Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 4

Jehova Wasumpula Zina Lyakwe

Jehova Wasumpula Zina Lyakwe

MAKANI AALI MUCIBALO

Bantu ba Leza bapa bulemu bweelede kuzina lya Leza

1, 2. Mbuti Bbaibbele lya Busanduluzi bwa Nyika Mpya mbolisumpula zina lya Leza?

MWAKALI muli Bwabili mafwumo-fwumo, mu December 2, 1947, kwakali kutontola kabotu alimwi zuba lyakali kubala ciindi bakwesu bananike ibakali kuzwa ku Bbeteli mu Brooklyn, New York, nobakatalika kubeleka mulimo mupati. Mulimo wakali kuyandika kubeleka canguzu kapati alimwi akubikkila maano, pele myaka iili 12 yakatobela, bakazumanana kuubeleka mulimo ooyu. Kumamanino, mu Nsondo, mu March 13, 1960, bakamanizya kusandulula Bbaibbele lipya. Nokwakainda myezi yotatwe, mu June 18, 1960, Mukwesu Nathan Knorr wakaambilizya kugwisyigwa kwavolyumu yamamanino ya Bbaibbele lya Busanduluzi bwa Nyika Mpya bwa Magwalo Aasalala kuli basimuswaangano bakakkomene mu Manchester, mu England. Mwaambi wakaamba mbobakali kulimvwa boonse ibakajanika amuswaangano ciindi naakaamba kuti: ‘Sunu mbuzuba bwakusekelela kuli Bakamboni ba Jehova nyika yoonse mbwiizulwa!’ Cibeela cimwi ciyandika kapati ca Bbaibbele eelyo lipya icakali kukkomanisya—nkubelesyegwa kwazina lya Leza limugeme mumasena manji.

Bbaibbele lya Busanduluzi Bwanyika Mpya bwa Magwalo aa Banakilisito aa Chigiliki lyakamwaigwa amuswaangano wa Theocracy’s Increase Assembly mu 1950 (kulumwensyi: Yankee Stadium, New York City; kululyo: Ghana)

2 Busanduluzi bunji bwama Bbaibbele tabujisi zina lya Leza. Pele babelesi ba Jehova bananike bakakukazya kusoleka kwa Saatani kwakuti bantu baleke kulibelesya zina lya Leza. Makani aantalisyo mu Bbaibbele lya Busanduluzi bwa Nyika Mpya ilyakagwisyigwa buzuba oobo yakati: “Cibeela ciyandika kapati ca Bbaibbele eeli cijatikizya kupilusyigwa kwa zina lya Leza mumasena moonse molyakeelede kujanika.” Masimpe, Bbaibbele lya Busanduluzi bwa Nyika Mpya libelesya zina lya Leza limugeme lyakuti Jehova, ziindi ziinda ku 7,000. Eelo kaka busanduluzi bwa Bbaibbele eeli bwalisumpula zina lya Taateesu wakujulu—Jehova!

3. (a) Ncinzi ncobakamvwisya bakwesu kujatikizya bupanduluzi bwazina lya Leza? (b) Ino lugwalo lwa Kulonga 3:13, 14 tweelede kulumvwisya buti? (Amubone kabbokesi kakuti “ Ncolyaamba Zina lya Leza.”)

3 Kaindi, Basikwiiya Bbaibbele bakali kuyeeya kuti zina lya Leza lyakali kwaamba kuti “Ndime uuliwo lyoonse.” (Kul. 3:14) Aboobo, Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya January 1, 1926, yakati: “Zina lyakuti Jehova litondezya kuti Alikke ngowakapa kuti abeko, . . . taakwe naakajisi matalikilo alimwi takabi amamanino.” Nokuba boobo, ciindi basanduluzi ba Bbaibbele lya Busanduluzi bwa Nyika Mpya nobakatalika mulimo wabo, Jehova wakabagwasya bantu bakwe kumvwisya kuti zina lyakwe tiilyakali kupandulula buyo kuti walo alikke ngowakapa kuti abe, pele kaambo kapati kakali kakuti ngu Leza uujisi makanze alimwi uubeleka milimo. Bakazyiba kuti zina lya Jehova mubwini lyaamba “Uupa Kuti Kube.” Inzya, wakalenga bubumbo boonse azilenge zijisi busongo, alimwi wazumanana kupa kuti kuyanda kwakwe alimwi amakanze aakwe azuzikizyigwe. Pele nkaambo nzi zina lya Leza ncoliyandika kusumpulwa, alimwi muunzila nzi motukonzya kutola lubazu mukusumpula zina eelyo?

Kusalazyigwa Kwazina lya Leza

4, 5. (a) Ncinzi ncotulomba ciindi notupaila kuti: “Alisalazyigwe zyina lyako”? (b) Muunzila nzi alimwi ndilili Leza nayakulisalazya zina lyakwe?

4 Jehova uyanda kuti zina lyakwe lisumpulwe. Makanze aakwe mapati ngakusalazya zina lyakwe, mbubwenya mbokutondezyedwe mukulomba kwa Jesu kwakusaanguna ikuli mumupailo wakwe wacikozyanyo kwakuti: “Alisalazyigwe zyina lyako.” (Mt. 6:9) Ciindi notulomba boobo, ncinzi ncotupailila?

5 Mbubwenya mbotwakaiya mu Cibalo 1 cabbuku eeli, kulomba kwakuti “Alisalazyigwe zyina lyako” kuli akati kakulomba kotatwe ikuli mumupailo wa Jesu wacikozyanyo ikujatikizya makanze aa Jehova. Kulomba kumbi kobilo nkwakuti: “Abuboole Bwami bwako. Akucitwe kuyanda kwako.” (Mt. 6:10) Aboobo, mbubwenya mbotumulomba Jehova kuti abweze ntaamu kutegwa Bwami bwakwe buboole alimwi akuyanda kwakwe kucitwe, tulamulomba Jehova kuti abweze ntaamu yakusalazya zina lyakwe. Munzila imwi, tulomba Jehova kuti abweze ntaamu yakugwisya masampu oonse aali azina lyakwe kuzwa ciindi cabuzangi mu Edeni. Ino Jehova uyakuwiingula buti mupailo uuli boobu? Waamba kuti: “Njoosalazya izina lyangu ipati ilyakasofwaazigwa akati kabamasi.” (Ezk. 36:23; 38:23) Lya Amagedoni, ciindi nayakugwisya bubi, Jehova uyakusalazya zina lyakwe akati kazilenge zyakwe zyoonse.

6. Muunzila nzi motukonzya kutola lubazu mukulisalazya zina lya Leza?

6 Kuzwa kaindi, Jehova wabapa coolwe babelesi bakwe cakutola lubazu mukusalazya zina lyakwe. Masimpe kuti tatukonzyi kupa kuti zina lya Leza libe lisetekene kwiinda. Lilisetekene kale, naa lilasalala cakumaninina. Aboobo, muunzila nzi motukonzya kulisalazya? Isaya wakati: “Jehova wamakamu ngumweelede kusalazya.” Alimwi kujatikizya bantu bakwe, Jehova lwakwe mwini wakati: ‘Bayoosalazya izina lyangu akumuyoowa kapati Leza wa Israyeli.’ (Is. 8:13; 29:23) Aboobo, tulalisalazya zina lya Leza kwiinda mukulibona kuti lilisetekene alimwi lilisumpukide kwiinda mazina aambi oonse, kwiinda mukulemeka ncoliiminina, alimwi akwiinda mukugwasya bambi kulibona kuti lilasalala. Tulatondezya kuti tulaliyoowa akulilemeka zina lya Leza ciindi notumubona Jehova kuti Mweendelezi wesu alimwi anotumumvwida amoyo wesu woonse.—Tus. 3:1; Ciy. 4:11.

Kulibambila Kwiitwa Azina lya Leza Alimwi Akulisumpula

7, 8. (a) Nkaambo nzi ncocakabatolela ciindi cilamfwu bantu ba Leza kabatanatalika kwiitwa azina lyakwe? (b) Ncinzi ncotutiilange-lange lino?

7 Babelesi ba Leza mazuba aano balalibelesya zina lya Leza mumabbuku aabo kutalikila mumyaka yamuma 1870. Mucikozyanyo, magazini ya Zion’s Watch Tower yamu August 1879 alimwi abbuku lyanyimbo lyakuti Songs of the Bride ilyakamwaigwa mumwaka nguwenya ooyo, lyaamba zina lya Jehova. Pele kulibonya kuti Jehova katanabazumizya bantu bakwe kuti kabaliita kubuleya azina lyakwe lisetekene, wakayanda kuti basaangune kusika azyeelelo zyakutambula coolwe eeco cipati. Mbuti Jehova mbwaakabagwasya Basikwiiya Bbaibbele aaba bakusaanguna kutegwa kabaitwa azina lyakwe?

8 Ciindi notulanga musyule kuzintu zyakacitika kumamanino aamyaka yakuma 1800 alimwi akumatalikilo aamyaka yakuma 1900, tulabona Jehova mbwaakabagwasya bantu bakwe kukamvwisya kabotu kasimpe kayandika ikajatikizya zina lyakwe. Atulange-lange twaambo tumwi totatwe.

9, 10. (a) Nkaambo nzi mamagazini aakusaanguna aa Ngazi Yamulindizi ncaakali kubikkila maano kapati kubandika kujatikizya Jesu? (b) Ino nkucinca kuli buti kwakacitika kuzwa mu 1919 kuyakumbele, alimwi ncinzi cakacitika? (Alimwi amubone kabbokesi kakuti  Ngazi Yamulindizi Mboyasumpula Zina lya Leza.”)

9 Cakusaanguna, babelesi ba Jehova bakatalika kubona mboliyandika zina lya Leza munzila yeelede. Basikwiiya Bbaibbele bakusaanguna ibasyomeka bakabona bubambe bwacinunuzyo kuba njiisyo iiyandika kapati yamu Bbaibbele. Eeci ncecitondezya kaambo Ngazi Yamulindizi kanji-kanji ncoyakali kubikkila maano kapati kubandika kujatikizya Jesu. Mucikozyanyo, mumwaka wakusaanguna wakumwaigwa, magazini eeyi yakaamba zina lya Jesu ziindi zili kkumi kwiinda zina lya Jehova. Kujatikizya myaka yakumatalikilo ya Basikwiiya Bbaibbele, Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya March 15, 1976, yakaamba kuti “bakaciindizya kubikkila maano” kuli Jesu. Nokuba boobo, mukuya kwaciindi, Jehova wakabagwasya kumvwisya Bbaibbele mbolibikkila maano kusumpula zina lya Leza limugeme. Ino eeci cakabajatikizya buti Basikwiiya Bbaibbele? Kwaambisya kutalikila mu 1919 kuyakumbele, cibalo nciconya eeci camu Ngazi Yamulindizi cakati, “bakatalika kumulumba kapati Jehova, Usyi Mesiya wakujulu.” Mane buya, Ngazi Yamulindizi yakaamba zina lya Leza ziindi ziinda ku 6,500 kwamyaka minji kautanasika mwaka wa 1919!

10 Kwiinda mukupa zina lya Jehova bulemu bweelede, bakwesu bakatondezya mbobakali kuliyanda zina lya Leza. Mbubwenya mbuli Musa iwakapona kaindi, ‘bakaamba izina lya Jehova.’ (Dt. 32:3; Int. 34:3) Mpoonya, kweelana ambwaakasyomezya Magwalo, Jehova wakabona mbobakali kuliyanda zina lyakwe alimwi wakabakkomanina.—Int. 119:132; Heb. 6:10.

11, 12. (a) Muunzila nzi mabbuku eesu mwaakacinca mbowakaindila buyo mwaka wa 1919? (b) Ino Jehova wakali kuyanda kuti babelesi bakwe bamvwisye nzi, alimwi nkaambo nzi?

11 Cabili, Banakristo bakasimpe bakaumvwisya munzila yeelede mulimo ngobakapegwa a Leza. Nokwakainda buyo ciindi cisyoonto kuzwa mu 1919, bakwesu bananike ibakali kusololela bakakulwaizyigwa kulanga-langa businsimi buli mubbuku lya Isaya. Kuzwa waawo, twaambo itwakali kubikkilwa maano kulembwa mumabbuku eesu twakacinca. Nkaambo nzi kucinca ooku ncokwakali “cakulya cabo aciindi ceelede”?—Mt. 24:45.

12 Kautanasika mwaka wa 1919, Ngazi Yamulindizi taakwe ciindi noyakalanga-langa majwi aa Isaya aakuti: “Ndinywe bakamboni bangu, mbwaamba Jehova, . . . mulanda wangu ngundisalide.” (Amubale Isaya 43:10-12.) Pele mbowakaindila buyo mwaka wa 1919, mabbuku eesu akatalika kubikkila maano kumajwi aayo aali mucibalo ca Bbaibbele, kuyumyayumya bananike boonse kuti batole lubazu mumulimo ngwaakabapa Jehova—wakupa bumboni kujatikizya nguwe. Kuzwa buyo mumwaka wa 1925 kusikila mumwaka wa 1931, lugwalo lwa Isaya caandaano 43 lwaakalangwa-langwa mumamagazini aali 57 aa Ngazi Yamulindizi, alimwi magazini imwi aimwi yakaamba kuti majwi aa Isaya akali kubeleka ku Banakristo. Cilasalala kuti mumyaka eeyo, Jehova wakali kugwasya babelesi bakwe kubona mbowakali kuyandika mulimo ngobakeelede kubeleka. Nkaambo nzi ncaakacitila boobo? Munzila imwi, kutegwa ‘basaangune kusolwa naa baleelela.’ (1 Ti. 3:10) Kabatanatalika kwiitwa azina lya Leza, Basikwiiya Bbaibbele bakeelede kusaanguna kusinizya kuli Jehova kwiinda mumilimo yabo kuti ncobeni bakali bakamboni bakwe.—Lk. 24:47, 48.

13. Muunzila nzi Jwi lya Leza moliyubununa kaambo kayandika kapati keelede kulanganya?

13 Catatu, bantu ba Jehova bakazikuzyiba mbocakali kuyandika kusalazya zina lya Leza. Muma 1920, bakamvwisya kuti kusalazyigwa kwazina lya Leza kakali nkakaambo kayandika kapati kulanganya. Mbuti Jwi lya Leza mboliyubununa kasimpe aaka kayandika kapati? Amulange-lange zikozyanyo zyobilo. Nkaambo nzi kapati kakapa kuti Leza afwutule bana Israyeli kuzwa mu Egepita? Jehova wakati: “Kuzibya izina lyangu munyika yoonse.” (Kul. 9:16) Nkaambo nzi Jehova ncaakabafwida luse bana Israyeli ciindi nobakamuzangila? Alimwi Jehova wakaamba kuti: “Ndakacicita nkaambo kazina lyangu kuti litasampaulwi mumeso aabamasi.” (Ezk. 20:8-10) Ncinzi ncobakaiya Basikwiiya Bbaibbele kuzwa kuzibalo zyamu Bbaibbele eezyo alimwi azibalo zimbi?

14. (a) Kuzikusika kumamanino aamyaka yamuma 1920, ncinzi babelesi ba Leza ncobakamvwisya? (b) Ino kwaamvwisya kabotu Magwalo kwa Basikwiiya Bbaibbele kwakaujatikizya buti mulimo wakukambauka? (Alimwi amubone kabbokesi kakuti “ Kaambo Kapati Ncotukambaukila.”)

14 Kuzikusika kumamanino aamyaka yamuma 1920, bantu ba Leza bakamvwisya ncaakaamba Isaya myaka iili 2,700 yakaindide. Kujatikizya Jehova, Isaya wakati: “Mbuboobo mbowakeenzya bantu bako, kuti ulijanine izina lyabulemu.” (Is. 63:14) Basikwiiya Bbaibbele bakamvwisya kuti kaambo kapati tiikakali kujatikizya lufwutuko lwabo, pele kakali kujatikizya kusalazyigwa kwazina lya Leza. (Is. 37:20; Ezk. 38:23) Mu 1929, bbuku lyakuti Prophecy lyakakaamba kasimpe aako, kaliti: “Zina lya Jehova nkakaambo kayandika kapati kuzilenge zyoonse.” Kucinca ooku mukumvwisya kasimpe kwakabakulwaizya babelesi ba Leza kupa bumboni bujatikizya Jehova akusalazya zina lyakwe kukubejekezyegwa.

15. (a) Kuzikusika mumyaka yamuma 1930, ncinzi ncobakazyiba bakwesu? (b) Nciindi cili buti cakasikide?

15 Kuzikusika kumatalikilo aamyaka yamuma 1930, bakwesu bakali kulibona munzila yeelede zina lya Leza, bakaumvwisya mulimo Leza ngwaakabapede kuti baubeleke, alimwi bakaba aluzyibo lujatikizya kaambo kapati kakeelede kumanizyigwa. Lino cakalisikide ciindi ca Jehova cakuti ape babelesi bakwe bulemu bwakwiitwa azina lyakwe. Kutegwa tubone mbocakacitika eeci, atubone zintu zyakacitika musyule.

Jehova Wajana “Bantu Bazyina Lyakwe”

16. (a) Ninzila nzi mbotu kapati Jehova mwasumpula zina lyakwe? (b) Ino kaindi mbaani bakasaanguna kwiitwa azina lya Leza?

16 Nzila imwi mbotu kapati njabelesya Jehova ikusumpula zina lyakwe nkwiinda mukuba abantu anyika ibaitwa azina lyakwe. Kuzwa mu 1513 B.C.E. kuyakumbele, cisi cabana Israyeli cakali kwiiminina Jehova kabali bantu bakwe. (Is. 43:12) Nokuba boobo, bakaalilwa kucita lubazu lwabo mukubamba cizuminano a Leza, alimwi mu 33 C.E., bakasweekelwa cilongwe cabo cilibedelede anguwe. Tiilyakalampa pe, Jehova ‘wakabikkila maano kuli bamasi kuti muli mbabo ajane bantu bazyina lyakwe.’ (Mil. 15:14) Bantu bapya aaba ibakasalwa bakazikwiitwa kuti “ba Israyeli ba Leza,” balabikkilizya basikutobela Kristo bananike ibazwa kumisyobo yoonse.—Gal. 6:16.

17. Ino Saatani wakazwidilila mukuzuzikizya makanze nzi?

17 Kuzikusika mu 44 C.E., basikwiiya ba Kristo ‘kwiinda mukusololelwa a Leza bakaitwa kuti Banakilisito.’ (Mil. 11:26) Kumatalikilo, zina eelyo lyakali kubaandaanya, nkaambo lyakali kwaamba buyo Banakristo bakasimpe balikke. (1 Pe. 4:16) Nokuba boobo, mbubwenya mbokutondezyedwe mucikozyanyo ca Jesu camaila ansaku, Saatani wakazwidilila mukuzuzikizya makanze aakwe aakubelesya zina lilibedelede lyakuti Banakristo ku Banakristo boonse bakubeja. Kuzwa waawo, kwamyaka minji, tiicakali cuuba-uba kwaandaanya Banakristo bakasimpe ku Banakristo bakubeja. Pele eeci cakatalika kucinca “muciindi cakutebula,” icakatalika mu 1914. Ino nkaambo nzi? Nkaambo bangelo bakatalika kwaandaanya Banakristo bakubeja kuzwa ku Banakristo bakasimpe.—Mt. 13:30, 39-41.

18. Ncinzi cakagwasya bakwesu kubona kuti izina lipya lyakali kuyandika?

18 Naakamana kusalwa muzike musyomesi mu 1919, Jehova wakabagwasya bantu bakwe kumvwisya mulimo ngwaakabapa kuti babeleke. Cakufwambaana, bakabona kuti mulimo wakukambauka kuŋanda aŋanda wakabaandaanya kuzwa ku Banakristo bakubeja boonse. Nobakakamvwisya kaambo aaka, tiilyakalampa bakamvwisya kuti zina lyakuti “Basikwiiya Bbaibbele” tiilyakali kubaandaanya kabotu. Makanze aabo mapati mubuumi tanaakali buyo aakwiiya Bbaibbele, pele akupa bumboni kujatikizya Leza alimwi akulemeka akusumpula zina lyakwe. Aboobo, ndizina nzi ilyakali kweelela kweelana amulimo ngobakali kubeleka? Mubuzyo ooyu wakaingulwa mu 1931.

Pulogilamu yamuswaangano wacooko, 1931

19, 20. (a) Ncizuminano nzi cikkomanisya cakaambilizyigwa amuswaangano wacooko mu 1931? (b) Ino bakwesu bakalimvwa buti kwiitwa azina lipya?

19 Mu July 1931, Basikwiiya Bbaibbele ibabalilwa ku 15,000 bakasika mu Columbus, Ohio, U.S.A., kutegwa baswaangane muswaangano wacooko. Nobakabona pulogilamu yamuswaangano wacooko, bakagambwa kubona mabala mapati obilo J alimwi a W aakalembedwe apulogilamu nkoili kucivwumbyo. Basimuswaangano bakali kulibuzya kuti, ‘Ino mabala aaya aiminina nzi?’ Bamwi bakali kuyeeya kuti akali kwiiminina, ‘Just Watch’ (Amulangilile Buyo) bambi bakali kuyeeya kuti akali kwiiminina, ‘Just Wait’ (Amulindile Buyo). Mpoonya mu Nsondo, mu July 26, Mukwesu Joseph Rutherford wakabala cizuminano icakajisi majwi aalaanguzu aakuti: “Tuyanda kuti katuzyibwa alimwi akwiitwa azina lyakuti, Bakamboni ba Jehova.” Aciindi eeci, boonse ibakajanika bakabumvwisya bupanduluzi bwamabala aayo aakali kubanyonganya—akali kwiiminina Jehovah’s Witnesses, (Bakamboni ba Jehova), izina lyamu Magwalo liyeeme aa Lugwalo lwa Isaya 43:10.

20 Baswiilizi bakakkomana akaambo kacizuminano eeci kwiinda mukoompolola calukkomano alimwi akukamba kwaciindi cilamfwu. Kukkomana ooko mu Columbus kwakalimvwisya muwailesi kwaciindi cili mbocibede kuzunguluka nyika yoonse! Ba Ernest alimwi aba Naomi Barber mucisi ca Australia, bakayeeya cakacitika kabati: “Ciindi nobakatalika kukamba ku America, bakwesu mu Melbourne bakasotooka alimwi bakazumanana kukamba. Tatukalubi cakacitika!” *

Zina lya Leza Lilasumpulwa Munyika Yoonse

21. Mbuti zina lipya mbolyakapa kuti mulimo wakukambauka uyaambele?

21 Kwiitwa azina lyamu Magwalo lyakuti Bakamboni ba Jehova kwakapa kuti babelesi ba Leza babe anguzu zyakukambauka. Ba Edward alimwi aba Jessie Grimes, banabukwetene bapainiya mucisi ca United States ibakajanika kumuswaangano wacooko mu Columbus, bakati: “Twakazwa kuŋanda katuli Basikwiiya Bbaibbele, pele twakapiluka kuŋanda katuli Bakamboni ba Jehova. Twakalikkomene kuti lino twaba azina litugwasya kusumpula zina lya Leza.” Nowakamana muswaangano uulya, Bakamboni bamwi bakabelesya nzila mpya yakucita boobo. Bakali kulipandulula kuli bamukamwini ŋanda kwiinda mukubapa kakkaadi ikakajisi mulumbe wakuti: “Ndili kamboni wa JEHOVA, ndikambauka Bwami bwa JEHOVA Leza wesu.” Inzya, bantu ba Jehova bakalikkomene kwiitwa azina lya Jehova, alimwi bakalilibambilide kwaambilizya munyika yoonse mbolyakali kuyandika zina eeli.—Is. 12:4.

“Twakazwa kuŋanda katuli Basikwiiya Bbaibbele, pele twakapiluka kuŋanda katuli Bakamboni ba Jehova”

22. Ncinzi cisinizya kuti bantu ba Jehova bajisi zina libaandaanya?

22 Kwainda myaka minji kuzwa ciindi Jehova naakabagwasya bakwesu bananike kuti batambule zina lyabo lilibedelede. Kuzwa mumwaka wa 1931, sena Saatani wacikonzya kuzibaanya zina lyabantu ba Leza? Sena wazwidilila mukupa kuti bantu cibakatazye kutwaandaanya kuzikombelo zimbi? Peepe, tanaakazwidilila! Mukwiimpana, zina lyesu ilitwaandaanya mbotuli bakamboni ba Leza lyazyibwa kapati kwiinda kaindi. (Amubale Mika 4:5; Malaki 3:18.) Kwaamba masimpe, tulajatikizyigwa azina lya Leza cakuti muntu uuli woonse uubelesya zina eeli cakulikwaya ulafwambaana kuzibwa kuti ngumwi wa Bakamboni ba Jehova. Muciindi cakuti zikombelo zyakubeja zilizibaanye zina, bukombi bwa Jehova bwakasimpe ‘bwaimikwa atala lyazilundu.’ (Is. 2:2) Mazuba aano, bukombi bwa Jehova alimwi azina lyakwe lisetekene, zyasumpulwa ncobeni.

23. Kweelana alugwalo lwa Intembauzyo 121:5, nkasimpe nzi kayandika kapati ikajatikizya Jehova katuyumyayumya?

23 Eelo kaka cilayumyayumya kuzyiba kuti Jehova uyakutukwabilila kukulwanwa a Saatani cino ciindi alimwi akumbele! (Int. 121:5) Tulijisi kaambo kabotu ncotukonzya kwaamba majwi ngaakaamba sintembauzyo naakalemba kuti: “Uli acoolwe oyo musyobo uujisi Jehova kuba Leza wawo, bantu mbaakasala kuti babe lukono lwakwe.”—Int. 33:12.

^ munc. 20 Amubone Cibalo 7, mapeeji 72-74, kutegwa mujane twaambo tujatikizya mboyakali kubelesyegwa wailesi.