1, 2. Inki mutindu Biblia—Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke pesaka zina ya Nzambi lukumu?

 NA KIZOLE na suka, na Desembri 2, 1947, kimvuka mosi ya fioti ya bampangi yina bo me tulaka mafuta ya Betele ya Brooklyn, yantikaka kisalu mosi ya nene. Ata kisalu yina vandaka mpasi, bo landaka kusala yo bamvula 12 ya mvimba. Nsuka-nsuka, na Lumingu, Marsi 13, 1960, bo manisaka kubalula mbalula ya Biblia ya mpa. Bangonda tatu na nima, na Yuni 18, 1960, na lukutakanu ya distrike yina bo salaka na Manchester, na Angleterre, na ntwala ya bawi yina vandaka na kiese, Mpangi Nathan Knorr basisaka kitini ya nsuka ya Bibila — Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ya mvimba. Mutubi monisaka mbote mawi ya bantu yonso yina vandaka na lukutakanu yina ntangu yandi tubaka nde: ‘Yai kele kilumbu ya kiese sambu na Bambangi ya Yehowa ya ntoto ya mvimba!’ Mbalula yina vandaka ti kima mosi yina vandaka kupesa kiese: yo sadilaka zina ya Nzambi mbala mingi.

² Bo me katulaka zina ya Nzambi na bambalula mingi ya Biblia. Kansi, bansadi ya Yehowa yina bo me tulaka mafuta nwanisaka mayele ya mbi ya Satana ya kusosa kukatula zina ya Nzambi na mabanza ya bantu. Bangogo ya luyantiku ya Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa yina bo basisaka kilumbu yina ke tuba nde: “Kima mosi ya kuluta mfunu ya mbalula yai kele kuvutula zina ya Nzambi na bisika na yo.” Ya kieleka, Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa ke sadila zina ya Nzambi, Yehowa, mbala kuluta 7 000. Mbalula yai me pesaka zina ya Tata na beto ya zulu, Yehowa, lukumu mingi kibeni!

3. (a) Inki mambu bampangi na beto bakisaka na yina me tala ntendula ya zina ya Nzambi? (b) Inki mutindu beto fwete bakisa Kubasika 3:13, 14? (Tala lupangu “ Zina ya Nzambi Ke Tendula Inki?”)

³ Na bamvula me luta, Balongoki ya Biblia vandaka kuyindula nde zina ya Nzambi ke ntendula “Mono kele muntu yina ya mono kele.” (Kub. 3:14) Kansi, Nzozulu ya Nkengi ya Yanuari 1, 1926, tubaka nde: “Zina ya Yehowa ke tendula . . . Muntu yina vandaka ve ti luyantiku mpi nsuka.” Kansi, ntangu bambaludi ya Mbalula ya Nsi-Ntoto ya Mpa yantikaka kisalu na bo, Yehowa sadisaka bo na kubakisa nde zina na yandi ke tendula kaka ve nde yandi kele muntu yina kele ve ti luyantiku mpi nsuka, kansi yandi kele Nzambi yina kele ti lukanu ya nene mpi ke salaka yonso sambu na kulungisa yo. Bo bakisaka nde zina Yehowa ke tendula  kibeni nde “Yandi Ke Kumisaka.” Ya kieleka, yandi salaka nde luyalanganu mpi bigangwa ya mayele kuvanda, mpi yandi ke landa na kusala nde luzolo mpi lukanu na yandi kulungana. Sambu na nki yo kele mfunu mingi nde beto kumisa zina ya Nzambi, mpi inki mutindu beto lenda sala yo?

4, 5. (a) Beto ke lombaka inki ntangu beto ke sambaka nde: “Bika nde zina na nge kusantisama”? (b) Inki mutindu mpi inki ntangu Nzambi ta santisa zina na yandi?

⁴ Yehowa ke zolaka nde beto santisa zina na yandi. Nkutu, kusantisa zina na yandi kele lukanu na yandi ya ntete, mpi yo ke monana na diambu ya ntete yina Yezu lombaka na kisambu ya mbandu: “Bika nde zina na nge kusantisama.” (Mat. 6:9) Inki beto ke lombaka ntangu beto ke salaka kisambu yina?

⁵ Mutindu beto longukaka yo na Kapu 1 ya mukanda yai, bangogo “Bika nde zina na nge kusantisama” kele mosi na kati ya mambu tatu yina Yezu lombaka na kisambu ya mbandu, yina ke wakana ti lukanu ya Yehowa. Mambu zole ya nkaka yo yai: “Bika nde Kimfumu na nge kukwisa. Bika nde luzolo na nge kusalama.” (Mat. 6:10) Yo yina, kaka mutindu beto ke lombaka nde Yehowa kusala na mpila nde Kimfumu na yandi kukwisa mpi nde luzolo na yandi kusalama, beto ke lombaka mpi nde yandi santisa zina na yandi. Na kikongo ya nkaka, beto ke lombaka nde Yehowa kukatula nsoni yonso yina bo me pesaka zina na yandi yantika ntangu muntu kolamaka na Edeni. Inki mvutu Yehowa ta pesa na kisambu yai? Yandi ke tuba nde: “Mono ta songa bantu lukumu ya zina na mono ya nene, lukumu yina ya beno bebisaka.” (Ezek. 36:23; 38:23) Ntangu Yehowa ta katula mambi na Armagedoni, yandi ta santisa zina na yandi na meso ya bigangwa na yandi yonso.

6. Inki nge lenda sala sambu na kusantisa zina ya Nzambi?

⁶ Na luzingu ya bantu, Yehowa me pesaka mpi bansadi na yandi nzila ya kusantisa zina na yandi. Ya kieleka, beto lenda kumisa ve zina ya Nzambi santu kuluta, sambu yo kele dezia ya santu na mutindu ya kukuka. Ebuna, inki mutindu beto lenda santisa yo? Yezaya ke tuba nde: “Yehowa ya makesa—yandi kele Muntu yina beno fwete mona nde yandi kele santu.” Mpi Yehowa yandi mosi tubaka sambu na bansadi na yandi nde: ‘Bo ta santisa zina na mono . . . , mpi bo ta telama sambu na boma ya Nzambi ya Izraele.’ (Yez. 8:13, NW; 29:23, NW) Yo yina, beto ke santisaka zina ya Nzambi ntangu beto ke monaka nde yo kele na kingenga ya bazina ya nkaka mpi na zulu ya bazina yina, ntangu beto ke zitisaka kima yina yo ke monisa, mpi ke sadisaka bantu ya nkaka na kumona nde zina yina kele ya santu. Beto ke monisaka boma mpi luzitu sambu na zina ya Nzambi ntangu beto ke ndimaka nde Yehowa kele Mfumu na beto mpi ntangu beto ke lemfukilaka yandi na ntima ya mvimba.—Bing. 3:1; Kus. 4:11.

7, 8. (a) Sambu na nki yo bakaka ntangu mingi na ntwala nde bansadi ya Nzambi kubaka zina na yandi? (b) Beto ta tadila inki ntangu yai?

⁷ Bansadi ya Nzambi ya ntangu na beto ke sadilaka zina ya Nzambi na mikanda na bo yantika 1870. Mu mbandu, zina ya  Yehowa kele na Nzozulu ya Nkengi ya Sioni (Kingelesi) ya Augusti 1879 mpi na mukanda ya bankunga ya kele na ntu-diambu Bankunga ya Nkento ya Makwela (Kingelesi) yina bo basikaka mvula yina. Kansi, na ntwala Yehowa kupesa nzila nde bansadi na yandi kuyantika kudibinga na zina na yandi ya santu na meso ya bantu, yandi salaka yonso nde bo lungisa ntete mambu yina mukumba yina ya nene vandaka kulomba. Inki mutindu Yehowa yidikaka balongoki yina ya ntete ya Biblia na kubaka zina na yandi?

⁸ Na nsuka ya 1800 mpi na luyantiku ya 1900, Yehowa sadisaka bansadi na yandi na kubakisa mbote bakieleka ya mfunu ya zina na yandi. Beto tadila bakieleka tatu.

9, 10. (a) Sambu na nki na luyantiku masolo ya Nzozulu ya Nkengi vandaka kutubila Yezu mingi? (b) Inki bo sobaka yantika 1919, mpi inki mbuma yo butaka? (Tala mpi lupangu “ Mutindu Nzozulu ya Nkengi Pesaka Zina ya Nzambi Lukumu.”)

⁹ Ya ntete, bansadi ya Yehowa kumaka ti dibanza ya mbote sambu na mfunu ya zina ya Nzambi. Sambu na Balongoki ya Biblia ya ntete, ngidika ya nkudulu vandaka dilongi mosi ya mfunu ya Biblia. Yo yina, Nzozulu ya Nkengi vandaka kutubila Yezu mingi. Mu mbandu, na mvula ya ntete yina bo basisaka zulunalu yai, yo sadilaka zina ya Yezu mbala kumi kuluta zina ya Yehowa. Nzozulu ya Nkengi ya Marsi 15, 1976, tubilaka Balongoki ya Biblia ya ntete, mpi yo tubaka nde sambu na bo Yezu “vandaka mfunu mingi kibeni.” Kansi, na nima, Yehowa sadisaka bo na kubakisa nde Biblia ke pesaka mfunu mingi na zina ya Nzambi. Inki bupusi diambu yina vandaka ti yo na Balongoki ya Biblia? Disolo yina ke tuba diaka nde, yantika na 1919, “bo kumaka kumonisa ntonda mingi sambu na Yehowa, Tata ya Mesia yina kele na zulu.” Nkutu, yantika 1920 tii na 1929, Nzozulu ya Nkengi sadilaka zina ya Nzambi mbala kuluta 6 500!

¹⁰ Bampangi na beto monisaka zola na bo sambu na zina ya Yehowa ntangu bo tudilaka zina yina dikebi ya me fwana. Na mbandu ya Moize, bo yantikaka ‘kupesa zina ya Yehowa lukumu.’ (Kul. 32:3; Nk. 34:4) Ebuna, mutindu yandi silaka yo na Masonuku, Yehowa monaka zola na bo sambu na zina na yandi mpi yandi ndimaka bo.—Nk. 119:132; Baeb. 6:10.

11, 12. (a) Inki mutindu mikanda na beto sobaka ntangu fioti na nima ya 1919? (b) Yehowa bendaka dikebi ya bansadi na yandi na nki, mpi sambu na nki?

¹¹ Ya zole, Bakristu ya kieleka bakisaka mbote kisalu yina Nzambi pesaka bo. Ntangu fioti na nima ya 1919, bampangi ya bo me tulaka mafuta yina vandaka kutwadisa bansadi ya Nzambi tadilaka mbikudulu ya Yezaya. Na nima, lukanu ya mikanda na beto sobaka. Sambu na nki nsoba yina vandaka ‘madia na ntangu ya me fwana?’—Mat. 24:45.

¹² Na ntwala ya 1919, Nzozulu ya Nkengi tadilaka ve ata mbala mosi bangogo yai ya Yezaya na bunda: “Nge kele temwe na mono, mono solaka nge na kuvanda muntu na mono.” (Tanga Yezaya 43:10-12.) Kansi ntangu fioti na nima ya 1919, mikanda na beto yantikaka kutula dikebi na verse yai ya Biblia mpi siamisaka Bakristu yonso yina bo me tulaka mafuta na kusala kisalu yina Yehowa pesaka bo: kuta kimbangi sambu na yandi. Nkutu,  yantika 1925 tii na 1931, bo tadilaka Yezaya kapu 43 mbala 57 na banimero ya Nzozulu ya Nkengi, mpi yo vandaka kumonisa nde bangogo yina ya Yezaya ke tubilaka Bakristu ya kieleka. Ntembe kele ve nde, na nsungi yina, Yehowa bendaka dikebi ya bansadi na yandi na kisalu yina bo fwete sala. Sambu na nki? Sambu bo “meka ntete bantu yai sambu na kuzaba kana bo me fwana.” (1 Tim. 3:10) Na ntwala nde bo baka zina ya Nzambi, yo lombaka nde Balongoki ya Biblia kumonisa na bisalu na bo nde bo kele kibeni bambangi na yandi.—Luka 24:47, 48.

13. Inki mutindu Ndinga ya Nzambi ke monisaka diambu ya kuluta mfunu?

¹³ Ya tatu, bansadi ya Yehowa bakisaka mfunu ya kusantisa zina ya Nzambi. Na nsungi ya bamvula 1920, bo bakisaka nde kusantisa zina ya Nzambi kele diambu mosi ya kuluta mfunu. Inki mutindu Ndinga ya Nzambi ke monisa kieleka yai ya mfunu? Beto tadila bambandu zole. Inki vandaka kikuma ya ntete yina pusaka Nzambi na kubasisa bantu ya Izraele na Ezipte? Yehowa tubaka nde: “Mpidina [zina] na mono ta mwangana na nsi-ntoto ya mvimba.” (Kub. 9:16) Mpi sambu na nki Yehowa wilaka bantu ya Izraele mawa ntangu bo lemfukilaka yandi ve? Yehowa tubaka diaka nde: ‘Mono wilaka bo ve makasi ya ngolo sambu na zina na mono, sambu lukumu na mono kubeba ve na meso ya bantu.’ (Ezek. 20:8-10) Inki mambu Balongoki ya Biblia longukaka na masolo yai ya Biblia mpi ya nkaka?

14. (a) mBansadi ya Nzambi bakisaka inki na 1928 to 1929? (b) Inki mbuma mambu yina Balongoki ya Biblia bakisaka butaka na kisalu na bo ya kusamuna? (Tala mpi lupangu “ Kikuma ya Mbote ya Ke Pusaka Beto na Kusamuna.”)

¹⁴ Na 1928 to 1929, bansadi ya Nzambi bakisaka mambu yina Yezaya tubaka kiteso ya bamvula 2 700 me luta. Yandi tubaka sambu na Yehowa nde: “Mutindu yo yai nge Mfumu Nzambi vandaka kunata bantu na nge, na mpila nde zina na nge kubaka lukumu.” (Yez. 63:14) Balongoki ya Biblia bakisaka nde diambu ya kuluta mfunu vandaka ve luguluku na bo, kansi kusantisa zina ya Nzambi. (Yez. 37:20; Ezek. 38:23) Na 1929, mukanda Mbikudulu (Kingelesi) monisaka na bunkufi kieleka yina na bangogo yai: “Zina ya Yehowa kele diambu ya kuluta mfunu sambu na bigangwa yonso.” Mutindu yai ya mpa ya kubakisa mambu pusaka diaka bansadi ya Nzambi na kuta kimbangi sambu na Yehowa mpi kukatula nsoni yina bo pesaka zina na yandi.

15. (a) Bampangi na beto bakisaka inki na 1938 to 1939? (b) Mpi inki ntangu lungaka?

¹⁵ Na 1938 to na 1939, bampangi na beto bakisaka mbote-mbote mfunu ya zina ya Nzambi, kisalu yina Nzambi pesaka bo, mpi diambu ya mfunu yina bo zolaka kuyidika. Ntangu lungaka sambu Yehowa kupesa bansadi na yandi lukumu ya kubaka zina na yandi na meso ya bantu. Beto tala mwa mambu yina salamaka na bilumbu yina me luta sambu na kubakisa mutindu yo salamaka.

16. (a) Inki kele mutindu mosi ya nene yina Yehowa ke pesaka lukumu na zina na yandi? (b) Na ntangu ya ntama, banani vandaka ntete bantu sambu na zina ya Nzambi?

¹⁶ Mutindu mosi ya nene yina Yehowa ke pesaka lukumu na zina na yandi kele kuvanda ti bantu na ntoto yina kele ti zina na yandi. Yantika 1513 na ntwala ya ntangu na beto, dikanda ya  Izraele vandaka bantu ya Yehowa awa na ntoto. (Yez. 43:12) Kansi, bo zitisaka ve kuwakana yina bo salaka ti Nzambi, ebuna na mvu 33 ya ntangu na beto, bo vidisaka bangwisana na bo ti yandi. Ntangu fioti na nima, Yehowa “tulaka dikebi na yandi na mbala ya ntete na makanda sambu na kupona bantu na kati na bo sambu na kunata zina na yandi.” (Bis. 15:14) Bo yantikaka kubinga bantu yai ya mpa ya yandi solaka nde “Izraele ya Nzambi,” disongidila kimvuka ya balongoki ya Kristu yina bo me tulaka mafuta ya me katuka na makanda ya kuswaswana.—Bag. 6:16.

17. Inki mayele ya mbi Satana sadilaka na mvu-nkama ya ntete?

¹⁷ Pene-pene ya mvu 44 ya ntangu na beto, “bo bingaka balongoki [ya Kristu] nde Bakristu na lutwadisu ya Nzambi.” (Bis. 11:26) Na luyantiku, zina yina vandaka kidimbu, sambu bo vandaka  kusadila yo kaka sambu na kutubila Bakristu ya kieleka. (1 Pie. 4:16) Kansi, mutindu kingana ya Yezu ya ble ti matiti ya mbi ke monisa yo, Satana salaka na mpila nde bo kuma kusadila zina yina sambu na kubinga Bakristu yonso ya luvunu. Yo yina, na nsungi ya bamvula mingi, yo vandaka mpasi na kuzaba banani kele Bakristu ya kieleka mpi banani kele Bakristu ya luvunu. Kansi, mambu yantikaka kusoba na “nsungi ya kukatula bambuma,” yina yantikaka na 1914. Sambu na nki? Sambu bawanzio yantikaka kukabula Bakristu ya luvunu ti ya kieleka.—Mat. 13:30, 39-41.

18. Inki sadisaka bampangi na beto na kubakisa nde yo vandaka mfunu nde bo baka zina ya mpa?

¹⁸ Na nima ya kusola mpika ya kwikama mpi ya mayele na 1919, Yehowa sadisaka bansadi na yandi na kubakisa kisalu yina yandi pesaka bo. Kukonda kusukinina, bo monaka nde kisalu ya kusamuna nzo na nzo swaswanisaka bo ti Bakristu ya luvunu. Bo bakisaka nswalu nde zina “Balongoki ya Biblia” vandaka kuswaswanisa bo ve kibeni. Lukanu na bo ya ntete na luzingu vandaka kaka ve ya kulonguka Biblia, kansi ya kuta kimbangi sambu na Nzambi mpi ya kupesa zina na yandi lukumu. Ebuna, inki zina vandaka mbote sambu na kisalu yina bo vandaka kusala? Bo bakaka mvutu na 1931.

19, 20. (a) Inki lukanu ya kiese bo bakaka na lukutakanu ya distrike ya 1931? (b) Inki bampangi na beto salaka ntangu bo bakaka zina yina ya mpa?

¹⁹ Na Yuli 1931, Balongoki ya Biblia kiteso ya 15 000 kwisaka na lukutakanu ya distrike na Columbus, na Ohio, na États-Unis. Ntangu bo tangaka manaka ya lukutakanu yina, bisono zole ya nene (J mpi W) yina bo sonikaka na zulu ya manaka bendaka dikebi na bo. Bo vandaka kudiyula nde: ‘Bisono yina ke tendula nki?’ Ebuna na lumingu Yuli 26, Mpangi Joseph Rutherford tangaka lukanu mosi yina vandaka ti bangogo yai: “Beto ke zola nde bo zaba beto mpi bo bingaka beto na zina ya Bambangi ya Yehowa.” Na ntangu yina, bantu yonso yina vandaka na lukutakanu yina bakisaka nde bisono yina vandaka kutendula Bambangi ya Yehowa (Jehovah’s Witnesses na Kingelesi), zina ya me katuka na Yezaya 43:10.

²⁰ Na nsuka ya lukanu yina, bawi tulaka milolo mpi bulaka maboko ngolo kibeni. Na nzila ya radio, bantu waka makelele ya milolo ti ya maboko yina na bitini ya nkaka ya ntoto! Mpangi Ernest ti Naomi Barber ya ke zingaka na Australie ke yibuka nde: “Ntangu bo bulaka maboko na Amerika, bampangi ya Melbourne telamaka mpi landaka na kubula maboko. Beto ta vila yo ve ata fioti!” a

21. Inki mutindu zina ya mpa pesaka kikesa na kisalu ya kusamuna?

²¹ Zina ya Bambangi ya Yehowa ya me katuka na Masonuku pesaka diaka bansadi ya Nzambi kikesa ya kusamuna. Mpangi Grimes Edward ti nkento na yandi Jessie kele bapasudi-nzila na États-Unis; bo vandaka na lukutakanu ya distrike ya 1931 na Columbus, mpi bo ke tuba nde: “Ntangu beto katukaka na nzo, bo vandaka kubinga beto Balongoki ya Biblia, kansi ntangu  beto kwisaka kuvutuka, bo kumaka kubinga beto Bambangi ya Yehowa. Beto vandaka na kiese sambu beto bakaka zina yina sadisaka beto na kupesa zina ya Nzambi na beto lukumu.” Na nima ya lukutakanu yina, Bambangi ya nkaka sadilaka metode ya mpa sambu na kupesa zina ya Nzambi lukumu. Na luyantiku ya disolo, bo vandaka kupesa bantu yina bo vandaka kusolula ti bo karti yina vandaka ti nsangu yai: “Mbangi mosi ya YEHOWA ke samuna Kimfumu ya YEHOWA Nzambi na beto.” Ya kieleka, bansadi ya Nzambi vandaka na kiese mutindu bo bakaka zina ya Yehowa, mpi bo vandaka ya kuyilama na kukwenda bisika yonso sambu na kusamuna yo.—Yez. 12:4.

22. Inki ke monisa nde bansadi ya Yehowa kele ti zina ya kuswaswana?

²² Bamvula mingi me luta yantika Yehowa nataka bampangi yina bo me tulaka mafuta na kubaka zina yina vandaka kuswaswanisa bo. Na bamvula yina landaka, keti Satana nungaka na kubumba zina ya bansadi ya Nzambi? Keti yandi nungaka na kusala nde beto vanda ve ya kuswaswana ti bantu ya mabundu ya nkaka? Ata fioti ve! Yo ke monanaka pwelele kibeni bubu yai nde beto kele bambangi ya Nzambi. (Tanga Mishe 4:5; Malashi 3:18.) Nkutu, kuwakana ya ngolo kele na kati na beto ti zina ya Nzambi, na mpila nde kana muntu ke sadila yo bubu yai bo ke tubaka mbala mosi nde yandi kele Mbangi ya Yehowa. Na kisika nde mabundu ya luvunu, yina kele bonso tubangumba, kubumba lusambu ya kieleka ya Yehowa, yo kele ya kutelama “ngolo na zulu ya nsongi ya bangumba ya nene.” (Yez. 2:2, NW) Ya kieleka bubu yai, lusambu ya Yehowa mpi zina na yandi ya santu ke baka lukumu mingi kibeni.

23. Na kutadila Nkunga 121:5, inki kieleka ya mfunu sambu na Yehowa ke pesa beto kikesa mingi?

²³ Yo ke pesa beto kikesa kibeni na kuzaba nde Yehowa ke taninaka beto ntangu Satana ke nwanisaka beto bubu yai mpi nde yandi ta sala yo na bilumbu ke kwisa! (Nk. 121:5) Yo yina, beto ke vutukila bangogo ya muyimbi-bankunga yina sonikaka nde: “Kiese na bantu yina ya [Yehowa] kele Nzambi na bo, kiese na bantu yina ya yandi me solaka sambu na yandi mosi!”—Nk. 33:12.