Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KITANGO 4

Yehoba Utumbijika Jizhina Janji

Yehoba Utumbijika Jizhina Janji

BIJI MU KINO KITANGO

Bantu ba Lesa batumbijika jizhina ja Lesa

1, 2. Baibolo wa New World Translation utumbijika byepi jizhina ja Lesa?

PAJINGA pa Kibiji lukelo, pa 2 December, 1947 saka kwasama ne ka mute, kajibumba ka balongo bashingwa bajinga pa Betele wa Brooklyn, mu New York, batendekele mwingilo mukatampe. Nangwa kya kuba mwingilo wabayile, batwajijile na kwingila pa myaka 12. Pa Mulungu, pa 13 March, 1960 bapwishishe kutuntulula Baibolo wakatataka. Panyuma ya bañondo basatu, pa 18 June, 1960 Mulongo Nathan Knorr walupwile volyumu wapelako wa Baibolo yense wa Kizungu wa New World Translation of the Holy Scriptures ku kushonkena kwajinga mu Manchester, mu England. Ñambi waambile biumvwinenga bantu bashonkene amba: ‘Lelo Bakamonyi ba kwa Yehoba mwaya ntanda yonse baji bingi na lusekelo!’ Kintu kyanema kyajinga mu uno Baibolo wakatataka kyalengejile bantu kwikala na lusekelo ke bimye byavula byo jatainwemo jizhina ja Lesa.

Kulupulwa kwa Binembelo bya Ntanda Ipya bya Kingiliki bya Bwina Kilishitu pa kubuñana kwa mu 1950 kwa “Theocracy’s Increase” (Ku kipiko: Mu Kibanza kya Yankee, mu New York City; ku kilujo: Ghana)

2 Mu ma Baibolo avula kechi babikamo jizhina ja Lesa ne. Bino bantu ba Yehoba bashingwa baingijile bingi pa kushinda mikiika ya kwa Satana ya kukeba bantu kubula kuyuka jizhina ja Lesa. Byambo bitanshi bya mu New World Translation walupwilwe pa kyo kya kimye byaambile amba: “Mwingilo mukatampe waingila bantuntuluzhi ba uno Baibolo ke wa kubwezhamo jizhina ja Lesa ponka po jafwainwa kutanwa mu binembelo.” Uno Baibolo waingijisha jizhina ja Lesa ja kuba’mba Yehoba, kukila pa bimye 7,000, kabiji watumbijika jizhina ja Shetu wa mwiulu aye Yehoba.

3. (a) Ñanyi kintu kyo baishile kuyuka balongo betu pa bilumbulula jizhina ja Lesa? (b) Twakonsha kumvwisha byepi Kulupuka 3:13, 14? (Monai ka kitenguluzha ka kuba’mba “ Bilumbulula Jizhina ja Lesa.”)

3 Mu myaka ya kunyuma, Bafunda Baibolo bayukile’mba jizhina ja Lesa jilumbulula amba “Yami NJIPO!” (Lupu. 3:14 King James Version) Onkao mambo, Kyamba kya Usopa kya January 1, 1926, kyaambile amba: “Jizhina ja Yehoba jilumbulula amba kafwako Wamulengele ne, . . . Aye wabula ntendekelo nangwa mpelo ne.” Bantuntuluzhi ba Baibolo wa New World Translation byo batendekele mwingilo wabo, Yehoba wakwashishe bantu banji kuyuka amba jizhina janji kechi jilumbululatu’mba kafwako wamulengele ne, bino ke Lesa uji na nkebelo ne mingilo. Bayukile kuba’mba jizhina ja Yehoba jilumbulula amba “Nkekala Monka mo Nkafuukwila Kwikala.” Kya kine, ye walengejile bya mwiulu ne bantu kwikalako, kabiji watwajijila kulengela kyaswa muchima wanji kufika. Mambo ka o kyanemena kutumbijika jizhina ja Lesa kabiji twakonsha kwijitumbijika byepi?

Kuzhijika Jizhina ja Lesa

4, 5. (a) Ñanyi kintu kyo tulombapo, pa kulomba amba: “Jizhina jenu jizhile”? (b) Kimye ka, kabiji Lesa ukazhijika byepi jizhina janji?

4 Yehoba ukeba amba jizhina janji jitumbijikwe. Kintu kyanema kwi aye ke kuzhijika jizhina janji. Mu lulombelo lwa kwa Yesu, kyo kintu kitanshi kyo alombelepo’mba: “Jizhina jenu jizhile.” (Mat. 6:9) Umvwe ketulombe bino, ñanyi bintu byo tubena kulombapo?

5 Byonka byo twafunjile mu Kitango 1 kya uno buku, byambo bya kuba’mba “Jizhina jenu jizhile” biji pa bintu bisatu byalombelepo Yesu mu lulombelo lwanji lwaamba pa nkebelo ya Yehoba. Bikwabo bibiji ke bya kuba’mba: “Bufumu bwenu bwiye. Kyaswa muchima wenu kyubiwe.” (Mat. 6:10) Byonka byo tulombatu Yehoba kuba’mba alete Bufumu bwanji ne kyaswa muchima wanji kubiwa, tulomba kwi Yehoba kuba’mba obepo kimo pa kuba’mba jizhina janji jizhijikwe. Mu jishinda jikwabo, tulomba kwi Yehoba amba aye mwine afumyepo mwenga waiya pa jizhina janji kufumatu kimye kya bunsatuki mu Edena. Yehoba ukakumbula byepi ino milombelo? Waamba’mba: “Amiwa nkazhijika jizhina jami jazhila jo mwazhilulwile mu bisaka bya bantu.” (Ezi. 36:23; 38:23) Yehoba inge wafumyapo bubi pa Amagedonyi, ukazhijika jizhina janji ku bilengwa byonse.

6. Twakonsha kwivwangamo byepi mu kuzhijika jizhina ja Lesa?

6 Kufumatu ne kala, Yehoba waswisha bakalume banji kuzhijika jizhina janji. Atweba kechi twakonsha kulengela jizhina ja Lesa kuzhila ne. Mambo jino jizhina jazhila kala. Twakonsha kwijizhijika byepi? Isaya waamba’mba: “Amiwa Yehoba wa mabumba, yami i ye ye mukazhijika.” Kabiji Yehoba mwine waambile pa bantu banji amba: “Bakejizhijika jizhina jami, . . . ne kungakamwa amiwa Lesa wa Isalela.” (Isa. 8:13; 29:23) Tuzhijika jizhina ja Lesa kupichila mu kwijipusanya na mazhina akwabo, ne kuba’mba jakila mazhina akwabo, kunemeka byo jilumbulula ne kukwasha bantu kwijimona amba jazhila. Tumwesha kuba’mba twanemeka jizhina ja Lesa umvwe twayuka kuba’mba Yehoba ye Kalama wetu ne kumukookela na muchima yense.—Mana 3:1; Lum. 4:11.

Benengezha Kushimuna ne Kutumbijika Jizhina ja Lesa

7, 8. (a) Mambo ka o papichijile kimye pa kuba’mba bantu ba Lesa batelwe na jizhina ja Lesa? (b) Ñanyi bintu byo tusakwisambapo?

7 Kufumatu mu 1870, bakalume ba Lesa bengijisha jizhina ja Lesa mu mabuku abo. Kyakumwenako, Zion’s Watch Tower (Byo batelanga Kyamba kya Usopa kala) wa mu August 1879 ne buku wa lwimbo watelwanga amba Songs of the Bride, byanembelwe mu yenka uno mwaka, batongwelemo jizhina ja Yehoba. Yehoba saka akyangye kuswisha kuba’mba bantu banji batelwenga pa jizhina janji ja jazhila, wakebelenga kuba’mba bafikizhe bikebewa pa kuba’mba batelwe pa jizhina janji. Nga Yehoba wanengezhezhe byepi Bafunda Baibolo bakala pa kuba’mba batelwenga pa jizhina janji?

8 Mu myaka ya mu ma 1800 ne kuntendekelo ya 1900, tumona Yehoba byo akwashishe bantu banji kumvwisha bukine bwaambilenga pa jizhina janji. Twayai twisambe pa bishinka bisatu byaamba pa buno bukine.

9, 10. (a) Mambo ka bibaaba bya mu Kyamba kya Usopa bya kala o byaambijile bingi pe Yesu? (b) Ñanyi lupimpu lwaubiwe kufuma mu 1919 kuya ne kulutwe, kabiji ñanyi bintu byafuminemo? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba “ Kyamba kya Usopa byo kyatumbijika Jizhina ja Lesa.”)

9 Kintu kitanshi, bantu ba Yehoba bayukile buneme bwa jizhina ja Lesa. Bafunda Baibolo bakishinka bajingako kala bayukile kuba’mba pa bukuzhi po paimenejile mafunjisho a mu Baibolo. Kino kyo kyalengejile Kyamba kya Usopa javula kwamba pe Yesu. Kyakumwenako, Kyamba kya Usopa kitanshi, kyatongwele jizhina ja kwa Yesu bimye jikumi kukila jizhina ja kwa Yehoba. Pa kwamba pa Bafunda Baibolo ba kala, Kyamba kya Usopa kya March 15, 1976, kyaambile kuba’mba “bakijilemo kunemeka Yesu.” Mu kuya kwa kimye, Yehoba wibakwashishe kuyuka Baibolo byo anemeka jizhina ja Lesa. Kino kyalengejile Bafunda Baibolo kuba byepi? Kyamba kya Usopa kikatakata kutendeka mu mwaka wa 1919 kwiya kuno kulutwe kyaambile kuba’mba, “batendekele kunemeka bingi Shanja Mesiasa wa mwiulu aye, Yehoba.” Na mambo a kino, Kyamba kya Usopa kufuma mu mwaka wa 1920 kufika mu 1929, kyatongwele jizhina ja Lesa kukila pa bimye 6,500!

10 Kupichila mu kunemeka jizhina ja Lesa byonka byo jafwainwa kunemekwa, balongo betu bamwesheshe byo batemwa jizhina ja Lesa. Byonka byaubanga Mosesa wajingako kala, batendekele “kutaya mbila ya jizhina ja Yehoba.” (Mpitu. 32:3; Sala. 34:3) Byonka byaamba Binembelo, Yehoba wamwene byo batemenwe jizhina janji kabiji wibobijile bibusa.—Sala. 119:132; Hebe. 6:10.

11, 12. (a) Mu ñanyi jishinda mabuku etu mo apimpwilwe panyuma ya mwaka wa 1919? (b) Ñanyi kintu Yehoba kyo akebelenga bantu banji kuteshako muchima, kabiji mambo ka?

11 Kya bubiji, bena Kilishitu baishile kuyuka byavwangwamo mu mwingilo ye bebapele kwi Lesa. Palutwe kacheche panyuma ya 1919, balongo bashingwa batangijilenga batendekele kupesapesa bungauzhi bwa kwa Isaya. Panyuma ya bino, bapimpwile byo banemba mu ma mabuku etu. Mambo ka luno lupimpu kyo lwaikela ke “kajo pa kimye kyafwainwa”?—Mat. 24:45.

12 Mwaka wa 1919 saka akyangye kufika, Kyamba kya Usopa kechi kyaambilepo bingi pa byambo bya kwa Isaya bya kuba’mba: “‘Yehoba waamba’mba, ‘Anweba yenu bakamonyi bami’, kabiji ‘yenu bamwingilo bami bo nasala.’” (Tangai Isaya 43:10-12.) Panyuma ya 1919, mabuku etu atendekele kwamba bingi pa bino byambo bya mu Baibolo, kutundaika bashingwa bonse kwingilako mwingilo wibapa Yehoba, ko kuba’mba kusapwila pe aye. Kufuma mu 1925 kufika mu 1931, bibaaba 57 bya mu Kyamba kya Usopa byaambilepo bingi pa Isaya kitango 43, kabiji magazini yense waingijishe byambo bya mu Isaya ku bena Kilishitu ba kine. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, mu ino myaka Yehoba wakebelenga bantu banji kuyuka mwingilo ye bafwainwe kwingila. Mambo ka a kubila byo byo? Ene mambo ke a kuba’mba “bakibeseke patanshi ne kumona umvwe bajitu bulongo.” (1 Tim. 3:10) Saka bakyangye kutendeka kwingijisha jizhina ja Lesa, Bafunda Baibolo bemwesheshe kwi Yehoba kuba’mba kupichila mu byo baubanga kuba’mba bajinga batumonyi banji.—Luka 24:47, 48.

13. Mambo a Lesa amwesha byepi mambo akolomwene Satana akebewa kupwisha?

13 Kya busatu, bantu ba Yehoba baishile kuyuka buneme bwa kuzhijika jizhina ja Lesa. Mu myaka ya mu ma 1920, bayukile kuba’mba kuzhijika jizhina ja Lesa kyo kintu kyanema kyafwainwa kubiwa. Mambo a Lesa amwesha byepi kuba’mba kino kyanema? Monai byakumwenako bibiji. Ñanyi kintu kyalengejile Yehoba kupokolola bena Isalela mu Ijipita? Yehoba waambile kuba’mba: “Ne kulengela jizhina jami kuyukanyikwa pano pa ntanda ponse.” (Lupu. 9:16) Kabiji mambo ka Yehoba o aubijile lusa ku bena Isalela kimye kyo bamusatukijile? Yehoba waambile jikwabo amba: “Kuchina’mba bakejitamisha ku bisaka bya bantu.” (Ezi. 20:8-10) Ñanyi bintu Bafunda Baibolo byo bafunjijileko ku bino ne ku mashimikila a mu Baibolo?

14. (a) Kumpelo ya myaka ya mu ma 1920, bantu ba Lesa baishile kuyuka ñanyi kintu? (b) Bafunda Baibolo baishile kumvwisha byepi biji mwingilo wa kusapwila? (Monai ne kakitenguluzha ka kuba’mba “ Kintu Kine Kilengela Kusapwila.”)

14 Ku mpelo ya myaka ya mu ma 1920, bantu ba Lesa baishile kuyuka byalumbulwilenga byambo bya kwa Isaya byanembelwe pa myaka 2,700 yapitapo. Isaya wanembele pe Yehoba amba: “Abino byo byo mwatangijilenga bantu benu, kuba’mba mutumbijike jizhina jenu.” (Isa. 63:14) Bafunda Baibolo baishile kumvwisha kuba’mba mwingilo mukatampe ye bajinga nanji kechi wa kwipulusha abo bene ne, bino ke wa kuzhijika jizhina ja Lesa. (Isa. 37:20; Ezi. 38:23) Mu mwaka wa 1929, buku wa Prophecy (Bungauzhi) waambile bino pa bukine amba: “Jizhina ja Yehoba ke kintu kyanema bingi pa bilengwa byonse.” Luno lupimpu mu byo bafunjishanga lwalengejile bantu ba Lesa kusapwila pe Yehoba ne kufumya mwenga pa jizhina janji.

15. (a) Mu myaka ya mu ma 1930, ñanyi bintu byafunjile balongo betu? (b) Kabiji kyajinga kimye kya kuba byepi?

15 Ku ntendekelo ya mu myaka ya mu ma 1930, balongo betu bayukile byo janema jizhina ja Lesa, kumvwisha byavwangwa mu mwingilo ye be bapele kwi Lesa ne kumvwisha mambo abena kukebewa kupwisha. Pano, kimye kya kwa Yehoba kyafikile kya kupa bantu banji amba banemekenga jizhina janji pa mvula bantu. Pa kuba’mba tuyuke byo kyajinga, twayai tumone bintu byamwekele kunyuma.

Yehoba ‘Wapatulamo Bantu ba Jizhina Janji’

16. (a) Mu ñanyi jishinda Yehoba mo atumbijikila jizhina janji? (b) Mu kimye kya kala, bañanyi batelwanga pa jizhina ja Lesa kimye kitanshi?

16 Jishinda jikwabo Yehoba mo atumbijikila jizhina janji ke kwikala na bantu pa ntanda batelwa pa jizhina janji. Kufuma mu 1513 B.C.E. kuya ne kulutwe, kisaka kya bena Isalela bajinga bantu ba Yehoba. (Isa. 43:12) Nangwa byonkabyo, bakankelwe kulama lulayañano lwabo na Lesa, kabiji mu 33 C.E., bulunda bwabo ne aye bwapwile. Panyuma kacheche, Yehoba “byo aalulukila ku bisaka bya bantu pa kimye kitanshi ne kusalamo bantu ba jizhina janji.” (Byu. 15:14) Bano bantu bo basajile batelwanga amba “bena Isalela ba Lesa,” amo muji baana ba bwanga bashingwa ba kwa Kilishitu bafuma mu bisaka byapusana pusana.—Nga. 6:16.

17. Satana waingijile na bulume kuba ka?

17 Mu mwaka wa 44 C.E., baana ba bwanga ba kwa Kilishitu “na lutangijilo lwa Lesa baana ba bwanga mo mo batelelwe amba bena Kilishitu.” (Byu. 11:26) Ku ntendekelotu, jino jizhina japuseneko mambo jatelwangatu ku bena Kilishitu bakine. (1 Pe. 4:16) Nangwa byonkabyo, byonka byo kyaambiwa mu kishimpi kya kwa Yesu kyaamba pa wichi ne bincha, Satana waingijile na bulume kulenga jino jizhina japusanako ja kuba’mba bena Kilishitu kukumbana ku bena Kilishitu ba bubela. Pa myaka yavula, bena Kilishitu ba kine kechi bapusene na bena Kilishitu ba bubela ne. Bino kino kyatendekele kupimpulwa “kimye kya kunowa,” byo kyatendekele mu 1914. Mambo ka? Mambo bamalaika batendekele kala kwabanya bena Kilishitu ba bubela na bakine.—Mat. 13:30, 39-41.

18. Ñanyi kintu kyakwashishe balongo betu kuyuka kuba’mba jizhina jakatataka jibena kukebewa?

18 Panyuma ya kutongolwa kwa kalume wa kishinka mu 1919, Yehoba wakwashishe bantu banji kuyuka mwingilo ye ebapele. Bayukile kuba’mba kusapwila ku nzubo ku nzubo kwibapusenyeko na betela amba bena Kilishitu. Byo bayukile uno mwingilo, kechi papichile ne kimye ne, bamwene kuba’mba jizhina ja kuba’mba “Bafunda Baibolo” kechi jalumbulwilenga mwingilo ye baingilanga ne. Kintu kyanemene mu bwikalo bwabo kechi kufundatu Baibolo ne, bino kusapwila pe Lesa ne kupana munema ne kutumbijika jizhina janji. Ñanyi jizhina jafwainwe kuyilamo na mwingilo ye baingijilenga? Buno bwipuzho bwakumbwilwe mu 1931.

Mutanchi wa kushonkena, 1931

19, 20. (a) Ñanyi kintu kyo balayañene pa kushonkena kwa mu 1931 kyaletele lusekelo? (b) Balongo betu baubile byepi pa kumvwa jizhina jakatataka?

19 Mu July 1931, Bafunda Baibolo 15,000 bayile na kushonkena mu Columbus, Ohio, U.S.A. Byo bamwene mutanchi wa kushonkena, bakuminye bingi pa kumona bisopelo bibiji bikatampe bya J ne W byanembelwe peulu. Beshikishenga amba, ‘Bino bisopelo byalumbulula ka?’ Bamo baesekelenga kusopelela byo bilumbulula kabiji bamo basopelele bya kine. Pa Mulungu, pa July 26, Mulongo Joseph Rutherford waambile jashi mwajinga lumvwañano lwa kuba’mba: “Tubena kukeba kwitutelanga amba Jehovah’s witnesses mu Kizungu, ko kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba.” Bonse bajinga mu luonde po bayukile byalumbulwilenga bino bisopelo ne kwitaba jizhina ja kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba jaimena pa Kinembelo kya Isaya 43:10.

20 Bajinga mu luonde baswile jino jizhina kupichila mu kubijika ne kupopwela bingi. Kupichila mu waileshi, bino byamwekele mu Columbus bebyumvwine pepi na kichika kya bantu bonse pa ntanda! Ba Ernest ne ba Naomi Barber ba ku Australia bavuluka kuba’mba: Balongo ba ku America byo bapopwejilenga, balongo bajinga ku Melbourne bakilaukile kya kine kine kabiji batwajijile kupopwela. Kechi tukalubamo ne!” *

Jizhina ja Lesa Jibena Kutumbijikwa Ntanda Yonse

21. Jizhina jakatataka jalengejile mwingilo wa busapwishi kwenda byepi?

21 Kutelwa pa jizhina ja mu Binembelo ja kuba’mba Bakamonyi ba kwa Yehoba jalengejile bakalume ba Lesa kukoselako mu mwingilo wa kusapwila. Ba Edward ne ba Jessie Grimes ba mulume ne mukazhi bapainiya ba ku United States bashinkilwe ku kushonkena kwa mu 1931 mu Columbus baambile kuba’mba: “Byo twafuminenga ku nzubo, twajinga Bafunda Baibolo bino pa kubwela twabwelele ke twi Bakamonyi ba kwa Yehoba. Twajinga na lusekelo pa kuyuka amba jizhina jo tubena kutelwa pano jibena kwitukwasha kutumbijika jizhina ja Lesa.” Panyuma ya kuno kushonkena, Bakamonyi bamo batendekele kwingijisha mashinda akatataka kutumbijikilamo jizhina ja Lesa. Belumbululanga ku bena mazubo kwingijisha tubikachi twanembelwepo kuba’mba: “Kamonyi wa kwa YEHOBA ubena kusapwila Bufumu bwa kwa YEHOBA Lesa wetu.” Bantu ba Lesa baumvwanga bingi bulongo kwamba pa jizhina ja Yehoba kabiji benengezhezhe kusapwila pa buneme bwa jizhina mwaya ntanda yonse.—Isa. 12:4.

“Byo twafuminenga ku nzubo, twajinga Bafunda Baibolo bino pa kubwela twabwelele ke twi Bakamonyi ba kwa Yehoba”

22. Ki ka kimwesha kuba’mba bantu ba Lesa baji na kayukilo kapusanako?

22 Papita myaka yavula kufuma Yehoba po aingijishe balongo betu bashingwa kuyukisha jino jizhina. Kufuma mu 1931, nanchi Satana waeseka kuzhiisha kayukilo ka bantu ba Lesa nyi? Nanchi walengela bantu kukankalwa kwitupusanya na bupopweshi bukwabo nyi? Kwalepeshatu! Onkao mambo, kayukilo ka kuba’mba bakamonyi ba Lesa kayukanyikwa kukila ne kala. (Tangai Mika 4:5; Malakai 3:18.) Kino kyalengela kwijiyuka bulongo jizhina ja Lesa kya kuba’mba yense wingijisha jino jizhina ufikenatu wayukanyikwa amba Kamonyi wa kwa Yehoba. Mu kifulo kya kuzhika buno bupopweshi ku bupopweshi bwa bubela buji nobe mitumba, bupopweshi bwa kine bwa Yehoba ‘bakebwikazha peulu kukila mitumba ikwabo.’ (Isa. 2:2) Lelo jino, bupopweshi bwa Yehoba ne jizhina ja jazhila byatumbijikwa bingi.

23. Kwesakana na byaamba Salamo 121:5, ñanyi bukine bwaamba pe Yehoba bwitukosesha?

23 Kitukosesha bingi pa kuyuka kuba’mba Yehoba uketuzhikijila ku kulukukwa kwa kwa Satana pa kino kimye ne kulutwe! (Sala. 121:5) Ne atweba twakonsha kwamba byonka byaambile nyimbi wa Salamo amba: “Kyo kya lusekelo akya kisaka kya bantu kiji na Lesa wakyo Yehoba, bantu bo asala kwikala bunonshi bwanji.”—Sala. 33:12.

^ jifu. 20 Monai Kitango 7, pa jipa 72 kufika ku 74, pa byo baingijishe uno waileshi.