1, 2. Aweyi e Tradução do Novo Mundo ivaninanga o zitu muna nkumbu a Nzambi?

MUNA mene wa kia 2 kia Desemba ya mvu wa 1947, fibuka fia mpangi zakuswa kuna Betele ya Brooklyn, Nova York, bayantika salu kimosi kiampwena. E salu kiaki kiampasi kikilu kiakala, kansi balenda kio lungisa muna mvu 12 mialanda. Vioka mvu miayingi, kina kia Lumingu kia 13 kia ngonde a Malusu ya mvu wa 1960, bafokola sekola Bibila. Vioka ngonde tatu, kina kia 18 Yuni, 1960, mpangi Nathan Knorr wasunzula e Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas kwa nkangu wakala muna lukutakanu lwa mvivu kuna Manchester, Inglaterra. O mpovi wasonga e kiese kia nkangu awonso vava kavova vo: ‘O unu lumbu kiakiese kwa Mbangi za Yave mu nza yawonso!’ E diambu diamfunu diafila nkangu mu yangalela e nsekola yayi yampa, i dia sia vo yasadilanga e nkumbu a Nzambi mu fulu yayingi.

² Nsekola zayingi za Bibila zakatula e nkumbu a Nzambi. Kansi, e selo yakuswa ya Yave, batelamena makani mambi ma Satana mu vava vunzuna e nkumbu a Nzambi muna ngindu za wantu. E mvovo mia lusunzulu mia nsekola ya Tradução do Novo Mundo yasunzulwa muna lumbu kiakina miavovanga vo: “E diambu diamfunu dina mu nsekola yayi, i vutula e nkumbu a Nzambi muna fulu ina ifwanukinu.” E Tradução do Novo Mundo isadilanga nkumbu a Nzambi, Yave, vioka nkumbu 7.000. Diakiese kikilu mu mona una nsekola yayi ivananga zitu muna nkumbu a S’eto ezulu—Yave.

3. (a) Adieyi mpangi zeto babakula mu kuma kia nsas’a nkumbu a Nzambi? (b) Aweyi tulenda bakulwila e sono kia Luvaiku 3:13, 14? (Tala babu “ Nsas’a Nkumbu a Nzambi.”)

³ Kuna lubantiku, Alongoki a Bibila bayindulanga vo e nkumbu a Nzambi ina ye nsasa vo “Ikala uwu ngina.” (Luv. 3:14) Muna kuma kiaki, Eyingidilu dia 1 Yanuali, 1926, diavova vo: “E nkumbu Yave isongele vo yandi kaka kavangwa ko, . . . Ona kena ye lubantiku ko ngatu nsuka.” Kansi, tuka asekodi a Tradução do Novo Mundo bayantikila e salu kiau, Yave wasadisa nkangu andi mu bakula vo e nkumbu andi ke isongele kaka ko vo yandi kaka kavangwa ko, kansi isonganga mpe vo yandi i Nzambi una y’ekani, ona osalanga ntangwa  zawonso. Babakula vo e nkumbu Yave ina ye nsasa vo “On’okadisanga.” Elo, yandi wavanga o nsema ye vangwa yangangu ye okwamanananga lungisa luzolo lwandi y’ekani diandi. Kansi, ekuma dinin’o mfunu vo e nkumbu a Nzambi yakembeswa? Aweyi tulenda yo kembesela?

4, 5. (a) Adieyi tulombanga vava tusambanga vo: “Yambula nkumbu aku yazitiswa?” (b) Nkia mpila ye nkia ntangwa Nzambi kevelelesa e nkumbu andi?

⁴ Yave ozolele vo e nkumbu andi yakembeswa. Muna kuma kiaki, ekani diandi diantete, i zitisa e nkumbu andi nze una usonganga e ndomba yantete kayika o Yesu muna sambu kia S’eto: “Yambula nkumbu aku yazitiswa.” (Mat. 6:9) Vava tusambanga e sambu kiaki, Adieyi tulombanga?

⁵ Nze una twalongokele muna Kapu kia 1 kia nkanda wau, e ndomba “Yambula nkumbu aku yazitiswa,” imosi muna ndomba tatu zina muna sambu kia S’eto kina e ngwizani y’ekani dia Yave. E ndomba zole zakaka i zazi: “E Kintinu kiaku kiza. O luzolo luaku luavangama.” (Mat. 6:10) Muna kuma kiaki, vava tusambanga vo Yave katwasa Kintinu kiandi yo lungisa luzolo lwandi, edi tulombanga kwa Yave vo kavanga diambu kimana nkumbu andi yazitiswa. Muna mvovo miakaka, tulombanga kwa Yave vo kavanga diambu muna velelesa e nkumbu andi muna luvezo lwawonso olu lwayantika tuka ukolami muna Edene. Aweyi Yave kevanina e mvutu za sambu kiaki? Wavova vo: “Vaula mvaula nkumbu ame anene, ina yasafuka muna zula.” (Yez. 36:23; 38:23) Muna Armangedo, vava kefokola umpumbulu wawonso, Yave ovelelesa e nkumbu andi vana meso ma vangwa yawonso.

6. Aweyi tulenda velelesela nkumbu a Nzambi?

⁶ Muna lusansu lwawonso, Yave ovananga selo yandi elau dia kembesa e nkumbu andi. Dialudi vo ke tulendi diaka velelesa nkumbu a Nzambi ko. Kadi e nkumbu yayi yavauka kala yovo yavelela muna mambu mawonso. Ozevo, aweyi tulenda velelesela e nkumbu yayi? Yesaya wavova vo: “Yave a vu, i yandi nuvaula.” Yave yandi kibeni wavova mu kuma kia nkangu andi vo: “Bevaula nkumbu ame . . . yo vumina Nzambi a Isaele.” (Yes. 8:13; 29:23) Muna kuma kiaki, tuvelelesanga e nkumbu a Nzambi vava tubadikilanga yo yavauka yo zitisa yo lutila nkumbu zakaka, vava tusonganga o vumi muna mawonso isunzulanga yo sadisa akaka mu badikila e nkumbu yayi vo yavauka. Tusonganga o vumi muna nkumbu a Nzambi musungula vava tubadikilanga Yave vo Nyadi eto yo kunlemvokela muna ntim’eto wawonso.—Nga. 3:1; Lus. 4:11.

7, 8. (a) Ekuma diavavila ntangwa yayingi vitila nkangu a Nzambi bayikilwa muna nkumbu andi? (b) Adieyi tubadika?

⁷ Selo ya Nzambi ya tandu kiaki besadilanga e nkumbu a Nzambi muna nkanda miau tuka muna mvu mia 1870.  Kasikil’owu, e nkumbu a Yave yayikwa mu finkanda Torre de Vigia de Sião ya Agositu ya mvu wa 1879 yo muna nkand’a nkunga (Cânticos da Noiva) wavaikiswa muna mvu wauna. Kansi, vitila Yave kayambula vo nkangu andi bayikilwa muna nkumbu andi avauka, nanga wamona vo balungisanga mana mavavwanga mu vwa elau diadi diampwena. Aweyi Yave kakubikila Alongoki antete a Bibila kimana bayikilwa muna nkumbu andi?

⁸ Avo tuyindwidi mana mavangama muna mvu mia 1800 ye 1900, tubakula una Yave kavanina nkangu andi umbakuzi wasikila wa mambu mamfunu matadidi e nkumbu andi. Yambula twabadika matatu muna mambu mama.

9, 10. (a) Muna mvu wantete, ekuma Eyingidilu diatoma silanga sungididi muna Yesu? (b) Nkia nsobani yavangama tuka muna mvu wa 1919? Nkia nluta diatwasa? (Tala mpe e babu “ Aweyi Eyingidilu Dikembeselanga Nkumbu a Nzambi.”)

⁹ Diantete, selo ya Yave babakula o mfunu a nkumbu a Nzambi. Alongoki antete a Bibila babadikilanga e nkubik’a lukûlu nze longi diasina dina muna Diambu dia Nzambi. Ekiaki i kuma Eyingidilu diatoma silanga e sungididi muna Yesu. Kasikil’owu, muna mvu wantete diayantika vaikiswa, Eyingidilu diayika e nkumbu a Yesu lutila nkumbu kumi ke mu nkumbu a Yave ko. Mu kuma kia Alongoki antete a Bibila, Eyingidilu dia 15 dia Malusu, 1976, diavova vo “tezo baviokesanga” muna mpila babadikilanga Yesu. Kansi kuna kwalanda, Yave wabasadisa mu bakula e mpila ina Bibila kizitisilanga nkumbu a Nzambi. Ediadi aweyi diasadisila Alongoki a Bibila?, Eyingidilu diadi diavova vo “bayantika toma kembelela Yave wa Se dia Masia,” musungula tuka muna mvu wa 1919. Tuka muna mvu wa 1920 yamuna mvu wa 1929, Eyingidilu diayika e nkumbu a Nzambi vioka nkumbu 6.500.

¹⁰ Wau vo bavana o nkembo ufwanukinu e nkumbu Yave, e mpangi zeto basonga o zola kwau muna nkumbu a Nzambi. Nze Mose kuna nz’ankulu, babaka e nzengo za ‘teleka nkumbu a Yave.’ (Nsi. 32:3; Nku. 34:3) Nze una wasonama muna Bibila, Yave wamona o zola basonga muna nkumbu andi yo kubasonga edienga.—Nku. 119:132; Ayib. 6:10.

11, 12. (a) Mu nkia mpila e nkanda mieto miasobela ku nim’a mvu wa 1919? (b) Yave mu nkia diambu katuntila e sungididi kia selo yandi? Ekuma?

¹¹ Diazole, Akristu akieleka batoma bakula e salu bavewa kwa Nzambi. Vava kiavioka mvu wa 1919, e mpangi zakuswa muna mwanda ana bavitang’o ntu bayantika fimpa ungunza wa Yesaya. Kuna kwalanda, e nkanda mieto miayantika toma vovela e salu kia umbangi. E nsobani yayi aweyi yakadila se “madia muna ntangw’andi”?—Mat. 24:45.

¹² Vitila mvu wa 1919, Eyingidilu ke diavovelanga sono kia Yesaya ko eki kivovanga vo: “Oyeno nu mbangi zame, i Yave wau, yo ntaudi ame ona nsolele.” (Tanga Yesaya 43:10-12.) Kansi, vava kiavioka o mvu wa 1919, e nkanda mieto miayantika sia e sungididi muna sono kiaki yo kasakesa akuswa awonso mu kuyivana muna salu kina Yave kabavana kia sia  umbangi mu kuma kiandi. Muna kuma kiaki, tuka muna mvu wa 1925 yakuna mvu wa 1931, yinkanda-nkanda 57 ya Eyingidilu yavovela e kapu kia 43 kia Yesaya. Konso Eyingidilu diasadila e mvovo mia Yesaya mu kuma kia Akristu akieleka. Muna mvu miami, Yave watunta e sungididi kia selo yandi muna salu kina kabavana. Ekuma? Kimana “bateka tontwa” kana vo bafwana sala salu kiaki. (1 Tim. 3:10) Muna yikilwa muna nkumbu a Nzambi, diavavanga vo Alongoki a Bibila bateka songa kwa Yave muna mavangu mau vo mbangi zandi kikilu.—Luka 24:47, 48.

13. Aweyi Diambu dia Nzambi disongelanga e diambu disundidi o mfunu mu nsema wawonso?

¹³ Diatatu, nkangu a Yave wabakula o mfunu wa zitisa nkumbu a Nzambi. Muna mvu mia 1920, babakula vo zitisa e nkumbu a Nzambi i diambu disundidi o mfunu mu nsema wawonso. Aweyi Diambu dia Nzambi disongelanga e ziku kia diambu diadi? Tala nona yole. Nkia kuma kiantete Nzambi kakûdila Isaele muna Engipito? Yave wavova vo: ‘E nkumbu ame yasamunwa ova nza yawonso.’ (Luv. 9:16) Ekuma Yave kafwila Isaele e nkenda vava bankolamena? Yave wavova diaka vo: “Yasadila muna kuma kia nkumbu ame, ke yasafuka vana vena zula ko.” (Yez. 20:8-10) Alongoki a Bibila adieyi balongoka muna tusansu twatu ye twankaka tuna muna Bibila?

14. (a) Adieyi o nkangu a Nzambi babakula kuna mfoko a mvu mia 1920? (b) O umbakuzi una Alongoki a Bibila bavwa adieyi wavanga muna salu kia umbangi? (Tala mpe e babu “ Kuma Kiasikila mu Sila Umbangi.”)

¹⁴ Kuna mfoko a mvu mia 1920, nkangu a Nzambi wabakula e nsas’a mambu mana Yesaya kasoneka vioka tezo kia 2.700 za mvu. Yesaya wavova mu kuma kia Yave vo: “I mfila wafila nkangu aku, wayivangila nkumbu ankembo.” (Yes. 63:14) Alongoki a Bibila babakula vo e diambu diasunda o mfunu ke luvuluzu lwa wantu ko, kansi zitisa yovo kembelela e nkumbu a Nzambi. (Yes. 37:20; Yez. 38:23) Muna mvu wa 1929, o nkanda Profecia wavovela e diambu diadi vo: “O kembelela e nkumbu a Yave i diambu disundidi o mfunu kwa vangwa yawonso.” O umbakuzi wau wafila selo ya Nzambi mu samuna oma ma Yave yo velelesa e nkumbu andi muna luvezo.

15. Nkia diambu babakula mpangi zeto kuna lubantiku lwa mvu mia 1930? (b) Nkia ntangwa yafwana?

¹⁵ Kuna lubantiku lwa mvu mia 1930, mpangi zeto bavwa nyindu asikila mu kuma kia mfunu a nkumbu a Nzambi, batoma bakula e salu kina Nzambi kabavana ye diambu diasina difwete singikwa. E ntangwa yafwana kwa Yave ya vana selo yandi o zitu wa yikilwa muna nkumbu andi. Muna zaya una diavangamena, yambula twabadika maka mambu mavangama muna mvu miavioka.

16. (a) Mu nkia mpila isundidi Yave kekembeselanga e nkumbu andi? (b) Muna tandu yavioka, aki nani bayikilwanga muna nkumbu a Nzambi?

¹⁶ Imosi muna mpila isundidi ina Yave kekembeselanga e nkumbu andi, i kala yo nkangu ova ntoto una uyikilwanga muna nkumbu andi. Tuka muna mvu wa 1513 Vitila Tandu Kieto, e zula kia Isaele kiasunzulanga Yave nze nkangu andi.  (Yes. 43:12) Kansi, bakulula o nsilu basia mun’ekangu bakanga yo Nzambi. Muna mvu wa 33 wa Tandu Kieto, bavidisa e ngwizani ambote bakala yau yo yandi. I bosi, Yave ‘wasia e sungididi kwa zula, kimana kabonga vana bena, o nkangu muna nkumbu andi.’ (Mav. 15:14) Alandi a Kristu ana bakuswa muna mwanda batuka muna zula yayingi, yau i nkangu wau wampa wasolwa uyikilwanga vo “Isaele a Nzambi.”—Ngal. 6:16.

17. Nkia ntambu a Satana wasunda?

¹⁷ Muna mvu wa 44 wa Tandu Kieto, alongoki a Kristu ‘bayikilwa vo Akristu muna lutumu lwa Nzambi.’ (Mav. 11:26) Kuna lubantiku, Akristu akieleka kaka bayikilwanga muna nkumbu yayi. (1 Pet. 4:16) Kansi, nze una Yesu kayika  muna kingana kia masa ye mbongo ambi, Satana walungisa ekani diandi dia sia vo asambidi awonso a Kikristu kia kimpangila bayikilwa mpe vo Akristu. Muna kuma kiaki, mu tandu yayingi, Akristu akieleka ke batoma zayakananga ko vana vena Akristu aluvunu. Kansi, ediadi diayantika soba muna nsungi a “nsâlu,” eyi yayantika muna mvu wa 1914. Ekuma? E kuma kadi e mbasi bayantika vambula Akristu aluvunu vana vena Akristu akieleka.—Mat. 13:30, 39-41.

18. Adieyi diasadisa mpangi zeto mu bakula vo nkumbu ampa bavwanga o mfunu?

¹⁸ Vava kiatumbikwa ntaudi akwikizi muna mvu wa 1919, Yave wasadisa nkangu andi mu bakula salu kabavana. Vana vau bamona vo e salu kia sila umbangi mu nzo ye nzo kikubaswaswanesa ye Akristu awonso aluvunu. Vava babakula e diambu diadi, ke vavioka kolo ko babakula vo e nkumbu “Alongoki a Bibila” ke yatoma kubaswaswanesanga ko. Ekani diau diantete muna zingu ke longoka kaka Bibila ko, kansi i sia umbangi mu kuma kia Nzambi, zitisa yo kembesa e nkumbu andi. Muna kuma kia salu basalanga, nkia nkumbu yabafwanukina? E kiuvu kiaki kiavaninwa e mvutu muna mvu wa 1931

19, 20. (a) Nkia nzengo zabakwa muna lukutakanu lwa mvivu muna mvu wa 1931? (b) Aweyi mpangi zeto bamona vava batambula e nkumbu ampa?

¹⁹ Muna ngonde a Yuli ya mvu wa 1931, tezo kia 15.000 m’Alongoki a Bibila bayenda kuna lukutakanu lwa mvivu kuna Columbus, Ohio, Estados Unidos. Vava bamona e programa ya lukutakanu, bavava zaya e nsas’a masono mole manene J ye W makala vana fukwa. Bakiyuvula: ‘E masono mama aweyi masongele?’ Akaka babanzanga vo masono mama masongele vo ‘Just Watch’ (Kwamanana yingila) akaka vo ‘Just Wait’ (Kwamanana vingila). Kansi, kina kia Lumingu kia 26 kia ngonde a Yuli, mpangi Joseph Rutherford wasunzula e nzengo babaka zavovanga vo: “Tuzolele vo twazayakana yo yikilwa vo Jehovah’s witnesses (Mbangi za Yave).” I bosi, awonso bakala muna lukutakanu babakula e nsas’a masono makala muna programa. Batambulwila e nkumbu Mbangi za Yave, nkumbu ina muna Nkand’a Nzambi muna Yesaya 43:10.

²⁰ O nkangu watambulwila e nzengo zazi yo sika makonzo ye kiese kiawonso. Muna rádio, e kiese ki’ampangi kuna Columbus kiawakana mu fulu yayingi ova nza. Mpangi Ernest Barber yo Naomi wa nkaz’andi bakala kuna Austrália bavova vo: “Vava ampangi kuna América bayantika sika makonzo, ampangi kuna Melbourne batelama ye kiese kiawonso yo sika mpe makonzo. Ke tusinga vilakana diambu diadi ko. *

21. E nkumbu ampa aweyi yawokesela e salu kia umbangi?

²¹ O yikilwa muna nkumbu Mbangi za Yave yasonama muna Bibila, diakasakesa selo ya Nzambi mu kuyivana muna  salu kia umbangi. Mpangi Edward yo Jessie Grimes, akazi bena vo aviti a nzila kuna Estados Unidos, bakala muna lukutakanu lwa mvivu muna mvu wa 1931 kuna Columbus, bavova vo: “Twavaika muna nzo nze Alongoki a Bibila, kansi twavutuka se Mbangi za Yave. Twayangalala kikilu wau twavwa e nkumbu ikutusadisa mu kembelela e nkumbu a Nzambi eto.” Kuna mfoko a lukutakanu lwalu, akaka muna Mbangi za Yave bayantika sadila ndekwa zampa mu kembelela e nkumbu a Nzambi. Bayisunzulanga kwa wantu muna salu kia umbangi muna kubavana e kalati kiasonama vo: “I mosi muna Mbangi za YAVE ana besamunanga Kintinu kia YAVE wa Nzambi eto.” Kieleka, nkangu a Nzambi bayangalala kikilu muna yikilwa muna nkumbu a Yave, bakubama mu zayisa e nsas’a nkumbu yayi mu nza yawonso.—Yes. 12:4.

22. Adieyi disonganga vo nkangu a Yave waswaswana kikilu?

²² Mvu miayingi miviokele kala tuka Yave kasadisila mpangi zeto zakuswa mu tambulwila yikilwa mu nkumbu eyi ikubaswaswanesanga. Tuka muna mvu wa 1931, nga Satana olendanga kakidila nkangu a Nzambi kimana walembi zayakana? Nga okitulanga dio se diampasi kwa wantu mu kutuswaswanesa ye mabundu makaka? Ve! E nkumbu eto Mbangi za Nzambi itomene zayakana ke mu tandu yavioka ko. (Tanga Mika 4:5; Malaki 3:18.) Kieleka, wau vo tutomene zayakana muna nkumbu a Nzambi, o unu konso muntu ovovele e nkumbu yayi oyikilwanga vana vau vo Mbangi a Yave. Vana fulu kia kakidilwa kwa mabundu maluvunu mena nze miongo, e nsambil’aludi ya Yave ‘yasikidiswa van’ebata dia miongo.’ (Yes. 2:2) O unu, e nsambil’a Yave ye nkumbu andi avauka itoma kembeswanga.

23. Mun’owu wa Nkunga 121:5, nkia ludi mu kuma kia Yave kikutufiaulwisanga?

²³ Dia lufiaulwisu kikilu mu zaya vo Yave okututanina muna ntambu mia Satana owau ye kuna sentu. (Nku. 121:5) Tuna ye kuma kiasikila mu vova nze ntozi a nkunga ona wasoneka vo: “Nkwa nsambu e zula kina vo o Yave i Nzambi andi; o nkangu kasola se vwa kwandi.”—Nku. 33:12.