1, 2. O Tradução do Novo Mundo yeca ndati esivayo konduko ya Suku?

 VOVALI, keteke 2 kosãi ya Cembanima komẽle kunyamo wo 1947, ocimunga citito Cakristão olombuavekua va kala ko Betele yo Brooklyn, ko Nova Yorke, upange wavo wa li vokiya. Ndaño okuti ka ca lelukile oku linga upange waco, pole, va u tẽlisa vokuenda kueci ci soka 12 kanyamo. Omo liaco, va malusula upange woku pongolola Embimbiliya liokaliye, Calumingu keteke 13 kosãi Yelombo yunyamo wo 1960. Noke liolosãi vitatu, keteke 18 kosãi Yevambi kunyamo wo 1960, Manji Nathan Knorr, wa sandeka onepa ya sulileko yo Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas kohongele yofeka ya lingiwila volupale luo Manchester, Inglaterra. Oku sandeka kuaco kua nena esanju lialua komanu va kalapo. Manji wa linga ohundo wa sapuila olonjeveleli viosi hati: ‘Etaili eteke limue liesanju Kolombangi Via Yehova voluali luosi!’ Upange va linga woku pongolola Embimbiliya liokaliye wa nena esanju komanu, momo onduko ya Suku yi molẽha olonjanja vialua.

² Vambimbiliya alua onduko ya Suku yopiwamo. Pole, olombuavekua via Yehova via pandikisa kolonjanjo via Satana wa yonguile okuti, omanu va liwekapo oku tukula onduko ya Suku. Olondaka vi sangiwa kefetikilo lio Tradução do Novo Mundo ya sandekiwa kotembo yaco, via popia ndoco: “Ocimãho ca velapo Vembimbiliya liaco, oku kapa onduko ya Suku povinimbu viosi yi sesamẽla.” Ocili okuti, onduko ya Suku, Yehova yi molẽha eci ci soka 7.000 kolonjanja vo Tradução do Novo Mundo. Omo liaco, Embimbiliya liaco, lia siata oku eca esivayo konduko ya Isietu wo kilu, Yehova!

3. (a) Nye vamanjetu va limbuka catiamẽla kelomboloko lionduko ya Suku? (b) Tu pondola ndati oku kuata elomboloko lielivulu Lietundilo 3:13,14? (Tanga pokakasia losapi hati: “Elomboloko Lionduko ya Suku.”)

³ Kosimbu, Vakuakulilongisa Embimbiliya va simĩle okuti, onduko ya Suku yi lomboloka hati: ‘Ame, ame muẽle.’ (Etu. 3:14) Kuenje, Utala Wondavululi 1 wosãi ya Susu, wunyamo wo 1926 wa popia ndoco: “Onduko Yehova yi lomboloka umue o kasi otembo yosi okuti, . . . Ka kuete efetikilo, kuenda ka kuete esulilo.” Pole, vokuenda kuotembo vamanji va pongolola o Tradução do Novo Mundo, va fetika upange wavo. Kuenje, Yehova wa kuatisa afendeli vaye oku limbuka okuti, onduko yaye ka  yi lomboloka lika okuti omunu umue o kasi otembo yosi. Pole, yi lomboloka okuti, eye Suku ukuaku tẽlisa ocipango caye, kuenda ovina vikuavo a yongola oku linga. Ovo va lilongisavo okuti onduko Yehova, yi lomboloka okuti “O Tẽlisa Ocipango Caye.” Momo eye wa lulika oluali, ovina viosi vi kasimo, kuenda o kasi oku amamako oku linga ovina vikuavo oco ocipango caye ci tẽlisiwe. Momo lie oku sivaya onduko ya Suku ci kuetele esilivilo, kuenda tu pondola ndati oku panga onepa koku sivaya onduko yaco?

4, 5. (a) Nye tu kasi oku pinga eci tu likutilila tuti: “Onduko yove yi sumbiwe”? (b) Otembo yipi Suku a ka kemãlisa onduko yaye kuenda ndamupi?

⁴ Yehova o yongola okuti, onduko yaye yi sivayiwa. Ocimãho ca Yehova ceci okuti, onduko yaye yi sumbiwa, ndomo Yesu a ci popia vohutililo a linga hati: “Onduko yove yi sumbiwe.” (Mat. 6:9) Eci tu linga ohutililo yaco, nye tu kasi oku pinga?

⁵ Ndomo tua lilongisa kocipama 1 celivulu lilo, epingilo liokuti “Onduko yove yi sumbiwe,” li panga onepa kovina vitatu Yesu a pinga vohutililo yaye, viatiamẽla kocipango ca Yehova. Vapingilo akuavo avali a linga, wa popia hati: “Usoma wove wiye. Ocipango cove ci lingiwe.” (Mat. 6:10) Ndeci tua siata oku pinga ku Yehova okuti Usoma waye wiye oco ocipango caye ci lingiwe, haico tua siata oku pinga, oco onduko yaye yi sumbiwe. Volondaka vikuavo, tua siata oku pinga ku Yehova, oco a yelise onduko yaye ketombo lia lingiwa tunde eci Adama la Heva va lueya vocumbo Cedene. Yehova o ka tambulula ndati ohutililo yaco? Eye wa popia hati: “Ñolisa oku kola kuonduko yange yinene, yina ya vĩhĩsiwile pokati kolofeka.” (Esek. 36:23; 38:23) Eci Yehova a ka malako evĩho liosi vuyaki wo Harmagedo, eye o ka kemãlisa onduko yaye kovaso omanu vosi.

6. Tu pondola ndati oku panga onepa koku kemãlisa onduko ya Suku?

⁶ Ovolandu a lekisa okuti, Yehova wa siata oku ecelela okuti afendeli vaye va panga onepa kupange u nena esumbilo konduko yaye. Ocili okuti, ka tu tẽla oku linga ovina vikuavo, oco onduko ya Suku yi kolisiwe. Momo, yi kola ale. Omo liaco, tu yi kemãlisa hẽ ndati? Uprofeto Isaya wa popia hati: “Yehova Ukualohoka, eye u limbuka okuti o kola.” Kuenje Yehova wa popia eci catiamẽla kafendeli vaye hati: ‘Va ka sumbila onduko yange, kuenda va ka sumbilavo Suku yavo.’ (Isa. 8:13; 29:23) Etu tua siata oku kemãlisa onduko ya Suku poku yi tenda okuti, ya litepa lolonduko vikuavo. Tu ci lingavo poku sumbila elomboloko lionduko yaco, kuenda poku kuatisa omanu oku yi sumbila. Tu lekisavo esumbilo konduko ya Suku poku limbuka okuti, Yehova eye Ombiali yetu, kuenda tu pokola kokuaye lutima wetu wosi.​—Olosap. 3:1; Esit. 4:11.

7, 8. (a) Momo lie pa pitila otembo yalua oco afendeli va Suku va tukuiwe londuko yaye? (b) Nye tu konomuisa cilo?

⁷ Koloneke vilo, afendeli va Yehova va siata oku sandeka onduko yaye valivulu avo, tunde kunyamo wo 1870. Ndeci Utala  Wondavululi Wenyenye wo 1879, kuenda elivulu liovisungo losapi hati: Songs of the Bride, (Ovisungo via Ndombua) via sandekiwa kunyamo waco, vi tukula onduko Yehova. Pole, osimbu Yehova ka ecelele okuti afendeli vaye va tukuiwa londuko yaye yi kola, wa limbuka okuti, tete va sukila oku pokola kolonumbi vimue, oco noke va tukuiwe londuko yaco. Yehova wa kuatisa ndati ocimunga catete ca Vakuakulilongisa Embimbiliya, oco va tukuiwe londuko yaye?

⁸ Ovolandu a lekisa okuti, oku upisa kunyamo wo 1800, kuenda kefetikilo liunyamo wo 1900, tua limbuka ndomo Yehova a eca kafendeli vaye elomboloko lia suapo liatiamẽla konduko yaye. Tu konomuisi ovina vitatu viatiamẽla konduko yaco.

9, 10. (a) Momo lie ovipama Viutala Wondavululi vio kosimbu via endela oku lombolola ovina viatiamẽla ku Yesu? (b) Apongoloko api a lingiwa oku upisa kunyamo wo 1919, kuenda lonima yipi? (Tangavo pokakasia losapi hati: “Ndomo Utala Wondavululi u Sivaya Onduko ya Suku.”)

⁹ Catete, Afendeli va Suku, veya oku kũlĩha esilivilo lionduko Yaye. Ocimunga catete ca Vakuakulilongisa Embimbiliya, ca velisilepo esokiyo liocisembi okuti, olio etosi lia velapo poku longisa Embimbiliya komanu. Eli olio esunga lieci ovipama Viutala Wondavululi vio kosimbu via endela oku lombolola ovina viatiamẽla ku Yesu. Kunyamo watete Utala Wondavululi wa fetika oku sandekiwa, wa tukula onduko Yesu ci pitahãla ekũi kolonjanja okuti, onduko Yehova ci sule. Utala Wondavululi 15 Yelombo wo 1976, wa lombolola eci catiamẽla Kocimunga catete ca Vakuakulilongisa Embimbiliya okuti, va velisilepo calua Yesu. Vokuenda kuotembo, Yehova wa va kuatisa oku limbuka etepiso Embimbiliya li eca konduko Yaye. Eci ca kuatisa ndati Vakuakulilongisa Embimbiliya? Oku upisa kunyamo wo 1919, ocipama cimue ca sandekiwa Vutala waco Wondavululi ca lombolola okuti, “ovo, va fetika oku lekisa esumbilo ku Yehova, Isia ya Mesiya wokilu.” Tua ci limbuka momo, noke liunyamo wo 1919, Utala Wondavululi wa tukula onduko ya Suku ci pitahãla 6.500 kolonjanja!

¹⁰ Eci vamanji va limbuka esumbilo onduko ya Suku yi sesamẽla, va fetika oku lekisa ocisola konduko yaco. Noke, va fetika oku ‘yevalisa onduko ya Suku,’ ndeci Mose a linga. (Esin. 32:3; Osa. 34:3) Ndomo ca situluiwa Vovisonehua, Yehova wa limbuka ocisola va lekisa konduko yaye, kuenje, wa va kuatela ohenda.​—Osa. 119:132; Va Hev. 6:10.

11, 12. (a) Apongoloko api a lingiwa valivulu etu noke liunyamo wo 1919? (b) Nye ca vetiya Yehova oku kuatisa afendeli vaye kuenda momo lie?

¹¹ Cavali, Akristão vocili, va kuata elomboloko lia suapo liupange wa eciwa la Suku. Noke liunyamo wo 1919, Akristão olombuavekua va kala oku songuila upange wa Suku, va konomuisa ocitumasuku ca Isaya. Noke, va linga apongoloko amue kalivulu vetu. Momo lie tu popela okuti apongoloko aco a linga ‘okulia votembo ya tukuiwa’?​—Mat. 24:45.

¹² Osimbu unyamo wo 1919 ka wa pitĩlile, Utala Wondavululi ka wa lomboluile ovina elivulu lia Isaya li popia hati: ‘Yehova wa popia hati: Vulombangi viange, wakuenje vange, kuenda nda ku nõli.’ (Tanga Isaya 43:10-12.) Pole, noke liunyamo wo  1919, alivulu etu a fetika oku lombolola olondaka Viembimbiliya via tukuiwa ndeti, loku vetiya Akristão vosi olombuavekua, oku linga upange woku kunda oco va ece uvangi watiamẽla ku Yehova. Ocili okuti, oku upisa kunyamo wo 1925 toke wo 1931, Utala Wondavululi wa lombolola eci ci soka 57 kovina via litepa viopiwa kelivulu lia Isaya kocipama 43. Ovina viaco via litepa lolondaka via Isaya, via tiamisiwila Kakristão vocili. Vokuenda kuanyamo aco, Yehova wa vetiya afendeli vaye oco va linge upange a ecele kokuavo. Momo lie? Yehova wa ci lingila oco ‘tete va setekiwe.’ (1 Tim. 3:10) Osimbu Vakuakulilongisa Embimbiliya ka va fetikile oku tukuiwa londuko ya Suku, va sukilile oku lekisa kokuaye okuti, ovilinga viavo vi eca uvangi wokuti, olombangi viaye.​—Luka 24:47, 48.

13. Ondaka ya Suku yi situlula ndati ocitangi ci sukila oku tetuluiwa?

¹³ Catatu, afendeli va Yehova, va fetika oku kuata elomboloko lioku kapako esilivilo lioku kemãlisa onduko Yaye. Oku upisa kunyamo wo 1920, va limbuka okuti, ocitangi coku sumbila onduko ya Suku ci sukila oku tetuluiwa. Ondaka ya Suku ya situlula ndati ovina viaco viocili? Tu konomuisi ovolandu avali. Momo lie Suku a yovuila va Isareli kupika ke Egito? Yehova wa popia hati: “Onduko yange . . . yi tukuiwa kilu lieve liosi.” (Etu. 9:16) Momo lie Yehova a lekisila ohenda ku va Isareli eci va lekisa esino kokuaye olonjanja vialua? Yehova wa popia vali hati: ‘Nda ci lingila oco onduko yange ka yi ka sepuiwe kovaso apata omanu vosi.’ (Esek. 20:8-10) Nye Vakuakulilongisa Embimbiliya va lilongisa kovolandu a tukuiwa ndeti, kuenda akuavo a sangiwa Vembimbiliya?

14. (a) Ovina vipi afendeli va Yehova va limbuka oku upisa kunyamo wo 1920? (b) Elomboloko Vakuakulilongisa Embimbiliya va kuata, lia kuatisa ndati kupange woku kunda? (Tangavo pokakasia losapi hati: “ Esunga Lieci tu Kundila.”)

¹⁴ Oku upisa kunyamo wo 1920, afendeli va Yehova, va limbuka esilivilo liolondaka uprofeto Isaya a popele okuti tunde eci a vi soneha pa pitile ale 2.700 kanyamo. Eye wa popia eci catiamẽla ku Yehova hati: ‘Wa songuila omanu vove oco o kemãlise onduko yove.’ (Isa. 63:14) Vakuakulilongisa Embimbiliya va kuata elomboloko liokuti, ocina catete ca sukilile oku tetuluiwa oku sumbila onduko ya Suku okuti eyovo liavo ci sule. (Isa. 37:20; Esek. 38:23) Kunyamo wo 1929, elivulu limue losapi hati, Prophecy ( (Profecia) lia lombolola ocili caco poku popia ndoco: “Onduko Yehova, oyo ya velapo pokati kovina viosi via lulikiwa.” Epongoloko lia lingiwa kelomboloko liavo, lia vetiya calua afendeli va Yehova Suku oku eca uvangi watiamẽla kokuaye kuenda oku yelisa onduko yaye kesepu.

15. (a) Nye vamanji va limbuka oku upisa kunyamo wo 1930? (b) Ya pitĩlilepo otembo yoku linga nye?

¹⁵ Oku upisa kunyamo wo 1930, vamanji va limbuka esilivilo lionduko ya Suku, kuenda va kuata elomboloko liupange va tambuile kokuaye. Kuenje, va kuata elomboloko lia suapo liocitangi ca sukilile oku tetuluiwa. Noke, afendeli va Yehova veya oku kuata esumũlũho lioku tukuiwa londuko yaye. Oco o limbuke ndomo ca lingiwa, tu konomuisi ovolandu amue a pita kosimbu.

16. (a) Onduko Yehova ya siata oku sivayiwa ndati? (b) Kosimbu, velie va tukuiwa tete londuko ya Suku?

¹⁶ Onjila yikuavo Yehova a siata oku kuama oco onduko yaye yi sivayiwe, oku nõla omanu vana va tukuiwa londuko yaye. Oku upisa kunyamo wo 1513 O.Y., va Isareli ovo va kala afendeli va Yehova. (Isa. 43:12) Pole, omo okuti ka va pokuile kocisila Suku a lingile lavo, kunyamo wa 33 K.K., va pumba ukamba u likasi va kuatele laye. Noke, Yehova wa “tiamisila utima waye ku vakualofeka, oco pokati kavo a nõlepo omanu va tukuiwa londuko yaye.” (Ovil. 15:14, NW) Omanu vaco va nõliwile, veya oku tukuiwa vati, va “Isareli ya Suku” okuti, olondonge via Kristu olombuavekua vi tunda kolofeka viosi.​—Va Gal. 6:16.

17. Kovina vipi Satana a kuata onima?

 ¹⁷ Oku upisa kunyamo wa 44 K.K., olondonge via Kristu via fetika oku tukuiwa hati, ‘Akristão.’ (Ovil. 11:26) Akristão vocili ovo lika va enda oku tukuiwa londuko yaco yilikasi. (1 Pet. 4:16) Pole, ndomo Yesu a ci popele volusapo luaye luatiamẽla kotiliku losoka, onduko Akristão, Satana wa tẽla oku yi tiamisilavo Kakristão vosi vesanda. Omo liaco, vokuenda kuanyamo alua, ka ca lelukile oku tepisa Akristão vocili, kuenda Akristão vesanda. Pole kueya epongoloko limue ‘vokuenda kuotembo yoku ungula,’ ya fetika kunyamo wo 1914. Momo lie? Momo, ovangelo va fetika oku tepa Akristão vocili, Lakristão vesanda.​—Mat. 13:30, 39-41.

18. Nye ca kuatisa vamanji oku limbuka okuti va sukila oku tukuiwa londuko yokaliye?

¹⁸ Yehova noke yoku nõla ukuenje wa kolelua kunyamo wo 1919, eye wa kuatisa afendeli vaye oku limbuka upange a ecele kokuavo. Ovo va limbuka okuti, upange woku kunda konjo lanjo, oyo ondimbukiso yi va tepisa Lakristão vesanda. Noke lioku kuata elomboloko liaco, va limbuka lonjanga okuti, oco va litepe Lakristão vesanda, ka va sukila lika oku tukuiwa vati, “Vakuakulilongisa Embimbiliya.” Ovo ka va kuatele lika ocimãho coku lilongisa Embimbiliya, pole, va kuatavo onjongole yoku kunda eci catiamẽla ku Suku, oku sivaya onduko yaye, kuenda oku yi sumbila. Omo liaco, onduko yipi va sesamẽlele oku tukuiwa layo omo liupange va kala oku linga? Epulilo eli lia tambuluiwa kunyamo wo 1931.

19, 20. (a) Esapulo lipi lia lingiwa kohongele yofeka kunyamo wo 1931? (b) Vamanji va kala ndati eci va kũlĩha onduko yokaliye?

¹⁹ Kosãi Yevambi Linene kunyamo wo 1931, ci soka 15.000 ya Vakuakulilongisa Embimbiliya, va pitĩla volupale luo Columbus, Ohio, ko Estados Unidos, kohongele yofeka. Eci va tala koñoño yulandu wovipama viohongele yofeka kua sonehiwa ololetala vivali viokuti, JW, va komõha calua kuenje va yonguile oku kũlĩha elomboloko liaco. Noke va lipula vati: ‘Ololetala viaco vi lomboloka nye?’ Vamue pokati kavo va popia vati: ‘Vi lomboloka oku Lavulula. Vakuavo va popia vati, vi lomboloka ‘Oku Kevelela.’ Pole, Calumingu keteke 26 kosãi Yevambi Linene, Manji Joseph Rutherford wa lombolola ulandu umue u kuete esapulo li popia hati: “Tu yongola oku kũlĩhĩwa kuenda oku tukuiwa londuko yokuti, Olombangi Via Yehova.” Vepuluvi liaco, olonjeveleli viosi via kuata elomboloko liololetala vina via tatamẽle, ​—Jehovah’s Witnesses, (Olombangi Via Yehova, kongelesi), onduko yaco yopiwa Vembimbiliya kelivulu lia Isaya 43:10.

²⁰ Olonjeveleli viosi via kaluka loku eca olopandu vokuenda kuakukutu amue, omo liesapulo lia lingiwa. Esapulo liaco liesanju ko Columbus, lia yevala koluali luosi lekuatiso liovingungu viasapulo! Manji Ernest, la Naomi Barber va kala ko Australia va popia hati: “Eci vamanji va kasi volupale luo Melbourne va yeva olopandu ko Estados Unidos, va katuka lesanju loku pandula vokuenda kuotembo yimue. Lalimue eteke tu ka ivalako eteke liaco!” a

21. Onduko yokaliye ya eca ekuatiso li pi kupange woku kunda?

²¹ Afendeli va Suku noke yoku tambula onduko yopiwa Vembimbiliya yokuti, Olombangi Via Yehova, va vokiya ombili yavo kupange woku kunda. Manji Edward lukãi waye Jessie Grimes vo kofeka yo Estados Unidos, eci va endele kohongele yofeka ya lingiwa kunyamo wo 1931 volupale luo Columbus, va popia hati: “Eci tua tunda konjo, tua kala Vakuakulilongisa Embimbiliya, poku tiukila, tua linga Olombangi Via Yehova. Tua kuata esanju omo okuti cilo tu kuete onduko yi tu kuatisa oku kemãlisa onduko ya Suku yetu.” Noke liohongele yaco yofeka, Olombangi vimue Via Yehova via fetika oku kuama onjila yokaliye kupange woku kunda. Eci va sanga omunu umue, va tukula onduko yavo, kuenje, va eca kokuaye okokanda ka kuete esapulo li popia hati: “Olombangi Via YEHOVA vi kasi oku kunda Usoma wa YEHOVA Suku yetu.” Ocili okuti, afendeli va Yehova va sanjukilile oku tukuiwa londuko yaye, loku situlula elomboloko liaco kolonepa viosi violuali.​—Isa. 12:4.

22. Nye ci lekisa okuti afendeli va Yehova va kuete onduko ya litepa?

²² Pa pita ale anyamo alua tunde eci Yehova a vetiya Akristão olombuavekua oco va tukuiwe londuko yetu ya litepa. Anga hẽ vanyamo a kuamamo Satana wa tẽla oku tateka afendeli va Suku oco ka va ka tukuiwe londuko yaye? Wa tateka hẽ omanu oco ka va ka tẽle oku tu tepisa latavo esanda? Ka ci tẽlele! Momo, onduko yetu yoku kala olombangi via Suku, yi kasi oku amamako toke cilo. (Tanga Mika 4:5; Malakiya 3:18.) Omo okuti tu tukuiwa londuko ya Suku, koloneke vilo, ca leluka komanu oku tu limbuka okuti, Tulombangi Via Yehova. Ndaño okuti vakuatavo esanda ka va yongola okuti, onduko ya Suku yi kũlĩhĩwa, pole, efendelo liocili lia Yehova, ‘lia velapo koku lepa pokati kolomunda viosi.’ (Isa. 2:2) Koloneke vilo, efendelo lia Yehova, kuenda onduko yaye yi kola, vi kasi oku kemãlisiwa.

23. Ndomo ca lekisiwa kelivulu Liosamo 121:5, ovina vipi viatiamẽla ku Yehova vi pamisa ekolelo lietu?

²³ Tu pamisiwa calua poku limbuka okuti, Yehova o pondola oku tu teyuila kalambalalo a Satana cilo kuenda kovaso yoloneke! (Osa. 121:5) Omo liaco, tu kuete esunga lioku pitulula olondaka ukualosamo a soneha ndoco: ‘Ofeka ya sumũlũha nda Yehova eye Suku yavo, kuenda omanu a nõla va linga ocipiñalo caye.’​—Osa. 33:12.