1, 2. N te aro raa ae e kaotia raoi Iesu bwa te tia kaneweaba ngaia ae wanawana?

IANGOIA bwa aongkoa e a kairiko te tia kaneweaba ae mwaatai n neweabaan te kaawa ae kamimi ma n tikiraoi. Ko boou n te kaawa anne ma naake raom, ngaia are ko rangi ni kakauongo raoi nakon ana taeka nako te tia kaneweaba. N tabetai ao ko ingainga ma naake raom n iruwa nakoni bwaai tabeua ake kam tuai n nori. Ma ngke ko a titirakina am tia kaneweaba taekani bwaai akanne, ao e aki kaeka ni karokoa te tai ae riai. N angiin te tai e kaeka ngkana e noraki te bwai are ko titiraki iai. Imwina riki ao e a anaaki nanom ni wanawanana, bwa e tuangko raoi te bwai are ko kainnanoa ataakina n te tai are ko bon riai n ataia iai.

² A rinanon naba aekakin aei Kristian ni koaua. Ti ingainga n reiakina taekan te kaawa ae te kabanea ni kamimi, ae “te kaawa ae iai aana ae matoatoa,” ae ana Tautaeka n Uea te Atua. (Ebera 11:10) Ngke e mena Iesu n te aonnaba ao boni ngaia te tia kaneweabaia taan rimwina, ae e kaiririia nakon te atatai ae nano riki ibukin te Tautaeka n Uea anne. Te koaua bwa e bane ni kaekai aia titiraki ao e tuangia bwaai nako ibukin te Tautaeka n Uea n te tai ae tii teuana? E aki. E taku: “A bati riki baika I kan tuangingkami, ma kam aki kona n ota moa iai ngkai.” (Ioa. 16:12) E aki kona ni karawawataia taan rimwina Iesu n te atatai ae a tuai n tauraoi nako iai, bwa bon te tia kaneweaba ngaia ae te kabanea ni wanawana.

3, 4. (a) E kangaa Iesu n teimatoa n reireinia aomata aika kakaonimaki taekan ana Tautaeka n Uea te Atua? (b) Tera ae ti na iangoia n te mwakoro aei?

³ E taekin Iesu taeka ake a koreaki n Ioane 16:12 n ana kabanea n tairiki ni maiu i aon te aba. E na kangaa n teimatoa n reireinia aomata aika kakaonimaki taekan ana Tautaeka n Uea te Atua imwini matena? E karaui nanoia ana abotoro ni kangai: “Te taamnei ae raoiroi . . . e na kairingkami bwa kam na ota raoi n te koaua.” * (Ioa. 16:13) Ti bae n iangoa te taamnei ae raoiroi bwa te tia kaneweaba ae taotaonakinnano. Te taamnei bon ana bwai n reirei Iesu nakoia taan rimwina, ni kaineti ma te bwai are a kainnanoa ataakina ibukin te Tautaeka n Uea n te tai are a riai n ataia iai.

⁴ Ti na iangoa aron taamnein Iehova ni kaiririia Kristian ni koaua nakon te atatai ae kakawaki riki ibukin te Tautaeka n Uea. Te moan, ti na iangoa ara koaua ni kaineti ma te tai are e a kairiri  iai ana Tautaeka n Uea te Atua. Ao imwina ti na neneria bwa antai taani kairiri n te Tautaeka n Uea ao antai aika a na mena i aana, ao baikara aia kantaninga. Ni kabaneana, ti na noria bwa a kangaa taan rimwini Kristo ni karekea otaia ae mataata riki ae kainnanoaki ibukin te kakaonimaki ni koaua nakon te Tautaeka n Uea.

5, 6. (a) Tera aia iango ae kairua taan Reirei n te Baibara ibukini katean te Tautaeka n Uea ao ibukin te tai n tai? (b) E aera ngkai iango aika kairua aikai a aki riai ni kananououaa aron Iesu ni kairiia taan rimwina?

⁵ N aron are ti noria ni Mwakoro 2 n te boki aei, a kabanea tatabebwi te ririki Taan Reirei n te Baibara ni kotea te ririki ae 1914 bwa e kakawaki ni kakoroani bukin te taetae ni burabeti n te Baibara. Ma n te tai anne, a kakoauaa bwa e a oki ma n tiku Kristo n 1874, e tautaeka i karawa n 1878, ao e na tei raoi te Tautaeka n Uea aei n Okitobwa 1914. E na waaki te tai n tai man 1874 nakon 1914, ao e na toki ngkana a a ikotaki taani kabiraki nako karawa. Te koaua bwa iango aika kairua n aron aikai, a kananououaa bwa e kairiia Iesu rinanon te taamnei ae raoiroi te koraki akana kakaonimaki akanne ke e aki?

⁶ E bon aki! Manga iangoa ara kaikonaki are ti moan taekinna i eta. Te koaua bwa e na kananououaaki onimakinan te tia kaneweaba, ngkana a biririmoa iruwa n titiraki i aoni baika a ingainga ni kantaningai ke ni kan nori? E aki! A kona naba n tabetai ana aomata te Atua ni kataia ni kaotaia ni kabwarabwaraan ana kantaninga te Atua imwain ae a kairaki iroun te taamnei ae raoiroi nakoni koaua akanne. E ngae n anne, e teretere bwa e boni kaiririia Iesu. Mangaia are a kaotia raoi naake a kakaonimaki bwa a kani kaetaki ao a nanorinano ni kaetietii aia iango.—Iak. 4:6.

7. Baikara oota aika kia ni kaineti ma te onimaki ake a kakabwaiaaki iai ana aomata te Atua?

⁷ N ririki ake imwin 1919 ao a a kakabwaiaaki ana aomata te Atua n ririkiraken te oota ae kia ni kaineti ma te onimaki. (Wareka Taian Areru 97:11.) N 1925 ao e kaoti te kaongora ae kakawaki n Te Taua-n-Tantani, ae atuna “Bungiakin te Natannaomata.” A kaotaki iai bwaai ni kakoaua man te Baibara bwa e bungiaki te Tautaeka n Uea ae kairaki iroun te Mesia n 1914, ni kakororaoani bannan te taetae ni burabeti are taekan te aine ae mena i karawa are bung, are koreaki n Te Kaotioti mwakoro 12. * E kaotaki riki n te kaongora aei bwa te bwainikirinaki ao te kangaanga are roko i aoia ana aomata Iehova n ririki ni buaka akanne, bon taiani kanikina aika teretere bwa e a tia Tatan ni karenakoaki mai karawa, ao “e a korakora unna ngkai e ataia bwa e a kimototo ana tai.”—TeKao. 12:12.

8, 9. (a) E kangaa ni moanibwaiaki kakawakin te Tautaeka n Uea? (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi?

⁸ Tera aroni kakawakin te Tautaeka n Uea anne? N 1928 ao e a katuruturuaki n Te Taua-n-Tantani bwa e kakawaki riki te Tautaeka n Uea nakoni kamaiuaia aomata rinanon te karea ni kaboomwi. E na boni katabua arana Iehova rinanon te Tautaeka n Uea iroun te Mesia, e na kaota riaini mwaakana n tautaeka, ao e na kakororaoi ana kantaninga ni kabane ibukia aomata.

⁹ Antai aika a na kairiri ma Kristo n te Tautaeka n Uea anne? Antai aika a na maeka n te aonnaba i aan te Tautaeka n Uea anne?  Ao tera te mwakuri ae a riai ni katabetabeia iai taan rimwini Kristo?

10. Tera ae a a kaman ota iai ana aomata te Atua ibukia 144,000?

¹⁰ Tatabebwi te ririki imwain 1914, ao a a kaman ota Kristian ni koaua bwa e na tautaeka Kristo i karawa ma taan rimwina aika 144,000. * A noria Taan Reirei n te Baibara bwa tiaki te kaikonaki te ware anne ao e waaki kakoroan te mwaiti anne ni moa man te moan tienture C.E.

11. E kangaa n ririkirake aia atatai ibukini mwiokoaia i aon te aba naake a kantaningaaki bwa a na kaaina te rabwata are buuni Kristo?

¹¹ Ma tera ae a na karaoia ngkai a boni mena naba i aon te aba, naaka kantaningaaki aikai bwa a na kaaina te rabwata are buuni Kristo? A noria bwa e moanibwaia Iesu te mwakuri n uarongorongo ao e kairekerekea ma te tai n tai. (Mat. 9:37; Ioa. 4:35) N aron ae ti ataia ni Mwakoro 2, ao a kakoauaa n taai akanne bwa maanin te tai n tai bon 40 te ririki, ao e toki ngke a a ikotaki taani kabiraki nako karawa. Ma ibukina bwa e bon reitinako naba te mwakuri imwin 40 te ririki, e a kainnanoaki riki te kamataata. Ti a ataia ngkai bwa e moanaki n 1914 te tai n tai are a kamaenakoaki iai uita mai buakoia titania, ae Kristian aika kabiraki aika kakaonimaki mai buakoia Kristian ni kewe. E a roko te tai are ti nang kaatuua iai ara iango i aon ikotakia nikiran te mwaiti ake kaain te nako karawa!

12, 13. E kangaa ni kakororaoaki ana kaikonaki Iesu are taekaia ataeinnaine aika tengaun ao te tarena ni kabaneani boong?

¹² E teimatoa Kristo ni kaira te toro ae kakaonimaki ma ni wanawana ni moa man 1919, bwa a na moanibwaia te mwakuri n uarongorongo. E mwiokoiia iai n te moan tienture. (Mat. 28:19, 20) E kaotia naba bwa baikara aroaroia taan rimwina ake a kabiraki akekei ae a kainnanoia bwa a aonga ni kakororaoa te mwioko ae te uarongorongo. N te aro raa? N ana kaikonaki are ataeinnaine aika tengaun, e kaotia iai bwa a na teimatoa taani kabiraki n taratara raoi, ao n tatauraoi ni kaineti ma te onimaki, ngkana a na roko n tiaia ae te ibuokanibwai n te baka ni mare ae kakannato i karawa, are e na katiteuanaaki iai Kristo ma “buuna” aika kaain 144,000. (TeKao. 21:2) N ana kaikonaki ngkanne Iesu are te tarena, e a angareirei iai bwa a na kakorakoraia ana toro aika kabiraki ni karaoa te mwakuri n uarongorongo are e mwiokoiia iai.—Mat. 25:1-30.

 ¹³ A a tia taani kabiraki n taratara raoi ao a kakorakoraia n te tienture ae nako aei. E na bon reke kaniwangaia ibukin aia taratara raoi! Ma e na onoti te mwakuri n tai ae kakannato aei tii ibukin ikotakia nikiraia raoni Kristo n tautaeka ake 144,000?

14, 15. Baikara kurubu aika aua aika kakaokoro ake a maroroakinaki n te boki ae The Finished Mystery?

¹⁴ A rangi ni kan ataa taekan te “koraki ae uanao” (“aomata aika rangi ni mwaitikurikuri,” King James Version) are taekinaki n Te Kaotioti 7:9-14, mwaane ao aine aika kakaonimaki. E aki kamimi bwa imwain ana tai Kristo ni kaotia bwa antai te kurubu ae bubura aio, ao a bati bwaai aika taekinaki iai aika rangi ni kaokoro ma koaua aika kai ota aika ti atai ma n tangiri ni boong aikai.

¹⁵ N 1917 ao e taekinaki n te boki ae The Finished Mystery bwa iai “uoua itera ke aeka ni kakamaiu i Karawa, ao uoua itera ke aeka ni kakamaiu i aon te aba.” Antai kaaini kurubu aika aua aikai aika kakaokoro aia kantaninga ibukin te kakamaiu? Te moan, bon taekaia 144,000 aika a na tautaeka ma Kristo. Te kauoua, bon taekaia aomata aika rangi ni mwaitikurikuri. N taai akekei ao e iangoaki bwa bon taekaia naake a taku bwa Kristian ngaiia ake a teimatoa ni kaaini Aaro ake aongkoa Kristian. Iai aia onimaki ma e aki tau ibukin teimatoaia ni bwaina raoi te eti. Ngaia are a na bae n anganaki nneia ae aki kakannato i karawa. Ibukin te aonnaba, e iangoaki bwa te katenua ni kurubu ae “te koraki ake mangkoa aika tau ibukin te kamaiuaki” aika kakaonimaki n aron Aberaam, Mote, ao tabeman riki, ake a na mwiokoaki i aoia te kaaua ni kurubu aika kaain te aonnaba.

16. Baikara taian oota ni kaineti ma te onimaki ake a kia n 1923 ao n 1932?

¹⁶ E kangaa te taamnei ae raoiroi ni kairiia taan rimwini Kristo nakon otara ae ngkai? E riki anne teutana imwin teutana rinanon te oota ni kaineti ma te onimaki ae kia n taina ae riai. Ni moan 1923 ao e kaatuuaki n Te Taua-n-Tantani taekan te kurubu teuana ae akea aia kantaninga ibukin te nako karawa ake a na maeka n te aonnaba i aan ana tautaeka Kristo. N 1932 ao e maroroakinaki n Te Taua-n-Tantani taekan Ionataba (Ieonataba), are e nimta ana kabiraki te Atua ae te I-Iteraera are te Uea are Ieu, bwa e na buokia ni buakana te taromauri ae kewe. (2Uea 10:15-17) E taekinaki n te kaongora bwa iai te koraki n aomata n taai aikai aika ai aron Ionataba, ao e taekinaki riki iai bwa e na kamaiuia Iehova te koraki aei “mai buakon taiani kangaanga aika a na riki n Aremaketon” bwa a na maeka n te aonnaba aei.

17. (a) Tera te oota ni kaineti ma te onimaki ae rangi n otamwaaka ae kia n 1935? (b) Tera aron rotakia Kristian aika kakaonimaki n te ota ae boou ibukin te koraki ae rangi ni mwaitikurikuri? (Nora te bwaoki ae “ Te Raunnano ae Rangi ni Bati.”)

¹⁷ N 1935 ao e a kia te oota ni kaineti ma te onimaki ae rangi n otamwaaka. N te bwabwaro ae boo i Washington, D.C., ao a a kinaaki aomata aika rangi ni mwaitikurikuri ake te koraki ake kaain te aonnaba, are titeboo ma tiibu ake n ana kaikonaki Iesu are tiibu ma kooti. (Mat. 25:33-40) A na mena aomata aika rangi ni mwaitikurikuri aikai i buakoia “tiibu tabemwaang,” ake e taku Iesu ibukia: “N na kairiia naba.” (Ioa. 10:16) Ngke e titiraki ni kangai te tia kabwarabwara ae J. F. Rutherford: “Kam kona n taiaoka  n teirake te koraki ake a kantaningaa te maiu n aki toki n te aonnaba?” ao te koraki ake a tei e bon raka i aon iterani mwaitiia ake a roko! E taku: “Taraia! Ao aikai aomata aika rangi ni mwaitikurikuri!” A bati ake a a mataata n aia kantaninga ae mena imwaia nakon taai aika a na roko.

18. A kangaa taan rimwini Kristo ni kakorakoraia n te mwakuri ni minita ao tera mwina?

¹⁸ E a tia Kristo man te tai anne ni kairiia ana aomata bwa a na kakorakoraia n ikotiia te koraki ake a kantaningaaki bwa kaain te koraki ae uanao ake a na otinako, a na maiu, ao a na mano, man te rawawata ae korakora. N te moantai ao a aki taraa ni mwaiti naaka a ikotaki aikai. E taekina naba ngkoa ae kangai Brother Rutherford: “E taraa n ae a na aki rangi ni mwaitikurikuri ‘te koraki ae mwaitikurikuri.’” Ti a bon ataa ngkai aron Iehova n rangi ni kakabwaiaa taiakin te uaa ni karokoa ngkai! I aan ana kairiri Iesu ao te taamnei ae raoiroi, e a boni koro bukin are e a kaman taekinna Iesu ibukia taani kabiraki ao raoia ake “tiibu tabemwaang,” are a na “tii tenanaina” ni kaai n toro iroun “temanna te tia kawakintiibu.”

19. Ti na kangaa n uataboa karikirakeani mwaitiia te koraki ae uanao?

¹⁹ A na maeka n aki toki angia aomata aika kakaonimaki n te aonnaba ae te bwaretaiti, ae tautaekanaki irouni Kristo ma raona n tautaeka aika 144,000. Tiaki te koaua bwa e kakukurei iangoan aroni Kristo ni kairiia ana aomata te Atua nakon te kantaninga n te Baibara ae mataata ibukin taai aika a na roko? Ai kabwaiara ngaira ngkana ti tataekina te kantaninga anne nakoia te koraki ake ti kaitiboo ma ngaiia n te mwakuri ni minita! Ti na kakorakoraira ni mwakuri n aron ae ti kona bwa e aonga n ririkirake mwaitiia te koraki ae uanao, n takaruaea neboan aran Iehova n te bwanaa ae korakora!—Wareka Ruka 10:2.

20. Antai ake a kaaina ana botaki Tatan, ao e kangaa n irekereke iai te kakaonimaki ni koaua ni Kristian?

²⁰ Ngkai a teimatoa ana aomata te Atua n reiakina taekan te Tautaeka n Uea, a riai naba n ota raoi n ae nanonaki n te kakaonimaki ni koaua nakon te tautaeka mai karawa anne. Ni kaineti ma aei n 1922, ao e taekinna Te Taua-n-Tantani bwa iai botaki aika uoua ake a waaki, ae ana botaki Iehova ao Tatan. E kaainaki ana botaki Tatan irouia bitineti, Aaro, ao tautaeka. A riai te koraki ake a kakaonimaki ni koaua nakon ana Tautaeka n Uea te Atua i aani Kristo, n aki reitaki buaka teutana ma ana botaki Tatan, bwa a na kakeaa iai aroia ni kakaonimaki ni koaua. (2Kor. 6:17) Tera ae nanonaki n anne?

21. (a) E kangaa te toro ae kakaonimaki n anga te kauring nakoia ana aomata te Atua ni kaineti ma te waaki ni bitineti n te aonnaba? (b) Tera taekani “Baburon ae Kakannato” ae kaotaki n Te Taua-n-Tantani ae n 1963?

²¹ E teimatoa ni kaotaraeaki mangaongaon te waaki ni bitineti n te aonnaba n rongorongo aika roko mairoun te toro ae kakaonimaki, ao a anganaki te kauring ana aomata te Atua bwa a na aki kairekerekeia ma te mataai ni kanibwaibwai. (Mat. 6:24) A teimatoa naba ni kaatuuaki n ara boki taekaia Aaro ae iteran naba ana botaki Tatan. N 1963 ao e kamatataaki n Te Taua-n-Tantani taekani “Baburon ae Kakannato” bwa e aki tii tei ibukia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia, ma ibukin naba te botaki n Aro ae kewe  ae katobibia te aonnaba. Mangaia ae n aron ae ti na noria ni Mwakoro 10 n te boki aei, a a tia ni buokaki ana aomata te Atua n aaba nako ma katei bwa a na “otinako mai nanona,” ao ni kaitiakiia man aia mwakuri nako Aaro aika kewe.—TeKao. 18:2, 4.

22. A kangaa n ota ana aomata te Atua aika bati n te kaungaunga ae n I-Rom 13:1 n tain te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba?

²² Ma tera aron iteran ana botaki Tatan ae taiani waaki n tautaeka? A kona Kristian ni koaua n irii buaka ao aia itabarara natannaomata? N tain te Moani Buaka Are Kabutaa Aonnaba, ao a ota Taan Reirei n te Baibara bwa a aki riai taan rimwini Kristo n tiringia raoia n aomata. (Mat. 26:52) Ma a bati aika iangoia bwa te kaungaunga ae kuneaki n I-Rom 13:1 ae te ongeaba nakoia ake a “mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka,” e nanonaki iai bwa a riai n ira te taanga ni buaka, a na bwaini aia kaboraoi tautia, ao n uotii naba bwaai ni buaka. Ma ngkana a tuangaki bwa a na tiringa aiaia ao a riai ni katiia te ea.

23, 24. Tera otara n I-Rom 13:1 n tain te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba, ao tera te iango ae eti riki are a kairaki iai taan rimwini Kristo?

²³ Ngke e a moanaki te Kauoua ni Buaka Are Kabutaa Aonnaba n 1939, ao e a moanibwaiaki n Te Taua-n-Tantani te maroro ae nano ni kaineti ma te tei i nuka. E kamatataaki n te kaongora aei bwa a aki riai Kristian n ira naba teutana te buaka ao aia itabarara natannaomata aika mena i aan Tatan. Ai rokoraoira n taina te kairiri aei! Mangaia are a kamanoaki taan rimwini Kristo man te katuturaraa ae kakamaaku are e rotiia natannaomata n te buaka arei. Ma ni moan 1929 ao a kabwarabwaraaki naba n ara boki bwa naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka n I-Rom 13:1 bon tiaki taan tautaeka, ma bon Iehova ao Iesu. E teimatoa ni kainnanoaki riki te ota ae eti.

 ²⁴ A kairaki taan rimwini Kristo n te taamnei ae raoiroi nakon te iango anne n 1962, ngke a boreetiaki kaongora aika rangi ni kakawaki ake a boboto i aon I-Rom 13:1-7 n Te Taua-n-Tantani ae bwain Nobembwa 15 ao Ritembwa 1. A a ota ngkai n te boto n reirei ae e tiatianaki te aantaeka are e kaotia Iesu n ana taeka ae tanoata ae kangai: “Angani Kaitara akana ana bwai Kaitara, ma angan te Atua akana ana bwai te Atua.” (Ruka 20:25) A a ota ngkai Kristian ni koaua bwa naake a mwiokoaki n te mwaaka n tautaeka bon taan tautaeka n te aonnaba aei ao a riai Kristian n aantaeka nakoia. Ma e riai n tiatianaki te aeka n aantaeka anne. Ngkana a tuangira taan tautaeka bwa ti na aki ongeaba iroun Iehova ae te Atua, ao ti na kaeka n aroia abotoro ngkoa ake a kangai: “E riai riki bwa ti na ongeaba iroun te Atua bwa te tia tautaeka, nakon ae ti na ongeaba irouia aomata.” (Mwa. 5:29) Ti na reiakina riki aroia ana aomata te Atua n ira te kaetieti ibukin te tei i nuka ni Mwakoro 13 ao 14 n te boki aei.

25. E aera ngkai ko kakaitau n ana kairiri te taamnei ae raoiroi ni karekean otam n ana Tautaeka n Uea te Atua?

²⁵ Iangoi bwaai ni kabane ake a reiakinaki iai taan rimwini Kristo ibukin te Tautaeka n Uea n te tienture ae nako aei. Ti reiakinna iai bwa e kateaki n ningai ana Tautaeka n Uea te Atua i karawa ao tera aroni kakawakina. E a mataata iroura taiani kantaninga aika uoua ake a anganaki aomata aika kakaonimaki, ae kantaningaan te nako karawa ao kantaningaan te maiu n te aonnaba. Ao ti ataa arora ni kaotiota ara kakaonimaki ni koaua nakon ana Tautaeka n Uea te Atua, ngkai ti tabe n aantaeka n taian tautaeka n te aonnaba. Titirakiniko ni kangai, ‘N na atai koaua aika kakawaki aikai ngke arona bwa e aki kaira ana toro ae kakaonimaki Iesu Kristo i aon te aba bwa e na ota n reirei aikai ao n angareirei iai?’ Ai kabwaiara ngaira ngkai ti kairiraki irouni Kristo ao n te taamnei ae raoiroi!