1, 2. E kangaa te Rairai ae te Aonnaba ae Boou ni karietataaki iai aran te Atua?

N INGABONGIN te Kauabong ae Ritembwa 2 n 1947, ao e a mwananga te kurubu ae uarereke ae kaainaki irouia taari mwaane aika kabiraki man te Betaera i Brooklyn i New York, ibukini katiaan te mwakuri ae rangi ni bubura. E matoatoa te mwakuri, ma a teimatoa ni karaoia i nanon ririki aika 12 ake imwina. Imwin te tai ae maan n te Taabati ni Maati 13 n 1960, ao a katiaa aia mwakuri ibukini katauraoan te rairai n te Baibara ae boou. Tenua namwakaina imwina n Tun 18 n 1960, ao e a kaotinakoa kabaneani mwakoron te rairai ae katiaaki ae Te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou n te taetae n Ingiriti Brother Nathan Knorr nakoia taan ongora aika rangi ni kukurei ake a kaea te bwabwaro i Manchester i Engiran. E katuruturua raoi aia namakin te koraki ni kabane ake a kaea te bwabwaro te tia taetae ni kangai: ‘Bon aio te bong ae kakimwareirei ibukia Ana tia Kakoaua Iehova ni katobibia te aonnaba!’ Te bwai ae rianako n te rairai ane boou anne ae karika te kimwareirei, boni kakabonganaan aran te Atua.

² A bati rairai n te Baibara ake a kakeaa aran te Atua. Ma a a tia ana toro Iehova aika kabiraki ni kaitaraa ana waaki Tatan ae kamaunaan aran te Atua man aia ururing aomata. E taekinaki ae kangai ni moantaeka ake n Te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou are kaotinakoaki n te bong anne: “Kanoan te rairai aei ae moan te kakawaki, boni kaokan aran te Atua nakoni nnena ae riai.” E boni kabonganaaki aran te Atua ae Iehova n Te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou, n te mwaiti ae raka i aon 7,000 te tai. Ai bon rianakora aron te rairai aei bwa e karietataaki iai aran Tamara are i karawa ae Iehova!

3. (a) Tera ae a ataia tarira ni kaineti ma nanon aran te Atua? (b) Tera otara n Te Otinako 3:13, 14? (Nora te bwaoki ae “ Nanon Aran te Atua.”)

³ N ririki ake rimoa, ao a ota raoi Taan Reirei n te Baibara n nanon aran te Atua ae “Ngai ae boni ngai.” (TeOti. 3:14, King James Version) Mangaia are e taekinaki ae kangai n Te Taua-n-Tantani ae bwain Tianuare 1, 1926: “E kaotaki n aran Iehova . . . ae Ngaia ae akea moana ao akea tokina.” Ma n te tai are a  moana iai aia mwakuri taan raira Te Baibara ae Tabu—te Rairai ae te Aonnaba ae Boou, e a buokiia ana aomata Iehova bwa a na ataa ae e aki tii nanonaki n arana ae boni ngaia aan te maiu, ma ae kakawaki riki bwa bon te Atua ngaia ae iai ana kantaninga ao e mwamwakuri ibukini kakororaoana. A ataa ae nanonaki n aran Iehova bwa “E Karaoia Bwa E na Riki.” Eng, e karaoi bwaai ni kabane ao baika maiu bwa a na kona n taromauria, ao e teimatoa ni kakororaoa nanona ao ana kantaninga. Ma bukin tera ngkai e rangi ni kakawaki karietataan aran te Atua, ao ti na kangaa n uataboa karaoan anne?

4, 5. (a) Tera ae ti bubutii ngkana ti tataro ni kangai: “E bia katabuaki aram”? (b) N te aro raa ao n ningai ae e na katabua iai arana te Atua?

⁴ E tangiria Iehova bwa e na karietataaki arana. Bon oin ana kantaninga bwa e na katabuaki arana, n aron ae oti n ana moani bubutii Iesu n ana tataro ni katoto ae kangai: “E bia katabuaki aram.” (Mat. 6:9) Tera ae ti tataroia ngkana ti taekina te bubutii anne?

⁵ N aron ae ti reiakinna ni Mwakoro 1 n te boki aei, te bubutii ae “E bia katabuaki aram” bon teuana mai buakoni bubutii aika tenua n ana tataro ni katoto Iesu ae iai irekerekeia ma ana kantaninga Iehova. Aikai ake uoua riki: “E bia roko am Tautaeka n Uea. E na kakororaoaki nanom.” (Mat. 6:10) Ngkana ti bubutiia Iehova bwa e na karokoa ana Tautaeka n Uea ao ni kakororaoaki nanona, ao ai aron ae ti butiia iai bwa e na katabua arana. N taeka riki tabeua, ti bubutiia Iehova bwa e na waakina kaitiakan arana mani kabuakakaana ni kabane aika rangi ni bati ni moa man te karitei are i Eten. Tera aron Iehova ni kaekaa te tataro ae aron anne? E taku: “N na boni katabua arau ae kakannato are e kamatauningaaki i buakoia natannaomata.” (Etek. 36:23; 38:23) Ni kamaunaan te buakaka n Aremaketon iroun Iehova, e nang katabua iai arana i mataia baika karikaki ni kabane.

6. Ti na kangaa n uataboa katabuan aran te Atua?

⁶ Mangkekei ni karokoa ngkai, e a tia Iehova ni kariaia ana toro bwa a na uataboa katabuan arana. Ti bon aki kona ni karakaa katabuan aran te Atua, bwa e a kaman tabu arana ke e tabu n te aro ae tabwanin raoi. Ngaia are ti na kangaa ni katabua? E taekina ae kangai Itaia: “Kam riai n iangoa Iehova ae Atuaia taanga ni buaka bwa Teuare tabu, boni Ngaia ae kam riai ni maakua.” Ao e taku Iehova ibukia ana aomata: “A na katabua arau . . . , ao a na tei ni karinea Atuan Iteraera.” (Ita. 8:13; 29:23) Mangaia are ti katabua aran te Atua ngkana ti iangoia bwa e kaokoro ao e rietata riki nakon aara nako, ngkana ti karinea ae kaotaki n nanon te ara anne, ao ngkana ti buokiia aomata bwa a na iangoia bwa e tabu. Ti boni kaotiota karinean aran te Atua ngkana ti ataa Iehova bwa ngaia ara tia Tautaeka ao n ongeaba irouna ma nanora ni kabane.—TaeRab. 3:1; TeKao. 4:11.

7, 8. (a) E aera ngkai e maan imwain ae a na kona ana aomata te Atua n uouota arana? (b) Tera ae ti na rinanona ngkai?

⁷ A a tia ana toro te Atua ni boong aikai ni kabongana aran te Atua n aia boki ni moa man 1870 tabun. N te katoto, e taekinaki aran Iehova n te Zion’s Watch Tower ae bwain Aokati 1879 ao n te Songs of the Bride ae te boki n anene ae boreetiaki n te ririki naba anne. Ma e taraa n ae imwain ae e kariaia ana aomata Iehova bwa a na katanoataa ingoanakia n arana ae tabu, ao e taraia raoi bwa a na iai irouia aroaro aika a na reke ibukin te mwioko ane kakawaki anne. E kangaa Iehova ni katauraoiia Taan Reirei n te Baibara ake rimoa bwa a na riki bwa taan uouota arana?

⁸ Ngkana ti tanrikaaki nakon raabanen 1800 tabun ao moan 1900 tabun, ti nora iai aron Iehova ni kamataataia ana aomata i aoni koaua aika kakawaki aika irekereke ma arana. Ti na rinanon tenua mai buakoni koaua aikai.

9, 10. (a) E aera ngkai e kaatuuaki taekan Iesu n taiani kaongora n te Taua-n-Tantani rimoa? (b) Tera te bitaki ae riki man 1919, ao tera mwina? (Nora te bwaoki ae “ Aron Te Taua-n-Tantani ni Karietataa Aran te Atua.”)

⁹ Te moan, e a reke irouia ana toro Iehova te iango ae riai ibukini kakawakin aran te Atua. A iangoia Taan Reirei n te Baibara aika kakaonimaki ake rimoa bwa te babaire ibukin te karea ni kaboomwi, bon te reirei ae moan te kakawaki n te Baibara. E kabwarabwaraaki iai bukina ngkai e aki toki ni kaatuuaki rongorongon Iesu n te Taua-n-Tantani. N te katoto, n te ririki are e moani boreetiaki iai te maekatin aei, ao e taekinaki iai aran Iesu tebwina te tai rakana nakon aran Iehova. Ni kaineti ma ririki ake n aia tai Taan Reirei n te Baibara, ao e taekinaki n Te Taua-n-Tantani ae bwaini Maati 15, 1976 bwa a “karietataa n te aro ae aki riai” Iesu. Teutana imwin teutana, e a buokiia Iehova n ataia bwa e rangi ni kaatuuaki aran te Atua n te Baibara. Tera aron rotakia Taan Reirei n te Baibara iai? E taekinaki n te kaongora naba anne bwa man 1919 ao “a a kaotiota karinean riki Taman te Mesia are i karawa ae Iehova.” Ao man 1920 nakon 1929, e a tataekinaki aran te Atua n Te Taua-n-Tantani n te mwaiti ae raka i aon 6,500!

¹⁰ Ngkana a karinea aran Iehova tarira, a kaota iai tangiran aran te Atua. A waaki n “tataekina aran Iehova” n aron are e karaoia Mote ngkoa. (TuaKau. 32:3; TaiAre. 34:3) N aron are e beritanaki n te Koroboki ae Tabu, e mutiakina Iehova aia tangira are a kaotia ibukin arana ao e akoiia.—TaiAre. 119:132; Ebera 6:10.

11, 12. (a) N te aro raa ae a bitaki iai kanoan ara boki n te tai ae waekoa imwin 1919? (b) E kairi aia iango ana toro Iehova nakon tera, ao bukin tera?

¹¹ Te kauoua, a karekea Kristian ni koaua otaia ae eti n te mwakuri are e mwiokoiia iai te Atua. E aki maan imwin 1919, ao a kairaki taari aika kabiraki ake a kairiri bwa a na nenera ana taetae ni burabeti Itaia. Imwin anne ao e a kaatuuaki taekan te mwakuri n uarongorongo ni kanoan ara boki nako. E aera ngkai e kakoauaaki n te bitaki anne bwa a anganaki iai “kanaia n te tai ae riai”?—Mat. 24:45.

¹² Imwain 1919 ao e tuai man taekinaki n Te Taua-n-Tantani  n te aro ae bwarabwara raoi ana taeka Itaia ae kangai: “‘Bon au tia kakoaua ngkami,’ bon ana taeka Iehova, ‘eng, au toro aika I rineiia.’” (Wareka Itaia 43:10-12.) Ma tabeua te tai imwin 1919, ao e a mutiakinaki kibun te Baibara anne n ara boki nako, ao a kaungaaki iai taani kabiraki ni kabane bwa a na uataboa te mwakuri are e a tia ni mwiokoiia iai Iehova ae a na riki bwa taani kaotioti ibukina. Man ririki aika 1925 nakon 1931, ao e a rinanoaki Itaia mwakoro 43 n taian Taua-n-Tantani aika 57 aika kakaokoro, ao e kabwarabwaraaki iai bwa a kaineti ana taeka Itaia nakoia Kristian ni koaua. E teretere bwa i nanon ririki akanne, bon Iehova ae kairi aia iango ana toro nakon te mwakuri ae a riai ni karaoia. Bukin tera? Bwa a aonga ni “kataaki moa bwa a tau ke a aki.” (1Tim. 3:10) Imwain ae a uouota aran te Atua Taan Reirei n te Baibara, a riai ni kaotiia nakon Iehova n aia mwakuri bwa taani kakoaua ngaiia ibukina.—Ruka 24:47, 48.

13. E kangaa ana Taeka te Atua ni kaota te bwai ae moan te kakawaki ae e na kaetaki?

¹³ Te katenua, a a ota ana aomata Iehova ni kakawakini katabuan aran te Atua. N 1920 tabun, ao e a nano riki otaia ni kaineti ma kakawakini katabuan aran te Atua. E kangaa ni kaotaki te koaua ane kakawaki anne n ana Taeka te Atua? Iangoi katoto aika uoua. Tera bukina ae rangi ni kakawaki ngke e kamaiuia tibun Iteraera mai Aikubita te Atua? E taku Iehova: “Bwa e na tataekinaki arau i aonnaba ni bane.” (TeOti. 9:16) Ao bukin tera bwa e kaotiota te nanoanga Iehova nakoia tibun Iteraera ngke a karitei nakoina? E taku riki Iehova: “I karaoa anne ibukin arau, bwa e aonga n aki kamatauningaaki i mataia natannaomata.” (Etek. 20:8-10) Tera reireiaia Taan Reirei n te Baibara man rongorongo akanne ao rongorongo riki tabeua man te Baibara?

14. (a) Tera ae a ota iai ana aomata te Atua n raabanen 1920 tabun? (b) Tera rotakin aia mwakuri n uarongorongo Taan Reirei n te Baibara n otaia ae nano ae a karekea? (Nora te bwaoki ae “ Bukina ae Kakawaki Bwa Ti na Uarongorongo.”)

¹⁴ N raabanen 1920 tabun, ao a ota ana aomata te Atua ni kakawakin ana taeka Itaia are e taekinna 2,700 tabun te ririki n nako. E taekina ae kangai ibukin Iehova: “Anne arom ni kairiia am aomata, bwa ko na karekea i bon ibukim te ara ae mimitong.” (Ita. 63:14) A ota Taan Reirei n te Baibara bwa e moanibwai katabuan aran te Atua, ma tiaki kamaiuaia aomata. (Ita. 37:20; Etek. 38:23) N 1929 ao e taekinaki ni kakimototoaki n te boki ae Prophecy ae kangai: “Aran Iehova bon te bwai ae moan te kakawaki n te aonnaba ao i karawa.” A a kaungaaki riki ana toro te Atua ni bitakin te ota aei bwa a na kaotioti ibukin Iehova ao ni kaitiaka arana man uaraoana.

15. (a) Tera ae reke irouia tarira n 1930 tabun? (b) Tera te tai ae e a roko?

¹⁵ N 1930 tabun, ao e a reke irouia tarira te iango ae riai ibukini kakawakin aran te Atua, otaia riki n te mwakuri are e mwiokoiia Iehova bwa a na karaoia, ao te atatai ae nano ni kaineti ma kakawakini katabuan aran te Atua. E a roko ngkai ana tai Iehova n angania ana toro te mwioko ae rine ae uouotan arana i mataia aomata. Ti na rinanoi baika riki ngkoa n noria bwa a kangaa n riki baikai.

16. (a) N te aro raa ae rianako iai karietataan aran Iehova? (b) Antai aomata ake a moani beku ibukin aran te Atua n taai aika nako?

¹⁶ Te anga ae rianako are e karietataa iai arana Iehova, boni mani karekeaia aomata aika a na uouota arana i aon te aba. Man 1513 B.C.E. ao a riki te natannaomata ae Iteraera bwa ana aomata Iehova ao taan tei ibukina. (Ita. 43:12) Ma a aki kateimatoa karaoan tabeia te koraki aei ni kaineti ma aia berita ma te Atua, ao n 33 C.E., a kabuaa aia iraorao ae okoro ma ngaia. Tabeua te tai imwina, ao Iehova e a “moani mutiakinia aomata aika tiaki I-Iutaia, ni karekeia te koraki ake a na uouota arana mai buakoia.” (Mwa. 15:14) A a kinaaki bwa “ana Iteraera te Atua,” te koraki akana boou akanne ake a a tibwa rineaki, ae kaainaki irouia taani kabiraki ake taan rimwini Kristo man natannaomata aika kakaokoro.—IKar. 6:16.

17. Tera te waaki ae nakoraoi are e kamanena Tatan?

 ¹⁷ Tao n 44 C.E., ao a ‘aranaki taan rimwini Kristo bwa Kristian man ana babaire te Atua.’ (Mwa. 11:26) E boni kaokoro te ara anne, bwa e tii kaineti nakoia Kristian ni koaua. (1Bet. 4:16) Ma e kaotaki n ana kaikonaki Iesu ae te uita ao te titania, bwa e nakoraoi ana waaki Tatan ni kamanenaan te ara ae onoti ae Kristian nakoia Kristian ni kewe ni kabane. Ngaia are i nanon tienture aika bati, a aki rangi ni kaokoro Kristian ni koaua ma Kristian ni kewe. Ma e a bitaki anne ni “bongin te tai,” are moanaki n 1914. Bukin tera? Ibukina bwa a a waaki anera ni kaokoroia Kristian ni kewe ma Kristian ni koaua.—Mat. 13:30, 39-41.

18. Tera ae e buokiia tarira n noria bwa e kainnanoaki te ara ae boou?

¹⁸ Imwini mwiokoan te toro ae kakaonimaki n 1919, e a buokiia ana aomata Iehova bwa a na ataa te mwakuri are e mwiokoiia bwa a na karaoia. A waekoa n noria ae a kaokoroaki ma Kristian ni kewe n aia uarongorongo n te auti teuana ma teuana. Ngke a nora anne ao e aki maan ao a noria naba bwa e aki tau araia ae “Taan Reirei n te Baibara.” Oin aia kantaninga ni maiuia bon tiaki tii reiakinan te Baibara, ma a na tataekina naba taekan te Atua, a na karinea, ao ni karietataa arana. Ngaia are tera te ara ae tau ibukin te mwakuri are a karaoia? E kaekaaki te titiraki anne n 1931.

19, 20. (a) Tera te kaotinano are taekinaki n te bwabwaro n 1931? (b) Tera aroia tarira ni kaineti ma reken araia ae boou?

¹⁹ N Turai 1931 ao a roko n te bwabwaro i Columbus i Ohio n te U.S.A., 15,000 tabun Taan Reirei n te Baibara. Ngke a nora kaetietin te bwabwaro, ao a anaaki nanoia ni manin taeka aika uoua aika bubura ae J ao W aika oti ni moan iteranibaan te kaetieti. A iango i bon irouia ni kangai: ‘Tera ae nanonaki ni manin taeka aikai?’ A iangoia tabeman bwa e nanonaki iai, ‘Just Watch’ ao a iangoia tabeman bwa, ‘Just Wait.’ Ao n te Taabati n Turai 26, e a tabeka te kaotinano Brother Joseph Rutherford ae kanoana te rongorongo ae kakawaki ae kangai: “Ti tangiria ni kinaaki ao n aranaki n te ara ae Jehovah’s Witnesses [ae nanona, Ana tia Kakoaua Iehova].” N te tai anne, ao a a ota te koraki ni kabane ake a roko, n ae nanonaki ni manin taeka akana kaminonano akanne ake a tei ibukin Jehovah’s Witnesses ae te ara ae boto man te Baibara n Itaia 43:10.

²⁰ A kaekaa te kaotinano anne n te karongoa ae korakora ao n uboubo n te tai ae maan te koraki ake a ongora. E ongoraeaki n te rerio n iteran te aonnaba ni kabutaa, te baere riki i Columbus ae rangi ni kakukurei! A ururing Ernest ao Naomi Barber i Aotiteria ao a taku: “Ngke a uboubo te koraki ake i Amerika, ao a kibakibarake ao n teimatoa naba n uboubo taari i Melbourne. Ti na bon aki mwaninga te bae riki aei!” *

21. E kangaa ni kaungaaki te mwakuri n uarongorongo man te ara ae boou aei?

²¹ A a kakorakoraaki riki ana toro te Atua bwa a na uataboa te mwakuri n uarongorongo n reken araia man te Baibara ae Ana tia Kakoaua Iehova. A taekina ae kangai taanga aika  bwaiania aika Edward ao Jessie Grimes man te United States ake a kaea te bwabwaro n 1931 i Columbus: “Ti kitana mwengara bwa Taan Reirei n te Baibara, ma ti a riki bwa Ana tia Kakoaua Iehova ngke ti a oki. Ti kukurei bwa e a reke arara ae ti buokaki iai ni kamoamoaa aran Atuara.” Imwin te bwabwaro anne, ao a kabongana te anga ae boou taani Kakoaua tabeman ni karaoan anne. A kabwarabwaraia nakoia kaain te auti n angania te beeba ae uarereke ma te rongorongo ae kangai: “Ngai temanna ana tia kakoaua IEHOVA ae I uarongorongoa ana Tautaeka n Uea IEHOVA ae Atuara.” Eng, a kakatonga ana aomata te Atua n uouota aran Iehova ao a tauraoi n tataekina kakawakina n taabo ake a raroanako.—Ita. 12:4.

22. Tera ae a kakoauaaki iai ana aomata Iehova bwa a kaokoro ma aomata nako?

²² A a bwakanako ririki man te tai are e kairiia iai Iehova taari aika kabiraki bwa a na butimwaea araia ae kaokoro. Te koaua bwa e a tia Tatan man 1931 ni kamemeerea kinaakia ana aomata te Atua? E a tia ni karaoia bwa e na kangaanga irouia aomata ataan ae ti kaokoro ma Aaro tabeua? E bon aki! Ni kaitaraan anne, e a teretere riki kinaakira ae taani kakoaua ibukin te Atua. (Wareka Mika 4:5; Maraki 3:18.) Bon iai irekerekera ae rangi ni kaan ma aran te Atua, ao kakabonganaan te ara anne iroun temanna ni boong aikai, e waekoa ni kinaaki iai bwa Ana tia Kakoaua Iehova. N oneani mwin ae ti na kamangaoaki n Aaro aika kewe aika ai aron rinan ni maunga, ma e “kateaki ni kamatoaaki i aon taubukini maunga” te taromauri ae koaua ibukin Iehova. (Ita. 2:2) Ni boong aikai, e a boni karietataaki te taromauri ae koaua ibukin Iehova ao arana ae tabu.

23. Ni kaineti ma Taian Areru 121:5, tera te koaua ae kakawaki ibukin Iehova ae kabatiaa korakorara?

²³ Ai kakorakoraakira nanora n ataakin ae e na kamanoira Iehova ngkana e buakanira Tatan ngkai ao n taai aika imwaira! (TaiAre. 121:5) Ngaia ae iai bukina ae raoiroi ngkai ti na butimwaea ana iango te tia areru are e korea ae kangai: “E a kukurei te natannaomata ae Atuana Iehova. Ae te botannaomata ae e rineia bwa ana aomata.”—TaiAre. 33:12.