Ehecha oĩva pype

Ehecha oĩva pype

KAPÍTULO 5

Pe Rréi oikuaauka heta mbaʼe pe Rréinogui

Pe Rréi oikuaauka heta mbaʼe pe Rréinogui

ÑAHESAʼỸIJÓTAVA

Ñandejára puévlo ontende heta mbaʼe iñimportánteva pe Rréinogui: mávapa ogovernáta, mávapa umi oikótava ipoguýpe ha mbaʼérepa ñañemoĩ vaʼerã ko Rréino ládo añoiténte

1, 2. ¿Mbaʼéichapa Jesús oipytyvõ idisipulokuérape oikuaa porãve hag̃ua pe Rréino?

 EPENSAMI rehotaha ne famíliandi pevisita peteĩ ne amígope. Haʼe oiko peteĩ siuda tuicha ha iporãitereívape. Peẽ ndapehóiva gueteri upépe ha pehechase umi lugár. Upéi ne amígo ha ne famíliandi peho pekorre pe siuda rehe ha peporandupáma voi chupe mbaʼépa la pehechátava. Péro haʼe ohaʼarõnte peg̃uahẽ raẽ umi lugárpe ha upépe omombeʼu peẽme. Upévo rehechakuaa ne amígo ivaleha pórke oikuaa arakaʼetépa iporãvéta omombeʼu peẽme la peikuaaséva. Haʼe nomombeʼúi peẽme una vetépe umi mbaʼe pehechátava síno peg̃uahẽta vovénte.

2 Ñande kristiáno tee haʼete jaháva avei jaikuaa peteĩ siuda iporãitereíva. Hiʼãiterei ñandéve jaikuaa heta mbaʼe peteĩ siuda ijojahaʼỹvagui. Upéva ningo “pe siuda oguerekóva simiénto teete” haʼéva hína Ñandejára Rréino (Heb. 11:10). Jesús oĩrõ guare ko yvy ape ári heta oipytyvõ idisipulokuérape oikuaa porãve hag̃ua pe Rréino. Haʼekuéra avei oporandu vaʼekue heta mbaʼe pe Rréinogui. Péro ¿omombeʼúpa chupekuéra Jesús opa mbaʼe una véspe? Nahániri. Haʼe heʼi vaʼekue: “Heta mbaʼe gueteri areko haʼe vaʼerã peẽme, péro peẽ ndaikatumoʼãi pegueropuʼaka koʼág̃a” (Juan 16:12). Jesús ningo nomombeʼúi idisipulokuérape umi mbaʼe nontendemoʼãiva gueteri ha upéicha ohechauka ivaletereiha.

3, 4. a) Jesús omano rire, ¿mbaʼéichapa osegi omboʼe umi héntepe Ñandejára Rréinogui? b) ¿Mbaʼe mbaʼépa jahecháta ko kapítulope?

3 Pe pyhare omano mboyve, Jesús heʼi idisipulokuérape: “Heta mbaʼe gueteri areko haʼe vaʼerã peẽme” (Juan 16:12). Péro omano rire, ¿mbaʼéichapa osegíta omboʼe umi héntepe Ñandejára Rréinogui? Haʼe opromete ijapostolkuérape: “Pe espíritu oikuaaukáva añetegua, [...] penepytyvõta pentende porã hag̃ua pe añetegua” a (Juan 16:13). Jaʼekuaa pe espíritu ojoguaha ne amígo ivaletévape ha ipasiénsiava omombeʼu hag̃ua moõpa reime ha mbaʼépa rehecha. Jesús ojevale pe espíritu sántore omboʼe hag̃ua isegidorkuérape umi mbaʼe tekotevẽva oikuaa Ñandejára Rréinogui ha ojapo upéva itiempoitépe.

4 Koʼág̃a jahecháta mbaʼéichapa Jehová espíritu sánto oipytyvõ umi kristiánope ontende porãve hag̃ua heta mbaʼe pe Rréinogui. Primero, ñahesaʼỹijóta mbaʼéichapa hesakã ñandéve arakaʼépa oñepyrũta ogoverna Ñandejára Rréino. Upéi jahecháta mávapa umi ogovernátava pe Rréinope ha mávapa umi oikótava ipoguýpe. Ipahápe jahecháta mbaʼéichapa Cristo segidorkuéra mbeguekatúpe ontende porã mbaʼépa heʼise ñañemoĩ pe Rréino ládo añoiténte.

Ohechakuaa hikuái iñimportanteha peteĩ áño

5, 6. a) ¿Mbaʼe mbaʼépa ontende vai raʼe umi Estudiánte de la Biblia? b) Umi unhído ontende vaírõ mbaʼéichapa oñekumplíta Jehová rembipota, ¿heʼisépa upéva Jesús noipytyvõiha chupekuéra?

5 Jahecha haguéicha kapítulo 2-pe, umi Estudiánte de la Biblia heta áñore heʼi 1914-pe oñekumplitaha peteĩ profesía iñimportantetereíva oĩva la Bíbliape. Péro upe tiémpope haʼekuéra oguerovia Cristo presénsia oñepyrũ hague 1874-pe, ha 1878-pe oñepyrũ hague ogoverna yvágape. Oimoʼã avei hikuái umi ogovernátava pe Rréinope oĩmbatamaha yvágape octubre de 1914-pe. Haʼekuéra oguerovia pe kosécha tiémpo oñepyrũha 1874-pe ha osegiha 1914 peve. Upe kosécha opáta oñembyatypa vove yvágape umi unhídope. Koʼã mbaʼe ningo oñentende vai vaʼekue, ¿heʼisépa upéva Jesús noipytyvõi hague umi unhídope espíritu sánto rupive?

6 ¡Ni mbaʼevéicharõ! Ñanemanduʼami jeýna pe ehémplo ñamoĩ vaʼekuére iñepyrũme. Ikatu nde ha ne família peg̃uahẽ mboyve pe siudápe pekalkulapáma voi mbaʼeichaitétapa pe lugár ha peikuaaséma heta mbaʼe. Péro upéi peho ha petopa ndahaʼeiha peimoʼã haguéicha. ¿Rekulpátapa ne amígope upévare? Nahániri. Upéicha avei, sapyʼánte Ñandejára puévlo okalkuláma mbaʼéichapa oñekumplíta Jehová rembipota, péro nog̃uahẽi gueteri pe tiémpo oñemyesakã hag̃ua espíritu sánto rupive. Upéicharamo jepe ndaikatúi jaʼe Jesús noipytyvõiha chupekuéra. Upéicha jave umi kristiáno iñeʼẽrendúva ohechauka iñumílde ha naiprovlemaiha okambia hag̃ua ontende lája peteĩ mbaʼe (Sant. 4:6).

7. ¿Mbaʼéichapa Ñandejára oipytyvõ ipuévlope ontende hag̃ua hetave mbaʼe?

7 Áño 1919 rire Ñandejára oipytyvõ ipuévlope ontende hag̃ua hetave mbaʼe (elee Salmo 97:11). Áño 1925-pe rrevísta Ñemañaháme, osẽ peteĩ artíkulo iñimportánteva hérava “Oñepyrũ peteĩ tetã”. Upépe oñemyesakã pe Rréino oñepyrũ hague ogoverna yvágape 1914-pe. Heʼi péicha oñekumpli hague Apocalipsis kapítulo 12, oñeʼẽhápe peteĩ kuña oĩvare yvágape ha orekóva peteĩ mitãkuimbaʼe. b Pe artíkulo heʼi umi mbaʼe vai ohasa vaʼekue Ñandejára puévlo pe gérra aja ohechaukaha oñemosẽma hague yvágagui Satanáspe. Upe guive Satanás “orrenegaiterei hína oikuaágui mbykypaitemaha itiémpo” (Apoc. 12:12).

8, 9. a) ¿Mbaʼérepa Ñandejára Rréino iñimportantete? b) ¿Mbaʼe porandúpa ñakontestáta?

8 ¿Mbaʼérepa pe Rréino iñimportantete? Áño 1928-pe Ñemañaha ohechauka porã Ñandejára Rréino iñimportanteveha ñane salvasióngui. Añetehápe pe Rréino rupive Jehová ombotuicháta héra, ohechaukáta haʼe añoiténte ogoverna vaʼerãha ha avei ojapóta hembipota yvyporakuérape g̃uarã.

9 ¿Mávapa ogovernáta Cristo ndive pe Rréinope? ¿Mávapa oikóta pe Rréino poguýpe ko yvy ape ári? ¿Mbaʼe tembiapópa ojapo vaʼerã Cristo segidorkuéra?

Oñembyaty umi unhídope

10. ¿Mbaʼépa ontendéma Ñandejára puévlo are guivéma?

10 Heta áño og̃uahẽ mboyve 1914, umi kristiáno tee ontendéma vaʼekue oĩtaha 144.000 iñeʼẽrendúva ogovernátava Cristo ndive yvágape. c Umi Estudiánte de la Biblia ontendéma ko número 144.000 ohechaukaha mboy persónapa oĩta Jesús ndive yvágape ha oñepyrũ hague oñembyaty chupekuéra umi kristiáno ypykue tiémpo guive.

11. ¿Mbaʼépa ohechakuaa umi unhído ojapo vaʼerãha oĩ aja ko yvy ape ári?

11 Péro, ¿mbaʼépa ojapo vaʼerã umi ohótava yvágape oĩ aja ko yvy ape ári? Haʼekuéra ohechakuaa Jesús oipota hague ojepredika meme oñembyatypa hag̃ua umi unhídope (Mat. 9:37; Juan 4:35). Jahecha haguéicha kapítulo 2-pe haʼekuéra opensa kuri pe kosécha tiémpo ipukuha 40 áño ha opaha oñembyatypa vove umi ohótava yvágape. Péro upéi ohasapáma umi 40 áño ha osegi gueteri pe tembiapo. Upévare tekotevẽ kuri oñemyesakãve chupekuéra mbaʼépa la oikótava. Ñande katu koʼág̃a jaikuaáma pe kosécha tiémpo oñepyrũ hague 1914-pe. Upéicharõ, upe tiémpope ojepeʼa vaʼerã kuri ojuehegui pe trígo térã kristiáno tee ha pe ñana vai térã umi kristiáno guaʼu. Og̃uahẽma kuri pe tiémpo oñembyaty hag̃ua umi oho vaʼerã yvágape.

Áño 1914-pe oñepyrũ pe kosécha tiémpo (Ehecha párrafo 11)

12, 13. ¿Mbaʼéichapa oñekumpli umi ehémplo Jesús omoĩ vaʼekue umi cien áño ohasa vaʼekuépe?

12 Áño 1919 guive Jesús osegi oipytyvõ pe tembiguái jeroviahápe omotenonde hag̃ua pe predikasión. Haʼe heʼi vaʼekue umi kristiáno ypykuépe opytaha ikargopekuéra upe tembiapo (Mat. 28:19, 20). Avei heʼi chupekuéra mbaʼéicha vaʼerãpa hikuái, okumpli porã hag̃ua pe tembiapo. ¿Mbaʼéichapa ojapo upéva? Haʼe omoĩ vaʼekue peteĩ ehémplo oñeʼẽhápe diez kuñataĩre. Upéva rupive ohechauka umi unhído akóinte oñatende vaʼerãha ijerovia mbarete hag̃ua. Péichamante ikatúta oĩ hikuái yvágape umi 144.000 apytépe, haʼetéva peteĩ nóvia ojeprepara ha oñemoporãva iménape g̃uarã (Apoc. 21:2). Avei omoĩ ótro ehémplo oñeʼẽva umi taléntore omboʼe hag̃ua umi unhídope ombaʼapo kyreʼỹ vaʼerãha predikasiónpe (Mat. 25:1-30).

13 Umi cien áño ohasa vaʼekuépe umi unhído ohechauka oñatendeha oikóvo ha ombaʼapo kyreʼỹha. Upévare katuete ohupytýta hikuái pe prémio Jehová omeʼẽtava chupekuéra. Péro pe kosécha tiémpope, ¿oñembyatýtapa umi 144.000 unhídope añónte?

Oñembyaty umi oikótavape ko yvy ape ári

14, 15. ¿Mboy grúporepa oñeʼẽ pe lívro El misterio terminado?

14 Heta kuimbaʼe ha kuña ijerovia mbaretéva oikuaaseterei vaʼekue mbaʼépa pe “aty guasu” oñeñeʼẽha Apocalipsis 7:9-14-pe. Og̃uahẽ mboyve pe tiémpo oñemyesakã hag̃ua chupekuéra, ontende vai hikuái heta mbaʼe ko témare. Koʼág̃a katu ñande ñantende porãma ha ñamombaʼeterei upéva.

15 Áño 1917-pe lívro El misterio terminado heʼi oĩha “mokõi grúpo ojesalvátava ha oikótava yvágape, ha oĩha mokõi grúpo ojesalvátava oiko hag̃ua ko yvy ape ári”. ¿Máva mávapa oĩ koʼã cuatro grúpope? Primero, oĩ umi 144.000 ogovernátava Cristo ndive. Segundo oĩ pe aty guasu. Chupekuéra oñemeʼẽta peteĩ puésto michĩvéva yvágape. ¿Mbaʼéicha rupi? Haʼekuéra heʼi ijehe kristianoha péro osegi oho ótro rrelihiónpe, ohechakuaa hikuái mávapa pe rrelihión añetegua péro ijerovia kangy ojepytaso hag̃ua pe añeteguápe. Ko yvy ape ári katu oĩta pe tercer grúpo haʼéva hína Ñandejára siérvo ypykue, koʼãva apytépe oĩ Abrahán ha Moisés umíva. Haʼekuéra orekóta avei ipoguýpe pe cuarto grúpope haʼétava umi yvypóra oikótava ko yvy ape ári.

16. ¿Mbaʼépa oñemyesakã áño 1923 ha 1932-pe?

16 ¿Mbaʼéichapa pe espíritu sánto oipytyvõ Cristo segidorkuérape ontende porã hag̃ua heta mbaʼe iñimportánteva? Mbeguekatúpe oñemyesakã chupekuéra pe añetegua. Oñepyrũre áño 1923 rrevísta Ñemañaha heʼi oĩha peteĩ grúpo ndohomoʼãiva yvágape ha opytátava ko yvy ape ári Cristo goviérno poguýpe. Áño 1932-pe Ñemañaháme oñeñeʼẽ Jonadab rehe (térã Jehonadab). Haʼe ningo oñemoĩ rréi Jehú ládo ha oipytyvõ chupe ohundi hag̃ua pe rrelihión japu (2 Rey. 10:15-17). Pe rrevísta omyesakã koʼág̃arupi oĩha avei umi persóna ojoguáva Jonadábpe. Ha heʼi Jehová oñangarekotaha hesekuéra “oaguanta hag̃ua umi mbaʼe oikóva Armagedónpe”, ha péicha ikatúta oiko hikuái ko yvy ape ári.

17. a) ¿Mbaʼépa oñentende porãve áño 1935-pe? b) ¿Mbaʼéichapa oñeñandu umi ermáno ontendévo mbaʼépa pe aty guasu? (Ehecha pe rrekuádro “ Tuichaiterei ipyʼaguapy hikuái”.)

17 Áño 1935-pe oñentende porãve la Biblia heʼíva. Peteĩ asambléa ojejapóva Wáshingtonpe oñemyesakã pe aty guasu oikotaha ko yvy ape ári. Ojelee pe ehémplo Jesús omombeʼu vaʼekue ovecha ha kavaráre, ha ojeʼe umi ovecha orrepresentaha pe aty guasúpe (Mat. 25:33-40). Pe aty guasu ningo haʼe avei hína “ambue ovechakuéra”. Hesekuéra Jesús heʼi: “Umívape avei aguerúta” (Juan 10:16). Upérõ ermáno Rutherford ojapo pe diskúrso ha heʼi: “Entéro orekóva esperánsa oikóvo ko yvy ape ári, ikatúpa peñemboʼymi”. Upévo alamita rasa umi oĩva upépe oñemboʼy. Ermáno Rutherford heʼi: “¡Pemañamína! Koʼãva hína pe aty guasu”. Heta oĩva upépe ovyʼaiterei ontende porã rupi mbaʼépa oikóta chuguikuéra amo gotyove.

18. ¿Mbaʼépa oñehaʼã meme ojapo Cristo segidorkuéra, ha mbaʼépa ohupyty upe haguére?

18 Upe guive Cristo oipytyvõ isegidorkuérape ikatu hag̃uáicha oñehaʼã meme ombyaty umi oĩtava pe aty guasúpe. Koʼãva nomanomoʼãi pe jehasa asy guasúpe. Ñepyrũrã haʼete vaʼekue ndahetamoʼãiva hikuái. Ermáno Rutherford heʼi voi peteĩ jey: “Ipahápe haʼete saʼítava umi oĩva ‘aty guasúpe’”. Péro koʼág̃a ñande jaikuaáma Jehová ovendesi hague umi ermáno rembiapo. Upévare heta hetave umi oĩva pe aty guasúpe. Jesús ojevale pe espíritu sántore omoakã hag̃ua umi unhído ha “ambue ovechakuérape”. Péicha oñekumpli Jesús heʼi vaʼekue, mokõive grúpogui oiko “peteĩ ovecha aty” ha oreko hikuái “peteĩ ovecharerekua”.

Ermáno Rutherford noimoʼãi vaʼekue hetaitereitaha umi oĩva pe aty guasúpe (Iskiérda guive derécha gotyo: Nathan Knorr, Joseph Rutherford ha Hayden Covington)

19. ¿Mbaʼépa jajapo vaʼerã oñembyaty hag̃ua umi oĩva aty guasúpe?

19 Opavave lénto oĩva Ñandejára puévlope oikóta opa ára g̃uarã ko yvy ape ári peteĩ hardín neporãvape. Cristo ha umi 144.000 unhído ogovernáta chupekuéra. Ajépa javyʼaite jahechávo mbaʼéichapa Cristo oipytyvõ Ñandejára puévlope ontende porã hag̃ua mbaʼépa ohaʼarõ chupekuéra. Añetehápe ñandepyʼarory jaikuaaukávo ko esperánsa porãite ñande rapichakuérape. Upévare jajapo vaʼerã opa ikatúva hetave hag̃ua ohóvo umi oĩva ko aty guasúpe. Péicha oñondivepa ñamombaʼeguasúta Jehová réra porãite (elee Lucas 10:2).

Heta hetave ohóvo umi oĩva pe aty guasúpe

Ñañemoĩ pe Rréino ládo añoiténte

20. ¿Mbaʼe mbaʼépa oĩ Satanás organisasiónpe, ha mbaʼépa ndovaléi ojapo kristianokuéra?

20 Ñandejára puévlo ontendevévo heta mbaʼe pe Rréinogui, tekotevẽ kuri avei ohechakuaa oñemoĩ vaʼerãha pe Rréino ládo añoiténte. Áño 1922-pe rrevísta Ñemañaha heʼi porã oĩha mokõi organisasión: peteĩ Jehová mbaʼéva ha ótro katu Satanás mbaʼe. Satanás organisasiónpe oĩ umi komérsio, rrelihionkuéra ha polítika. Umi oñemoĩva Ñandejára Rréino ládo ha oñemoĩva Cristo poguýpe ndojeheʼavéima vaʼerã ni michĩmi Satanás organisasión rehe (2 Cor. 6:17). ¿Mbaʼéichapa ojapóta hikuái upéva?

21.a) ¿Mbaʼépa heʼi porã pe tembiguái jeroviaha umi emprésa guasúre? b) ¿Mbaʼépa heʼi Ñemañaha “Babilonia Guasúre” áño 1963-pe?

21 Pe tembiguái jeroviaha ha iñarandúva heʼi porã umi emprésa guasu ojapoha oimeraẽ mbaʼe pláta rehehápe. Upévare oavisa Ñandejára puévlope toñatende ani hag̃ua oiko tarovaite pláta rapykuéri haʼekuéraicha (Mat. 6:24). Ñane puvlikasionkuéra oikuaauka jepi avei umi rrelihión oĩha Satanás organisasiónpe. Áño 1963-pe rrevísta Ñemañaha omyesakã “Babilonia Guasu” ndahaʼeiha umi rrelihión kristiána guaʼúnte síno entéro umi rrelihión japu. Ág̃a kapítulo 10-pe jahecháta mbaʼéichapa Ñandejára oipytyvõ isiervokuéra opa tetãyguápe ‘osẽ hag̃ua’ umi rrelihión japúgui. Upearã haʼekuéra ohejaite vaʼerã umi mbaʼe vai ojapóva rrelihión japu (Apoc. 18:2, 4).

22. ¿Mbaʼéichapa oñentende Romanos 13:1 heʼíva pe primera gérra mundiál aja?

22 ¿Mbaʼépa ikatu jaʼe pe párte polítika oĩvare Satanás organisasiónpe? ¿Mbaʼépa ojapo vaʼerã umi kristiáno gérra aja ha oĩ jave provléma peteĩ tetãme? Pe primera gérra mundiál aja, umi Estudiánte de la Biblia oikuaa ndovaleiha ojuka hapichakuérape (Mat. 26:52). Péro Romanos 13:1 heʼi “opavave oñemoĩ vaʼerãha mburuvichakuéra poguýpe”. Upe tiémpope oĩ heta oimoʼãva ko téxto heʼiseha haʼekuéra ikatuha oho ehérsitope, omonde unifórme militár ha oreko árma. Péro ojeʼéramo chupekuéra ojuka hag̃ua iñenemígope ombokapúnte vaʼerã yvate gotyo.

23, 24. ¿Mbaʼéichapa oñentende Romanos 13:1 pe segunda gérra mundiál aja? ¿Mbaʼépa ontende porãve Cristo segidorkuéra 1962-pe?

23 Oñepyrũvo segunda gérra mundiál 1939-pe, rrevísta Ñemañaháme oñehesaʼỹijo mbaʼérepa kristianokuéra ndohói vaʼerã gerrahápe ni ndoikéi vaʼerã polítikape. ¡Itiempoitépe osẽ pe informasión! Pe artíkulo ohechauka porã Cristo segidorkuéra ni mbaʼevéicharõ ndohói vaʼerãha umi gérrape ha noñentremetéi vaʼerã umi provléma orekóvape umi tetã. Umi hénte ojuka hetaitereípe upe segunda gérra mundiálpe, péro Cristo segidorkuéra ndojapói upéva, ndaipóri mbaʼeve ojeʼe vaʼerã hesekuéra. Oñepyrũvo áño 1929 ñane puvlikasionkuéra heʼi Romanos 13:1-pe noñeñeʼẽiha umi governánte ko yvy ariguáre síno Jehová ha Jesús rehe. Upéicharõ upe tiémpope heta mbaʼe gueteri ontende vai hikuái.

24 Pe espíritu sánto oipytyvõ Cristo segidorkuérape ontende porãve hag̃ua upéva 1962-pe. Upe áñope Ñemañaha 15 de noviembre ha 1 de diciémbrepe osẽ mokõi artíkulo iñimportantetereíva ohesaʼỹijóva Romanos 13:1-7. Upérõ Ñandejára puévlo ontende porã Jesús heʼi vaʼekue Lucas 20:25-pe: “Pemeʼẽ vaʼerã Césarpe imbaʼéva, péro pemeʼẽ vaʼerã Ñandejárape imbaʼéva”. Umi kristiáno tee ontende umi “mburuvichakuéra” haʼeha umi governánte ko yvy arigua ha ohechakuaa tekotevẽha oñemoĩ ipoguýpe. Péro upéva ndeʼiséi iñeʼẽrendu vaʼerãha chupekuéra opa mbaʼépe. Umi governánte ojeruréramo kristianokuérape ani hag̃ua iñeʼẽrendu Jehovápe, ombohovái hikuái umi apóstol ojapo haguéicha: “Ore oreñeʼẽrendu vaʼerã Ñandejárape ore ruvicháramo, yvyporakuérape rangue” (Hech. 5:29). Kapítulo 13 ha 14-pe jahecháta mbaʼéichapa umi kristiáno osegi pe konsého heʼíva ndojeheʼái vaʼerãha ko múndore.

Ajépa javyʼaite jaikuaauka haguére la Biblia heʼiha ikatuha jaikove opa ára g̃uarã

25. ¿Mbaʼérepa nde remombaʼete Cristo ojapóva espíritu sánto rupive?

25 Ajépa heta mbaʼéma oaprende Cristo segidorkuéra Ñandejára Rréinogui umi cien áño ohasa vaʼekuépe. Jaikuaa Ñandejára Rréino iñimportantetereiha ha oñepyrũma hague ogoverna yvágape. Ñantende oĩha umi ohótava yvágape ha ótro grúpo opytátava ko yvy ape ári. Jahechakuaa ñaneñeʼẽrendu vaʼerãha umi mburuvichakuérape, péro iñimportanteveha ñañemoĩ Ñandejára Rréino ládo. Ñañeporandumi: “Jesucristo noipytyvõirire pe tembiguái jeroviahápe ontende ha oikuaauka hag̃ua koʼã mbaʼe, ¿ikatútapa ñande ñantende ñandejeheguínte?”. Ajépa javyʼaite Cristo ojevale haguére pe espíritu sántore ñanepytyvõ hag̃ua.

a Peteĩ lívro heʼi ko versíkulope pe palávra “oikuaaukáva” heʼiseha avei “ohechauka pe tape”.

b Upe mboyve oñepensa vaʼekue pe visión ohechaukaha oñorairõtaha Roma yma guare ha pe Iglesia Católica Romana.

c Junio de 1880-pe rrevísta Ñemañaha heʼi umi hudíogui oikotaha kristiáno 1914-pe, ha haʼekuéra haʼeha umi 144.000. Péro upe áñope osẽ jey ótro artíkulo okambiáva oñentende lája upéva. Ha ojoguavéma ñantendévape koʼág̃a.