1, 2. Kumbi nchakuchitika chikulu nichi cho palivi chakuyanana nachu, nanga nchifukwa wuli vakuziziswa cha kuti ŵanthu anguleka kuchiwona?

KUMBI nyengu zinyaki mutijifumba kuti mwatingi muchitengi wuli asani mwengaku pa nyengu yo vinthu vasinthanga pacharu? Anandi atijifumba viyo. Kweni ŵanaŵaniyani ivi: Kumbi mwatingi muviwonengi nadi vakuchitika vo vingusintha charu asani mwengaku pa nyengu iyi? Akhumba mwatingi muviwonengi cha. Ŵanthu anandi ativiziŵa cha vakuchitika vikuluvikulu vo visintha charu, chifukwa chakuti kanandi vichitikiya kumphepeti nge m’nyumba za mafumu, za ŵanthu amaudindu pamwenga m’maofesi nga boma. Kweni vakuchitika ivi vikwaska umoyu wa ŵanthu anandi.

² Pe so chakuchitika chikulu cho palivi chakuyanana nachu. Chakuchitika ichi chikwaska ŵanthu anandi. Kweni chikuchitikiya kumphepeti ndipu palivi munthu yo wakuchiwona. Chakuchitika ichi nkhwamba kwa Ufumu waku Chiuta kuchanya ndipu Ufumu wenuwu ndi boma lakulayizgika lakuwusika ndi Mesiya lo lazamutuzgapu vinthu viheni vosi va m’charu ichi. (Ŵerengani Danyele 2:34, 35, 44, 45.) Pakuti ŵanthu anguwuwona cha Ufumu uwu uchiyamba, kumbi tingakamba kuti Yehova wakhumbanga kuti ŵanthu aleki kuwuziŵa? Pamwenga, kumbi wanguŵanozekereske limu ŵanthu ŵaki akugomezgeka? Tiyeni tiwoni.

3-5. (a) Kumbi “thenga la phanganu” lo lizumbulika pa Malaki 3:1, ndiyani? (b) Kumbi nchinthu wuli cho chakhumbikanga kuchitika thenga la phanganu lechendazi kukasopi?

³ Yehova wakwamba kali kuwovya ŵanthu ŵaki kuti anozgeke kwamba kwa Ufumu wakuwusika ndi Mesiya. Mwakuyeruzgiyapu, wonani vo uchimi wa pa Malaki 3:1 ukamba: “Ndatuma thenga langu kunozga nthowa panthazi pangu, ndipu Ambuya wo mupenja akazanga kwamabuchibuchi mukasopi wawu; ehe lituza thenga la phanganu mwaku lenilo mukondwere.”

⁴ Kumbi m’nyengu yidu yinu, Yehova ‘Mbuya’ wauneneska wanguziŵayendere zukwanji ŵanthu wo ateŵetiyanga m’balaza la kasopi wauzimu wa pacharu chapasi? Uchimi uwu ukonkhoska kuti Yehova wazengi ndi “thenga la phanganu.” Kumbi thenga la phanganu ndi yani? Palivi so munyaki, kweni ndi Yesu Khristu pe, Fumu Mesiya! (Luka 1:68-73) Nge Fumu yifya,  wanguza kuziyendere ndi kuziyengetuwa ŵanthu aku Chiuta.​—1 Pet. 4:17.

⁵ Kumbi “thenga” lakwamba lo lizumbulika pa Malaki 3:1 ndiyani? Munthu uyu wakhumbikanga kunozga nthowa Fumu Mesiya yechendayambi kuwusa. Kumbi wengapu munthu yo ‘wangunozga nthowa’ Fumu Mesiya yechendayambi kuwusa mu 1914?

6. Kumbi ndiyani yo wanguchita vinthu nge “thenga” la mu uchimi lo lenga lakwamba kuwovya ŵanthu aku Chiuta kuti anozgeke vakuchitika vakunthazi?

⁶ Buku ili likonkhoska mbiri ya ŵanthu aku Yehova a mazuŵa nganu ndipu litiwovyengi kusaniya kwamuka kwa mafumbu ngenanga kweniso nganyaki. Mbiri yilongo kuti kukumaliya kwa vyaka va m’ma 1800, kagulu kamanavi ka ŵanthu akugomezgeka kangwamba kuziŵika kuti kenaka pe ndiku kenga kagulu ka Akhristu auneneska pacharu chapasi. Kagulu yaka kangwamba kuziŵika kuti Akusambira Bayibolo. Charles T. Russell ndi anyaki wo walongozgiyanga nawu limoza gulu ili, anguchita vinthu nge “thenga” la m’uchimi chifukwa aperekanga ulongozgi wauzimu ku ŵanthu aku Chiuta kuti anozgeke vakuchitika vakunthazi. Tiyeni tikambiskani nthowa zinayi zo “thenga” ili lingugwiriskiya nchitu.

7, 8. (a) Kumbi m’vyaka va m’ma 1800, mbayani wo angwamba kuvumbuwa boza la chisambizu chakuti umoyu utufwa cha? (b) Kumbi ndi visambizu nivi vo C. T. Russell ndi anyaki anguvumbuwa kuti vaboza?

⁷ Akusambira Bayibolo ŵenaŵa, arombanga ŵechendayambi kufufuza ndipu asani akoliyana fundu yimoza, alembanga ndi kupharazga uneneska wo asaniya. Kwa vyaka vinandi, visopa va charu ichi vaja mumdima wauzimu ndipu visambizu vaki vinandi vikwambiya kukusopa angoza. Chakuwoniyapu chamampha pa nkhani iyi nchisambizu chakuti umoyu utufwa cha. Cha m’ma 1800, ŵanthu anyaki amanavi wo asambiranga Bayibolo angusanda so chisambizu chenichi ndipu angusaniya kuti chikoliyana cha ndi Mazu ngaku Chiuta. Henry Grew, George Stetson, ndi George Storrs angulemba kweniso angusambiza ŵanthu mwachiganga kuti chisambizu ichi ndi boza lakutuliya kwaku Satana. * Vo ŵanthu yaŵa anguchita vinguwovya ukongwa C. T. Russell ndi anyaki.

⁸ Akusambira Bayibolo angusaniya kuti visambizu vinyaki vo vikoliyana ndi chisambizu chakuti umoyu utufwa cha, vaboza kweniso vakutimbanyizga. Mwakuyeruzgiyapu, chisambizu chakuti ŵanthu wosi amampha aluta kuchanya kweniso chakuti Chiuta walanga ŵanthu wo achita vinthu viheni mwakuŵaponya kumotu kuti akasuzgikengi kwamuyaya. Russell ndi anyaki anguvumbuwa maboza ngenanga mutimapepala, mabuku ndi magazini ngo alembanga.

9. Kumbi magazini ya Zion’s Watch Tower yinguvumbuwa wuli kuti chisambizu chakuti kwe Achiuta Atatu nchaboza?

⁹ Akusambira Bayibolo anguvumbuwa so kuti chisambizu chakuti kwe Achiuta Atatu nchaboza. Mu 1887 magazini ya Zion’s Watch Tower yo mazuŵa nganu yidanika kuti Chigongwi cha Alinda yingukamba kuti: “Malemba ngalongole limu kuti Yehova kweniso Yesu yo ndi Mbuyafwi ndi munthu yumoza cha, kweni  mbanthu ŵaŵi akupambana.” Magazini iyi yingukamba so kuti venga vakuziziswa kuwona kuti “ŵanthu anandi agomezga chisambizu chakuti kwe achiuta atatu wo apanga Chiuta yumoza kweniso chakuti Chiuta yumoza wakupangika ndi achiuta atatu. Kweni kuwanda kwa chisambizu ichi kulongo kuti matchalichi nge mutulu pamwenga m’mdima ndipu ngaziŵa cha kuti ngasambiza vaboza.”

10. Kumbi magazini ya Zion’s Watch Tower yingulongo wuli kuti chaka cha 1914 nchapade?

¹⁰ Mwakukoliyana ndi zina laki, magazini ya Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, yakonkhoskanga ukongwa mauchimi ngakulongo nyengu yo Khristu watingi wayambiyengi kuwusa. Akhristu akusankhika wo alembanga magazini iyi anguwona kuti uchimi waku Danyele wa “nyengu zinkhondi ndi ziŵi (7)” ukoliyana ndi kufiskika kwa chilatu chaku Chiuta cha Ufumu waku Mesiya. Mu 1870, yiwu angukamba kuti nyengu zinkhondi ndi ziŵi zimalengi mu 1914. (Dan. 4:25; Luka 21:24) Chinanga kuti abali ŵidu pa nyengu yo aziŵanga vosi cha vo vatingi vichitikengi m’chaka ichi, kweni angupharazga vo aziŵanga ndipu venivi vititiwovya so isi mazuŵa nganu.

11, 12. (a) Kumbi M’bali Russell wawonganga ayani chifukwa cha vo wasambizanga? (b) Kumbi nchitu yo Russell ndi anyaki angugwira chechendafiki chaka cha 1914 yenga yakukhumbika wuli?

¹¹ Chinanga kuti Russell ndi anyaki anguvumbuwa fundu zakukhumbika ukongwa kweniso zauneneska zenizi, yiwu  ajivwanga kuti mbapachanya cha. Russell wanguwonga ukongwa anyaki wo ŵenga akwamba kugwira nchitu iyi. Iyu wawonganga so ukongwa Yehova Chiuta yo ngwakwenere kusambiza ŵanthu Ŵaki vinthu vo akhumbika kuviziŵa kweniso pa nyengu yakwenere. Yehova wangutumbika Russell ndi anyaki chifukwa cha phamphu lawu pakusefa uneneska ku visambizu vaboza. Mukuluta kwa nyengu, yiwu angupatukiyaku limu ku visopa vaboza.

¹² Nchitu yakuvikiliya uneneska yo ŵanthu yaŵa angugwira chechendafiki chaka cha 1914, yenga yakukhumbika ukongwa! Chigongwi cha Alinda cha November 1, 1917, chingukamba kuti: “Ŵanthu anandi mazuŵa nganu mbakufwatuka ku mantha ngo ŵenga nangu chifukwa cha visambizu vaboza nge chakuti kwe motu wamuyaya. Uneneska wo ukusanirika vyaka vakujumpha 40 kuvuli ko, weche kulutiriya ndipu ulutiriyengi mpaka uzazi pacharu chosi ndipu chinanga akususka angayesesa wuli angawutondekeska cha.”

13, 14. (a) Kumbi “thenga” linguwovya wuli kunozga nthowa ya Fumu Mesiya? (b) Kumbi tingasambiranji kwa abali ŵidu a m’nyengu yaku Russell?

¹³ Ŵanaŵaniyani fundu izi: Kumbi ŵanthu yaŵa atingi anozgekiyengi kuza kwaku Yesu akalekengi kuziŵa kuti Yesu ngwakupambana ndi Yehova? Awa! Kweniso atingi anozgekiyengi cha asani angulutirizga kuŵanaŵana kuti munthu weyosi asani wafwa walonde umoyu wambula kufwa. M’malu mwaki yiwu angunozgeke chifukwa anguziŵa kuti umoyu wambula kufwa nchawanangwa cho chiperekeka ku ŵanthu amanavi wo alondo Khristu. Yiwu atingi anozgekiyengi so cha asani agomezganga kuti Chiuta watambuzga ŵanthu ku motu wamuyaya. Ivi vilongole limu kuti “thenga” lingugwira nadi nchitu yakunozga nthowa yaku Mesiya yo ndi Fumu!

¹⁴ Kumbi isi tingasambiranji kwa abali ŵidu wo ŵengaku m’nyengu yaku Russell? Nasi tikhumbika kuŵerenga kweniso kusambira Mazu ngaku Chiuta mwaphamphu. (Yoh. 17:3) Mazuŵa nganu po chakurya chauzimu nchakusoŵa ukongwa m’charu, tikhumbika kwanja chakurya chauzimu ndi chilatu chakuti tilutirizgi kukuwa mwauzimu!—Ŵerengani 1 Timote 4:15.

15. Kumbi Akusambira Bayibolo angwamba kuwamu fundu niyi? (Wonani so mazu ngam’mphata)

¹⁵ Akusambira Bayibolo angwamba kusambiza kuti mphakwenere kupatukaku ku matchalitchi nga kucharu. Mu 1879, magazini ya Chigongwi cha Alinda yingukokhoska vakukwaskana ndi “tchalitchi la Babiloni.” Kumbi yakambanga Papa pamwenga tchalitchi la Katolika? Kwa vyaka vinandi matchalitchi nga Chipulotesitanti ngakambanga kuti Babiloni yo wazumbulika m’uchimi wa m’Bayibolo ndi tchalitchi la Katolika. Akusambira Bayibolo angwamba kuwamu kuti matchalitchi ngosi ngo ngajikambanga kuti ngachikhristu nge mu “Babiloni” wa mazuŵa nganu. Nchifukwa wuli tikamba viyo? Chifukwa ngosi ngasambizanga visambizu vaboza nge vo tavikonkhoska  kali. * Pavuli paki mabuku ngidu ngangwamba kukamba mwambula kubisa vo ŵanthu amitima yamampha wo ŵenga m’visopa va Babiloni akhumbikanga kuchita.

16, 17. (a) Kumbi buku lachitatu la Millennial Dawn ndipuso Chigongwi cha Alinda, vingutcheŵeska wuli ŵanthu kuti atuwemu mu chisopa chaboza? (b) Nchifukwa wuli ŵanthu ayuyuwanga mazu ngakutcheŵeska ngenanga? (Wonani mazu ngam’mphata)

¹⁶ Mwakuyeruzgiyapu, mu 1891, buku lachitatu la Millennial Dawn lingukonkhoska kuti Yehova wamukana Babiloni wamazuŵa nganu ndipu lingukamba kuti: “Chiuta wakana matchalitchi ngosi nga visopa vaboza.” Lingukamba so kuti, “Ŵanthu wosi wo atinkha visambizu vaboza ndipuso mijalidu yaki yiheni, apempheka kuti atuwemu mwaku iyu.”

¹⁷ Mu January 1900, magazini ya Chigongwi cha Alinda yingutcheŵeska ŵanthu wo ŵenga ŵechendasisitisi mazina ngawu kumatchalichi ngaboza ndipuso wo ajigowokiyanga mwakukamba kuti, “Nditanja uneneska ndipu ndikaku kamozakamoza kutchalitchi lo ndengaku.” Magazini iyi yingufumba kuti: “Kumbi mbumampha kuti munthu waje pakatikati, lwandi linyaki mukati linyaki kubwalu kwa Babiloni? Kumbi uku ndiku kuvwiya ko Chiuta wakhumba . . . kweniso ko kutimukondweska? Awa. Munthu wachisere tchalitchi wachita phanganu pakweru kuti ndi membala wa chalitchi lo ndipu wayesesengi kuchita vosi vo tchalitchi lo likhumba mpaka po wazamukambiya so . . . pakweru kuti watuwa m’tchalitchi lo.” Nkhani iyi yingukambika mwakuwerezgawerezga kwa vyaka vinandi. * Ateŵeti aku Yehova akhumbika kuleke limu vosi vakukwaskana ndi chisopa chaboza.

18. Nchifukwa wuli ŵanthu akhumbikanga kutuwa mu Babiloni Mukulu?

¹⁸ Kumbi Khristu nge Fumu yifya, watingi wajengi ndi gulu la ateŵeti akusankhika wachija pampandu, asani mazu ngakutcheŵeska ngakuti tuwanimu mu Babiloni Mukulu nganguleka kukambika mwakuwerezgawerezga? Awa, chifukwa Akhristu wo afwatuka ku Babiloni ndiwu angasopa Yehova “mu mzimu ndi mu uneneska.” (Yoh. 4:24) Kumbi nasi mazuŵa nganu tikhumbisiska kutuliyaku limu kuchisopa chaboza? Tiyeni tilutirizgi kuvwiya dangu lakuti: “Tuwanimu mwaki, mwa khamu langu”!​—Ŵerengani Chivumbuzi 18:4.

19, 20. Kumbi Chigongwi cha Alinda chinguchiska wuli ŵanthu kuti asopiyengi pamoza?

¹⁹ Akusambira Bayibolo asambizanga kuti asani nkhwamachitika Akhristu atenere kuwungana kuti asopi Chiuta. Akhristu auneneska akhumbika kuchita vinandi kuluska kutuwamu ŵaka m’chisopa chaboza. Akhumbika kuchita vinthu vakukoliyana ndi kusopa kwauneneska. Kwamba kali, magazini nga Chigongwi cha Alinda ngachiskanga ŵanthu akuŵerenga kuti awunganengi ndi kusope limoza. Mwakuyeruzgiyapu, mu July 1880, M’bali Russell wangukamba kuti vo wanguwona pa ulendu wo wakambanga nkhani m’timagulu takupambanapambana ta Akhristu venga vakuchiska ukongwa. Wanguŵachiska kuti atumizengi timakadi ta mo alutiya panthazi mwauzimu. Ndipu timakadi tinyaki tapharazgikanga mu Chigongwi cha Alinda. Kumbi chilatu chaki chenga chakuti wuli?  Iyu wangukamba kuti, “Tosi tikhumba kuziŵa . . . mo Ambuya akuwovyiyani kuti muluti panthazi kweniso asani mweche kulutirizga kuwungana ndi abali ŵinu muchivwanu.”

²⁰ Mu 1882, mu Chigongwi cha Alinda mwenga nkhani yamutu wakuti, “Kuwungana Pamoza.” Nkhani yeniyi yinguchiska Akhristu kuti awunganengi ndi chilatu chakuti “asambizanengi kweniso achiskanengi.” Magazini iyi yingukamba kuti: “Weyosi wakhumbika kuwungana chinanga kuti wangaŵa ndi lusu lapade pamwenga wangaŵa munthu wakusambira. Weyosi wapingengi pensulu, Bayibolo ndi pepala ndipu wayesesengi kulemba fundu zo zingamuwovya . . . m’nthowa zakupambanapambana. Musankhengi nkhani ndi kupempha mzimu waku Yehova kuti ukuwovyeni kuvwisa nkhani yo. Pavuli paki, muŵerengengi, mulungurukengi ndipuso muyeruzgiyengi lemba linyaki ndi linyaki. Venivi vikuwovyeningi kuti muziŵi uneneska.”

21. Kumbi mpingu wa ku Allegheny, Pennsylvania ungulongo wuli chakuwoniyapu chamampha pankhani ya kuwungana ndi kovya abali mwauzimu?

²¹ Likulu la Akusambira Bayibolo lenga ku Allegheny, Pennsylvania, U.S.A. Yiwu angulongo chakuwoniyapu chamampha chifukwa awungananga mwakukoliyana ndi ulongozgi wa pa Ŵahebere 10:24, 25. (Ŵerengani.) Pati pajumpha nyengu,  M’bali Charles Capen wangukumbuka nyengu yo wasanirikanga pa maunganu ngenanga weche mwana. Iyu wangulemba kuti: “Ndeche kukumbuka lemba lo lingulembeka pachimati pamalu nga unganu lakuti, ‘Yumoza ndi msambizi winu, ndipu mosi imwi mwe ŵabali.’ Nyengu zosi lemba ili landikumbuskanga kuti pakati pa ŵanthu aku Yehova palivi yo waluska munyaki.” (Mat. 23:8) M’bali Capen wakumbukanga so kuti maunganu yanga ngenga ngakuchiska ukongwa ndipu M’bali Russell wayesesanga kuwovya munthu weyosi pakuyija.

22. Kumbi ŵanthu akugomezgeka anguchita wuli ŵati achiskika kuti awunganengi, nanga isi tingasambiranjipu?

²² Ateŵeti akugomezgeka nawu alondonga chakuwoniyapu chenichi ndipuso avwiyanga ulongozgi wo waperekekanga. Mipingu yingupangika m’vigaŵa vakupambanapambana nge ku Ohio, Michigan ndipu pavuli paki m’vigaŵa vinyaki ku North America kweniso m’vyaru vinyaki. Kumbi ŵanthu akugomezgeka atingi anozgekiyengi kuŵapu kwaku Yesu asani anguleka kusambizika kuti avwiyengi ulongozgi wa m’Malemba wa kuwungana kuti asope limoza? Awa! Kumbi isi tisambiranjipu? Nyengu zosi nasi tisanirikengepu pa maunganu ngachikhristu, kweniso tiyesesengi kugwiriskiya nchitu mpata wewosi kuti tisopiyengi limoza ndi kuchiskana mwauzimu.

23. Kumbi Chigongwi cha Alinda chingulongo wuli kuti akusankhika wosi atenere kupharazga uneneska?

²³ Akusambira Bayibolo asambizanga kuti wakusankhika weyosi watenere kupharazga. Mu 1885, Chigongwi cha Alinda chingukamba kuti: “Tingaluwanga cha kuti weyosi yo we mugulu la akusankhika, wakusankhika kuti wapharazgengi (Yes. 61:1), ndipu wenuwu ndiwu uteŵeti  waki.” Magazini ya mu 1888, yingukamba kuti: “Tosi titiwuziŵa umampha uteŵeti widu . . . Asani tileke dala kuwuchita, ndikwesa te alesi ndipu tilongo kuti te akwenere cha kuja Akhristu akusankhika.”

24, 25. (a) Kumbi Russell ndi anyaki anguchitanji kuti achiski ŵanthu kupharazga? (b) Kumbi kopotala munyaki wangukonkhoska wuli mo wagwiriyanga nchitu yakupharazga pa nyengu yo “kwenga magalimotu ngamana”?

²⁴ M’bali Russell ndi anyaki anguchita vinandi kusazgiya pa kuchiska ŵanthu kuti apharazgengi. Angwamba so kupanga timapepela to tadanikanga kuti Bible Students’ Tracts, to pavuli paki tadanikanga so kuti Old Theology Quarterly. Ŵanthu wo aŵerenganga Chigongwi cha Alinda, alondiyanga timapepala teniti ndipu agaŵiyanga ŵanthu kwawezi.

²⁵ Ŵanthu wo angujipereka kuchita uteŵeti wa nyengu zosi adanikanga kuti akopotala. Charles Capen yo tamuzumbuwa kali, nayu wenga kopotala. Iyu wangukamba kuti: “Ndagwiriskiyanga nchitu mapu yo yingupangika ndi dipatimenti ya Geological Survey ya ku United States kuti yindiwovyi kupharazga chigaŵa chosi cha Pennsylvania. Mapu iyi yalongonga misewu yosi ndipu venivi vingundiwovya kuti ndifiski kwenda pasi mpaka kuchifika m’vigaŵa vosi. Nyengu zinyaki ndayendanga ulendu wa mazuŵa ngatatu kuti ndiziŵi unandi wa mabuku nga Studies in the Scriptures ngo ŵanthu akhumbanga. Pavuli paki ndachitanga hayala hachi ndi ngolu kuti ndipingi mabuku nganandi. Kanandi asani kwandifipiya, ndagonanga m’minda limoza ndi alimi. Pa nyengu iyi kwenga magalimotu ngamana.”

26. (a) Nchifukwa wuli ŵanthu aku Chiuta akhumbikanga kujipereka pa nchitu ya kupharazga kuti anozgeke muwusu waku Khristu? (b) Kumbi ndi mafumbu nanga ngo titenere kujifumba?

²⁶ Pa nyengu iyi, kuti nchitu yakupharaza yifiskiki pakhumbikanga chiganga kweniso phamphu. Kumbi Akhristu auneneska atingi anozgekiyengi muwusu waku Khristu asani alekanga kuziŵa kukhumbika kwa nchitu yakupharazga? Awa! Chifukwa nchitu yeniyi ndiyu yatingi yilongongi kuŵapu kwaku Yesu. (Mat. 24:14) Ŵanthu aku Chiuta akhumbikanga kuwovyeka kuti aziŵi kukhumbika kwa nchitu yakutaska mawumoyu nga ŵanthu. Nasi mazuŵa nganu tingachita umampha kujifumba kuti: ‘Kumbi ndiwona kuti nchitu yakupharazga njakukhumbika ukongwa pa umoyu wangu? Kumbi nditijipereka kuti ndigwireku nchitu yeniyi?’

27, 28. Kumbi wakutumika Yohane wanguwonanji mu chiwona, nanga Satana ndi viŵanda vaki anguchitanji ufumu waku Mesiya wati wayamba kuwusa?

²⁷ Pakumaliya paki, chaka chakukhumbika ukongwa cha 1914, chingufika. Nge mo takonkhoske kukwamba kwa mutu uwu, palivi munthu yo wanguwona vinthu vakukondweska vo vinguchitika kuchanya. Kweni wakutumika Yohane wanguwona chiwona cho chikonkhoska vo vinguchitika. Ŵanaŵaniyani vo Yohane wanguwona: Iyu wawona “Munthondwi ukulu” kuchanya. “Munthukazi” waku Chiuta yo ndi gulu laki la vakulengeka vauzimu va kuchanya, we ndi nthumbu ndipu wabala mwana munthurumi. Pambula kuswera mwana uyu “wakawusanga mitundu yosi ndi ndodu ya chisulu.” Kweni mwana uyu wati wawaku ŵaka, ‘wakwamphulikiya kwaku Chiuta, ku chitengu cha ufumu chaki.’ Kuchanya kuvwika mazu ngakulu  ngakuti: “Sonu waŵapu utaski, ndi nthazi, ndi ufumu waku Chiuta widu, ndi mtufu waku Khristu waki.”​—Chiv. 12:1, 5, 10.

²⁸ Tikayika cha kuti Yohane wanguwona kwamba kwa Ufumu waku Mesiya. Chakuchitika ichi chenga chakukondweska ukongwa kweni chingukondweska weyosi cha. Satana ndi viŵanda vaki anguchita nkhondu ndi angelu akugomezgeka wo alongozgekanga ndi Mikaele pamwenga kuti Khristu. Kumbi nkhondu iyi yingumala wuli? Bayibolo likamba kuti: “Ndipu wanguponyeka pasi nchalinda yo mukulu, njoka yo yamwaka, wakuzumbulika Diabolo ndi Satana, mulandizgi wa pasi, iyu ndi angelu ŵaki pamoza nayu.”​—Chiv. 12:7, 9.

29, 30. Pavuli pakuti Ufumu waku Mesiya wayamba kuwusa, kumbi vinthu vingusintha wuli (a) pacharu chapasi? (b)  kuchanya?

²⁹ Kweche vyaka vinandi kuti chaka cha 1914 chifiki, Akusambira Bayibolo angukambiya limu kuti nyengu yakusuzga yazamukwamba m’chaka chenichi. Kweni chinanga ndiwu aziŵanga cha kuti venivi vazamuchitika wuli. Mwakukoliyana ndi chiwona chaku Yohane, vakuchita vaku Satana vazikwaskanga charu chosi. Chiwona ichi chikamba kuti: “Owe, charu ndi nyanja; pakuti Diabolo yo wasikiya kwaku imwi, wakuŵa ndi kandundu kakulu, pakuziŵa kuti nyengu yaki njimanavi!” (Chiv. 12:12) Mu 1914, nkhondu yakwamba ya pacharu chosi yingwamba ndipu chisimikizgu cha kuŵapu kwaku Yesu nge Fumu chingwamba kufiskika pacharu chosi. Ndipu “mazuŵa ngakumaliya” nga charu ichi ngangwamba.​—2 Tim. 3:1.

³⁰ Kweni kuchanya kwenga likondwa likulu chifukwa Satana ndi viŵanda vaki angudikiskika kuti angaweriyangaku so cha. Yohane wangulemba kuti: “Kondweriyani pachifukwa chenichi, mwamachanya mwe, ndi mwaŵakuja mwenimo!” (Chiv. 12:12) Chifukwa chakuti vinthu vingwamba kwenda umampha kuchanya ndipuso Yesu wanguja Fumu, Ufumu waku Chiuta ungujalikiskika kuti ulongozgengi ŵanthu aku Chiuta pacharu chapasi. Kumbi Ufumu uwu wakhumbikanga kuchitanji? Nge mo tinguwone kukwamba kwa mutu uwu, Khristu nge “thenga la phanganu” waziyengetuwanga dankha ateŵeti aku Chiuta panu pacharu. Kumbi venivi vang’anamuwanganji?

31. Kumbi Malaki wangukambanji vakukwaskana ndi nchitu yakuyengetuwa, nanga uchimi uwu ungwamba wuli kufiskika? (Wonani so mazu ngam’mphata.)

³¹ Malaki wangukambiya limu kuti nchitu yakuyengetuwa yazamuja yipusu cha. Iyu wangulemba kuti: “Ndiyani yo wangazizipizga zuŵa laki lakuziya, ndipu ndiyani wangama pa wawoneka? Chifukwa wenge ndi motu wa wakwenga, ndi nge ndi sopu wa wakuchapa.” (Mal. 3:2) Mazu ngenanga ngangufiskika nadi! Kwambiya mu 1914, ateŵeti aku Chiuta angwamba kukumana ndi masuzgu nganandi. Pa nyengu ya Nkhondu Yakwamba Yapacharu Chosi, Akusambira Bayibolo anandi angutombozgeka kweniso kumangika. *

32. Kumbi ŵanthu aku Chiuta angukumana ndi suzgu wuli M’bali Russell wati wafwa mu 1916?

³² M’gulu laku Yehova namu mungwambika chimtimbaheka. M’bali Russell wangufwa mu 1916, we ndi vyaka 64 pe, ndipu ivi vinguchitiska mantha ŵanthu aku Chiuta. Nyifwa  yaki yingulongo kuti ŵanthu anyaki amutumbikanga mwakujumphiska. Chinanga kuti M’bali Russell wakhumbanga kutumbikika kwamtundu uwu cha, kweni ŵanthu anandi achitanga nge asopa iyu. Anandi anguŵanaŵana kuti ukweru wa uneneska wamaliya limoza ndi nyifwa yaki ndipu anyaki akhumbanga so cha kulutirizga kuja m’gulu lenili. Mzimu wenuwu unguchitiska kuti paje ampatuku wo angugaŵaniska gulu.

33. Kumbi ŵanthu aku Chiuta anguyeseka wuli vo alindizganga vati valeka kufiskika?

³³ Chivwanu cha abali chinguyeseka so chifukwa vo alindizganga vingufiskika cha. Chinanga kuti Chigongwi cha Alinda chingukamba kuti Nyengu ya Amitundu yimalengi mu 1914, kweni abali anguvwisa cha vo vatingi vichitikengi m’chaka chenichi. (Luka 21:24) Yiwu aŵanaŵananga kuti mu 1914, Khristu wazamuto Akhristu akusankhika kuti akawusiyengi nayu limoza kuchanya. Kweni ivi vinguchitika cha. Kukumaliya kwa chaka cha 1917, Chigongwi cha Alinda chingukamba kuti vyaka 40 va chivuna vimalengi mukatikati mwa 1918. Kweni nchitu yakupharazga yingumala cha ndipu yingulutiliya nyengu iyi yati yajumphapu. Magazini iyi yingukamba kuti nchitu yakuvuna yikumala nadi kweni kwaja nyengu yakukonkho vo vajaliya m’munda. Kweni ŵanthu anandi anguleka kuteŵete Yehova chifukwa anguguŵa.

34. Kumbi nchinthu wuli cho chinguchitika mu 1918, nanga nchifukwa wuli alongozgi a visopa anguŵanaŵana kuti nchitu ya ŵanthu aku Chiuta yamala?

³⁴ Mu 1918, munguchitika so chinthu chinyaki chakuchitiska mantha. J. F. Rutherford, yo wangusere m’malu mwaku C. T. Russell pa nchitu yakulongozga ŵanthu aku Chiuta, wangumangika limoza ndi abali 7 amaudindu. Yiwu anguyeruzgika mwambula urunji kuti akaje mujeri kwa vyaka vinandi m’msumba wa Atlanta, ku Georgia, U.S.A. Kwa kanyengu nchitu ya ŵanthu aku Chiuta yinguja nge kuti yafwa ndipu alongozgi avisopa vaboza vachikhristu angukondwa ukongwa. Yiwu aŵanaŵananga kuti kumangika kwa “abali wo alongozganga,” kujalika kwa likulu ku Brooklyn kweniso kukanizgika kwa nchitu yakupharazga ku America ndi Europe kumaliskengi nchitu ya Akusambira Bayibolo ndipu yiŵasuzgengi so maŵanaŵanu cha. (Chiv. 11:3, 7-10) Yiwu angujipusikapu ŵaka!

35. Nchifukwa wuli Yesu wanguzomerezga kuti ŵanthu ŵaki akumani ndi masuzgu, nanga wanguchitanji kuti waŵawovyi?

³⁵ Arwani wo atinkhanga uneneska aziŵanga cha kuti Yesu wanguzomerezga kuti ŵanthu ŵaki akumani ndi masuzgu chifukwa pa nyengu iyi Yehova wenga nge “ngwakwenga ndi wakutozga siliva.” (Mal. 3:3) Yehova ndi Mwana waki ŵenga ŵakusimikizga kuti nchitu yakuyengetuwa ndi kutowesa yiwovyengi kuti pasaniriki ŵanthu wo mbakwenere kuteŵete Fumu. Kwambiya kukwamba kwa 1919, vinguwoneke limu kuti mzimu waku Chiuta ungugwira nchitu yo ŵanthu akususka aŵanaŵananga kuti yingachitika cha. Ŵanthu akugomezgeka angwamba so kupharazga mwaphamphu. (Chiv. 11:11) Pa nyengu iyi, Khristu wangufiska chisimikizgu chikulu cha mazuŵa ngakumaliya. Iyu wangusankha “muŵanda wakugomezgeka . . . ndi  wakuwamu,” kagulu ka Akhristu akusankhika wo alongozga ŵanthu ŵaki mwakupereka chakurya chauzimu pa nyengu yaki.​—Mat. 24:45-47.

36. Kumbi nchinthu wuli cho chingulongo kuti vinthu vayamba so kuŵayende umampha ŵanthu aku Chiuta?

³⁶ Pa 26 March 1919, M’bali Rutherford ndi anyaki angutuzgika mujeri. Ndipu pambula kuswera, angunozga kuti mu September muchitiki unganu ukulu. Angwamba so kunozga vakuti ayambi kupanga magazini yinyaki yo yadanikanga kuti The Golden Age. Magazini iyi, yayendiyanga limoza ndi Chigongwi cha Alinda, ndipu yagwiriskikiyanga nchitu mu upharazgi. * Ndipu m’chaka chenichi pe, angwamba kupanga kapepala ko kadanikanga kuti Bulletin, ko mazuŵa nganu kaziŵika kuti Uteŵeti Widu wa Ufumu. Kwambiya kali Uteŵeti Widu wa Ufumu utitichiska kuti tipharazgengi. Kutuliya mu 1919, nchitu yakupharazga kunyumba ndi nyumba yawoneka kuti njakukhumbika ukongwa.

37. Kumbi ŵanthu anyaki angulongo wuli kuti ŵenga ambula kugomezgeka pavuli pa chaka cha 1919?

³⁷ Nchitu yakupharazga yingulutirizga kuyengetuwa ateŵeti aku Khristu, chifukwa ŵanthu akunyada ndipuso akujikuzga akhumbanga cha kugwira nchitu yakunyozeka yeniyi. Wosi  wo akhumbanga cha kugwira nchitu yeniyi, angupatukaku kugulu la ŵanthu akugomezgeka. Pavuli pa chaka cha 1919, ŵanthu anyaki ambula kugomezgeka, angukwiya ndipu angwamba kupharazga nkhani zaboza kweniso angusere m’magulu nga ŵanthu wo atombozganga ateŵeti aku Yehova akugomezgeka.

38. Kumbi kukunthiyapu kweniso kuluta panthazi kwa Akhristu kulongonji?

³⁸ Chinanga kuti angukumana ndi masuzgu ngenanga, Akhristu angulutirizga kukunthiyapu ndipuso kuluta panthazi mwauzimu. Mo angumaliyana ndi masuzgu kweniso kuluta panthazi kwawu, mbukaboni wakuti Ufumu waku Chiuta uwusa! Gulu la ŵanthu ambula kufikapu lenili, lingumalana ndi masuzgu ngakutuliya kwaku Satana ndi charu chiheni ichi chifukwa cha chovyu kweniso vitumbiku vo Chiuta wapereka kuporote mwa Mwana waki kweniso Ufumu waku Mesiya!​—Ŵerengani Yesaya 54:17.

39, 40. (a) Kumbi m’buku ili mwe nkhani wuli? (b) Kumbi kusambira buku ili kukuwovyeningi wuli?

³⁹ M’mitu yakunthazi tisambirengi vo Ufumu waku Chiuta wafiska pacharu chapasi kutuliya po ukwambiya kuwusa kuchanya. Chigaŵa chechosi cha buku ili chikonkhoskengi fundu zakupambanapambana zakukwaskana ndi nchitu yo Ufumu ugwira pacharu chapasi. M’mutu wewosi mwe bokosi la mafumbu ngakuweriyamu lo liwovyengi weyosi pakuyija kuwona asani wagomezga kuti Ufumu uliku nadi. M’mitu yakumaliya, tiwonengi vo Ufumu wazamuchita asani wazituzgapu charu chiheni ndi kujalikiska paradayisu pacharu chapasi. Kumbi kusambira buku ili kukuwovyeningi wuli?

⁴⁰ Satana wakhumba kuti mukayikiyengi Ufumu waku Chiuta. Kweni Yehova wakhumba kuti muje ndi chivwanu chakukho cho chingakuvikiriyani. (Ŵaef. 6:16) Mwaviyo, titikuchiskani kuti murombengi kwaku Chiuta kuti wakuwovyeni muchiŵerenga buku ili. Nyengu zosi mujifumbengi kuti, ‘Kumbi ndigomezga kuti Ufumu waku Chiuta uliku nadi?’ Asani mugomezga kuti Ufumu uliku nadi, mulutirizgengi kuja akugomezgeka kweniso kovya pa nchitu za Ufumu, mpaka po weyosi wazamuziŵiya kuti Ufumu waku Chiuta uliku nadi ndipu uwusa!