1, 2. ¿Imaynatan Traducción del Nuevo Mundo nisqa Biblia Diospa sutinta hatunchan?

 HUK pisi t’aqa akllasqa cristianokunan, 1947 watapi 2 diciembre killapi Traducción del Nuevo Mundo de las Santas Escrituras nisqa Bibliata ruwayta qallarirqanku. Paykunaqa Brooklyn (Nueva York) llaqtapi tarikuq Betelpin llank’arqanku, anchatan kallpachakunanku karqan chay Bibliata inglés simiman k’apakta t’ikranankupaq. Chay ruwaytaqa 1960 watapin 13 marzo killapi tukurqanku. Kinsa killa qhepamanmi 18 junio killapi, Nathan Knorr iñiqmasi chay mosoq Bibliata presentarqan Manchester (Inglaterra) llaqtapi, huk asamblea kasqanpi. Chay iñiqmasinchispa nisqanmi rikuchirqan chay asambleapi kaqkuna imayna sientekusqankuta, nirqanmi: “¡Kunanqa pachantinpi kaq Jehová Diospa testigonkunan ancha kusisqa kashanchis!”, nispa. Chay mosoq Bibliapiqa Diospa sutintan maypichus kananpi churarqanku, chayraykun anchata kusikurqanku.

² Askha Bibliakunapin Diospa sutinqa mana rikhurinchu. Satanasqa manan munanchu runakuna Diospa sutinta reqsinankuta, ichaqa Jehová Diospa akllasqa kamachinkunaqa Satanaspa contranpin karqanku. Traducción del Nuevo Mundo nisqa Bibliaq qallariy paginanpin khaynata nin: “Kay Bibliapiqa Diospa sutintan maypichus rikhurinanpi churakurqan”, nispa. Chay Bibliapiqa 7.000 más kutitan Jehová suti rikhurin. Chhayna kasqanmi hanaq pacha Taytanchispa sutinta hatunchan.

3. a) ¿Imatan iñiqmasinchiskuna entienderqanku Diospa sutin imachus ninanmanta? b) ¿Imaynatan entiendenanchis Éxodo 3:13, 14 textota? (Qhaway “ ¿Ima ninanmi Diospa sutin?” nisqa recuadrota.)

³ Ñawpaq watakunapin Biblia Estudiaqkuna entienderqanku Diospa sutin kayta ninan kasqanta: “Ñoqan kani Ñoqaqa”, nispa (Éx. 3:14). Chayraykun 1926 watapi 1 enero killamanta Qhawaq revista kayta nirqan: “Jehová sutiqa mana piqpa yanapayninwan kawsaq ninantan nin, [...] manan karqanchu qallariynin nitaqmi tukukuyninpas kanqachu”, nispa. Ichaqa Traducción del Nuevo Mundo  nisqa Bibliata ruwayta qallariqtinkun, Diosta serviqkunaqa allintaña entienderqanku Diospa sutin imachus ninan kasqanta. Diospa yanapayninwanmi kayta entienderqanku: Diospa sutinqa manan “mana piqpa yanapayninwan kawsaq” ninallantachu nin, aswanpas munasqanta hunt’aq ninantan nin. Paymi lliwta kamarqan, munayninta hunt’achinanpaqpas imaymanatan ruwashan. Ichaqa, ¿imaraykun Diospa sutin hatunchasqa kanan? ¿Imatan ruwasunman hatunchasqa kananpaq?

4, 5. a) ¿Imatan mañakushanchis “sutiyki ch’uyanchasqa kachun” nispa? b) ¿Imaynatan Dios sutinta ch’uyanchanqa?

⁴ Jehová Diosqa manan munanchu sutin pisichasqa kananta. Payqa sutin ch’uyanchasqa kanantan munan, chayraykun Jesuspas mañakuy yachachisqanpi kayta ñawpaqta mañakurqan: “Sutiyki ch’uyanchasqa kachun”, nispa (Mat. 6:9, NM). ¿Imatan mañakushanchis chayta nispa?

⁵ Ñawpaq kaq capitulopi yachasqanchis hina, Jesusmi mañakuy yachachisqanpi kayta mañakurqan: “Sutiyki ch’uyanchasqa kachun”, nispa. Chaymantapas mañakurqanmi: “Qhapaqsuyuyki [“gobiernoyki”, NM] hamuchun, munayniyki kay pachapi ruwakuchun”, nispa (Mat. 6:10). Chaykunataqa Diospa munaynin hunt’akunanpaqmi mañakusharqan. Jehová Diosqa imaymanatan ruwanqa gobiernon hamunanpaq munaynin ruwakunanpaqpas, chay hinallataqmi sutin ch’uyanchasqa kananpaqpas Diosqa ima necesitakusqanta ruwanqa. Diospa sutinqa Adanpa kawsasqan tiempomantapachan qhellichakurqan. Chaymi ñoqanchisqa Dios kikin sutinta ch’uyanchananpaq mañakunchis. ¿Imaynatan Jehová Dios kutichinqa chhayna mañakusqanchisman? Paymi nin: “Sutiyta suyukunapi pisicharqankichis, ñoqataqmi suyukunaman rikuchisaq may ch’uyataq hatuntaq sutiyqa kasqanta”, nispa (Ezeq. 36:23; 38:23). Armagedón p’unchaypin Jehová Diosqa llapa mana allin kaqta chinkachinqa, chhaynapin llapallanku rikunqaku sutinta ch’uyanchasqanta.

6. ¿Imaynatan Diospa sutinta ch’uyanchasunman?

⁶ Ñawpaq tiempomantaraqmi Jehová Diosqa serviqninkunata nirqan sutin ch’uyanchaypi yanapakunankupaq. Ichaqa yachasqanchis hina Diospa sutinqa ch’uyan, manan aswan ch’uya kanantaqa necesitanchu. Chhaynaqa, ¿imaynatan Diospa sutinta ch’uyanchasunman? Isaías 8:13 texton nin: “Ñoqa Tukuy-atiyniyoq Señor Diostan ch’uya kasqayta reqsiwanaykichis”, nispa. Chaymantapas  Jehová Diosmi llaqtanmanta rimaspa nirqan: “Ruwasqaykunata rikuspan, [...] sutiyta yupaychanqaku [“ch’uyanchanqaku”, NM] [...], ñoqa Israelpa Diosninta manchakuwanqaku”, nispa (Is. 29:23). Chhaynaqa, ¿imaynatan Diospa sutinta ch’uyanchanchis? Kaykunata ruwaspan: huk sutikunamanta aswan ch’uyata, aswan allinpaq qhawarispa, Diospa sutinta ch’uyata qhawarinankupaq hukkunata yanapaspa ima. ¿Imaynatan rikuchinchis Diospa sutinta respetasqanchista? Chaytaqa rikuchinchis Diosta kamachiqninchista hina qhawarispan, payta tukuy sonqonchiswan kasukuspa ima (Prov. 3:1; Apo. 4:11).

7, 8. a) ¿Imaraykun Diospa llaqtan suyakunanraq karqan Diospa sutinta apananpaq? b) ¿Imamantan yachasun?

⁷ Diospa serviqninkunaqa 1870 watakunamantapachan qelqakuna ruwasqankupi Diospa sutinta utilizarqanku. Jehová sutin rikhurirqan 1879 watapi agosto killamanta Qhawaq revistapi, hinallataq “Noviaq takinkuna” nisqa libropipas (inglés simipi). Chaywanpas Diosqa yaqachus hina repararqan sutinta apanankupaq manaraq listochu kashasqankuta. ¿Imaynatan Jehová Dios Biblia Estudiaqkunata yanaparqan sutinta apanankupaq?

⁸ Pachak más watakuna ñawpaqtan Jehová Diosqa llaqtanta yanaparqan sutinmanta cheqaqta yachanankupaq, ¿imaynatan chayta ruwarqan? Yachasun kinsamanta.

9, 10. a) ¿Imaraykun Qhawaq revista Jesusmanta astawan rimarqan? b) ¿Iman cambiarqan 1919 watamantapacha, imapin chay tukurqan? (Qhawallaytaq “ ¿Imaynatan Qhawaq revista Diospa sutinta hatunchan?” nisqa recuadrota.)

⁹ Ñawpaq kaq: Jehová Diospa serviqninkunan entienderqanku Diospa sutin hatunchasqa kananta. Qallariypiqa Biblia Estudiaqkunan piensarqanku Jesuspa wañusqanmanta yachachikuy Bibliapi aswan importante kasqanta. Chayraykun Qhawaq revistaqa Jesusmanta astawan rimarqan. Ñawpaq kaq wata lloqsimusqanpin chay revistapiqa Jesuspa sutin 10 kuti mastaraq rikhurirqan Jehová sutimantaqa. 1976 watapi 15 marzo killamanta Qhawaq revistan rikuchirqan Biblia Estudiaqkuna nishu importantepaq Jesusta qhawarisqankuta. Ichaqa Jehová Diospa yanapayninwanmi paykunaqa pisi-pisimanta entienderqanku Diospa sutin importante kasqanta. Chayta entiendespa, ¿imatan ruwarqanku Biblia Estudiaqkuna? Chay revistan nillarqantaq 1919 watamantapacha “paykuna mesiaspa taytan Jehová Diosta ancha chaninpaq qhawarisqankuta”. Chaymi 1919 watamanta 1929 watakama Qhawaq revista 6.500 más kutita Jehová sutita utilizarqan.

 ¹⁰ Chayta ruwaspankun iñiqmasinchiskunaqa rikuchirqanku Diospa sutinta munakusqankuta. Moisés hinan paykunapas ‘Diospa sutinta hatunchanankupaq [reqsichinankupaq]’ kallpachakurqanku (Deut. 32:3; Sal. 34:3). Jehová Diostaqmi prometesqanta hunt’arqan: repararqanmi sutinta munakusqankuta, yanaparqantaqmi paykunata (Sal. 119:132; Heb. 6:10).

11, 12. a) ¿Imamantan qelqanchiskuna astawan rimarqan 1919 wata qhepaman? b) ¿Imata ruwanankupaqmi Jehová Dios serviqninkunata reparachisharqan, imaraykun chayta ruwarqan?

¹¹ Iskay kaq: Cheqaq cristianokunaqa allintan entienderqanku Diospa qosqan llank’anamanta. 1919 wata qhepallamanmi, Diospa llaqtanpi umalliq akllasqa cristianokuna santo espirituq yanapayninwan Isaías qelqata t’aqwirqanku. Chay qhepamanmi qelqanchiskunaqa predicacionmanta astawan rimarqan. ¿Imaraykun chaykuna ‘tiempollanpi’ mikhuna hina karqan? (Mat. 24:45.)

¹² Manaraq 1919 wata kashaqtinqa, Qhawaq revistaqa manan hayk’aqpas rimarqanchu Isaías qelqapi kay nisqanmanta: “Testigoykunan qankunaqa kankichis, akllakusqay kamachiykunan kankichis”, nispa (leey Isaías 43:10-12). Ichaqa 1919 wata qhepamanmi, qelqanchiskunaqa chay textopi nisqanmanta astawan rimarqan, akllasqa cristianokunatapas kallpacharqan Diosmanta willanankupaq, chay llank’aytan paykunaqa chaskirqanku. Chayraykun 1925 watamanta 1931 watakama, Qhawaq revistapi 57 yachachikuykuna lloqsimurqan Isaías 43 capitulomanta, chaykunapin nikurqan Isaías qelqaqa cheqaq cristianokunamanta rimashasqanta. Chay watakunapin Jehová Diosqa serviqninkunata reparachisharqan ima llank’aytachus aparinanku kasqanta. ¿Imaraykun Dios chayta ruwarqan? Paykunatan ‘ñawpaqtaraq allinta qhawarikunan’ karqan chay llank’aypaq imayna preparasqa kasqankuta (1 Tim. 3:10). Manaraq Diospa sutinta apashaspan, Biblia Estudiaqkunaqa ruwayninkuwan rikuchinanku karqan Diospa cheqaq testigonkuna kasqankuta (Luc. 24:47, 48).

13. ¿Imaynatan Biblia rikuchin Diospa sutin ch’uyanchasqa kanan aswan importante kasqanta?

¹³ Kinsa kaq: Diospa llaqtanmi allinta entienderqan Diospa sutin ch’uyanchasqa kananta. 1920 watakunapin Diosta serviqkuna entienderqanku Diospa sutin ch’uyanchasqa kanan aswan importante kasqanta. ¿Imaynatan Biblia chayta rikuchirqan? Yachasun iskaymanta. Ñawpaq kaq: ¿Imaraykun israelitakunata Egiptomanta Dios horqomurqan? Jehová Diosmi nirqan: ‘Kay pachantinpi reqsichikunaypaq’, nispa (Éx. 9:16). Iskay kaq: ¿Imaraykun Jehová Dios israelitakunata khuyapayarqan pay contra hatariqtinku? Jehová Diosmi nirqan: ‘Paykunataqa mana  muchuchirqanichu Egipto runakuna sutiyta mana pisichanankupaq’, nispa (Ezeq. 20:8-10). ¿Imatan Biblia Estudiaqkuna chaykunamanta huk willakuykunamantapas yacharqanku?

14. a) ¿Imatan Diosta serviqkuna entienderqanku 1920 watakuna tukuypi? b) ¿Imatan Biblia Estudiaqkuna ruwarqanku imachus aswan importante kasqanta entiendespanku? (Qhawallaytaq “ ¿Imaraykun predicananchis?” nisqa recuadrota.)

¹⁴ 1920 watakuna tukuytan, Diosta serviqkuna 2.700 wata ñawpaqpi profeta Isaías imachus nisqanta entienderqanku. Isaiasmi Jehová Diosmanta rimaspa kayta nirqan: “Chay hinatan llaqtaykita pusarqanki, ahinapin sutiykiqa ancha hatunchasqa karqan”, nispa (Is. 63:14). Biblia Estudiaqkunan kayta entienderqanku: Aswan importanteqa manan salvakuyninkuchu karqan, aswanpas Diospa sutin ch’uyanchasqa kananmi (Is. 37:20; Ezeq. 38:23). 1929 watapin “Profecía” (inglés simipi) nisqa libro chayta rikuchirqan, nirqanmi: “Lliw kamasqa kaqkunamantaqa Jehová Diospa sutinmi aswan importante”, nispa. Chhaynata entiendesqankun Diosta serviqkunata kallpacharqan Jehová Diosmanta willanankupaq, sutintapas ch’uyanchanankupaq.

15. a) ¿Imakunatan iñiqmasinchiskuna allintaña entienderqanku 1930 watakunapi? b) ¿Imapaqmi listoña kasharqanku?

¹⁵ 1930 wata qhepamanmi, iñiqmasinchiskuna allinta entienderqanku Diospa sutin importante kasqanta, predicananku kasqankuta, Diospa sutin ch’uyanchasqa kanantapas. Chayraykun Jehová Diosqa serviqninkunata qhawarirqan sutinta apanankupaq listoña kashasqankuta. ¿Imaynatan chay sucederqan? Chaymanta yachasun.

16. a) ¿Imaynatan Jehová Dios sutinta hatunchan? b) ¿Mayqen llaqtan ñawpaq tiempopi Diospa sutinta aparqan?

¹⁶ ¿Imaynatan Jehová Dios sutinta hatunchan? Kay pachapi huk llaqtaman sutinta apananpaq qospan. 1513 (m.J.h.) watamantapachan Israel llaqta Diospa sutinta aparqan (Is. 43:12). Ichaqa paykunaqa Dioswan rimanakuy ruwasqankutan mana kasukurqankuchu, chaymi 33 watapi paykunaqa manaña Diospa llaqtanñachu kapurqanku. Chay qhepallamanmi, Jehová Dios wak nacionkunata qhawarirqan “paykuna ukhumanta sutinpaq runakunata horqomunanpaq” (Hech. 15:14, MR). Chay mosoq llaqtaqa ‘Diospa cheqaq Israel llaqta’ nispan sutichakun, chaypiqa kashanku imaymana nacionkunamanta Jesuspa akllasqa qatikuqninkunan (Gál. 6:16).

17. Jesuspa rikch’anachiypi rimasqan hina, ¿imatan Satanás ruwarqan?

¹⁷ Jesuspa qatikuqninkunan 44 watapi hina ‘Cristiano nispa sutichakurqanku’ (Hech. 11:26). Qallariypiqa cheqaq cristianokunallan chay sutiwan reqsisqa karqanku (1 Ped. 4:16). Ichaqa trigomanta mana allin qoramantawan rikch’anachiypi Jesuspa rimasqan hinan, Satanás llapa pantasqa cristianokunatapas cristiano sutiwan  reqsichirqan. Chayraykun askha watakuna mana yachakurqanchu pikunachus cheqaq cristianokuna kasqankuta. Ichaqa 1914 watapin ‘cosecha’ tiempo qallarirqan, chay tiempopin angelkuna pantasqa cristianokunamanta cheqaq cristianokunata t’aqayta qallarirqanku, chhaynapin yachakurqan pikunachus cheqaq cristianokuna kasqankuta (Mat. 13:30, 39-41).

18. ¿Imaynapin iñiqmasinchiskuna repararqanku Biblia Estudiaqkuna nisqa sutita cambiananku kasqanta?

¹⁸ Allin yuyayniyoq hunt’aq kamachin 1919 watapi nombrasqa karqan, chay qhepamanmi Jehová Dios llaqtanta entiendechirqan ima llank’aytachus aparinanku kasqanta. Paykunaqa ratollan repararqanku wasin-wasinta predicasqankuwan pantasqa cristianokunamanta hukniray  kasqankuta. Chayta reparaspan paykunaqa entienderqanku “Biblia Estudiaqkuna” nisqa sutita cambiananku kasqanta. Paykunaq ruwayninkuqa manan Biblia estudiayllachu karqan, aswanpas paykunaqa astawanqa Diosmantan willananku karqan, sutintapas hatunchananku karqan. Chhaynaqa, ¿mayqen sutitaq allinta tupanman chay llank’ayta aparisqankuwan? 1931 watapin chayta yachakurqan.

19, 20. a) ¿Imatan willakamurqan 1931 watapi huk asambleapi? b) ¿Imaynan sientekurqanku iñiqmasikuna chayta uyarispa?

¹⁹ Columbus (Ohio, Estados Unidos) llaqtapin huk asamblea karqan, 1931 watapi julio killapi, chaymanqa yaqa 15.000 Biblia Estudiaqkunan rirqanku. Programa chaskisqanku hojaq qallariyninpin JW nisqa hatun letrakuna karqan. Paykunan tapukurqanku: “¿Ima ninantaq kay letrakunari?”, nispa. Ichaqa domingo p’unchaypi 26 julio killapin Joseph Rutherford iñiqmasinchis kayta nirqan: “Ñoqanchisqa Jehová Diospa testigonkuna nisqa sutiwanmi reqsisqa kayta munanchis”, nispa. Chayta nimuqtinmi llapanku entienderqanku chay letrakuna ima ninanchus kasqanta. Chay letrakunaqa Jehová Diospa testigonkuna nisqa sutiq qallariy letrankunan karqan, chayqa inglés simipin kasharqan, chay sutiqa tarikun Isaías 43:10 textopi.

²⁰ Chay asambleapi kaqkunan kusikuymanta t’aqllakurqanku. Chaytaqa karu nacionkunapipas radiopin uyarirqanku, Ernest Barber iñiqmasin Naomi esposanpiwan chayta uyarirqanku Australia nacionpi, paykunan nirqanku: “Estados Unidos nacionpi iñiqmasikuna t’aqllakusqankuta uyarispan, Melbourne llaqtamanta iñiqmasikuna sayarispa t’aqllakullarqaykutaq. ¡Manan hayk’aqpas chaytaqa qonqasaqkuchu!”, nispa. a

21. ¿Imaynatan mosoq sutiyoq kasqanku iñiqmasikunata yanaparqan astawan predicanankupaq?

²¹ Jehová Diospa testigonkuna nisqa sutiyoq kasqankuraykun, pachantinpi Diosta serviqkunaqa astawan kallpachakurqanku predicanankupaq. Edward Grimes iñiqmasin Jessie esposanpiwan Estados Unidos nacionpi precursorkuna karqanku, paykunaqa 1931 watapi Columbus llaqtapi aparikuq asambleapin karqanku, paykunan nirqanku: “Wasiykumanta lloqsispaqa Biblia Estudiaqkuna nisqa sutiyoqmi karqayku, ichaqa wasiykumanmi kutipurqayku Jehová Diospa testigonkuna nisqa sutiyoq. Kusisqan kasharqayku mosoq sutiwan reqsisqa kasqaykumanta, chay sutiqa yanapawarqankun Diospa sutinta hatunchanaykupaq”, nispa. Chay qhepamanmi  wakin Testigokuna Diospa sutinta hatunchanankupaq huk tarjetata qospa predicayta qallariqku, chaypin nirqan: “JEHOVÁ Diospa testigonmi kani, JEHOVÁ Diospa gobiernonmantan predicashani”, nispa. Diosta serviqkunaqa kusisqan kasharqanku Jehová sutita apasqankumanta, hinaspapas liston kasharqanku Diospa sutin importante kasqanta pachantinpi yachachinankupaq (Is. 12:4).

22. ¿Iman rikuchin cheqaq cristianokuna hukniray kasqankuta?

²² Jehová Diosmi akllasqa cristianokunawan llaqtanta yanaparqan sutinta apanankupaq, chaymantaqa askha watañan pasarqon. 1931 watamantapachan sut’ita yachakun pikunachus Diospa llaqtan kasqankuta, Satanasqa manan chhayna reqsisqa kanankutaqa hark’ayta atirqanchu. Kunanqa sut’itan rikukun Jehová Diospa testigonkuna pantasqa religionkunamanta hukniray kasqankuta, chhayna kanantapas Satanasqa manan hark’ayta atirqanchu (leey Miqueas 4:5; Malaquías 3:18). Ñoqanchisqa ancha allinpaqmi Diospa sutinta qhawarinchis, chaymi pipas Diospa sutinta riman chayqa runakuna piensanku Jehová Diospa testigon kananpaq. Hatun orqokuna hinaña pantasqa religionkuna kanku chaypas, cheqaq cristianokunaqa sut’i reqsisqan kanku, Biblian willarqan Diospa wasin orqo ‘llapa orqokunamantapas aswan alto kananta’ (Is. 2:2). Kay tiempopiqa Jehová Diospas sutinpas ancha hatunchasqan kashan.

23. Salmo 121:5 textoq nisqan hina, ¿ima yachasqanchismi anchata kallpachawanchis?

²³ Jehová Diosqa kay tiempopipas hamuq tiempopipas yanapawasunmi Satanaspa contranpi kananchispaq, chayta yachayqa anchatan kallpachawanchis (Sal. 121:5). Chayraykun ñoqanchisqa salmista hina sientekunchis, paymi nirqan: “Kusisamiyoqmi Señor Diosniyoq suyuqa, kaqnin kananpaq akllakusqan llaqtaqa”, nispa (Sal. 33:12).