Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 5

O Sobha u Jimbulula o Utuminu

O Sobha u Jimbulula o Utuminu

MILONGI IA KIBATULU

O mundu ua Nzambi u tendela o kidi kia lungu ni Utuminu, ni jisobha, ni athu a-nda ku a tumina ni kuila a bhingi ué ku kala fiiele

1, 2. Kiebhi Jezú kia londekesa kuila muendexi ua beta o unjimu?

 XINGANEKA, eie ni makamba mê a mu mi’endesa ku muthu uejiia kiambote o mbanza i mua mesena o kuijiia mukonda dia ku iuka kuê. Nuka muendele mu mbanza ienioio, kienhiki, ua tokala ku belesela ioso ia mu zuela o muendexi iú. Nange eie ni makamba mê mu xinganeka ni ku sanguluka kuoso mu ima ki mua i mono hanji. Maji Kioso ki uibhula o muendexi uenu o ima íii, muéne ka mi tambuijila, u kingila katé mu kithangana kia tokala ki mua-nda mona o kima ki mua mesena o kuijiia. Mu ku bhita kithangana, eie u diuana mu ku mona o unjimu ua muthu iú, mukonda muéne u ku tangela ioso i ua mesena o kuijiia mu kithangana ki ua tokala o kuijiia.

2 O Jikidistá ja kidi ala uá kala o athu enhá a mu kuenda njila. Tua mu di longa ué ia lungu ni mbanza ia beta o ku iuka, ‘o mbanza iala ni madisesa ma nangenena’—o Utuminu ua Nzambi. (Jihe. 11:10) Kioso Jezú kia kexile mu ixi, muéne uendesa o akaiedi’ê, mu ku a jimbulula kiambote o maka alungu ni Utuminu iú. O kuila muéne ua tambuijila o ibhuidisu ioso ia kexile mu bhanga o maxibulu ia lungu ni Utuminu iú mu kizuua kimoxi ngó? Kana. Muéne uambe: “Ngala hanji ni ima ia vulu ia ku mi ambela, maji enu-phe ki mu tena luua ku ívua.” (Nzuá 16:12) Mukonda dia ku kala o muendexi ua beta o unjimu, Jezú ka kexile mu bhana milongi iavulu ku maxibulu mu kuijiia kuila ene ka kexile polondo phala ku ijiia.

3, 4. (a) Kiebhi Jezú kiene mu longa o athu a fiiele o Utuminu ua Nzambi? (b) Ihi i tua-nda di longa mu kibatulu kiki?

3 Jezú ua tumbula o izuelu iala mu divulu dia Nzuá 16:12 mu usuku uê ua sukina mu ixi. Kioso kiafú, kiebhi muéne kieji suluka ni ku longa o athu a fiiele o Utuminu ua Nzambi? Muéne ua kanena poxolo jê ja fiiele: “O Nzumbi ia kidi,. . . [i] mi endesa mu kidi kioso.” a (Nzuá 16:13) Tu tena ku mona o nzumbi ikôla kala muendexi uala ni muanhu. Jezú u longa o akaiedi’ê bhu kaxi ka nzumbi ikôla ioso ia mesena ene o kuijiia ia lungu ni Utuminu ua Nzambi—mu kithangana kia tokala.

4 Tua-nda di longa kiebhi o nzumbi ikôla ia Jihova kiene mu kuendesa o Jikidistá ja kidi mu kuijiia kiambote o Utuminu iú. Kia dianga, tua-nda di longa o kuijiia ku tua kexile na-ku kioso o Utuminu ua Nzambi ki ua mateka o ku tumina. Kia kaiiadi, tua-nda di longa ia lungu ni athu a-nda kala jisobha ku Utuminu ni kidielelu kiâ ni athu a-nda ku a tumina ku Utuminu iú. Mu ku suka-ku, tua-nda di longa kiebhi o akaiedi a Kristu kia tendela kiambote o maka alungu ni ku kala fiiele ku Utuminu.

A a Kuatekesa ku Tendela o Muvu Uala ni Kilomboluelu Kia Dikota

5, 6. (a) Kibanzelu kiebhi kia iibha kia kexile na-kiu o Adilongi a Bibidia kia lungu ni Utuminu ni kithangana kia ku bhongolola? (b) Mukonda diahi o ukexilu iú ua ku banza ki ulondekesa kuila Jezú ka kexile mu kuendesa o akaiedi’ê?

5 Kala ki tua di longo mu kibatulu 2 kia divulu didi, o Adilongi a Bibidia mu mivu iavulu akexile mu longa kuila o muvu 1914 ueji kala muvu uala ni kilomboluelu kia dikota ueji kumbidila kikanenu kia Bibidia. Maji ku muvu uenhó, ene a banzele kuila o ku tukuluka kua Kristu kua matekene ku muvu 1874, ni kuila muéne ua matekene ku tumina ku diulu ku muvu 1878, ni kuila o Utuminu eji u tumbika ngó mu ukexilu uoso mu mbeji ia Kamusasadi ua muvu 1914. O kikalakalu kia ku bhongolola kieji mateka ku muvu 1874 ndu 1914 kieji sukila ni ku bhongolola o athu a a undu ku diulu. O kuila o ukexilu iú ua ku tendela o ima ilondekesa kuila Jezú ka kexile mu kuendesa o jikidistá ja fiiele bhu kaxi ka nzumbi ikôla?

6 Kana! Xinganeka dingi mu kifika ki tua di longo mu kaxi ka dianga. O kuila o muendexi keji tena ku jimbulula o ibanzelu ni ibhuidisu ia athu akexile mu kuenda o njila? Kana! Kiene kimoxi ué, sumbula saí ithangana o mundu ua Nzambi u mesena ku tendela kima kia lungu ni vondadi ia Jihova ande dia ku bhixila o kithangana kia nzumbi ikôla ku a jimbulula o kima kiki, maji se-ku phata kuila Jezú ua mu a endesa. Kienhiki, o jikidistá ja fiiele, athu ala polondo phala ku lungulula o ukexilu uâ ua ku banza kioso kia alondekesa o kidi, ni ku lenduka kuoso a lungulula o ukexilu uá ua ku tendela o ima.—Tiia. 4:6.

7. O mundu ua Nzambi a u besoala dingi ni kuijiia kuahi kua ubhe mu nzumbi?

7 Kioso kia bhiti o muvu 1919, o mundu ua Nzambi a u besoala dingi ni kuijiia kua ubhe mu nzumbi. (Tanga Jisálamu 97:11.) Ku muvu 1925, kua moneka milongi ia dikota mu Mulangidi ia kexile ni diambu: “O Uvualukilu ua kifuxi.” Ia londekesa ibatulu ia Bibidia i londekesa kuila o Utuminu ua Mexiia a u vualela ku muvu 1914, mu ku kumbidila o kikanenu kia muhatu ua Nzambi ku diulu ua mu vuala, kala kio soneke mu divulu dia Dijingunuinu mu kibatulu 12. b O milongi íii ia londekesa dingi kuila, o kizukutisu ni jipolova ja tula ku mundu ua Jihova mu mivu íii ia ita iexile ijimbuete ia kuila Satanaji a mu takuile mu ixi.Kienhiki Satanaji uala “ni njinda iavulu, kuma muène uejiia kuila o thembu iê ia butu kia.”—Dij. 12:12.

8, 9. (a) Kiebhi kia mateka o ku bhana valolo ia dikota ku Utuminu? (b) Ibhuidisu iebhi i tua-nda di longa?

8 Valolo iahi iala na-iu o Utuminu? Ku muvu 1928, O Mulangidi ua mateka kulondekesa kuila, o Utuminu ua betele ku kala ni valolo, o ku bhuluka kua muthu bhu kaxi ka kukula, ndenge. Jihova ua-nda zelesa o dijina diê, ku di zokela, ni ku kumbidila o ikanenu iê ia lungu ni athu bhu kaxi ka Utuminu ua Mexiia.

9 A nanhi a-nda tumina ni Kristu ku Utuminu iú? A nanhi eji ku a tumina ku Utuminu iú mu ixi? Kikalakalu kiahi kieji bhanga o akaiedi a Kristu?

O Kikalakalu Kia ku Bhongolola Phala ku Sanga o Jikidistá a a Undu

10. Ihi ia kexile mu tendela o mundu ua Nzambi ia lungu ni 144.000?

10 Mivu ande dia 1914, o Jikidistá ja kidi akexile kiá mu tendela kuila o 144.000 ja akaiedi a fiiele a Kristu a-nda tumina-né ku diulu. c O Adilongi a Bibidia a mono kuma o muxinda ua athu enhá uexile ua kidi ni kuila a mateka ku a sola m’ukulu ku hama ia dianga K.K.

11. Kiebhi o athu a kituka dibhanga dia Kristu kia tendela o maka alungu ni kikalakalu kiâ mu ixi?

11 Maji ihi ia tokalele o ku bhanga o athu enhá eji kituka dibhânga dia Kristu bhabha mu ixi? Ene a mono kuila Jezú ua bhanene o kikalakalu kia kuboka iu ua ki sokesele ni kithangana kia ku bhongolola. (Mat. 9:37; Nzuá 4:35)Kala ki tua di longo mukibatulu 2,ene akexile mu banza kuila, o kithangana kia ku bhongolola kieji bhanga 40 a mivu, ni ku sukila mu ku bhongolola o Jikidistá a a undu phala kuia ku diulu. Maji mukonda dia kikalakalu kia ku bhongolola ku suluka kioso kia bhu o 40 a mivu, kua bhingile dingi ku tendela kima kiênge.Kienhiki, tuejiia kuila o kikalakalu kia ku bhongolola–o kithangana kia ku tungula o jimbutu jambote mu jimbundu ja iangu, o Jikidistá ja fiiele a a undu mu Jikidistá ja makutu— kia mateka ku muvu 1914. O kithangana kia bhixile kiá kia ku bhongolola o athu a kambele a tokalele ku kibuka kia-ndaia ku diulu!

O kithangana kia ku bhongolola, kia mateka ku muvu 1914 (Tanga o kaxi 11)

12, 13. Kiebhi kiene mu dikumbidila o kifika kia Jezú kia dikuinhi dia ilumba dia mizeletete ni kifika kia jitalendu mu izuua íii isukidila-ku?

12 Tundé ku muvu 1919, Kristu uene mu suluka ni kuendesa o kimbadi kia fiiele ku suínisa o kikalakalu kia kuboka. Muéne ua a bhanene o kitumu kiki mu hama ia dianga. (Mat. 28:19, 20) Muéne ua londekesa ué o ídifua ia tokala ku kala na-iu o akaiedi’ê a a undu phala n’a tene ku bhanga o kikalakalu kia kuboka kala kia a tumu. Kiebhi? Mu kifika kia dikuinhi dia ilumba dia mizeletete, muéne ua londekesa kuila o Jikidistá a a undu eji dilanga ni ku kala ku mesu a zele mu ukexilu ua nzumbi, se a mesenene ku bhixila katé ku mbambe iâ, ia ku bokona mu fesa ia dikota ia ukaza ueji bhita ku diulu. Ku diulu kuenhoko, o a a undu, ene o “dibhânga” mba 144.000. (Dij. 21:2) Kienhiki, mu kifika kia jitalendu, Jezú uambe kuma o jiselevende jê a a undu eji kala akalakadi a suína mu ku bhanga o kikalakalu kia kuboka.—Mat. 25:1-30.

13 O Jikidistá a a undu ene mu dilanga ni kulondekesa kuila akalakadi a suína mu mivu íii isukidila-ku. Sé phata, mukonda dia ku di langa kuâ, eji tambula mabesá avulu! Maji o kuila o kikalakalu kia dikota kia ku boka, kieji kala phala ku bhongolola ngó o Jikidistá ja kambele phala ku tenesa o 144.000 a-nda tumina kumoxi ni Kristu ku diulu?

O Utuminu u Bhongolola o Athu mu Ixi!

14, 15. Ibuka iuana iebhi ia tange mu divulu, O Mistério Consumado?

14 Maiala ni ahatu a fiiele tundé ukulu ene mu mesena kiavulu ku tendela o maka alungu ni “mundu uavulu” u tu sanga mu divulu dia Dijingunuinu 7:9-14. Ki tu tokala ku diuana, ande dia ku bhixila o thembu ia Kristu ku jingunuina o kidi kia lungu ni kibuka kiki kia dikota, ki tu kexile mu tendela kiambote o kidi, kala ki tua mu tendela lelu.

15 Ku muvu 1917, o divulu, O Mistério Consumado, dia zuela kuila, kuala “maukexilu a iiadi a ku bhuluka a tunda ku diulu ni maukexilu a iiadi a ku bhuluka a tunda mu ixi.” A nanhi a tokalele ku ibuka iuana ia athu ka kexile ni kidielelu kimoxi kia ubhulukilu? Kia dianga, o 144,000, eji tumina ni Kristu. Kia kaiiadi, o mundu uavulu. Ande dia muvu 1917, athu a banzele kuila o athu enhá, o Jikidistá akexile hanji mu jingeleja ja Kidistandade. Sumbala akexile ni kixikanu, maji ki i kolele kiavulu phala ku a kuatekesa ku kolokota mu jipolova. Kienhiki, ene eji tambula kididi kiofele ku diulu. Kia lungu ni ixi, akexile mu banza kuila, o kibuka kia katatu, kia athu a fiiele kala Mbalahamu, Mozé, ni athu a mukuá—eji kala ku pholo dia kibuka kia kauana, o athu mu ixi.

16. Milongi iebhi ia ubhe mu nzumbi ia moneka ku muvu 1923 ni ku muvu 1932?

16 Kiebhi o nzumbi ikôla kia kuatekesa o akaiedi a Kristu ku tendela kiambote o kidi ki tuejiia lelu? Kiki kia bhiti bhofele-bhofele bhu kaxi ka milongi iavulu mu nzumbi. Ku dimatekenu dia muvu 1923, O Mulangidi ua zuela ia lungu ni kibuka ki kexile ni kidielu kia kuia ku diulu kieji kala mu ixi mu utuminu ua Kristu.Ku muvu ua 1932, O Mulangidi, ua zuela maka alungu ni Jonadabe, ua naminine ku muthu a mu undile kua Nzambi, o sobha mukua Izalaiele Jehudi mu ku mu kuatekesa ku buika o ubhezelu ua makutu. (2 Jis. 10:15-17) O kadivulu kaka kambele kuila, kua kexile athu mu izuua ietu exile kala Jonadabe, mu kuzuela kuila Jihova ua-nda bhulula o athu enhá edi kala Jonadabe “mu ita ia Alumajedone” phala ku kala bhabha muene mu ixi.

17. (a) Milongi iebhi ia dikota mu nzumbi ia moneka ku muvu 1935? (b) Kiebhi kia divu o Jikidistá ja fiiele mu ukexilu ua ubhe ua ku tendela o milongi ia lungu ni mundu uavulu? (Tanga o kitutu: ““ Ku Tululuka Kua Dikota.”)

17 Ku muvu 1935, kua moneka milongi ia ubhe mu nzumbi. Mu kiônge kia dikota kia bhiti ku Washington, D.C., o mundu uavulu a u ijiia kala kibuka kia athu a-nda kala mu ixi, kala o jimbudi mu kifika kia tele Jezú kia lungu ni jimbudi ni jihombo. (Mat. 25:33-40) O mundu uavulu, uene o “jimbudi ja mukuá,” ja zuela Jezú: “Jenhiji ki bhinga ngi ji takana.” (Nzuá 10:16) Kioso o mulongexi, J. F. Rutherford, kiambe: “Athu oso ala ni kidielelu kia ku kala ni muenhu ua kalelaku mu ixi, nga mi dióndo balumukenu.” Athu avulu akexile kuenhoko, a balumuka! Muéne uambe: “Talenu! O mundu uavulu!” Athu avulu kuenhoko a a suínisa ku tendela kiambote o kidielelu kiâ kia lungu ni hádia.

18. Kiebhi o akaiedi a Kristu kiene mu londekesa o ku suína kuâ mu sidivisu ia ku boka, ni ihi iene mu bhita?

18 Tundé ku muvu 1935, Kristu uene mu kuatekesa o mundu uê ku bhanga o kikalakalu kia ku bhongolola o kibuka kia mundu uavulu ua-nda bhuluka ku hadi ia dikota.Ku dimatekenu, o athu ka vudile. Saí kizuua, Phange Rutherford uambe: “Ngi mona kuila o kibuka kia ‘mundu uavulu’ ki kia-nda kala mbe kia dikota.” Lelu tuejiia kiá kuila Jihova uene mu besoala kiavulu o kikalakalu kia ku bhongolola!Bhu kaxi ka Jezú ni nzumbi ikôla, ki kale o athu a a undu ni makamba mê, o ‘jimbudi ja mukuá’ ala kala kia kanene Jezú—‘kilunga kimoxi’ kia mu sidivila “mubhidi umoxi.”

Tundé ku kiasu ndu ku kadilu: Nathan H. Knorr, Joseph F. Rutherford, ni Hayden C. Covington

19. Kiebhi ki tu tena ku kuatekesa phala o mundu ua dikota u vule dingi?

19 Athu avulu a fiiele, a-nda kala ku muenhu ua kalelaku mu palaízu mu ixi ni ku a tumina kuala Kristu ni 144.000 a athu a-nda tumina né kumoxi. Ki kima kiambote ku mona o ukexilu ua Kristu kuendesa o mundu ua Nzambi mu kua bhana kidielelu kia Mikanda ikola kia lungu ni hádia? Ujitu ua dikota ku tangela ué o kidielelu kiki ku athu u tu sanga mu ukunji uetu! Tu kolokote o ku boka phala ku kuatekesa o kibuka kia mundu uavulu ku dibandekesa, mu ku kola ni dizui dia suína o dijina dia Jihova!—Tanga Luka 10:2.

O Phange Rutherford kejidile kuila o kibuka kia mundu uavulu kieji kala kia dikota

Ihi ia Bhingi Phala ku Kala Fiiele ku Utuminu

20. Iebhi o isangela ia Satanaji, ni ihi ia tokala ku bhanga athu alondekesa ufiiele ku Utuminu ua Nzambi?

20 Kioso o mundu ua Nzambi kia kexile mu suluka ni ku di longa ia lungu ni Utuminu, ene a bhindamene ué o ku tendela kiambote se ihi ilombolola ku kala fiiele ku unguvulu ua diulu.Mu maka enhá, ku 1922, O Mulangidi ua zuela kuila, kuala ilunga iiadi a mu kalakala, o kilunga kia Jihova ni kisangela kia Satanaji, mu kisangela kia Satanaji, tu sanga-mu o kisangela kia mauenji, kia jingeleja, ni kia jinguvulu. O athu alondekesa o ufiiele uâ ku Utuminu ua Nzambi bhu kaxi ka Kristu, ka tokala ku texi o ufiiele uâ mu ku kaiela o isangela íii ia Satanaji. (2 Kol. 6:17) Kiki kilombolola ihi?

21. (a) Kiebhi o kimbadi kia fiiele kiene mu dimuna o mundu ua Nzambi ku mauenji a makota? (b) Ku muvu 1963, ihi ia zuela O Mulangidi ia lungu ni “Babilonha ia Dikota?”

21 O kudia mu nzumbi ku bhana o kimbadi kia fiiele, kuene mu londekesa o makutu a lungu ni mauenji a makota, kuene ué mu dimuna o mundu ua Nzambi phala ka kaiele o jihanji ja ku mesena o jimbongo. (Matt. 6:24) O madivulu metu ene ué mu londekesa o makutu a jingeleja kuma a tokala ku kisangela kia Satanaji. Ku muvu 1963, O Mulangidi, uambe kuila o “Babilonha ia Dikota” ki iexile ngó o Kidistandade, iexile uê o kisangela kia dikota kia jingeleja ja makutu. Mu kiki, kala ki tua-nda di longa mu Kibatulu 10 kia divulu didi, o mundu ua Nzambi mu ixi ioso ni mu madiembu moso, ene mu a kuatekesa ‘ku tunda-mu’ mu ku di zelesa ku ukexilu uoso ua jingeleja ja makutu.—Dij. 18:2, 4.

22. Ku Ita ia Dianga ia Bhiti ku Mundu Uoso, kiebhi o mundu ua Nzambi kia kexile mu tendela o kitendelesu mu divulu dia Loma 13:1?

22 Maji ihi i tuamba ia lungu ni kisangela kia jinguvulu? O kuila o Jikidistá ja kidi a tokala ku di ta mu maka a jinguvulu ni kuia mu ita?Ku Ita ia Dianga ia Bhiti ku Mundu Uoso, o Adilongi a Bibidia akexile kiá mu tendela kuila, o akaiedi a Kristu ka tokalale ku di jibha mudiâ. (Mat. 26:52)Maji phala athu a mukuá, o kitendelesu mu divulu dia Loma 13:1, dia ku belesela o “maungana” kilombolola kuila ene a tokalale ku bokona mu usoladi, ni ku ta o izuatu ia usoladi, ni kuambata uta; maji kioso kia kexile mu a bhinga ku jibha o jinguma, ene akexile mu loza bhulu.

23, 24. Kiebhi ki tua kexile mu tendela o kitendelesu mu divulu dia Loma 13:1 mu kithangana kia Ita ia Kaiiadi ia Bhiti ku Mundu Uoso, ni ihi dingi ia tendela kiambote o akaiedi a Kristu?

23 Kioso kia mateka o Ita ia Kaiadi ia Bhiti ku Mundu Uoso ku muvu 1939, O Mulangidi ua jimbulula kiambote o maka alungu ni ku dituna ku bokona mu usoladi. O mulangidi ua londekesa kiambote kuila, o Jikidistá ka tokalele ku di ta mu ita ni mu jimvunda ja mundu iú ua Satanaji. Kitendelesu kia tokala! Kienhiki, o akaiedi a Kristu ka kexile ni kikuma kia manhinga a athu, o kikuma kia kexile na-kiu o ifuxi ioso mu ita ienioio. Maji tundé ku muvu 1929, o madivulu metu akexile mu jimbulula ué kuila o maungana a a tange mu divulu dia Loma 13:1, kexile o jinguvulu ja ngongo, maji Jihova ni Jezú. Kua bhingile ku tendela kiambote o divulu didi.

24 O nzumbi ikôla ia kuatekesa o akaiedi a Kristu ku tendela kiambote o maka enhá ku muvu 1962, kioso o mulangidi kia zuela ia lungu ni divulu dia Loma 13:1-7, mu mulangidi ua 15 ua Kamoxi ni mu Mulangidi ua 1 ua Kaiadi ua 1962. Kienhiki, o mundu ua Nzambi ua tendela o izuelu ia zuelele Jezú: ‘Bhana kua Sézalu o ima ia Sézalu; bhana kua Nzambi o ima ia Nzambi.’ (Luka 20:25) O Jikidistá ja kidi lelu a tendela kuila o maungana, o jinguvulu mu ngongo mumu ni kuila o Jikidistá a tokala ku a belesela. Maji ka tokala ku a belesela mu ima ioso. Kioso o maungana kia tu jijidika ku bhukumukina Jihova Nzambi, tua tokala tu a tambuijila kala kia tambuijila o jipoxolo m’ukulu: “Tua bhingi tu tumaka Nzambi, kana athu.” (Ika. 5:29)MuKibatulu 13 ni14mu divulu didi, tua-nda di longa dingi ia lungu ni kiebhi o mundu ua Nzambi kiene mu belesela o kitumu kia ku dituna ku di ta mu usoladi.

Ujitu ua dikota ku tangela o athu o kidielelu kia Bibidia kia lungu ni muenhu ua kalelaku mu ixi!

25. Mukonda diahi eie ua uabhela o kitendelesu kia nzumbi ikôla mu ku tendela o Utuminu ua Nzambi?

25 Xinganeka mu ioso iene mu longa o akaiedi a Kristu ia lungu ni Utuminu mu thembu íii. Tua di longo kiá thembu kuxi o Utuminu ua Nzambi kia u tumbika ku diulu, ni valolo iebhi iala na-iu phala etu. Tua di longo kiá kuila saí athu a fiiele a-ndaia ku diulu ni athu a mukuá a-nda kala ni muenhu ua kalelaku mu ixi. Tua di longo kiebhi ki tu londekesa o ufiiele uetu ku Utuminu ua Nzambi, sumbala ki tu belesela o maungana mu ngongo mu ima ioso. dibhudise: ‘O kuila ngeji di longa o kidi kiki, se Jezú Kristu ka kuatekesele o kimbadi kia fiiele mu ixi ku tendela o kidi kiki ni ku tu longa o kidi kiki?’ Dibesá dia dikota ku tuendesa kuala Kristu ni Nzumbi ikôla!

a Saí divulu di zuela kuila, mu Ngeleku, o kizuelu “kuendesa” mu velusu íii kimbolola “kulondekesa o njila.”

b Ande dia muvu uenhú, a banzele kuila o kisuma kiki, kia lungile ni ita ieji bhanga o jipaga akua Loma ni jipapa ja Loma.

c Ku mbeji ia Kanake ua muvu 1880, o kadivulu, Mulangidi ua Ziione, kambele kuila o 144.000 eji kala Jijudé mu xitu eji kituka Jikidistá ku muvu 1914. Maji, ku muvu 1880, kua moneka milongi iéngi ia difu ni milongi i tuala na-iu lelu.