1, 2. ¿Imaynatam Traducción del Nuevo Mundo sutiyuq bibliaqa Diospa sutinta riqsichin?

 DICIEMBRE killapa 2 kaq punchawninpim 1947 watapi betel wasipi llamkaq wakin iñiqmasinchikkuna biblia tikrayta qallaykurqaku (Brooklyn, Nueva York). Paykunaqa karqaku hanaq pachapaq akllasqakunam. Sasa tikray kaptinmi 12 watapi ruwarqaku. Chaytam tukururqaku 1960 watapa marzo killapi 13 kaq punchawninpi. Chaymantam kimsa killa pasayta junio 18 punchawpi iñiqmasinchik Nathan Knorr, Manchester llaqtapi (Inglaterra) hatun huñunaykuypi kaqkunaman willarqa Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nisqanchik biblia inglés rimaypi lluqsimusqanmanta. Chay huñunakuypi kaqkunaqa ancha kusisqallañam tarikurqaku. Chaynallataqmi Nathan Knorrpas kusikuywan nirqa: “Kay punchawqa llapallanchik testigokunapaqmi ancha kusikunapaq punchaw”, nispa. Iñiqmasinchikkunaqa biblia lluqsimusqanmanta yachasqankuwanmi anchata kusikurqaku, chay bibliapiqa Jehova sutita maymi kananpi qillqasqata tarisqankuwanmi chaynata kusikurqaku.

² Wakin bibliakunapiqa Diospa sutinmi mana kanchu. Satanasmi mana munanchu Diospa sutinmanta runakuna yachanankuta. Jehova Diosta serviqkunam ichaqa paypa sutinta riqsichinankupaq kallpanchakunku. Traducción del Nuevo Mundo bibliapa qallariyninpim nin: “Kay bibliapiqa ñawpa tiempopi qillqasqankuman hinam maymi kananpi Jehova sutiqa rikurin”, nispa. Chay bibliapim Diospa sutinqa rikurin qanchis waranqa masnin kutita. ¡Mayna allinmi hanaq pachapi kaq taytanchikpa sutin chayna rikurisqanqa!

3. (1) ¿Imatam iñiqmasinchikkuna entienderurqaku Diospa sutin ima ninan kasqanmanta? (2) ¿Imatam entiendenanchik Exodo 3:13, 14 nisqanmanta? (Qaway 49 paginapi “ ¿Ima ninantaq Diospa sutinqa?” niq yachachikuyta).

³ Biblia estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunam ñawpa watakunapiqa Diospa sutinmanta entienderqaku ‘Ñuqaqa kani ñuqam’ nisqanta (Ex. 3:14, CQ12). Chaymi enero 1926 watapi lluqsimuq Willakuq qillqa nirqa: “Jehova ninanqa mana pipapas unanchasqan ninanmi  chaynataq wiña-wiñaypaq kawsaq ninanmi”, nispa. Traducción del Nuevo Mundo bibliata ruwayta qallaykuptinkum ichaqa Jehova Diosqa llaqtanta yanaparqa sutin ima ninan kasqanmanta allinta yachanankupaq. Jehova Diostaqa manam pipas unancharqachu, chayna kasqanmanta yachananchikta munaspanpas payqa astawanmi munan munaynin cumplikunanpaq imapas ruwaq kasqanmanta yachananchikta. Chaywanmi yacharurqaku “Jehova” ninanqa ‘ñuqam imapas kasaq munayniy ruwakunanpaq’ nisqanta. Pay munaptinmi kan hanaq pachapas kay pachapas angelkunapas chaynataq runakunapas. Jehova Diosqa hinallam imatapas ruwachkan munaynin cumplikunanpaq. Hinaptinqa, ¿imanasqam Diospa sutinta riqsichina? ¿Imaynatam chaypaq yanapakuchwan?

4, 5. (1) ¿Imatataq mañakunchik “sutiki chuyanchasqa kachun” nispaqa? (2) ¿Haykapitaq hinaspa imaynatataq Diosqa chayta ruwanqa?

⁴ Jehova Diosqa munanmi sutin manaña pinqaypi kananta. Imamantapas astawanqa chaytam payqa munan, Jesuspas mañakuyta yachachiwaspanchikmi nirqa: “Sutiki chuyanchasqa kachun”, nispa (Mat. 6:9, NM). ¿Imatataq chaynata nispaqa mañakuchkanchik?

⁵ Kay libropa punta kaq yachachikuyninpi yachamusqanchikman hinam Diosta imaynata mañakunapaq Jesus yachachispan kimsa asuntokunamanta rimarqa. Puntatam nirqa: “Sutiki chuyanchasqa kachun”, nispa. Chayna nisqanwanmi qawachirqa Jehova Diospa munayninman hina mañakusqanta. Qatiqninpiñataqmi nirqa: ‘Kamachimuwaykuñayá. Munasqaykiyá ruwasqa kachun kay pachapipas hanaq pachapi hina’, nispa (Mat. 6:10, NM). Jehova Diostam mañakunchik kamachimuspan kay pachapi munayninta ruwananpaq, mañakunanchiktaqmi sutin hatunchasqa kananpaqpas. Chaynata mañakuspaqa munanchikmi kikin Diospuni sutin respetachinanta, paypa sutintaqa Eden huertapiraqmi pinqaypi churarqaku. ¿Imaynatam Jehova Diosqa mañakusqanchikta contestawasun? Paymi nin: ‘Llapa nacionkunapi pinqayman churasqanku sutiytam paykuna qawachkaptin ñuqaqa chuyanchasaq’, nispa (Ezeq. 36:23; 38:23). Jehova Diosqa armagedonpim utaq hatun guerranpim tukuy mana allinta chinkachispan sutinta hatunchanqa, chaytam yupaychaqninkunaqa qawanqaku.

6. ¿Imaynatam qawachichwan Diospa sutin respetasqanchikta?

⁶ Jehova Diosqa ñawpaq watakunamantaraqmi serviqninkunata saqirqa imayna kawsasqankuwan sutinta respetachinankupaq. Paypa sutinqa ancha respetanapaqmi. Hinaptinqa, ¿imatam ruwananchik hinalla respetasqa kananpaq? Isaiasmi nirqa: ‘Tukuy atiyniyuq tayta Diosllata chuyapaq  hapiychik’, nispa. Kikin Jehova Diospas serviqninkunamantam nirqa: ‘Chuya Dios kasqaymantam cuentata qukunqaku. Israelpa Diosnintam anchallataña respetawanqaku’, nispa (Is. 8:13, 29:23). Diospa sutintaqa respetanchik ima sutimantapas paypa sutin aswan respetana kasqanta riqsikuspa, chayna kasqanmanta hukkunamanpas willakuspa, kamachiwaqninchik kasqanta riqsikuspa hinaspa tukuy sunqunchikwan kasukuspam (Prov. 3:1; Apoc. 4:11).

7, 8. (1) ¿Imaynatam Jehova Diosqa tiempo pasasqanman hina yupaychaqninkunata yanaparqa sutinwan riqsichikunankupaq? (2) ¿Imamantam qatiqninpi yachasunchik?

⁷ Jehova Diosta serviqkunaqa 1870 watamantaraqmi paypa sutinta qillqakunapi qillqarqaku. 1879 watapim agosto killapaq Willakuq qillqapi rikurirqa Diospa sutin. Hina chay watapim ruwarqaku “Noviapa takinkuna” niq qillqata, chaypipas Diospa sutinmi rikurirqa. Chaywanpas yaqachusmi Jehova Diosqa munarqa serviqninkuna munayninmanta allintaraq yachanankuta, paypa sutinwan riqsichikunankupaq manaraq favorecechkaspa. ¿Imaynatam iñiqmasinchikkunata Jehova Diosqa yanaparqa sutinwan riqsichikunankupaq?

⁸ Sutin ima ninan kasqanmanta allinta yachanankupaqmi Jehova Diosqa yaqa 1870 watamantapacha serviqninkunata astawan yanaparqa. Chaykunamantayá qatiqninpi yachasunchik.

9, 10. (1) ¿Imanasqataq punta kaq Willakuq qillqakunapiqa Jesusmanta astawan yachachirqaku? (2) ¿Pimantam 1919 watamantapacha astawan willakurqaku, hinaspa imaynatam chayqa Jehova Diosta astawan riqsichin? (Qawaytaq 50 paginapi “ Willakuq qillqam Diospa sutinta astawan riqsichin” niq yachachikuytawan).

⁹ Punta kaq: Jehova Diosta tukuy sunqunkuwan serviqkunaqa pisi-pisimantam Diospa sutin riqsichiyta qallaykurqaku. Qallariypiqa bibliata estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunam piensarqaku Jesucristo ñuqanchikrayku wañusqanmanta biblia astawan yachachisqanta. Chaymi Willakuq qillqapiqa Jesusmanta astawan willakurqaku. Chay qillqata chayraq ruwasqanku watakunapiqa Jesuspa sutintam Jehova Diospa sutinmantaqa chunka kuti mastaraq qillqarqaku. 1976 watapi 15 marzo killapaq lluqsimuq Willakuq qillqam nirqa iñiqmasinchikkunaqa Jesuspa sutinmanta astawan rimasqankuta. Ichaqa tiempo pasasqanman hinam Jehova Diosqa yupaychaqninkunata yanaparqa, bibliaqa paypa sutinmanta astawan rimasqanmanta cuentata qukunankupaq. ¿Imaynatam chayqa biblia estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunata yanaparqa? Hina chay Willakuq qillqam nirqa: “Jesucristopa taytan Jehova Diostam hatunchayta qallaykurqaku”, nispa. Astawanraqmi 1919 watamantaqa chaynata ruwarqaku. Chaymanta watakuna pasaytam Willakuq qillqapi qillqarqaku Diospa sutinta 6.500 masnin kutita.

 ¹⁰ Jehova Diospa sutinta hatunchasqankuwanmi iñiqmasinchikkunaqa qawachirqaku paypa sutin kuyasqankuta. Paykunapas ñawpa tiempopi Moises hinam ‘Tayta Diospa sutinta hatuncharqaku’ (Deut. 32:3, CQ12; Sal. 34:3). Bibliapi prometesqanman hinam Jehova Diosqa sutinta kuyasqankurayku serviqninkunata bendecirqa (Sal. 119:132; Heb. 6:10).

11, 12. (1) ¿Imamantataq qillqanchikkunaqa astawan yachachirqa 1919 watamantapacha? (2) ¿Imapaqmi Jehova Diosqa yupaychaqninkunata astawan kallpancharqa? ¿Imanasqa?

¹¹ Iskay kaq: Chaymantapas iñiqmasinchikkunaqa allintam yacharurqaku imata ruwanankupaq Dios kamachisqanmanta. 1919 wata pasayllatam hanaq pachapaq akllasqakunaqa chuya espiritupa yanapasqanman hina Isaiaspa qillqasqan willakuykunata allintapuni estudiarqaku. Chaymantapacham qillqanchikkunapi hurqumuyta qallaykurqaku Diosmanta willakunapaq yachachikuykunata. ¿Imanasqataq chayna ruwasqankuqa karqa ‘imam horapi mikuy’ hina? (Mat. 24:45).

¹² “Qamkunam testigoy kankichik. Akllakusqay serviqniykunam kankichik” nisqantaqa 1919 watamanta ñawpaq watakunapiqa manam haykapipas Willakuq qillqapiqa yachachirqakuchu (leey Isaias 43:10-12). Chay watamanta qatiqnin watakunamanmi, Isaiaspa nisqanta qillqanchikkunapi entiendechiyta qallaykurqaku, hinaspam hanaq pachapaq akllasqakunata Jehova Diospa kamachisqanman hina paymanta willakunankupaq kallpancharqaku. 1925 hinaspa 1931 watakunallapim Isaias libropa 43 kaq capitulomanta 57 capitulokama allinta yachaykuspanku revistakunapi yachachirqaku. Chay yachachikuykunaqa Jesucristopi iñiqkunata yanapananpaqmi karqa. Chaywanmi Jehova Diosqa serviqninkunata astawan kallpancharqa paypa sutinmanta willakunankupaq. ¿Imanasqa? Chaywanmi serviqninkunata pruebaman churarqa ‘allinta utaq mana allinta’ ruwaq kasqankuta yachananpaq (1 Tim. 3:10). Diospa sutinta apanankupaq manaraq favorecesqa kachkaspankum bibliata estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunaqa qawachinanku karqa Diospa kamachisqanman hina ruwaq kasqankuta (Luc. 24:47, 48).

13. ¿Imatam bibliaqa qawachin Diospa sutinmanta?

¹³ Kimsa kaq: Jehova Diosta yupaychaqkunaqa yacharurqakum imamantapas puntataqa Diospa sutin respetasqa kananmanta. Chayna kananmantam cuentata qukururqaku 1920 watamantapacha. ¿Imanintaq bibliaqa Diospa sutin respetasqa kananmanta? Israelitakunata Egiptomanta imanasqa librasqanmantam Jehova Dios nirqa: ‘Chaynapi sutiy lliw kay pachapi willakusqa kananpaqmi’, nispa (Ex. 9:16). Chaymantapas mana kasukuq israelitakunata imanasqa llakipayasqanmantam nirqa: ‘Maymi yachasqanku  nacionkunapa chawpinpim imam ruwanayta ruwarqani sutiy mana pinqaypi kananpaq’, nispa (Ezeq. 20:8-10). ¿Imamantam bibliata estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunaqa chayna willakuykunawan cuentata qukururqaku?

14. (1) ¿Imamantam Diosta serviqkunaqa cuentata qukururqaku 1930 wata manaraq chayamuchkaptin? (2) ¿Imata ruwanankupaqmi chaywanqa astawan kallpanchasqa karqaku? (Qawaytaq 52 paginapi “ Astawan willakunankupaqmi kallpanchasqa karqaku” niq yachachikuytawan).

¹⁴ Jehova Diosta serviqkunaqa 1930 wataman manaraq chayachkaspankum astawan yacharurqaku ñawpaq watakunapi Isaiaspa kayna nisqanta: ‘Chaynatam llaqtaykita pusarqanki, chaynatam sutikitapas ancha riqsisqata ruwarqanki’, nispa (Is. 63:14, CQ12). Bibliata estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunaqa cuentatam qukururqaku salvakunankumantaqa Diospa sutin riqsichiy aswan allin kasqanmanta (Is. 37:20; Ezeq. 38:23). 1929 watapim “bibliapi willakuykuna” niq libro nirqa: “Diospa sutintam lliw unanchasqankuna respetanan”, nispa. Chayna nisqanmi Dios yupaychaqkunata astawan kallpancharqa Diospa sutinmanta willakuspa riqsichinankupaq.

15. (1) ¿Imamantataq iñiqmasinchikkunaqa allintaña entienderurqaku 1930 watamantapacha? (2) ¿Imapaqtaq favorecesqa karqaku?

¹⁵ Iñiqmasinchikkunaqa 1930 watapa qallariyninpiqa allintañam yacharurqaku Diospa sutin ima ninan kasqanmanta, imata ruwanankupaq kamachisqa kasqankumanta chaynataq imanasqa Diospa sutin chuyanchasqa kananmantapas. Chaymi Diosqa paykunata favorecerqa sutin apaq kanankupaq. Sutinta apanankupaq favorecesqa kasqankumanta allinta yachanapaqyá ñawpa tiempopi imakuna pasasqanmantaraq yachasun.

16. (1) ¿Imaynatam Jehova Diosqa astawan riqsichikun? (2) ¿Pikunataq ñawpa tiempopiqa Diospa sutinwan riqsichikurqaku?

¹⁶ Jehova Diosqa astawanmi riqsichikun sutinwan riqsichikuq llaqtanta akllasqanwan. Kay pachapi Jesuspa nacesqanmanta 1513 wata ñawpaqtaraqmi Jehova Diosqa israelitakunata akllarqa paypa sutinwan riqsichikunankupaq (Is. 43:12). Ichaqa manam israelitakunaqa cumplirqakuchu Jehova Diosta kasukunankupaq prometekusqankutaqa, chaymi 33 kaq watamantaqa manaña Diospa favorecesqanñachu karqaku. Chaymanta qipallatam Jehova Diosqa ‘mana judio kaqkunamantaña’ kasukuq runakunata akllarqa paypa sutinwan riqsichikunankupaq (Hech. 15:14). Paykunaqa Jesucristopa qatiqnin tukuy nacionmanta kaq hanaq pachapaq akllasqakunam. Paykunamantam biblia nin: ‘Diospa llaqtan Israel’, nispa (Gal. 6:16).

17. ¿Imapaqmi satanasqa tantearurqa?

¹⁷ Yaqa 44 kaq watapim Jesucristopi iñiqkunata “cristianowan” sutichayta qallaykurqaku (Hech. 11:26). Chay tiempopiqa Jesucristota qatiqkunallam chay sutiwanqa riqsichikurqaku (1 Ped. 4:16). Ichaqa trigota cebadilla qurawan tupanachispan Jesuspa willakusqanman hinam satanas tantearurqa pantay religionpi kaqkunapas cristiano  niq sutiwan sutichakunankupaq. Hinaptinmi pachaknintin watakuna mana yachakurqachu pikuna Jesucristopa qatiqninpuni kasqankutaqa. Ichaqa 1914 watapi ‘cosecha tiempo qallaykuptinñam’ Jesucristota ciertotapuni qatiqkunaqa sutilla karqaku. ¿Imanasqa? Chay tiempopim angelkuna rakiyta qallaykurqa Jesucristopi iñiqkunata yanqa iñiqtukuqkunamanta (Mat. 13:30, 39-41).

18. ¿Imataq iñiqmasinchikkunata yanaparqa imayna sutichakusqankuta cambianankupaq?

¹⁸ ‘Allin yuyayniyuq confianza sirvienteta’ 1919 watapi nombraruspanmi, Jehova Diosqa yupaychaqninkunata yanaparqa imata ruwanankupaq kamachisqa kasqankumanta yachanankupaq. Chayllam cuentata qukururqaku Diosmanta wasin-wasin willakusqankuwan Jesucristopi iñiq  kasqankuwan riqsichikusqankumanta. Chaywanmi iñiqmasinchikkunaqa cuentata qukururqaku biblia estudiaqwan sutichakusqankuqa astawan riqsichikunankupaq manaña yanapasqanmanta. Iñiqmasinchikkunaqa manam biblia estudiayllatachu munarqaku, aswanqa Jehova Diosmanta willakuspa paypa sutin riqsichiytam. Hinaptinqa, ¿ima sutiwantaq Diospa munayninta ruwaqkunaqa riqsichikunmanku karqa? Chay tapukuytam kutichirqaku 1931 watapi.

19, 20. (1) ¿Ima kusikuypaq willakuytam 1931 watapi uyarirqaku? (2) ¿Imatam ruwarqaku musuq sutiwan sutichakusqankumanta yacharuspanku?

¹⁹ Biblia estudiaqwan sutichasqa iñiqmasinchikkunam Columbus llaqtapi julio 1931 watapi yaqa 15.000 runakuna huñunakurqaku (Ohio, Estados Unidos). Chay huñunakuypi imakunamanta yachanankupaq chaskisqanku papelpim rikurirqa “J” hinaspa “W” hatun letrakuna, chayta qawaspankum manaraq yacharqakuchu chay letrakunapa ima ninan kasqanmanta. Wakinmi tapukurqa ima ninan kasqanmanta. Hinaptinmi iñiqmasinchik Joseph Rutherford imapaq tanteasqankumanta domingo 26 juliopi yachachispan nirqa: “Munanchikmi Jehova Diospa testigon nisqa sutiwan riqsichikuyta”, nispa. Chayñam chay huñunakuypi kaqkunaqa yacharurqaku chay hatun letrakunapa ima ninan kasqanta, chay letrakunaqa karqa inglés rimaypi “Jehova Diospa testigon” nisqa palabrakunapa punta kaq letrankunam (Jehovah’s Witnesses). Chay sutiqa Isaias 43:10 nisqanmanta hurqusqam karqa.

²⁰ Hinaptinmi chay huñunakuypi kaqkunaqa kusikuywan qaparispanku unaysu taqllakurqaku, huk law nacionpi kaqkunapas radiontakamam uyarirqaku. Australiapi kaq Ernest hinaspa Naomi Barber sutiyuq iñiqmasinchikkunam chay punchawta yuyarispa ninku: “Estados Unidospi kaq iñiqmasinchikkunapa taqllakusqankuta uyarispaykum Melbourne llaqtapi kaqkunapas chaylla sayarispa unaysu taqllakurqaniku. ¡Chaytaqa manachá haykapipas qunqasaqkuchu!”, nispa. a

21. ¿Imaynatam musuq sutinkuqa iñiqmasinchikkunata yanaparqa astawan willakunankupaq?

²¹ Jehova Diospa testigonwan sutichakusqankuqa pay yupaychaqkunatam enteron pachapi anchata kallpancharqa astawanraq willakunankupaq. Estados Unidosmanta kaq Edward hinaspa Jessie Grimes sutiyuq familiam precursor karqaku, paykunam 1931 watapi Columbus llaqtapi hatun huñunakuyman rirqaku. Chay risqankumantam nirqaku: “Chay huñunakuymanmi rirqaniku biblia estudiaqwan sutichasqa, kutimurqanikuñataqmi Jehova Diospa testigonwan sutichasqaña. Llapallaykum ancha kusisqa karqaniku chay sutiqa Diospa sutinta riqsichinaykupaq  allinpuni kasqanwan”, nispa. Chay huñunakuymanta qipatam wakin testigokunaqa astawanraq riqsichikunankupaq huk tarjetata ruwarqaku. Chaymi wasipa punkunta takaspaqa chay tarjetata wasiyuqman leechiqku, chaypim nirqa: “Ñuqaqa Jehova Diospa testigonmi kani, taytanchik Jehova Diospa kamachimunanmanta willakuq”, nispa. Diosta serviqkunaqa anchatam kusikurqaku Jehova Diospa sutinwan riqsichikuspa paymanta maypipas willakunankupaq listo kasqankuwan (Is. 12:4).

22. ¿Imanasqam ninchik, Jehova Diospa testigonkunaqa suti riqsiylla kasqankuta?

²² Jehova Dios hanaq pachaman riqkunata sutinwan riqsichikunankupaq favorecesqanmantaqa unay watakunañam pasarun. Chay tiempomantaqa manañam satanasqa pakayta atinñachu Jehova Diospa testigonkuna suti riqsiylla kasqankutaqa. Kunan tiempopiqa Jehova Diospa testigonkunaqa astawanraqmi riqsichikuchkanchik pantay religionpi kaqkunamantaqa (leey Miqueas 4:5; Malaquias 3:18). Diospa sutinmanta pipas rimaptinqa chayllam piensanku testigokunaqa pikuna kasqanchikmanta. Jehova Diospa munasqanman hina yupaychayninchiktam bibliapi tupanachin hatun urquwan, chaymi nin: Diospa ‘urqunqa wakin urqukunamantapas altosuraqmi’, nispa. Pantay religionkuna qatinasninpi urqukuna hina kaspankupas Dioslla yupaychasqa kanantaqa manam pakayta atinkuchu (Is. 2:2). Kunan tiempopiqa Jehova Diospa sutinmanta chaynataq imayna yupaychanapaq kasqanmanta yachaspankum astawanraq enteron pachapi hatunchachkanku.

23. Salmo 121:5 nisqanman hina Jehova Diosmanta, ¿ima yachasqanchiktaq anchata kallpanchawanchik?

²³ Satanas mana imanawananchikpaq Jehova Dios amparawasqanchikmanta yachasqanchikqa anchatam kallpanchawanchik, payqa hinallam hamuq tiempopipas amparawasun (Sal. 121:5). Ñuqanchikpas qatiqninpi nisqanman hinam ninchik: ‘Tayta Diosta yupaychaq nacionqa mayna-mayna kusisqam. [Jehova] Diospa akllasqan runakunaqa mayna-mayna kusisqam’, nispa (Sal. 33:12).