongi pamwe naye.

⁸ Okangudu oko kOvakonakoni vOmbibeli oka li yo ka mona kutya omahongo makwao a pambafana nehongo lomwenyo ihau fi nao okwa puka notaa ngwangwanifa ovanhu, ngaashi ehongo olo kutya ovanhu aveshe vawa otava i meulu ile kutya Kalunga oha hepeke ovakolokoshi momundilo woheli fiyo alushe. Russell novalongi pamwe naye ova li va nyaneka pomutenya nouladi oipupulu oyo moitukulwa oyo ya li hai piti moifo, momambo, moumbo, moufo nosho yo moipopiwa oyo ya li hai nyanyangidwa.

9. Oshifo sho-Zion’s Watch Tower osha li sha nyaneka pomutenya ngahelipi Oukwatatu u li ehongo loipupulu?

⁹ Ovakonakoni vOmbibeli ova li va nyaneka pomutenya ehongo loipupulu lOukwatatu olo la li la tambulwa ko apeshe. Mo 1887, o-Zion’s Watch Tower oya ti: “Omishangwa otadi shi ulike sha yela nawa kutya Jehova nOmwene wetu Jesus ovanhu va yoolokafana filufilu.” Oshitukulwa osho osha li yo sha popya kutya oshikumwifi  eshi “ehongo laKalunga katatu umwe, olo tali hongo kutya Kalunga oku li ookalunga vatatu, ndele pefimbo opo tuu opo oku li Kalunga umwe, la tambulwa ko apeshe nola talika ko la fimana. Ndele oushili oyoo kutya, ongeleka oya kala ya kofa ofimbo omutondi ta kunu eembuto doipupulu.”

10. O-Watch Tower oya li ya ulika ngahelipi kutya omudo 1914 otau ka kala omudo udidilikwedi?

¹⁰ Oshifo osho sho-Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence osha kala yo shi li metwokumwe nedina lasho, mokuyukifa elitulemo komaxunganeko e na sha nokukala po kwaKristus. Ovavaekwa ovadiinini ovo va li ovashangi voitukulwa yoshifo osho ova li va mona kutya exunganeko laDaniel li na sha ‘nomafimbo a-7’ ola li tali ulike kefimbo eshi omalalakano aKalunga e na sha nOuhamba wopaMessias e na okuwanifwa. Ova li va popya nokuli lwopehovelo lo 1870 nasha kutya omafimbo a-7 oo otaa ka xula mo 1914. (Dan. 4:25; Luk. 21:24) Nonande ovamwatate ovo kava li ve shii lela ashishe osho sha li tashi ka ningwa momudo oo udidilikwedi, ova li va udifa apeshe osho va li ve shii, naasho oshe tu kuma nokunena.

11, 12. (a) Omumwatate Rusell okwa li a yandja olupandu kulyelye omolwoinima oyo a li ta hongo? (b) Oilonga oyo Rusell novalongi pamwe naye va li va longa omido omilongo odo da tetekela 1914 oya li ya fimana shi fike peni?

¹¹ Russell novalongi pamwe naye ovadiinini kava li ve litadela eeshili dopamhepo da fimana odo va li va uda ko nokuholola. Russell okwa kala ha pandula luhapu ovo ve mu tetekela,  nokomesho yaaishe, okwa kala ha pandula Jehova Kalunga oo ha hongo oshiwana shaYe oinima oyo sha pumbwa okushiiva nohe shi ningi pefimbo la wapala. Nopehe na omalimbililo, Jehova okwa nangeka noupuna eenghendabala daRussell novalongi pamwe naye opo va yoolole mo oshili moipupulu. Mokweendela ko kwefimbo, ova enda tave limonikila mo kutya ova yooloka ko filufilu keengeleka dOvakriste voipupulu.

¹² Ovalumenhu ovo ova li va longa noudiinini monghedi ikumwifi, okupopila oshili omido omilongo odo da tetekela 1914. O-The Watch Tower and Herald of Christ’s Presence ye 1 Novemba 1917, oya li ya popya shi na sha nefimbo olo ya ti: “Ovanhu omamiliyona kunena ova manguluka ko koumbada wefyo oo va li muwo omolwehongo lomundilo woheli nomahongo makwao oipupulu . . . Oshili oyo ya hovela okukunguluka omido omilongo nhee da pita, otai ende tai hapupala notai ka twikila okuhapupala fiyo ya mana ko edu alishe; ovatondi vayo otashi dulika va kendabale oku i ya moshipala iha tandavele nedu alishe, ndele osho osha fa ashike omunhu ta kendabala okukelela omakufikufi manene efuta moku a kombelashi nolukateko.”

13, 14. (a) Ongahelipi “omutumwa” a li a kokolela Ohamba yopaMessias ondjila? (b) Oshike hatu lihongo kovamwatate ovo va li ko omafelemudo a pita?

¹³ Diladila kwaashi: Mbela ngeno ovanhu ova kala ngoo ve lilongekidila ehovelo lokukala po kwaKristus, ngeno kava li ve udite ko eyooloko pokati kaJesus naXe, Jehova? Hasho nandenande. Navali ngeno inava dula okulilongekidila okukala po kwaKristus, ngeno ova li va itavela kutya ovanhu aveshe ove na omwenyo ihau fi oo hau xupu po pefyo nonokutya Kalunga oha hepeke ovanhu momundilo woheli fiyo alushe ponhele yokwiitavela oushili oo kutya omuvalu ashike munini wovahongwa vaKristus tau ka pewa oshali i na ondilo yomwenyo ihau fi meulu. Lao linene, “omutumwa” okwa li a kokolela Ohamba yopaMessias ondjila.

¹⁴ Osho oshe tu kuma ngahelipi kunena? Oshike hatu lihongo kovamwatate ovo va li ko omafelemido a pita? Nafye otwa pumbwa okukala hatu lesha nokukonakona noukeka Eendjovo daKalunga. (Joh. 17:3) Ofimbo ovanhu mounyuni ou u hole omaliko tava fi ondjala yopamhepo, natu twikileni okukulika ehalo letu lokulipalula neendja dopamhepo. — Lesha 1 Timoteus 4:15.

15. Oshike osho Ovakonakoni vOmbibeli va mona mo mokweendela ko kwefimbo? (Tala yo eshangelo lopedu.)

¹⁵ Ovakonakoni vOmbibeli ova li va mona kutya osha fimana okulitongola ko keengeleka dOvakriste voipupulu. Mo 1879, o-Watch Tower oya li ya longifa outumbulilo “ongeleka yaBabilon.” Mbela osha li tashi popi kombinga yovapapa vaKatolika ile Ongeleka yaKatolika kaRoma? Oule womafelemido, eengeleka dOvaprotestante oda kala tadi ti kutya, Babilon osho tashi popiwa momaxunganeko Ombibeli otashi ulike kOngeleka yaKatolika. Ndele mokweendela ko kwefimbo, Ovakonakoni vOmbibeli ova ka mona kutya “Babilon” shokunena osha kwatela mo eengeleka adishe dOvakriste voipupulu. Omolwashike taku tilwa ngaho? Omolwaashi eengeleka adishe dOvakriste voipupulu ohadi hongo omahongo oipupulu oo a kundafanwa moutendo va tetekela. * Lwanima oishangomwa yetu oya kala tai ladipike odikilila  ovanamitimadiwa ovo ve li meengeleka daBabilon va katuke eenghatu.

16, 17. Omonghedi ilipi embo eti-3 lo-Millennial Dawn noshifo sho-Watch Tower ya li ya ladipika ovanhu va dje mo momalongelokalunga oipupulu? (b) Oshike sha li sha ningifa vamwe vaha katuke lela metwokumwe nomalondwelo oo? (Tala eshangelo lopedu.)

¹⁶ Pashihopaenenwa, mo 1891, Embo eti-3 lo-Millennial Dawn ola li la popya kutya Kalunga okwa nyonyodola Babilon shokunena la ti: “Ina hokwa nandenande eengeleka adishe dOvakriste voipupulu.” Ola weda ko la ti: aveshe ovo “itava tu kumwe nomahongo asho oipupulu neenghedindjikilile dasho otava ladipikwa ve litongole ko nopehe na okwoongaonga.”

¹⁷ MuJanuali 1900, oshifo sho-Watch Tower osha li sha kumaida aveshe ovo inava dja mo natango meengeleka dOvakriste voipupulu nova li tava ongaonga okukatuka eenghatu, tava ti, “Ame ondi li kombinga yoshili noihandi i lela kongeleka.” Oshifo osho osha li sha pula sha ti: “Ndele mbela osha yuka ngoo okukala omhadi imwe ou li moshili yo ikwao ou li muBabilon? Mbela ngaho oto dulika ngoo lela kuKalunga nowe mu wapalela? Hasho nandenande. Omunhu [oo e li oshilyo shongeleka] okwa ninga ehangano moipafi yovanhu eshi a ya mongeleka oyo nokwa teelelwa a wanife po filufilu oiteelelwa yehangano olo fiyo osheshi . . . a popya moipafi kutya ke fi vali oshilyo shongeleka oyo ile e litendifa mo momambo ayo.” Oshinima osho osha kala tashi tuwa omufindo oule womido. * Ovapiya vaJehova ova pumbwa okulitongola ko filufilu komalongelokalunga oipupulu.

18. Omolwashike ovanhu va li va pumbwa okufiya po Babilon Shinene?

¹⁸ Ngeno ovanamitimadiwa kava li va londwelwa va fiye po Babilon Shinene, Kristus e li Ohamba ipe ya nangekwa po mbela ngeno okwa hanga ko ngoo ongudu yovavaekwa kombada yedu oyo ye lilongekidila okukala po kwaye? Hasho, molwaashi Ovakriste ovo ve litongola ko kuBabilon ovo ashike tava dulu okulongela Jehova “momhepo nomoshili.” (Joh. 4:24) Mbela nafye kunena otwa tokola ngoo toko okukala twa manguluka ko komalongelokalunga oipupulu? Natu twikileni okudulika kelombwelo olo tali ti: “Djeni mo musho, nye ovanhu vange”! — Lesha Ehololo 18:4.

19, 20. Oshifo sho-Watch Tower osha li sha ladipika ngahelipi oshiwana shaKalunga shi kale hashi ongala opo shi longele Kalunga?

¹⁹ Ovakonakoni vOmbibeli ova li hava ladipike ovaitaveli vakwao va kale hava ongala pamwe apa tashi shiiva opo va longele Kalunga. Inashi wana ashike kOvakriste vashili okudja mo momalongelokalunga oipupulu, ndele osha fimana yo okukala hava kufa ombinga melongelokalunga lashili. Okudja ngoo eshi oshifo sho-Watch Tower sha hovela okunyanyangidwa, osha kala tashi ladipike ovaleshi va kale hava ongala pamwe opo va longele Kalunga. Pashihopaenenwa, muJuli 1880, omumwatate Russell okwa li a popya kombinga yaashi a li molweendo lokuudifa a ti kutya osha li odjo yetwomukumo okukala alushe pokwoongala oko va li hava ningi. Okwa li a ladipika ovaleshi va kale hava tumu oukalata tava hepaulula exumokomesho olo tava ningi, noidjemo imwe ya tya ngaho oya li hai nyanyangidwa moifo yo-Watch Tower. Omolwashike mbela? Oshifo osho osha ti: “Ovanhu aveshe nava shiive . . . nhumbi Omwene te mu nangeke noupuna; nongeenge otamu twikile okwoongala novaitaveli vakweni.”

 ²⁰ Mo 1882, opa li oshitukulwa moshifo sho-Watch Tower shi na oshipalanyole “Okwoongala pamwe,” osho sha li sha ladipika Ovakriste opo va kale hava ongala “va tungafane, va twaafane omukumo nokupamekafana.” Osha ti: “Kashi na mbudi kutya ope na umwe oo a hongwa ile e na ounghulungu wonhumba mokati keni. Keshe umwe na etelele Ombibeli, ombapila nopena yekala, nongeenge otashi shiiva longifeni oinima oyo tai mu kwafele mu konge omishangwa, ngaashi oshuulikifo shoitya yOmbibeli, . . . Hoololeni oshikundafanwa shonhumba; puleni ekwafo lomhepo opo i mu kwafele mu ude ko; opo nee lesheni nokudiladila, yelekanifeni omishangwa; kungaho otamu ka wilikwa mu ude ko oshili.”

21. Eongalo lomuAllegheny shomuPennsylvania ola li la tula po oshihopaenenwa shilipi shi na sha nokwoongala nokulifa oufita?

²¹ Pefimbo olo eembelewa da kula dOvakonakoni vOmbibeli oda li muAllegheny, shomuPennsylvania, mOilongo ya Hangana yaAmerika. Ovamwatate ovo va li hava longo keembelewa odo ova li va tula po oshihopaenenwa shiwa ngeenge tashi uya pokudulika kelombwelo olo li li mOvaheberi 10:24, 25. (Lesha.) Lwanima omumwatate omunamido wedina Charles Capen okwa li a hokolola kombinga yokuya kokwoongala oko fimbo a li okamatyona.  Okwa shanga a ti: “Ohandi dimbuluka natango omushangwa umwe oo wa li wa shangwa kekuma lolupale lEhangano loyoongalele, tau ti: ‘Omuhongi weni oumwe, ndele onye amushe ovamwainafana.’ Omushangwa oo ohandi u dimbuluka fiyo okunena. Moshiwana shaJehova kamu na ovo hava tumbalekwa molwaashi ve li ovakwatelikomesho ofimbo vamwe va talwa ko ve li ovakwaneongalo vongaho.” (Mat. 23:8) Omumwatate Capen ota dimbulukwa yo kutya okwoongala okwa li haku kala taku ladipike noku li odjo yetwomukumo nonokutya omumwatate Russell okwa li ha kendabala okulifa oufita mokupopya noshilyo keshe sheongalo pauhandimwe.

22. Ovanhu ovadiinini ova li ve linyenga ngahelipi keladipiko li na sha nokwoongala kwopaKriste, noshike hatu li hongo kuvo?

²² Ovo va li ovadiinini ova li va shikula oshihopaenenwa osho nomalombwelo oo va pewa. Mokweendela ko kwefimbo, opa li pa totwa omaongalo moilongo imwe yaAmerika, ngaashi muOhio nomuMichigan, nosho yo menenedu laAmerika lokOlundume nomoilongo ikwao mounyuni. Diladila kwaashi: Mbela ngeno ovanhu ovadiinini ova kala ngoo ve lilongekidila okukala po kwaKristus, ngeno kava li va hongwa nghee ve na okudulika kelombwelo laKalunga li na sha nokwoongala pamwe opo ve mu longele? Hasho. Ongahelipi shi na sha nafye kunena? Natu kale twa tokola toko okukala pokwoongala kwopaKriste pandjikilile opo tu dule okulongela Kalunga pamwe nokutungafana pamhepo.

23. Oshifo sho-Watch Tower osha li sha yelifa ngahelipi kutya ovavaekwa aveshe ove na okukala hava udifa oshili?

²³ Ovakonakoni vOmbibeli ova li hava hongo kutya ovavaekwa aveshe ove na okukala hava udifa oshili. Mo 1885, o-Watch Tower oya tile: “Katu na okudimbwa kutya omuvaekwa keshe  okwa vaekwa a udife (Jes. 61:1), nokwe lineekelelwa oukalele.” Mo 1888 opa li oshitukulwa osho sha ti: “Elombwelo olo twa pewa ola yela . . . Ngeenge otwe li lipwililikile ile ohatu ningi omalipopilo, ohatu ulike kutya fye ovapiya ovananyalo, hatu ulike kutya inatu wana okupewa oshilonga osho sha fimana kuhe na vali.”

24, 25. (a) Oshike tashi ulike kutya Russell novalongi pamwe naye kava li ashike hava ladipike ovanhu va udife? (b) Umwe womOvatandavelifi voileshomwa okwa li a popya shike shi na sha noilonga yavo efimbo olo kwa li ‘kuhe na oihauto’?

²⁴ Russell novalongi pamwe naye kava li ashike hava ladipike vamwe va udife. Ndele ova li yo va hovela okunyanyangida oufo hava ifanwa Bible Students’ Tracts (Oufo vOvakonakoni vOmbibeli), ovo lwanima va ka kala hava ifanwa yo Old Theology Quarterly (Oufo ve na sha nomahongo makulukulu. Ovaleshi vo-Watch Tower ova li hava pewa oufo va tya ngaho ve va yandje oshali kovanhu.

²⁵ Ovo va li hava longo efimbo liyadi moukalele ova li hava ifanwa Ovatandavelifi voileshomwa. Charles Capen, oo a tumbulwa metetekelo, naye okwa li umwe womOvatandavelifi voileshomwa. Okwa tile: “Onda li handi longifa ouwaalita ovo va fanekwa koshikondo shepangelo lOilongo ya Hangana shokukonakona oikwadu opo ndi dule okulonga nawa oshitukulwa shaPennsylvania. Ouwaalita ovo ova li hava ulike eendjila adishe, naasho osha kwafela nge ndi longe oshitukulwa ashishe handi ende keemhadi. Omafimbo amwe, konima eshi nda enda omafiku atatu moshitukulwa ashishe handi shange eembestelinga daaveshe ovo va hala omambo o-Studies in the Scriptures, ohandi hiile onghambe nokatemba opo ndi dule okutwaalela ovanhu omambo oo. Luhapu onda li handi tokelwa nokunangala meefaalama. Pefimbo olo kapa li oihauto.”

26. (a) Omolwashike oshiwana shaKalunga sha li sha pumbwa okuudifa opo shi kale she lilongekidila okupangela kwaKristus? (b) Omapulo elipi twa wana okulipula?

²⁶ Eenghendabala da tya ngaho dokuudifa pefimbo olo oda li tadi pula okukala u na omukumo. Mbela ngeno Ovakriste vashili ova kala ngoo ve lilongekidila okupangela kwaKristus, ngeno kava longelwe nghee sha fimana okukala hava udifa? Hasho. Oshilonga osho oshi li nokuli oshitukulwa sha fimanenena shedidiliko lokukala po kwaKristus. (Mat. 24:14) Oshiwana shaKalunga osha li shi na okukala she lilongekida okupitifa komesho oilonga oyo tai xupifa eemwenyo. Nafye natu lipule kutya, ‘Onda pitifa ngoo komesho oilonga yokuudifa mokukalamwenyo kwange? Ohandi ningi ngoo omaliyambo opo ndi dule okukufa ombinga pauyadi moilonga oyo?’

27, 28. Omuyapostoli Johannes okwa li a mona shike memoniko, nongahelipi Satana neendemoni daye va li ve linyenga eshi Ouhamba wa dikwa po?

²⁷ Hauxuuninwa, omudo oo udidilikwedi wo 1914 osho wa fiki. Ngaashi twe shi kundafana pehovelo letukulwa eli, kapa li omunhu kombada yedu a li a mona nomesho oiningwanima ikumwifi oyo ya ningwa meulu momudo oo. Ndele omuyapostoli Johannes okwa li a mona memoniko oiningwanima oyo nokwe i popya pafaneko. Diladila ashike kunghee Johannes a li a mona “edidiliko linene” meulu. Okwa mona “omukainhu” waKalunga wopafaneko, oo ta faneke ehangano laKalunga loishitwa yopamhepo meulu. “Omukainhu” oo okwa li omufimba nokwa dala okaana okalume. Okaana oko kopafaneko okwa tiwa oke “nokulifa oiwana aishe nodibo yoshivela,” nonokutya eshi ka dalwa, “oka vakulwa [po], ka kale puKalunga nopolukalwapangelo laye.” Lwanima,  Johannes okwa uda ondaka inene meulu ya ti: “Paife exupifo neenghono nouhamba owa ninga waKalunga ketu, nepangelo olaKristus waye.” — Eh. 12:1, 5, 10.

²⁸ Nopehe na omalimbililo, Johannes okwa mona memoniko eshi Ouhamba wopaMessias tau dikwa po. Oshiningwanima osho osha li shikumwifi neenghono, ndele hakeshe umwe a li e shi hafela. Pashihopaenenwa, Satana neendemoni daye ova li va lwa olwoodi novaengeli ovadiinini ovo va li tava wilikwa kuMikael, ile tu tye, Kristus. Oshidjemo? Ombibeli oya ti: “Nongadu inene ya ekelwashi, eyoka likulu, la ifanwa ondiaboli naSatana, ou ta hongaula ounyuni aushe, okwa ekelwa pedu, novaengeli vaye ova ekelwashi yo . . . pamwe naye.” — Eh. 12:7, 9.

29, 30. Okudja eshi Ouhamba wa dikwa po, eenghalo oda li da lunduluka ngahelipi (a) kombada yedu? (b) meulu?

²⁹ Omido dihapu fimbo omudo oo udidilikwedi wo 1914 inau fika, Ovakonakoni vOmbibeli ova li va popya kutya okudja momudo oo otapa ka kala omaupyakadi. Ashike kava li ve shii filufilu nghee osho sha li tashi ka wanifwa. Johannes okwa li a mona memoniko kutya, Satana okwa li ta ka etifa oushada muhapu kombada yedu shi dulife nale, nomolwaasho a shanga a ti: “Woo, edu nefuta, osheshi ondiaboli ya kulukila kunye nehandu linene, osheshi i shi shii i nokafimbo kaxupi kongaho.” (Eh. 12:12) Oita yotete younyuni oya li ya luwa mo 1914, nokungaho edidiliko lokukala po kwaKristus meenghono dOuhamba ola li la hovela okuwanifwa, nosha yela kutya “omafiku axuuninwa” onghalelo ei yoinima okwa li a hovela. — 2 Tim. 3:1

³⁰ Ndele meulu omwa li mu na ehafo, molwaashi Satana neendemoni ova umbwa mo fiyo alushe. Ombibeli oya ti: “Onghee hano nyakukweni, onye omaulu, naava mwa kala muo!” (Eh. 12:12) Konima eshi Satana va umbwa meulu, Ouhamba wopaMessias mewiliko laJesus e li Ohamba ipe owa li we lilongekida okuyukifa oinima mokati koshiwana shaKalunga kombada yedu. Owa li wa hovela oku shi ninga ngahelipi? Ngaashi twe shi mona pehovelo letukulwa eli, Kristus e li ‘Omweengeli wehangano’ okwa li tete e na okukoshola ovapiya vaKalunga kombada yedu. Osho okwa li te ke shi ninga ngahelipi?

31. Malakia okwa li a xunganeka shike shi na sha nokukosholwa kwoshiwana shaKalunga, nongahelipi exunganeko olo la li la wanifwa? (Tala yo eshangelo lopedu.)

³¹ Malakia okwa li a xunganeka kutya okukoshola oshiwana shaKalunga kakwa li taku ka kala kupu. Okwa shanga a ti: “Olyelye ta dulu okulididimika efiku leuyo laye? Ndele olyelye ta dulu okukala po, Ye eshi ta holoka? Osheshi Ye e li ngaashi omundilo womeleva lomuhambwidi nongaashi ofewa yomukoshi.” (Mal. 3:2) Eendjovo odo oda li da wanifwa filufilu. Okudja mo 1914, oshiwana shaKalunga osha li sha shakeneka omayeleko nomaupyakadi manene a shikulafana. Eshi Oita yOtete yOunyuni ya li metifa, Ovakonakoni vOmbibeli vahapu ova li va hepekwa nonyanya nokutulwa meedolongo. *

32. Oupyakadi ulipi wa li wa holoka po mokati koshiwana shaKalunga okudja mo 1916?

³² Opa li yo pa holoka oupyakadi meni lehangano. Pashihopaenenwa, mo 1916, eshi omumwatate Russell a fya e na ashike omido 64, vahapu vomoshiwana shaKalunga ova li ve shi kuminwa. Efyo laye ola nyaneka pomutenya oushili oo kutya vamwe  ova li ve mu lenga sha pitilila. Nonande omumwatate Russell ye mwene ka li a hala etumbalo la tya ngaho, vamwe ova li ve mu fimaneka unene va fa oye va li tava longele nokwiilikana. Vahapu ova li tava diladila kutya ouyelele woshili itau ka dula okutwikila vali tau yela eshi Russell a fya, navamwe ova li tava kondjifa eenghendabala odo ehangano la li tali ningi okupula komesho. Osho osha li sha ningifa vamwe va ninge ovashunimonima nokufiya po ehangano.

33. Ongahelipi sha li eyeleko kuvamwe moshiwana shaKalunga eshi inava wanifilwa oinima oyo va li va teelela?

³³ Osha li yo eyeleko eshi oinima oyo ya teelelwa ya li ina i wanifwa. Nonande o-Watch Tower oya li ya popya sha yuka kutya Omafimbo Ovapaani okwa li taa ka xula po mo 1914, ovamwatate kava li ve shii kondadalunde kutya oshike sha li tashi ka ningwa po momudo oo. (Luk. 21:24) Ova li tava diladila kutya Kristus okwa li ta ka kufa po ongudu yovavaekwa oyo i li omuvalekwa waye noku i twala meulu mo 1914 i ka pangele pamwe naye. Ndele osho kasha li sha ningwa. Lwopexulilo lo 1917, Oshungonangelo oya li ya popya kutya efimbo leteyo olo tali kwata oule womido 40 otali ka xula po mo 1918. Ndele oilonga yokuudifa hapo ya li ya xulila opo; oya kala ashike tai pula komesho. Lwanima oshifo osho osha li sha popya kutya eteyo ola pwa, ashike opa li natango omhito yokupupudulula. Oinima oyo oya li ya nyemateka vamwe noye va ningifa va efe po okulongela Jehova.

34. Eyeleko linene lilipi la li la holoka po mo 1918, nomolwashike Ovakriste voipupulu va li tava diladila kutya oshiwana shaKalunga osha fya po?

³⁴ Eyeleko limwe linene ola ka holoka po mo 1918. Momudo oo, omumwatate J. F. Rutherford, oo a li a pingena po C. T. Russell, okwa li a kwatwa po pamwe novamwatate voshinakuwanifwa vakwao vaheyali. Ova li va tulwa modolongo yepangelo shihe li pauyuki muAtlanta, shomuGeorgia, mOilongo ya Hangana yaAmerika. Oule wefimbo, oilonga yoshiwana shaKalunga oya li tai monika ya fa ya xulifwa po. Ovakwatelikomesho vahapu veengeleka dOvakriste voipupulu ova li va hafa. Ova li tava diladila kutya ehangano lOvakonakoni vOmbibeli, ovo va li va talika ko ve li ovapiyaaneki, ola fya po eshi ovo va talika ko ve li ovakwatelikomesho vehangano va li modolongo, eembelewa davo da kula domoBrooklyn da li da idilwa noilonga yavo yokuudifa ya li ya shilikwa moAmerika nomoEuropa. (Eh. 11:3, 7-10) Kava li tuu va puka!

35. Omolwashike Jesus a li a efa ovashikuli vaye va pite momayeleko, nokwa li a ninga po shike opo e va kwafele?

³⁵ Ovatondi kava li ve shii kutya Jesus okwa li ashike a efa pakafimbo ovashikuli vaye va pite momayeleko oo opo Jehova a longe po oshilonga shaye eshi a li e li omutumba “ngaashi omuhengumuni nomuyeleki woshisilveri.” (Mal. 3:3) Jehova nOmona ova li ve shii kutya, ovo ve li ovadiinini ova li tava ka pita mo momayeleko oo a fa omundilo, tava di mo va kosholwa, va yelekwa nova wana okulongifwa kOhamba Jesus moilonga yayo. Lwopehovelo lo 1919, osha li sha yela mo lela kutya omhepo yaKalunga oya ninga osho ovatondi va li tava diladila kutya itashi shiiva. Okwa li a mwenyopaleka ovo va li ovadiinini va dule okupula komesho. (Eh. 11:11) Pefimbo opo tuu opo, Kristus okwa li a wanifa po oshitukulwa shimwe sha fimana shedidiliko lomafiku axuuninwa.  Okwa li a nangeka po “omupiya omudiinini nomunaendunge,” okangudu kanini kovalumenhu ovavaekwa, opo ka kale taka kwatele komesho nokupalula oshiwana shaKalunga neendja dopamhepo pefimbo la wapala. — Mat. 24:45-47.

36. Oshike sha li sha ulika kutya oshiwana shaKalunga osha li sha mwenyopala vali?

³⁶ Omumwatate Rutherford novalongi pamwe naye ova li va mangululwa mo modolongo mo 26 Marsa 1919. Divadiva ova li va unganeka ku ningwe oshoongalele muSeptemba odula oyo tuu oyo. Ova li yo va ninga eemhangela pa kale hapa nyanyangidwa oshifo oshitivali, sha li hashi ifanwa The Golden Age, shokuyandja moukalele pamwe nOshungonangelo. * Momudo oo tuu oo, ova li va hovela okunyanyangida okafo kedina Bulletin, oko paife haka ifanwa Onghalamwenyo yopaKriste noilonga yokuudifa — okafo kokulongifwa pokwoongala. Okafo oko oka kala alushe hake tu kwafele tu wanife po oukalele wetu. Kape na omalimbililo kutya okudja mo 1919 oilonga youkalele yeumbo neumbo oya kala tai tuwa omufindo fiyo okunena.

37. Ongahelipi vamwe va li va ulika kutya kave fi ovadiinini konima yo 1919?

³⁷ Oilonga yokuudifa oya li yo eyeleko kovapiya vaKristus, molwaashi ovo ve na ounhwa nelinenepeko kava li va hala okulonga oilonga oyo tai pula elininipiko. Ovo va li va yemba oilonga oyo ova fiyo po ehangano. Momido odo da landula 1919, vamwe ovo  vehe fi ovadiinini ova li va handukila ehangano nova hovela okukembaula nokuninga omatilifo, nova li nokuli tava yambidida ovo va li tava hepeke ovapiya vaJehova ovadiinini.

38. Okupondola nokufindana kwovashikuli vaKristus vokombada yedu otaku yandje oumbangi washike?

³⁸ Nonande opa li omaponokelo a tya ngaho, ovashikuli vaKristus vokombada yedu ova twikila okuxuma komesho nova pondola pamhepo. Okupondola kwavo nokufindana kwavo otaku yandje oumbangi uhe fi okupatanekwa kutya Ouhamba waKalunga otau pangele. Ovanhu ovo inava wanenena nove li ongudu inini ova li ashike tava dulu okufinda Satana nonghalelo yaye yoinima youkolokoshi kekwafo laKalunga, olo e va pa okupitila mOmona waye nomOuhamba wopaMessias, nomolwaashi Kalunga a kala te va nangeke noupuna. — Lesha Jesaja 54:17.

39, 40. (a) Embo eli ola unganekwa ngahelipi? (b) Ouwa ulipi to ka mona mokukonakona embo eli?

³⁹ Momatukulwa taa landula, ohatu ka konakona kutya Ouhamba waKalunga owa pondola shike kombada yedu momido 100 da pita okudja eshi wa dikwa po meulu. Oshitukulwa keshe shembo eli otashi ka kundafana kombinga yoshinima shokondadalunde shi na sha noilonga yOuhamba kombada yedu. Metukulwa keshe omu na oshimhungu shomapulo osho tashi ke tu kwafela tu likonakone pauhandimwe ngeenge otwa itavela ngoo shili mOuhamba. Momatukulwa axuuninwa, ohatu ka kundafana oinima oyo tu na okukala twa teelela eshi Ouhamba tau uya okuxulifa po ovakolokoshi nokweeta oparadisa kombada yedu monakwiiwa i li popepi. Ouwa ulipi to ka mona mokukonakona embo eli?

⁴⁰ Satana ina hala tu kale twa itavela mOuhamba waKalunga. Ndele Jehova okwa hala okupameka eitavelo letu opo tu kale twa pama notu kale meameno. (Ef. 6:16) Onghee hano, ohatu mu ladipike mu konakone embo eli pamwe neilikano. Kala alushe to lipula kutya, ‘Onda itavela ngoo shili mOuhamba waKalunga?’ Ngeenge ou li wolela kwoove, oshi na oupu to ka kala mokati kaavo tava ka hangwa tave u yambidida noudiinini eshi kombada yedu taku ka kala ashike ovo va itavela mOuhamba waKalunga nonokutya otau pangele shili.