1, 2. Yeova ethĩĩtwe aivuanyʼa ata kĩeleelo kyake kwelekela andũ?

 ASYAI ala mendete syana syoo nĩmethukĩĩasya woni wasyo ĩla meũneenea maũndũ makonetye mũsyĩ woo. Ĩndĩ, nĩmethĩawa me metho ĩũlũ wa maũndũ ala matonya kũneena nasyo. Asyai asu maneeneaa o maũndũ ala mekwona syana syoo itonya kũelewa, kwosana na ũkũũ wasyo.

² O ta ũu, Yeova nĩwĩthĩĩtwe aivuanyʼa kĩeleelo kyake kwelekela andũ. Ĩndĩ ekaa ũu o ĩvinda yĩla ũkwona yaĩle. Ekai tũsisye ũndũ Yeova wĩthĩĩtwe aivuanyʼa ũla wʼo ĩũlũ wa Ũsumbĩ.

3, 4. We Yeova nĩwĩthĩawa avangĩĩe andũ kĩla kĩkamakwata? Elesya.

³ Ũsumbĩ wa Masia ndwaĩ kĩeleelonĩ kya Yeova kuma mwambĩĩonĩ. Nĩkĩ? Nũndũ Yeova ndavangĩĩaa andũ kĩla kĩkamakwata. O na ĩngĩ, we oombie andũ me na ũthasyo wa kwĩnyuvĩa maũndũ. Kwoou, nĩwatavisye Atamu na Eva kĩeleelo kyake kwelekela andũ. Aisye atĩĩ: “Ongelekai, mwingĩve musũsye nthĩ, na kũmĩkĩlya vinya.” (Mwa. 1:28) O na ĩngĩ, Yeova endaa Atamu na Eva manenge ndaĩa myolooto yake ĩũlũ wa ũseo na ũthũku. (Mwa. 2:16, 17) Ta keka Atamu na Eva nĩmendaa kwĩthĩwa me aĩkĩĩku kwa Ngai, methĩwa meekie ũu. Na ta keka mo na nzyawa syoo nĩmeethĩiwe me aĩkĩĩku, vayĩthĩwa na vata wa Ũsumbĩ wa Klĩsto, ũla nĩwʼo ũkeanĩsya kĩeleelo kya Ngai. O na ũmũnthĩ nthĩ yonthe yĩthĩwa yusũĩte andũ mate na naĩ, na onthe maimũthaitha Yeova.

⁴ Ĩla Satani, Atamu, na Eva maleile kũmwĩwʼa Yeova, ũu ndwaatuma aekana na kĩeleelo kyake kya kusũsya nthĩ andũ mate na naĩ. Vandũ va ũu, nĩwatũmĩie nzĩa ĩngĩ kũkĩanĩsya. Kĩeleelo kya Yeova ti ta ngalĩ ya mwaki ĩla yaĩle kwĩsĩla nzĩanĩ o ĩmwe nĩ kana ĩvike kũla yĩendete, na ĩla mavinda angĩ ĩtonya kũtia nzĩa andũ maananga leli. Yeova amina kũweta kĩeleelo kyake, vai kĩndũ kana mũndũ o na wĩva ũtonya kũmũsiĩĩa kũkĩanĩsya. (Soma Isaia 55:11.) Ethĩwa ve ũndũ ũvwʼana ta ũtonya kũsiĩĩa kĩeleelo kyu, Yeova nũtũmĩaa nzĩa ĩngĩ nĩ kenda akĩanĩsye. a (Kuma 3:14, 15) Na ĩla woona vaĩlĩte, nũtavasya athũkũmi make aĩkĩĩku ĩũlũ wa nzĩa ĩsu ũkwenda kũtũmĩa.

5. Yeova eekie ata ĩtina wa ũlei ũla weethĩiwe mũũndanĩ wa Eteni?

 ⁵ Ĩtina wa ũlei ũla weethĩiwe mũũndanĩ wa Eteni, Yeova nĩwoonie ve vata wa kwĩthĩwa na Ũsumbĩ. (Mt. 25:34) Ĩvindanĩ yĩu andũ mayaĩ na wĩkwatyo, ĩndĩ Yeova avuanyʼa kĩndũ kĩla waĩ atũmĩe nĩ kenda atũnge mũndũ ũndũ wailyĩ mbee wa atanavĩtya, na aivetanga mathĩna onthe ala Satani waetie nũndũ wa kwenda kũsumbĩka andũ o esĩ ndatonya. (Mwa. 3:14-19) O na vailyĩ ũu, Yeova ndaavuanyʼa maũndũ onthe ala makonanĩtye na Ũsumbĩ ĩvindanĩ yĩu.

6. Yeova athanie kyaũ, ĩndĩ nĩ ũndũ wĩva ũtaaelesya?

⁶ Nthĩnĩ wa wathani wa mbee vyũ, Yeova nĩwathanie kana ve “ũsyao” mũna ũkananga nzoka. (Soma Mwambĩlĩlyo 3:15.) Ĩndĩ ĩvindanĩ yĩu Yeova ndaavuanyʼa ũsyao wa mũndũ mũka, o na ndaavuanyʼa ũsyao wa nzoka. Esie kũvuanyʼa maũndũ maingĩ ĩũlũ wa wathani ũsu ĩtina wa myaka ta 2,000. b

7. Nĩkĩ Avalaamu wanyuviwe, na ũu wĩtũmanyĩsya ũndũ wĩva wa vata mũno?

⁷ Ĩtina, Yeova nĩwanyuvie Avalaamu nĩ kana ũsyao ũsu wĩũka kwĩsĩla nzyawanĩ yake. Eekie ũu nũndũ Avalaamu ‘nĩweewie wasya’ wake. (Mwa. 22:18) Wĩwi ũsu wa Avalaamu wĩtũmanyĩsya ũndũ wa vata mũno—kana Yeova avuanasya kĩeleelo kyake o kwa ala me na kĩkĩo kya Ngai.—Soma Savuli 25:14.

8, 9. Nĩ maũndũ meva Yeova wavuanĩisye Avalaamu na Yakovo ĩũlũ wa ũla ũsyao wathanĩtwe?

⁸ Kwĩsĩla mũlaĩka, Yeova nĩwaneenie na mũnyanyae wake Avalaamu ĩũlũ wa ũsyao ũla wathanĩtwe, na kwa ĩvinda ya mbee vyũ avuanyʼa ũndũ mũna wa vata mũno ĩũlũ wa ũsyao ũsu. Yeova avuanisye kana ũsyao ũsu ũkeethĩwa ne mũndũ. (Mwa. 22:15-17; Yak. 2:23) Ĩndĩ no twĩkũlye atĩĩ: Mũndũ ũsu esaa kwananga nzoka ata? Nayo ĩ nzoka yaĩ ũũ? Makũlyo asu nĩmesie kũsũngĩwa kwĩsĩla maũndũ ala Yeova wavuanisye ĩtina.

⁹ Yeova nĩwatwie kana ũsyao ũsu wathanĩtwe waĩ wũke kwĩsĩla Yakovo, mwĩsũkũũe wa Avalaamu, nũndũ Yakovo aĩ na mũĩkĩĩo mũlũmu. (Mwa. 28:13-22) Yeova nĩwamũtũmĩie Yakovo kũvuanyʼa kana Ũla Wathanĩtwe aĩ aume nzyawanĩ ya Yuta, ũla waĩ mwana wa Yakovo. Kwoou, Yakovo nĩwathanie kana ũsu wathanĩtwe aĩ anengwe “ndata ya ũsumbĩ,” ĩla yoonanasya ũkũmũ wa kũsumbĩka. O na nĩwathanie kana ‘ngo sya andũ ikamwĩwʼaa.’ (Mwa. 49:1, 10) Kwĩsĩla wathani ũsu, Yeova nĩwoonanisye kana Ũla Wathanĩtwe aĩ ethĩwe mũsumbĩ.

10, 11. Nĩkĩ Yeova wavuanĩisye Ndaviti na Ndanieli kĩeleelo kyake?

¹⁰ Myaka ta 650 ĩtina wa kĩkwʼũ kya Yuta, Yeova nĩwavuanisye maũndũ maingangĩ ĩũlũ wa kĩeleelo kyake. Maũndũ asu amũvuanĩisye Mũsumbĩ Ndaviti, ũla waĩ wa nzyawa ya Yuta. Aielesya ĩũlũ wa Mũsumbĩ ũsu, Yeova aisye kana Ndaviti aĩ “mũndũ wendeeasya ngoo yake.” (1 Sam. 13:14; 17:12; Meko 13:22) Ndaviti aĩ na kĩkĩo kya Ngai na kwondũ wa ũu, Yeova nĩwatianĩie ũtianĩo nake, na amwatha kana ũmwe kuma nzyawanĩ yake akasumbĩka tene na tene.—2 Sam. 7:8, 12-16.

 ¹¹ Myaka vakuvĩ 500 ĩtina wa vau, Yeova nĩwamũvuanĩisye mwathani Ndanieli mwaka ũla Mwĩtĩkĩwʼa Mauta, kana Masia, wesaa kũka ĩũlũ wa nthĩ. (Nda. 9:25) Nĩkĩ Yeova wamũvuanĩisye Ndanieli kĩeleelo kyake? Yeova eekie ũu nũndũ ‘nĩwamwendete mũno.’ O na ĩngĩ, eekie ũu nũndũ mwathani ũsu nĩwamũnengae ndaĩa, o na nĩwamũthũkũmaa ĩvinda yonthe.—Nda. 6:16; 9:22, 23.

12. Ndanieli eeiwe eke ata, na nĩkĩ?

¹² O na kau Yeova nĩwatũmĩie athani aĩkĩĩku ta Ndanieli kũandĩka maũndũ maingĩ mũno ĩũlũ wa Masia, ũsyao ũla wathanĩtwe, ĩvinda ĩyaĩ yĩnavika kwa athũkũmi ma Yeova kũelewa nesa maũndũ onthe ala waveveee athani asu maandĩke. Kwa ngelekanyʼo, ĩtina wa kwonwʼa woni ĩũlũ wa kwambĩĩa kũsumbĩka kwa Ũsumbĩ wa Ngai, Ndanieli eeiwe asiĩle (kana, ndakavuanyʼe) ndeto sya wathani ũla wanengiwe woninĩ ũsu, nginya ĩvinda yĩla Yeova wanyuvĩte. Ĩvinda yĩu yavika, ũmanyi wa wʼo waĩ ‘wongeleke’ mũno.—Nda. 12:4.

13. (a) Nũũ waĩ ũsyao ũla wathanĩtwe? (b) Yesũ avuanisye ata wathani ũla wĩ nthĩnĩ wa Mwambĩlĩlyo 3:15?

¹³ Yeova nĩwoonanisye nesa vyũ kana Yesũ nĩwe ũla ũsyao wathanĩtwe kana ũkauma nzyawanĩ ya Ndaviti, na nowe waĩ ethĩwe Mũsumbĩ. (Luka 1:30-33; 3:21, 22) Ĩla Yesũ wambĩĩie kũtavanyʼa nĩwatetheeisye andũ maelewe kĩeleelo kya Ngai, o tondũ kyeni kya syũa kĩtonya kũtetheesya mũndũ one kĩndũ nesa. (Mt. 4:13-17) Kwa ngelekanyʼo, Yesũ nĩwoonanisye nesa vyũ kana ĩla “nzoka” ĩwetetwe ĩandĩkonĩ ya Mwambĩlĩlyo 3:14, 15 nĩ Ndevili, ũla Yesũ wamwĩtie “mũaani” na ĩthe wa “ũvũngũ.” (Yoa. 8:44) Nthĩnĩ wa ũvuanyʼo ũla Yesũ wanengie Yoana, oonanisye nesa kana “nzoka ĩla ngũũ” noyo “yĩtawa Ndevili, na ĩngĩ Satani.” c (Soma Ũvuanʼyo 1:1; 12:9.) Nthĩnĩ wa ũvuanyʼo o ũsu, Yesũ nĩwoonanisye ũndũ we, e ũsyao ũla wathanĩtwe, ũkeanĩsya wathani ũla waumiwʼe mũũndanĩ wa Eteni, na aimwananga Satani vyũ.—Ũvu. 20:7-10.

14-16. Nĩ mavinda onthe amanyĩwʼa ma Yesũ maeleawa nĩ momanyĩsyo ma wʼo ala wamamanyĩasya? Elesya.

¹⁴ O tondũ tũnoonie nthĩnĩ wa Kĩlungu kya 1 ĩvukunĩ yĩĩ, Yesũ nĩwaeleisye maũndũ maingĩ mũno ĩũlũ wa Ũsumbĩ. Ĩndĩ, ti kĩla ĩvinda Yesũ wavuanĩasya amanyĩwʼa make maũndũ onthe ala mendaa kũmanya. O na ĩla waeleasya maũndũ mana, ti ĩvinda yonthe amanyĩwʼa asu maeleawa nesa vyũ nĩ momanyĩsyo ma wʼo ala Vwana woo wamamanyĩasya, ĩndĩ mavinda angĩ mesaa kũmaelewa nesa ĩtina. O na aatĩĩi angĩ make mesie kũmaelewa ĩtina wa myaka mingĩ mũno. Kwa tũsũanĩe ngelekanyʼo imwe ikonetye ũndũ ũsu.

¹⁵ Mwaka wa 33, Yesũ nĩwoonanisye nesa vyũ kana ala maaĩle kũsumbĩka vamwe nake e Mũsumbĩ Ũsumbĩnĩ wa Ngai, maĩ manyuvwe kuma nthĩ, na ĩndĩ maithayũũkwʼa mathi ĩtunĩ me syũmbe sya veva. Ĩndĩ amanyĩwʼa make mayaaelewa ũvuanyʼo  ũsu vu kwa vu. (Nda. 7:18; Yoa. 14:2-5) Mwakanĩ o ũsu, Yesũ nĩwatũmĩie ngelekanyʼo kwonanyʼa kana Ũsumbĩ ndwaĩ wambĩĩe kũsumbĩka ĩvindanĩ yĩu, ĩndĩ waĩ wambĩĩe kũsumbĩka ĩvinda yĩasa ĩtina wa asyoka ĩtunĩ. (Mt. 25:14, 19; Luka 19:11, 12) Amanyĩwʼa make mayaaelewa ũndũ ũsu wa vata mũno Yesũ wamatavisye, na nĩkyo kĩtumi ĩtina wa athayũũka mamũkũlilye ĩkũlyo yĩĩ: “Ũkatũngĩa Isilaeli ũsumbĩ ĩvinda yĩĩ twĩ nayo?” Ĩndĩ Yesũ ndaamaelesya maũndũ maingĩ ĩũlũ wa ũndũ ũsu. (Meko 1:6, 7) Ũndũ ũngĩ nĩ kana, Yesũ nĩwawetete kana akeethĩwa na “malondu angĩ.” Malondu asu ti amwe katĩ wa ala ma “ĩĩthya ĩnini,” ala mesumbĩka vamwe nake. (Yoa. 10:16; Luka 12:32) Aatĩĩi ma Klĩsto mayaaelewa nesa ĩũlũ wa ikundi isu syelĩ. Mesie kũelewa nesa myaka kauta ĩtina wa Ũsumbĩ kwambĩĩa kũsumbĩka mwakanĩ wa 1914.

¹⁶ Yesũ aĩ atonya kũmatavya amanyĩwʼa make maũndũ maingĩ ĩla waĩ namo kũũ nthĩ, ĩndĩ nĩweesĩ kana mayaĩ matonya kũmaelewa. (Yoa. 16:12) Vai nzika kana maũndũ maingĩ ĩũlũ wa Ũsumbĩ nĩmavuaniwʼe ĩvinda ya atũmwa. Ĩndĩ, ĩvinda ya kwongeleka kwa ũmanyi wa wʼo yĩyaĩ yĩnavika.

17. Twaĩle kwĩka ata nĩ kana twĩthĩwe na ũmanyi wa wʼo ĩũlũ wa Ũsumbĩ, ĩndĩ nĩ kyaũ kĩngĩ kyendekaa?

¹⁷ Yeova amwathie Ndanieli kana ‘ĩvindanĩ ya mũminũkĩlyo,’ aingĩ “makasemba kũũ na kũũ, na ũmanyi” wa wʼo ĩũlũ wa kĩeleelo kya Ngai ũkongeleka. (Nda. 12:4) Ala mekwenda kũkwata ũmanyi ũsu no nginya mekĩe kĩthito. Ĩvuku yĩmwe yaĩtye kana ndeto ya Kĩevelania ĩla ĩalyũlĩtwe ‘kũsemba kũũ na kũũ,’ ĩetae kĩlĩkonĩ visa wa mũndũ ũkwĩka ũkunĩkĩli kwa ũliku mũno nthĩnĩ wa ĩvuku ĩna. Ĩndĩ, o na tũkemanyĩsya Mbivilia na kĩthito ata, tũyĩsa kũmanya nesa vyũ ũla wʼo ĩũlũ wa Ũsumbĩ, ate o Yeova atũtetheeisye.—Soma Mathayo 13:11.

18. Nĩ kwa nzĩa yĩva ala mamũkĩaa Yeova monanasya mũĩkĩĩo na wĩnyivyo?

¹⁸ O tondũ Yeova waendeeie kũvuanyʼa ũla wʼo ĩũlũ wa Ũsumbĩ  mwaka wa 1914 ũtanamba kũvika, nowʼo ũendeee kwĩka ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo. Nthĩnĩ wa myaka 100 mĩvĩtu, o tondũ vonanĩtwʼe nthĩnĩ wa Kĩlungu kya 4 na kya 5 ĩvukunĩ yĩĩ, mavinda kwa mavinda nĩkwĩthĩĩtwe na moalyũku makonetye ũmanyi wa Maandĩko. Yo kwĩka moalyũku asu kwĩthĩawa kũyonanyʼa kana Yeova ndethĩawa aimatetheesya athũkũmi make? Aiee! Yeova nũmatetheeasya. Twĩasya ũu nũndũ ala mamũkĩaa Yeova methĩawa na ndaĩa ilĩ wendete, nasyo nĩ: mũĩkĩĩo na wĩnyivyo. (Aevl. 11:6; Yak. 4:6) Athũkũmi ma Yeova methĩawa na mũĩkĩĩo vyũ kana mawatho onthe ala me Mbivilianĩ makeanĩa. O na nĩmonanasya wĩnyivyo ĩla meetĩkĩla kana nĩmethĩawa matonya kũlea kũelewa nesa vyũ kwĩanĩa kwa mawatho asu. Ndaĩa ĩsu ya wĩnyivyo nĩyonanĩtwʼe nthĩnĩ wa ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/03/1925, yĩla yaisye: “Nĩtwĩsĩ kana Mwĩaĩi no we ũtonya kũelesya maũndũ make, na kana akavuanĩsya andũ make Ndeto yake kwa nzĩa ĩla yaĩle, na ĩvinda yĩla yaĩle.”

19. Nĩ kyaũ Yeova ũtũtetheesye kũelewa, na nĩkĩ?

¹⁹ Ĩla Ũsumbĩ wambĩĩie kũsumbĩka mwaka wa 1914, athũkũmi ma Ngai maĩ na ũmanyi o mũnini ĩũlũ wa ũndũ wathani ũla ũkonetye Ũsumbĩ wesaa kwĩanĩa. (1 Ako. 13:9, 10, 12) Ithyĩ nĩtwĩthĩawa tũyenda mũno kwona mawatho ma Ngai mayĩanĩa, na ũu nũtumaa mavinda amwe twona maũndũ ũndũ vataĩle. Ve ũndũ ũngĩ ũwetetwe nthĩnĩ wa ĩkaseti yĩu ya Mũsyaĩĩsya, ũla kwa myaka mingĩ wĩthĩĩtwe ne ũndũ waĩle. Ĩkaseti yĩu yaĩtye atĩĩ: “Nũseo kwĩtĩkĩla kana tũitonya kũelewa wathani, ate o wathani ũsu wĩthĩwe ũminĩte kwĩanĩa, kana ũendeee kwĩanĩa.” Nĩtwĩsĩ yu twĩ ĩvindanĩ yĩla ya mũthya vyũ ya mĩthenya ya mũminũkĩlyo, na wathani mwingĩ ũla ũkonetye Ũsumbĩ nĩwĩanĩĩte, na ũngĩ no ũendeee kwĩanĩa. Athũkũmi ma Ngai methĩawa na wĩnyivyo na nĩmetĩkĩlaa kũlũngwa, na kwoou Yeova nũmatetheeasya kũelewa kĩeleelo kyake. Vate nzika, ũmanyi wa wʼo nĩwongelekete mũno!

20, 21. Aklĩsto ma ĩvinda ya atũmwa meekie ata ĩla kweethĩiwe na moalyũku mana makonetye ũmanyi wa Maandĩko?

²⁰ Ĩla Yeova watũtetheesya kũelewa nesanga maũndũ mana makonetye ũla wʼo, ũndũ ũsu nĩwonanasya ũndũ ngoo yitũ ĩilyĩ. Ũu nĩwaĩle kũtuma twĩkũlya atĩĩ: Ithyĩ no tũtetheewʼe nĩ mũĩkĩĩo na wĩnyivyo kwĩtĩkĩla moalyũku ala meethĩwa? Aklĩsto ala maĩ kwʼo ĩvinda ya atũmwa, nĩmatatiwe kwa nzĩa ĩsu. Kwa ngelekanyʼo, twasye ĩvindanĩ yĩu waĩ Mũklĩsto Mũyuti, na nĩwanengete ndaĩa mũno Mĩao ya Mose, o na nĩwatanĩaa kwĩthĩwa wĩ Mũyuti. Ĩndĩ, ũisomewa valũa ũveveewe nĩ Ngai kuma kwa mũtũmwa Vaulo, ũkwonanyʼa kana ti lasima ũatĩĩe Mĩao ya Mose, na kana Yeova nũleete mbaĩ yenyu ya Isilaeli, nĩ kana ombanyʼe Aisilaeli ma kĩ-veva, ala nĩ Ayuti na Andũ-ma-mbaĩ-ingĩ. (Alo. 10:12; 11:17-24; Aka. 6:15, 16; Ako. 2:13, 14) We wĩthĩwa weekie ata?

²¹ Aklĩsto ala maĩ na wĩnyivyo nĩmeetĩkĩlile maũndũ ala Vaulo waveveeiwe kũmaelesya, na Yeova amaathima. (Meko 13:48) Namo angĩ nĩmaleanile na moalyũku asu, na maendeea kũlũmanyʼa na kĩla mo matwĩe mesĩ. (Aka. 5:7-12) Ala maleile kũalyũla mawoni moo, maĩ masye kĩanda kyoo kya kũsumbĩka na Klĩsto.—2 Vet. 2:1.

22. We ũmonaa ata maũndũ ala tũtetheewʼe kũelewa ĩũlũ wa kĩeleelo kya Ngai?

²² Nthĩnĩ wa myaka mĩongo yĩana ũna mĩvĩtu, Yeova nĩwĩthĩĩtwe aitũtetheesya kũelewa nesa maũndũ makonetye Ũsumbĩ. Kwa ngelekanyʼo, nũtũtetheesye kũelewa nĩ ĩndĩĩ ala makasumbĩkwa nĩ Ũsumbĩ ũsu makavathanwʼa na ala maleaa kwĩthukĩĩsya ũvoo mũseo. Kũvathanwʼa kũu kũelekanĩtwʼe na kũvathanyʼa malondu na mbũi. O na ĩngĩ, Yeova nũtũmanyĩĩtye ĩla ũtalo wa ala 144,000 ũkeanĩa, akatũmanyĩsya ĩũlũ wa kĩla kyonanawʼa nĩ ngelekanyʼo ila Yesũ wanenganie ĩũlũ wa Ũsumbĩ, na ĩla mwĩtĩkĩwʼa mauta wa mũthya ũkathayũũkwʼa athi ĩtunĩ. d We ũmonaa ata momanyĩsyo asu? Nĩmalũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo waku? Nĩmakũĩkĩĩthasya kana Yeova nũmanyĩasya andũ ala methĩawa na wĩnyivyo? Ũvoo ũla ũatĩĩe nthĩnĩ wa ĩvuku yĩĩ nũũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo waku kana Yeova no ũendeee kũvuanyʼa kĩeleelo kyake kwa ala mamũkĩaa.