Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 2

O Uvualukilu ua Utuminu ku Diulu

O Uvualukilu ua Utuminu ku Diulu

MILONGI IA KIBATULU

Kiebhi Nzambi kia pelepalala o mundu uê phala o uvualukilu ua Utuminu

1, 2. Kizulukutu kiebhi kia beta dingi o kota mu ku lungulula o mundu, ni mukonda diahi ki tu bhingi ku diuana mu kuijiia kuila se-ku muthu mu ixi ua ki mono?

 O KUILA uene mu banza kiebhi ki ueji divua se ua kexile mu kithangana kia dikota kia lungulula o mundu? Athu avulu ene mu banza mu maka enhá. Maji xinganeka: Se ua kexile mu kithangana kieniókio, o kuila ueji mona o izulukutu ioso ia bhiti ia lungulula o mundu? Nange kana. Mukonda saí izulukutu iene mu bheka ibhidi ku jinguvulu ni ku lungulula o mundu, iene mu bhita mu kasuekele. Izulukutu iavulu i bhita mu jinzo jo jike, mu maxilu a jinguvulu, phala athu ka mone ihi ia mu bhita. Maji o ima íii, i lungulula o mienhu ia athu oso.

2 Ihi i tuamba ia lungu ni kizulukutu kia beta dingi kota kia bhiti ku mundu? O kizulukutu kiki, kia lungulula ué o mienhu ia mazunda ni mazunda a athu. Athu ka mono ué o kizulukutu kiki. O kizulukutu kiki, o uvualukilu ua Utuminu ua Nzambi ku diulu, o unguvulu ua Mexiia a u kanene tundé ukulu kuila kua kambe ngó bhofele, ua-nda buikisa o mundu iú ua iibha. (Tanga Daniiele 2:34, 35, 44, 45.) Sumbala athu mu ixi ka mono o uvualukilu iú, o kuila tua tokala ku banza kuila Nzambi ua tu suekela o kizulukutu kiki? Inga muéne ua pelepalala o mundu uê ua fiiele ni kithangana kia soko? Tu mone.

“O Mukunji Uami . . . [Ua-nda] Ngi Iudikila o Njila Bhu Pholo Iami”

3-5. (a) Nanhi “o mukunji ua kikutu”, a dianga ku mu tumbula mu divulu dia Malakiia 3:1? (b) Ihi ieji bhita ande dia “mukunji ua kikutu” kuíza mu tembulu?

3 Tundé ukulu, Jihova ua pelepalala o mundu uê phala o uvualukilu ua Utuminu ua Mexiia.Mu kifika, xinganeka mu kikanenu mu divulu dia Malakiia 3:1: “Talesa-ze, ngi tumikisa o mukunji uami ku ngi iudikila o njila bhu pholo iami; anga mu tukumuka Ngana ua tula mu tembulu iê; ió, ene muala ku mu sota, o mukunji ua kikutu muene ku mu inda.”

4 Mu izuua ietu, thembu kuxi Jihova, o ‘Ngana,” kiéza mu tonginina ió akexile mu sidivila mu tembulu iê mu ixi mu ukexilu ua nzumbi?O kikanenu kiambele kuila Jihova ueji kuíza ni “mukunji ua kikutu.” Nanhi o mukunji iú? Mexiia, o Sobha, Jezú Kristu! (Luka 1:68-73) Kuma muene a mu tumbika ku usobha, muéne ueji tonginina ni ku zelesa o mundu ua Nzambi mu ixi.—1 Phe. 4:7.

5 Maji nanhi-phe uexile o “mukunji” ua kamúkua, a dianga ku mu tumbula mu divulu dia Malakiia 3:1? O mukunji iú, ueji kuíza ande dia Sobha Mexiia ku tukuluka. Mivu ande dia 1914, o kuila saí muthu ua ‘iudika o njila’ phala o Sobha Mexiia?

6. Nanhi uexile kala o “mukunji” a mu kanene uéza mu veji ia dianga phala ku sokejeka o mundu ua Nzambi phala n’a di bhane ni izulukutu ieji kuíza ku pholo?

6 Mu divulu didi, tua-nda sanga itambuijilu ia ibhuidisu íii ku musoso ua mundu ua Jihova mu thembu ietu. O musoso iú ulondekesa kuila, kioso kia bhiti o hama 19, kua tukuluka kibuka kiofele kia athu a lenduka, o Jikidistá ja kidi mu kaxi ka Jikidistá ja makutu. O kibuka kiki akexile mu ki xana, Adilongi a Bibidia. O akexile ku pholo ia kibuka kiki—Charles T. Russell ni makamba mê—exile kála o “mukunji,” a mu kanene, ua kexile mu bhana itendelesu ku mundu ua Nzambi ni ku a pelepalala phala ku dibhana ni izulukutu ieji kuíza ku pholo.Tua-nda di longa maukexilu a uana, o “mukunji” ua bhana itendelesu.

Ku Bheza mu Kidi

7, 8. (a) Ku muvu 1800, a nanhi a mateka o kulondekesa kuila o ulongelu ua kuila o athu kioso kiafuá a kala ku muenhu bhu kididi kioso-kioso, ulongelu ua makutu? (b) C. T. Russell ni makamba mê alondekesa maulongelu ebhi engi a makutu?

7 O Adilongi a Bibidia, akexile mu di longa ni nguzu ioso; akexile mu xikina mu ioso ia kexile mu di longa, akexile mu bhaka o milongi ioso, ni kuzuela ku athu o milongi ia kidi ia kexile mu di longa. Mu hama ja mivu, o athu mu Kidistándade, akexile mua vundu mu ukexilu ua nzumbi; o ilongesu iâ ia kexile mu tunda ku jipagá. Mu kifika, o ilongesu ia lungu ni kuila, athu kioso kiafuá a kala ku muenhu bhu kididi kioso-kioso. Maji ku muvu 1800, o adilongi a Bibidia, a tokuesa kiambote o ulongelu iú, ene a mono kuila ki u tundile mu Mak’â Nzambi. Henry Grew, George Stetson, ni George Storrs ni ku suína kuoso, a soneka ni ku bhanga madiskursu alondekesa kuila o ulongelu iú, ua makutu. a O kikalakalu kiâ, kia suínisa kiavulu C. T. Russell ni makamba mê.

8 O kibuka kiofele kia Adilongi a Bibidia, a mono ué kuila, o ulongelu ua lungu ni kuila kioso o muthu kia fuá u kala ku muenhu bhu kididi kiéngi, ua makutu—mu kifika, o ulongelu ua kuila athu oso ambote aia ku diulu ni ulongelu ua kuila Nzambi u kaxtikala o mienhu ia athu a iibha ku túbhia ku hádia ni hádia. Russell ni makamba mê ni ku suína kuoso alondekesa bhu kaxi ka madivulu, tumikanda ni madiskursu exile mu a soneka mu ji jurnale kuila iá, maulongelu a makutu.

9. Kiebhi o Mulangidi ua Ziione, kia londekesa o ilongesu ia Tilindade kuila ia makutu?

9 Kiene kimoxi ué, o Adilongi a Bibidia, alondekesa o ilongesu ia Tilindade kuila ia makutu. Ku muvu 1887, O Mulangidi ua Ziione, uambe: “O Mikanda Ikola ilondekesa ni kidi kioso kuila Nzambi ki tilindade kana, ni kuila Jihova muéne o Tata, o Ngana ietu Jezú, o mona.” O Mulangidi ua londekesa ué kuila, kituxi o “kibanzelu kia kuila Nzambi tilindade—Nzambi jitatu mu nzambi imoxi, ni nzambi imoxi mu Nzambi jitatu—o ulongelu iú a u xikinine kiá ku athu avulu. Maji kiki, kilondekesa kuila, o ngeleja ia kexile mu zeka mu ukexilu ua nzumbi, Satanaji ua muanganesa o ilongesu íii ia makutu.”

10. Kiebhi o Mulangidi kia londekesa kuila o muvu 1914, uexile ni kilomboluelu kia dikota?

10 Kala kia londekesele o diambu, o kadivulu, O Mulangidi ua Ziione, ni kadivulu, Arauto da Presença de Cristo, ua kexile mu londekesa o ikanenu ia lungu ni ku tukuluka kua Kristu. O asoneki a fiiele, o Jikidistá a a undu a sonekene o kadivulu kaka, a mono kuma, o kikanenu kia Daniiele kia lungu ni “sambuadi dia jithembu,” kia lungile ni thembu ieji dikumbidila o vondadi ia Nzambi ia lungu ni Mexiia o Sobha. Ku dimatekenu dia muvu 1870, ene alondekesa kuila, o sambuadi dia jithembu jeji suka ku muvu 1914. (Dan. 4:25; Luka 21:24) Sumbala o phange jetu mu thembu iná ka kexile hanji mu tendela o kilomboluelu kia muvu uenhó kuila uexile ni kilomboluelu kia dikota, maji akexile mu bokela athu o ima iejidile mu ididi ioso katé ku maxokololo.

11, 12. (a) O Phang’etu Russell ua ximana nanhi mu ima ia kexile mu longa? (b) Kiebhi o kikalakalu kia kexile mu bhanga Russell ni makamba mê ande dia 1914, kiexile kikalakalu kiambote?

11 O Phange Russell ni makamba mê a fiiele, ka kexile mu zuela kuila, ene a diangele ku sanga ni ku tendela o kidi kiokio. Russell ua ximanene kiavulu o athu a diangele ku sanga o kidi. Maji muéne ua beta ku ximana Jihova Nzambi, u longa o mundu Uê o ima ia bhindamena o kuijiia mu kithangana kia tokala. Jihova ua besoala o nguzu ia kexile mu bhanga Russell ni makamba mê, mu ku tungula o kidi ku makutu. Kioso o mivu kia kexile mu bhita, ene akexile mu xisa o ulongelu ua makutu ua Kidistándade.

Kima kiambote ku dibhuidisa: ‘O kuila o kikalakalu kia kuboka kiene kiala ku pholo ku muenhu uami?

12 O kikalakalu kia kexile mu bhanga o mala enhó a fiiele mu ku zokela o ulongelu ua kidi, mu mivu ande dia 1914, kiexile kikalakalu kiambote! Mu ku tala ku dima, o kadivulu, Torre de Vigia e Arauto da Presença de Cristo, 1 ua Kamoxi ua 1917, ambe: “Mazunda a athu lelu kala dingi ni uôma ua ulongelu ua ifernu ni ilongesu ia mukuá ia makutu. . . . O kidi kio sange ku makuinhi a uana a mivu ku dima, kia mu tukuluka, kia-nda suluka ni ku tukuluka katé ixi ioso kia-nda kuizala ni kuijiia o kidi; o jinguma ja ulongelu ua kidi, a-nda bhanga ioso phala ku fidisa o kidi, phala ki ki di muange mu ixi ioso.”

13, 14. (a) Kiebhi o “mukunji” kia kuatekesa ku iudika o njila phala o Mexiia o Sobha? (b) Ihi i tu tena o ku di longa ia lungu ni phange jetu akexile ku muenhu hama ia mivu ku dima?

13 Xinganeka o maka enhá: O kuila o mundu ua Nzambi ueji kala polondo phala ku dibhana ni ku tukuluka kua Kristu, se ene ka tenene ku tungula Jezú ni Tat’ê Jihova? Kana! Keji kala ué polondo se ene a banzele kuila o ujitu ua kuia ku diulu ua tokalele ku athu oso mu ixi, ni kuila ki kibuka kiofele ngó kia akaiedi a Kristu kia-nda tambula o ujitu iú; keji kala ué polondo se a banzele kuila Nzambi u kaxtikala athu mu túbhia tua ifernu! Sé phata o “mukunji” ua iudika o njila phala o Mexiia o Sobha!

14 Ihi i tuamba ia lungu n’etu lelu? Ihi i tu tena o ku di longa ia lungu ni phange jetu akexile ku muenhu hama ia mivu ku dima? Kála kia kexile mu bhanga ene, tua tokala ué ku tanga ni ku di longa kiavulu o Mak’â Nzambi. (Nzuá 17:3) Kuma o mundu iú ua luímbi kala ni kudia mu nzumbi, tua tokala ku suínisa dingi o vondadi ietu ia kudia mu ukexilu ua nzumbi!—Tanga 1 Timote 4:15.

‘Tundenu-mu Enu mu Mundu Uami’

15. Ihi ia tendela o Adilongi a Bibidia, bhofele-bhofele? (Tanga ué ku luiji.)

15 O Adilongi a Bibidia akexile mu longa kuila, kua bhingile ku tunda mu jingeleja ja mundu. Ku muvu 1879, O Mulangidi, ua zuela maka alungu ni jingeleja jiji, o “kidistándade ia Babilonha.” O kuila ua kexile mu zuela o kibuka kia ji papa? O Ngeleja ia Katolika ku Loma? Mu hama ja mivu, o akua Prostante ambele kuila, o Babilonha a mu tumbula mu kikanenu kia Mikanda Ikola, ia kexile mu lombolola o ngeleja ia Katolika. Maji o Adilongi a Bibidia, bhofele-bhofele, a tendela kuila jingeleja joso ja Kidistándade, ja tokalele ku “Babilonha” ia lelu. Mukonda diahi? Mukonda ngeleja joso ja kexile mu longa makutu, kála o ilongesu i tua di longo kiá ku dima. b Mu ku bhita thembu, o madivulu metu akexile mu tendelesa ihi ia tokalele ku bhanga o athu a mesenene kuijiia o kidi maji akexile hanji mu jingeleja ja Babilonha.

16, 17. (a) Kiebhi o Volume III ia divulu Aurora do Milênio ni kadivulu, o Mulangidi kia tendelesa o athu ku tunda mu jingeleja ja makutu? (b) Kima kiahi kia zozesa o kitendelesu kiki? (Tala ku luiji.)

16 Mu kifika, ku muvu 1891, o Volume III ia divulu: Aurora do Milênio ia londekesa kuila, Nzambi ua ditunu o Babilonha ia lelu, iu uambe: “O jingeleja ja Kidistándade—Nzambi ua ditunu-ju.” Iu uambe ué kuila athu oso, “ka kexile mu xikina o ilongesu iâ ia makutu, a mu a tendelesa ku tunda-mu.”

17 Ku mbeji ia Katatu ua 1900, o Mulangidi, ua tendelesa ió akexile hanji ni majina mâ mu jingeleja ja Kidistándade, akexile mu banza kuila: “Ngi xikina o kidi, ki ngene dingi múia kiavulu mu iônge iéngi.” O mulangidi uebhuidisa: “Maji o kuila kima kiambote—ku kala mbandu imoxi bhu kanga mbandu ia mukuá mu Babilonha? O kuila Nzambi u uabhela ni ku xikina . . . o ku belesela kuku? Kana. Muéne [o muthu ua tokala mu ngeleja] ua te kikutu ni ngeleja bhu pholo ia mundu, kioso muéne kia bokona mu ngeleja, ni kuila muéne ua tokala ku belesela o ima ioso ia bhingi o kikutu kia te muene ni ngeleja katé kioso muéne . . . kia-nda dituna bhu pholo ia mundu kuila ka mesena dingi ku tokala mu ngeleja.” Mu ku bhita mivu, o kitendelesu kiokio kia suína dingi. c O selevende ia Jihova ua tokala ku tunda mu ngeleja ia makutu mu maukexilu oso.

18. Mukonda diahi o athu a bhingile ku tunda mu “Babilonha ia Dikota?”

18 Se o itendelesu ia ku tunda mu “Babilonha ia Dikota” ka i bhanene ithangana ioso, o kuila Kristu, a mu tumbika mu Usobha, ueji kala ni kibuka kia Jikidistá a a undu mu ixi? Kana, mukonda o Jikidistá eji di zelesa ku ulongelu ua Babilonha, ene ngó eji tena ku bheza Jihova mu “nzumbi ni mu kidi.” (Nzuá 4:24) O kuila tua mesena ku bhanga kala kia bhangele o Jikidistá jiji, ku tunda mu jingeleja ja makutu? Tu suluke mu ku belesela o kitendelesu: ‘Tundenu-mu enu mu mundu uami!’—Tanga Dijingunuinu 18:4.

Ku Bheza Kumoxi

19, 20. Kiebhi o Mulangidi ua suínisa o mundu ua Nzambi ku bheza kumoxi?

19 O Adilongi a Bibidia akexile mu longa kuila o athu a mukuá akexile mu bheza uá Nzambi, a tokalele ku kala kumoxi phala ku bheza Nzambi, kabasa kididi. Phala o Jikidistá ja kidi, ki ku bhingi ngó ku tunda mu ngeleja ja makutu. Ku bhinga ué ku zokela o ubhezelu ua kidi. Tundé m’ukulu, o Mulangidi, uene mu suínisa o atangi a madivulu metu. Mu kifika, ku mbeji ia Kavua ka 1880, o Phange Russell ua tange mu diskursu dia bhange, mu kuzuela kiebhi o iônge ia kexile mu suínisa o athu. Muéne ua suínisa ué o atangi a madivulu metu ku tumikisa mikanda ia lungu ni kiebhi ene kia kexile mu ditunda kiambote—saí mikanda akexile mu i soneka mu kadivulu ka mulangidi. Phala-hi? “Phala athu oso kuijiia . . . kiebhi o Ngana ietu kia mu ku besoala; se u kolokota ku bheza kumoxi ni ió ala uá ni kixikanu kala eie.”

Charles Russell ni kibuka kia dianga kia athu Adilongi a Bibidia, ku Copenhague, ku Dinamarca, ku muvu 1909

20 Ku muvu 1882, saí milongi ia kexile ni diambu: “Ku Bheza Kumoxi” ia moneka mu Mulangidi. O milongi ia kexile mu suínisa o Jikidistá ku kala kumoxi mu iônge “phala ku di suínisa ni ku di kolokotesa mudiâ.” O milongi iambele: “Né muene se ki bhuala muthu ua di longo kiavulu bhu kaxi kenu. Kala muthu ua tokala u bheka o Bibidia iê, papela, lapi, ni mu di longe kiambote o Bibidia. Sola o diambu diê; samba mu ku bhinga kikuatekesu kia nzumbi ikôla; kiene ki u tanga, ni ku xinganeka, sokesa o milongi ni mikanda ikôla, mu ku bhanga kiki, ua-nda kuenda mu kidi.”

21. Phangu iahi ia bhana o kilunga mu mbanza ia Allegheny, Pensilvânia, ku Estados Unidos, ia lungu ni iônge ni ku kunda o jiphange?

21 O Mbonge ia Adilongi a Bibidia, ia kexile mu mbanza ia Allegheny, Pensilvânia, ku Estados Unidos. Kuenhoko ene a bhana phangu iambote ia ku bheza kumoxi mu iônge mu ku belesela o kitendelesu kiala mu divulu dia Jihebeleu 10:24, 25. (Tanga.) Mu ku bhita thembu, saí kafunga a mu ixana Charles Capen, ua di lembalala kiebhi kia kexile mu bhanga o iônge íii kioso kiexile mona-ndenge. Muéne ua soneka: “Nga di lembalala hanji o kibatulu kia Bibidia kia kexile mu ilumbu ia kididi kia ubhezelu mua kexile mu bhita o iônge ia makota. Kiambele kiki: ‘Sai Mesene ienu imoxi, Kristu; enu oso mu jiphange.’ O kibatulu kiki nuka kia tundile mu kilunji kiami—ki mu kexile muthu ua betele o kota, mukuá ndenge bhu kaxi ka mundu ua Jihova.” (Mat. 23:8) O Phange Capen ua di lembalala ué o iônge iambote, o nguzu ia kexile mu tambula, ni nguzu ia kexile mu bhanga Phange Russell ia ku kunda muthu ni muthu mu kilunga.

22. Kiebhi o mundu ua fiiele kia tambuijila o kitendelesu kia kuia mu iônge ni ihi i tu tena o ku di longa ku phangu iâ?

22 O athu a fiiele a kaiela kiambote o phangu íii ni milongi ioso ia kexile mu tambula. A bhange ilunga iavulu ku mbanza jengi, kála mu mbanza ia Ohio ni Michigan, ku América do Norte ni ku jixi ja mukuá. Xinganeka: O kuila o Jikidistá ja fiiele eji kala polondo phala o ku tukuluka kua Kristu, se ene ka a longele o ku belesela o kitendelesu kia lungu ni ku bhanga iônge? Kana! Abha etu lelu? Tua bhingi ué ku bhanga nguzu ia kuia izuua ioso mu iônge ni ku bheza kumoxi ni phange jetu, kienhiki tua tokala ku sota kithangana kia ku suínisa akuetu.

Ku Suína mu ku Boka

23. Kiebhi o Mulangidi kia londekesa kuila o Jikidistá joso a a undu a tokalele ku boka o kidi?

23 O Adilongi a Bibidia akexile mu longa kuila, Jikidistá joso a a undu a tokalele ku boka o kidi. Ku muvu ua 1885, o Mulangidi uambe: “Ki tu tokala ku jimba kuila kala muthu ua tokala mu kibuka kia Jikidistá a a undu, a mu undu phala ku boka. (Iza. 61:1) A mu i xana phala ku boka.” Saí Mulangidi ua muvu 1888 ua tendelesa kiki: “Tuejiia kiambote o kikalakalu kietu . . . se tu ki bhanga phoko ni ku kamba ku ki bhanga, tua mu londekesa kuila, ki tu tokala ku tambula o ujitu ua dikota ua kuia ku diulu.”

24, 25. (a) Kiebhi Russell ni makamba mê ka suínisa ngó o athu ku boka? (b) Kiebhi o muboki ua thembu ioso kia jimbulula o kikalakalu kia kexile mu bhanga “mu thembu ioio ka kexile luua mu bhanga o makalu u tuala na-u lelu?”

24 O Phange Russell ni makamba mê ka suínisa ngó o athu o ku boka. Ene uá a mateka o ku bhanga tumikanda, a tu i xana: Tumikanda Tua Adilongi a Bibidia, mu ku bhita thembu, a tu i xana: Publicação Trimestral da Velha Teologia. O atangi a kadivulu, Mulangidi, a tambula o tumikanda tutu phala ku tu bhana ku athu sé ku a bhinga kitadi.

Kima kiambote ku dibhuidisa: ‘O kuila o kikalakalu kia kuboka kiene kiala ku pholo ku muenhu uami?

25 O athu a di bhakuile mu ukunji, a exanene akunji a thembu ioso. Charles Capen, u tua mu tumbula kiá, uexile ué mukunji ua thembu ioso, uambe: “Nga kexile mu kalakala ni mapa a i bhangele ku Unguvulu ua Estados Unidos ku Serviço de Pesquisa Geológica phala ku ngi kuatekesa kuijiia o sanzala joso ku Pennsylvania. O ji mapa jiji ja kexile mu ngi londekesa o ikoka ioso, ni ku ngi kuatekesa ku bhixila mu madiembu moso. Saí ithangana, mu kuenda izuua itatu phala ku bhixila bhu mbanza bhu nga kexile múia, nga kexile mu sanga athu a ngi bhingile madivulu, Estudo das Escrituras. Nga kexile mu lukala kabalu mba dikalu diofele a kexile mu di sunga ku kabalu phala ku ngi kuatekesa kuia mu bhana o madivulu ku athu a ngi bhingile. Ithangana ia mukuá, nga kexile mu kala usuku ua muvimba ni idimakaji. Mu thembu ioio ki mu kexile luua makalu avulu kala lelu.”

Muboki ua thembu ioso. Tala o “tabela ia mivu” io pindale ku mbandu ia dikalu

26. (a) Mukonda diahi o mundu ua Nzambi ua bhingi ku bhanga o kikalakalu kia ku boka phala ku kala polondo phala ku tambula o utuminu ua Kristu? (b) Ibhuidisu iebhi i tua tokala o ku di bhanga?

26 O nguzu íii ia kexile mu bhanga mu sidivisu ia ku boka, ia bhingile ku suína ni muanhu. O kuila o Jikidistá eji kala polondo phala ku tambula o utuminu ua Kristu, se ka a longele o valolo ia kikalakalu kia ku boka? Kana! O kikalakalu kieniókio, kieji kala kijimbuete kia ku tukuluka kua Kristu. (Mat. 24:14) O mundu ua Nzambi ua tokalele ku kala polondo phala ku ta o kikalakalu kiokio kia ku bhulula o mienhu ku pholo. Tua tokala ué ku dibhudisa lelu: ‘O kuila o kikalakalu kia ku boka, kiene kiala ku pholo ku muenhu uami? O kuila nga mu bhanga ioso phala ku kalakala kiavulu mu kikalakalu kiki?’

O Uvualukilu ua Utuminu ua Nzambi!

27, 28. Ihi ia mono poxolo Nzuá mu kisuma, ni ihi ia bhange Satanaji ni madimonho mê kia mono o uvualukilu ua Utuminu?

27 Mu ku suka-ku o muvu uala ni kilomboluelu kia dikota, 1914, ua bhixila. Kala ki tua di longo ku dimatekenu dia kibatulu kiki, ki bhu kexile muthu mu ixi ua mono o izulukutu ia bhiti ku diulu. Maji o poxolo Nzuá ua tambula kisuma, iu ua jimbulula o izulukutu ia bhiti. Xinganeka: Mu kisuma, Nzuá ua mono ‘kijimbuete kia dikota’ ku diulu. O “muhatu” ua Nzambi—o kilunga kiê kia ji-anju ku diulu—uemita, iu ua vuala mon’a diiala. O kamona kaka, tuejiia kuila kua kambe ngó bhofele, muéne ua-nda ‘tumina akua jixi ni mbasa ia felu.’ Maji kioso kia mu vuala, o mona, “a mu bheka ku diulu kua Nzambi, bhu kiandu kiê.” Ku diulu anga ku tunda dízui dia suína, dixi: “Kiki kueza ubhulukilu ua Nzambi ietu! Kiki o Nzambi ietu uedikiza o unéne uê kuila Muène Sobha! Kiki o Kristu iê.”—Dij. 12:1, 5, 10.

28 Sé phata, Nzuá ua mono mu kisuma o uvualukilu ua Utuminu ua Mexiia. O kizulukutu kiki, kiexile kizulukutu kia dikota, maji ko athu oso a sangulukile. Satanaji ni madimonho mê a luu ita ni ji-anju ja fiiele, akexile mu kaiela Mingedi, mba Kristu. Ihi ia bhiti mu ita íii? O Bibidia i zuela: “Kimudikixi kia dikota anga a mu takuila ku kanga! A mu kaia, na Kinhoka kiokulu, a mu ila Diabhu, a mu ila [Satanaji], mukua kunganala o mundu uoso. A mu lundumuina mu ngongo, ni ji-anju jê a ji lundumuina-nê kumoxi.”—Dij. 12:9.

Ku muvu 1914, o Adilongi a Bibidia a mateka ku tendela kiambote o kijimbuete kia ku tukuluka kua Kristu

29, 30. Kioso kia vuala o Sobha ia Utuminu, kiebhi o ima kia lunguluka (a) mu ixi? (b) ku diulu?

29 Ande dia muvu ua 1914, o Adilongi a Bibidia ambe kuma kueji mateka kithangana kia jipolova ku muvu uenhó. Maji sumbala ene kejidile kiebhi kieji dikumbidila o kikanenu kiokio. Kala kia londekesa o kisuma kia Nzuá, Satanaji-phe ueji mateka ku talesa hadi iavulu ku athu mu ixi, o Bibidia i zuela: “Lamba dienu mu ngongo ni ku musanza! Mukonda Diabhu ua mi tulukila ni njinda iavulu, kuma muène uejiia kuila o thembu iê ia butu kia.” (Dij. 12:12) Ku muvu ua 1914, kia mateka o ita ia dianga ku bhita ku mundu uoso anga o kikanenu kia ku tukuluka kua Kristu kála sobha ia Utuminu, kia mateka o ku dikumbidila ku mundu uoso. O “izuua isukidila-ku” ia mundu iú ua iibha, ia mateka.—2 Tim. 3:1.

30 Maji kua kexile ku sanguluka kuavulu ku diulu. Satanaji ni madimonho mê a a kaie ku diulu. O musoso ua Nzuá u suluka: “Kala kiki ku madiulu-phe tanenu-ku, ni enu oso mua tunga momo!” (Dij. 12:12) Mu ku zelesa o diulu, ni Jezú mu Usobha, o Utuminu ua Mexiia ua kexile kiá polondo phala ku kuatekesa o mundu ua Nzambi mu ixi.Ihi ieji bhanga o sobha? Kála ki tua mono ku dimatekenu dia kibatulu kiki, Kristu “o mukunji ua kikutu,” ueji dianga ku zelesa o jiselevende ja Nzambi bhabha mu ixi. Kiki kilombolola ihi?

Kithangana Kia Jipolova

31. Ihi ia kanene Malakiia mu kithangana kia ku zelesa o mundu ua Nzambi mu ixi, ni kiebhi kia mateka o ku dikumbidila o kikanenu kiki? (Tanga ué ku luiji.)

31 Malakiia ua kanene kuila, o kikalakalu kia ku zelesa kieji bhonza kiavulu. Muéne ua soneka: “Nanhi ua ka kolokota bhu kizuua kia kuíza kuê mba nanhi ua kemana-bhu kioso muene kia kà tukuluka? Mukonda muene ua kà kala mukuâ ni túbhia tua musudi-a-thumba; ua kà di fuangana kala nzabá ia musukudi.” (Mal. 3:2) O izuelu íii iexile ia kidi! Ku dimatekenu dia muvu 1914, o mundu ua Nzambi mu ixi ua bhiti mu jipolova ni hadi iavulu. Kioso kia kexile mu bhita o Ita ia dianga ku bhita ku mundu uoso, o Adilongi a Bibidia a a zukutisile kiavulu ni ku a ta mu aleia. d

32. Maka-hi a moneka mu kilunga kia muanganesa o mundu ua Nzambi kia bhiti o muvu 1916?

32 Mu kilunga kia Nzambi mua moneka maka avulu. Ku muvu 1916, Phange Russel uafú mu kitala kia 64, o mundu ua Nzambi ua didi kiavulu. O kufuá kuê kua londekesa kuila, athu avulu akexile ku mu zangeleka kiavulu. Sumbala Phange Russell ka mesenene kuila a mu bheza, kuexile athu mu kilunga akexile ku mu bheza. Avulu a banzele kuila ni kufuá kuê, o kuijiia kua kidi kua lungu ni Nzambi, kua bhuile, mukonda dia kiki avulu ka mesenene dingi ku suluka. O ukexilu uenhó ua bhangesa o kilunga ku di uanuna.

33. Kiebhi kia divu o mundu ua Nzambi mukonda dia ku kamba kuia ku diulu kala kia kexile mu kingila?

33 O polova ia kamúkua, o ku kamba kuiaku diulu kala kia kexile mu kingila. O Mulangidi ua zuelele kuila o muvu 1914, uexile o muvu maueji sukila o thembu ia athu ka sidivila Nzambi, maji o jiphange ka kexile mu tendela hanji ihi ieji bhita ku muvu uenhó. (Luka 21:24) Ene a banzele kuila ku muvu 1914, Kristu ueji kuambata o kibuka kiê kia Jikidistá a a undu ku diulu phala ku tumina né kumoxi. Maji ki kia bhiti kala kia kexile mu kingila. Ku muvu 1917, O Mulangidi ua bhana ngolokela kuila, o kithangana kia ku bhongolola mu 40 kieji sukila bhu thembu ia kasamanu ku muvu 1918. Maji o kikalakalu kia ku boka ki ki bhu kana. Kia suluka ni ku di bandekesa kioso kia bhiti o muvu uenhó. O kadivulu kambele kuila, sumbala o kikalakalu kia ku bhongolola kia bhuile kiá, maji o kithangana kia kuongeka kieji suluka.Maji né kiki, athu avulu ka kexile dingi mu sidivila Jihova mukonda dia ku luuala.

34. Polova iahi ia bhiti ku muvu 1918, ni mukonda diahi o atuameni a Kidistándade a banzele kuila o mundu ua Nzambi ua “fuile?”

34 Polova ia dikota ia bhitile ku muvu 1918. J. F. Rutherford, ua bhingana bhu kididi kia C. T. Russell mu ku kala ku pholo dia mundu ua Nzambi, a mu koko mu kaleia kumoxi ni sambuadi dia phange ja mukuá akexile uá ku pholo. Ene a a balakala mu kaleia mivu iavulu sé ku ta kituxi, ku Atlanta, mu mbanza ia Geórgia, mu ixi ia Estados Unidos.Mu kithangana kiki, o kikalakalu kia mundu ua Nzambi kiexile kala kia bhuile. Atuameni avulu a Kidistándade a sangulukile. Ene a banzele kuila, o Adilongi a Bibidia “afuile”—keji ku a thandanganhesa dingi mukonda “o jiphange akexile ku pholo” a a tele mu kaleia, o mbonge ku mbanza ia Brooklyn a i jikile, ni kuila o kikalakalu kia kuboka akexile mu ki zukutisa ku jixi ja América ni ja Europa. (Dij. 11:3, 7-10) Maji ene a di nganele kiavulu!

Kithangana Kia ku Fukunuka mu Nzumbi!

35. Mukonda diahi Jezú uehela o akaiedi iê ku bhita mu ibhidi, ni ihi ia bhange muéne phala ku a kuatekesa?

35 O Jiphange ja kidi kejidile kuila Jezú muéne uehela o ibhidi íii phala ku polovala o mundu uê, mukonda Jihova ua xikamene kala ua mu ‘zunza ni ku zelesa o phalata.’ (Mal. 3:3) Jihova ni Mon’ê ejidile kuila, o athu a fiiele eji ditunda kiambote ku ji polova se a a zunzine ni ku a zelesa, ni ku kala dingi polondo phala ku bhanga o sidivisu ia Sobha. Tundé ku dimatekenu dia muvu ua 1919, ene a xala mu kuijiia kuila o nzumbi ia Nzambi ia bhangele kima kia fikile o jinguma jê kuila ki ki tena ku bhita. O athu a fiiele a a fukununa mu nzumbi! (Dij. 11:11) Mu thembu’oio, Kristu ua kumbidila o kijimbuete kia beta kota kia izuua isukidila-ku. Muéne ua solo o ‘kimbadi kia fiiele’ phala ku uanena kúdia ku mundu uê mu ola joso ja tokala.—Mat. 24:45-47.

36. Ihi ia londekesa kuila o mundu ua Nzambi a u fukununa mu nzumbi?

36 O Phange Rutherford ni makamba mê, a a katula mu kaleia mu kizuua 26 kia mbeji ia Katanu ua muvu 1919. Ene a banze ku bhanga kiônge kia dikota ku mbeji ia Katutu.  e A soto ndunge phala ku mateka o ku bhanga o kadivulu ka kaiiadi, a ke xana, A Idade de Ouro. Phala kuíza kumoxi ni Mulangidi, a ka bhange phala ku bhana ku athu mu sidivisu ia kuboka. ku muvu uenhó kioso kia bhange o kamukanda Boletim, lelu a kijiia kala, Milongi phala o iônge Ukexilu Uetu ua Ukidistá ni Ukunji Uetu. Tundé ku dimatekenu, kene mu kuatekesa kiavulu mu sidivisu ia kuboka. Sé phata, tundé ku muvu 1919, o sidivisu ia ku boka mu inzo ni inzo, iene iala ku pholo.

37. Kia bhiti o muvu 1919, kiebhi athu a mukuá kia londekesa kuila ka kexile jifiiele?

37 O kikalakalu kia ku boka kia sulukile ni ku zelesa o jiselevende ja Kristu, mukonda o athu akua ukumbu ni akua ku di zangeleka ka mesenene ku bhanga o kikalakalu kiki. O athu ka mesenene ku bhanga o kikalakalu kiki, a xisa o kilunga. Kia bhiti o muvu 1919, saí athu kexile fiiele, a di zangele, ia a mateka o ku tatela makutu ku kilunga, katé muene a dilungu ni jinguma akexile mu zukutisa o jiselevende ja fiiele ja Jihova.

38. O ia bhange o akaiedi a Kristu mu ixi i tu kuatekesa ku mona ihi?

38 Maji né muene ni izukutisu íii, o akaiedi a Kristu mu ixi a suluka ni ku suína phala ku kula mu nzumbi. Tundé o thembu’oio o ima ia bhange i tu kuatekesa ku mona kuila o Utuminu ua Nzambi ua mu tumina kiá! Kiki kia bhiti ngó mukonda dia kikuatekesu ni dibesá dia Nzambi—dijila bhu kaxi ka Mon’ê ni Utuminu ua Mexiia—dieji bhangesa o kibuka kia athu akua ituxi ku tolola Satanaji ni mundu iú ua iibha!—Tanga Izaia 54:17.

Phange Rutherford ua mu bhanga diskursu mu kiônge kia dikota mu ku bhita mbeji kioso kia tundu mu kaleia

39, 40. (a) Ima iebhi ia-nda zuela o divulu didi? (b) Mbote iahi i ua-nda katula mu ku di longa o divulu didi?

39 Mu ibatulu ku pholo, tua-nda di longa ihi iene mu bhanga o Utuminu ua Nzambi mu ixi tundé o uvualukilu uê ku diulu.Kala mbandu mu divulu didi, ia-nda zuela kima kimoxi kia lungu ni kikalakalu kia Utuminu mu ixi.Kala kibatulu, tu sanga-ku kaxa ia ku bhitulula phala ku kuatekesa muthu ni muthu ku mona o valolo ia Utuminu ua Nzambi. Mu ibatulu ia suku-ku, tua-nda di longa ihi i tua-nda kingila kioso kia-nda bhixila o Utuminu ua Nzambi phala ku buika o athu a iibha ni ku bhangesa o ixi ku kala palaízu. Mbote iahi i ua-nda katula mu ku di longa o divulu didi?

40 Satanaji ua mesena ku zozesa o kixikanu ki uala na-kiu ku Utuminu ua Nzambi. Maji Jihova ua mesena ku kolesa o kixikanu kiê phala ku ku langa ni ku ku suínisa. (Efe. 6:16) Mukonda dia kiki, tua mu ku suínisa o ku di longa o divulu didi ni ku suína kuoso. Suluka ni ku dibhudisa: ‘O kuila o Utuminu ua Nzambi, ua kidi muene phala eme?’ Se o Utuminu ua Nzambi u kala ni valolo ia dikota phala eie, ua-nda kala polondo phala ku zokela ni ufiiele uoso o Utuminu, mu kizuua kia-nda mona athu oso mu ixi kuila, o Utuminu ua Nzambi ua kidi muene ni kuila ua mu tumina kiá!

a Phala kuijiia dingi ia lungu ni Grew, Stetson, ni Storrs, tanga o divulu, Testemunhas de Jeová — Proclamadores do Reino de Deus, mbandu 45-46.

b Sumbala o Adilongi a Bibidia, a mono kuila a tokalele ku tunda mu isangela ia jingeleja ja tokala ku mundu, mu mivu iavulu ene akexile mu mona o athu enhá mu jingeleja jiji kála jiphange jâ mu nzumbi, sumbala kexile Adilongi a Bibidia, mukonda akexile mu zuela kuila a xikinine o ku kula ni kuzuela kuila a tokalele kua Nzambi.

c O kima kimoxi kia zozesa o kitendelesu kiki, o kuijiia kuila o kitendelesu kiki kia tokalele ngó ku kilunga kiofele kia Kristu, o 144,000. Tua-nda di longa o maka enhá mu Kibatulu 5 kuila ande dia muvu 1935 o Jikidistá a banzele kuila o “mundu uavulu,” kala kia u tumbula mu divulu dia Dijingunuinu 7:9, 10, ua lungile ué ni athu a mukuá a tokala mu Jingeleja ja Kidistándade; mu kienhiki, ene eji kala o kibuka kia kaiiadi ku diulu mukonda dia ku kala ni Kristu katé ku dizubhilu.

d Ku mbeji ia Katutu ua muvu 1920, o kadivulu, A Idade de Ouro, (lelu, Despertai!) ka bheka misoso iavulu ia jimbulula o izukutisu ni hadi ia kexile mu tala o jiphange mu kithangana kia ita—ku Canada, Inglaterra, Alemanha, ni ku Estados Unidos. Maji mivu ande dia ku mateka o ita ia dianga ia bhiti ku mundu uoso, o izukutisu ni hadi ki i vudile.

e Mu mivu iavulu, O Mulangidi akexile mu u bhanga ngó bhenge-bhenge phala o athu a tokalele mu kilunga kiofele phala ku a suínisa.