1, 2. ¿Imaynatan Jesús rikuchirqan aswan allin yachachiq kasqanta?

 ¿HAYK’AQLLAPAS mana reqsisqayki llaqtata reqsichirqasunkikuchu? Yaqapaschá chay llaqtata mana reqsisqaykirayku makilla uyarisharqanki chay llaqtata reqsichiq runata. Hinaspapas yachayta munaspachá tapukurqanki huk ladokuna imayna kasqanmanta, ichaqa chay llaqtata reqsichiq runaqa manachá usqhayllachu willarqasunki, aswanpas chayman chayashaqtiykichisñachá willarqasunki. Yachayniyoq kasqanta, tiempollanpi imatapas willasqanta rikuspaqa anchatachá admirakurqanki.

² Cheqaq cristianokunaqa huk llaqtata reqsiq runakuna hinan kanchis. Yachaytapunin munanchis ‘allin teqsiyoq llaqtamanta’, chay llaqtaqa Diospa gobiernonmi (Heb. 11:10). Kay pachapi kashaspaqa Jesusqa pay kikinmi qatikuqninkunata yanaparqan aswan allinta Diospa gobiernonmanta yachanankupaq. Ichaqa, ¿llapa tapukuyninkutachu Jesús kutichirqan? Manan. Aswanpas paykunatan nirqan: “Askharaqmi qankunaman ninay kashan, chaywanpas kunanqa sasa entiendeyraqmi kasunkichisman”, nispa (Juan 16:12). Llaqtata reqsichiq runa hinan Jesuspas mana lliw yachasqantachu qatikuqninkunaman willarqan, aswanpas entiendey atisqallankutan.

3, 4. a) ¿Imaynatan Jesús qatikuqninkunata yachachishallarqan? b) ¿Imamantan kay capitulopi yachasun?

³ Wañuchinankupaq hap’isqanku tutapin Jesusqa Juan 16:12 textoq nisqanta nirqan. Wañupusqan qhepaman, ¿imaynatan qatikuqninkunata Diospa gobiernonmanta yachachishallanman? Paymi 11 qatikuqninkunaman prometerqan: “Diospa cheqaq-kayninta reqsichiq Santo Espíritu hamuspanmi [...] tukuy cheqaqkaqta yachachisunkichis”, nispa (Juan 16:13). a Diospa santo  espiritunqa llaqtata reqsichiq runa hinan yachachiwanchis. Jesusqa santo espiritutan utilizan Diospa gobiernonmanta qatikuqninkunata yachachinanpaq, chaytaqa tiempollanpin ruwan.

⁴ Kunanqa kaymanta yachasun: ¿Imaynatan Diospa santo espiritun Jesuspa qatikuqninkunata yanaparqan astawan Diospa gobiernonmanta yachanankupaq? Chayta kutichinapaq ñawpaqta kaymanta yachasun: ¿Imaynapin allinta entienderqanchis Diospa gobiernon hayk’aqchus kamachiyta qallarisqanta? Chaymantapas yachasunmi Diospa gobiernonpi kamachikuqkunamanta, pikunata kamachinankumanta, maypi kawsanankumantapas. Chaykuna qhepamantaq yachasun: ¿Imaynatan allinta entienderqanchis Diospa gobiernollanta kasukunanchis kasqanta?

5, 6. a) Diospa gobiernonmanta cosecha tiempomantapas, ¿imatan Jesuspa qatikuqninkuna ñawpaqpi entienderqanku? b) ¿Imaraykun mana nisunmanchu “Jesusqa manan paykunataqa yanaparqanchu” nispa?

⁵ Iskay capitulopi yachasqanchis hina, Biblia Estudiaqkunaqa ñawpaq watakunamantaraqmi nirqanku 1914 watapi Bibliaq nisqankuna hunt’akunanta. Ichaqa chay tiempopin paykunaqa creerqanku 1874 watapi Cristoq chayamusqan tiempo qallarisqanta, chaymantapas creerqankun 1878 watapi Jesús hanaq pachapi kamachikuyta qallarisqanta, 1914 watapitaq Diospa gobiernon kay pachata kamachinan kasqanta. Hinaspapas creerqankun cosecha tiempo 1874 watamanta 1914 watakama kasqanta, llapa akllasqa cristianokuna hanaq pachapi huñusqa kaqtinku chay tiempo tukupunantapas. Chaykunataqa manan allintachu entiendesharqanku, ichaqa ¿chayraykuchu nisunman “Jesusqa manan paykunataqa santo espirituwan yanaparqanchu” nispa?

⁶ Manapunin. Hukmanta rimasun llaqtata reqsichiq runamanta. Sichus turistakuna imatapas mana allinta yachashaspa ninkuman “chhaynan chayqa” nispa chayri, ¿nisunmanchu “chay llaqtata reqsichiq runaqa manan allintachu yachan” nispa? Manapunichá. Diosta serviqkunapas mayninpiqa manaraq santo espíritu yanapananpaq tiempo chayamushaqtinmi, entiendeyta munarqanku Diospa imakuna ruwananmanta. Paykunaqa hunt’aq sonqo, huch’uyyaykukuq runakunan kanku,  pantasqankutapas reqsikunkun chaymi imayna entiendesqankuta cambianku (Sant. 4:6).

7. ¿Imakunatan Diosta serviqkuna astawan entienderqanku?

⁷ 1919 wata qhepamanmi, Dios llaqtanta yanaparqan aswan allinta yachachikuykunata entiendenankupaq (leey Salmo 97:11). 1925 watapin “Huk llaqta paqarimun” (inglés simipi) nisqa yachachikuy Qhawaq revistapi lloqsimurqan. Chaypin sut’ita willarqan Diospa gobiernon 1914 watapi paqarimusqanta, chaywanmi hunt’akusharqan Apocalipsis 12 capitulopi profecía, chaypin huk rikhuriypi rikukurqan huk qhari wawaq nacesqan. b Hinaspapas kaytawanmi entienderqanku: Satanasmi kay pachaman wikch’uykamusqa karqan, chayraykun Diosta serviqkunaqa qatiykachasqa karqanku. Satanasqa sinchi phiñasqan kasharqan, “tiempoqa pisillaña kananta yachaspa” (Apo. 12:12).

8, 9. a) ¿Imaynatan rikuchikurqan Diospa gobiernon importante kasqanta? b) ¿Ima tapuykunamanmi kutichisun?

⁸ ¿Ancha importantepaqchu Diospa gobiernonta qhawarinanchis? Arí, Cristoq wañusqanrayku salvakuyta atisqanchismantapas Diospa gobiernonmi aswan importante, chaytan Qhawaq revista 1928 watapi willayta qallarirqan. Chay gobiernowanmi Jehová Dios sutinta ch’uyanchanqa, kamachinanpaq derechoyoq kasqanta rikuchinqa, runakunapaq munasqantapas hunt’anqa.

⁹ ¿Pikunan Cristowan kuska kamachimunqaku? ¿Pikunan kay pachapi kawsanqaku Diospa gobiernon kamachimuqtin? ¿Ima llank’aytan Jesuspa qatikuqninkuna aparinanku karqan?

10. Manaraq 1914 wata chayamushaqtin, ¿imatan cheqaq cristianokuna entienderqanku?

¹⁰ Manaraq 1914 wata chayamushaqtinmi, cheqaq cristianokunaqa allintaña entienderqanku 144.000 akllasqa cristianokuna hanaq pachapi Cristowan kuska kamachimunanku kasqanta. c Hinaspapas entienderqankun chay 144.000 runakunata Jesuspa tiemponmantapacha akllakuyta qallarikusqanta.

11. ¿Imatan ruwananku karqan Cristowan kuska kamachiqkuna kay pachapi kashasparaq?

¹¹ Chhaynaqa, ¿imatan ruwananku karqan Cristowan kuska kamachiqkuna kay pachapi kashasparaq? Jesusqa ancha allinpaqmi predicacionta qhawarirqan, chay ruwaytataqmi cosecha tiempowan tupanachirqan, chaytan Diosta serviqkuna repararqanku (Mat. 9:37; Juan 4:35). Iskay capitulopi yachasqanchis hina, paykunaqa creerqankun cosecha tiempo 40 watakuna  kananta, akllasqa cristianokuna hanaq pachapi huñusqa kaqtinkutaq tukupunan kasqanta. Ichaqa chay 40 watakuna tukupusqan qhepamanpas predicakushallarqanmi. Paykunaqa manan allintachu chayta entiendesharqanku. Kunanqa entiendenchismi cosecha tiempoqa 1914 watapi qallarisqanta. Chay tiempo qallariqtinmi akllasqa cristianokunata pantasqa cristianokunamanta t’aqakuyta qallarirqan, chhaynapin hanaq pachapaq akllasqa cristianokunata huñukusharqan.

12, 13. Chunka sipaskunamanta, bolsa qolqemanta rikch’anachiykuna, ¿imaynatan hunt’akurqan kay tukukuy p’unchaykunapi?

¹² 1919 watamantapachan Cristoqa allin yuyayniyoq hunt’aq kamachita yanapashallarqan astawan predicanankupaq. Chay llank’aytaqa Jesusqa kay pachapi kashasparaqmi qatikuqninkunamanmi saqerqan (Mat. 28:19, 20). Chaymantapas willarqanmi chay llank’ayta aparinankupaq imayna kanankuta. Chunka sipaskunamanta rikch’anachiyta willaspan Jesusqa rikuchirqan, paywan hanaq pachapi casarakunankupaqqa akllasqa cristianokunaqa espiritualpi rikch’asqalla kanankuta. 144.000 akllasqa cristianokunaqa llapanku hanaq pachapi kaspaqa Cristoq novianmi kanqaku (Apo. 21:2). Chaymantapas Jesusqa bolsa qolqemanta rikch’anachiytan willarqan, chaywanmi rikuchirqan akllasqa cristianokunaqa predicacionta tukuy sonqowan aparinankuta (Mat. 25:1-30).

¹³ Pachak watakuna pasasqanpin akllasqa cristianokunaqa rikuchirqanku espiritualpi rikch’asqalla kasqankuta, predicacionta tukuy sonqowan aparisqankutapas. Chhayna kasqankuraykun paykunaqa hanaq pachapi premionkuta chaskinqaku. Ichaqa, ¿144.000 Cristowan kuska kamachikuqkunallatachu cosecha tiempopi huñukunan karqan?

14, 15. ¿Ima tawa t’aqakunamantan “Pakasqa yachay sut’inchakusqan” nisqa libro rimarqan?

¹⁴ Ñawpaq watakunamantaraqmi askha hunt’aq sonqo runakuna yachaytapuni munarqanku Apocalipsis 7:9-14 textopi ‘ancha askha runakunamanta’. Ichaqa manaraqmi tiempochu karqan Cristo chaykunata entiendechinanpaq, chayraykun chay tiempopi imatachus entiendesqankuqa manan allinchu karqan, kunanmi ichaqa allinta chaykunata entiendenchis.

¹⁵ 1917 watapi “Pakasqa yachay sut’inchakusqan” (inglés simipi) nisqa libron willarqan “hanaq pachapaq iskay t’aqa runakuna kasqanta, kay pachapi kawsanankupaq iskay t’aqa runakuna kasqantapas”. ¿Pikunan kasharqanku chay tawa t’aqakunapi? Ñawpaq t’aqapin kasharqanku 144.000 Cristowan kuska kamachiqkuna. Iskay t’aqapitaq kasharqanku ‘ancha askha runakuna’. Chay tiempopin creerqanku chay ‘ancha askha runakunaqa’ “cristianon kayku” niq runakuna kasqankuta. Chay runakunaqa allin iñiyniyoqmi karqanku ichaqa iglesiankumanmi risharqankuraq, paykunaqa manan allin puestopichu kananku karqan hanaq pachapi. Kinsa t’aqapiqa ñawpaq tiempomanta hunt’aq sonqo runakunan kasharqanku (Abraham, Moisés hukkunapas), paykunaqa kay pachapi kaspan tawa t’aqapi kaq runakunamanta aswan allin puestopi kananku karqan, tawa t’aqapiqa llapa runakunan kasharqanku.

16. ¿Imakunatan aswan allinta entiendekurqan 1923, 1932 watakunapi?

¹⁶ Kunanqa allintan chaykunamanta entiendenchis, ¿imaynatan santo espíritu Cristoq qatikuqninkunata yanaparqan allinta entiendenankupaq? Chaykunataqa pisi-pisimantan entienderqanku. 1923 watapin Qhawaq revista willarqan kay pachapi kawsanankupaq huk t’aqa runakuna kasqanta, paykunatan Diospa gobiernon kamachinan karqan. 1932 watapi Qhawaq revistan rimarqan Jonadab runamanta, payqa Diospa akllasqan Jehú reytan yanaparqan huk dioskuna yupaychaqkunata wañuchiqtin (2 Rey. 10:15-17). Chay revistan willarqan kunan tiempopipas Jonadab runa hina huk t’aqa runakuna kasqanta, nirqanmi: “Chay t’aqa runakunataqa Diosmi yanapanqa Armagedón p’unchaypi [kay pachapi tiyanankupaq]”, nispa.

17. a) ¿Imatan Diosta serviqkuna aswan allinta entienderqanku 1935 watapi? b) ¿Imaynatan hunt’aq sonqo cristianokuna sientekurqanku chayta entiendespa? (Qhaway “ Askhan thak sientekurqanku” nisqa recuadrota.)

¹⁷ 1935 watapin astawan chaykunamanta entienderqanku. Washington llaqtapin huk asamblea karqan,  chaypin sut’inchakurqan chay ‘ancha askha runakuna’ kay pachapi kawsananku kasqanta, paykunatan Jesusqa rikch’anachirqan ovejakunawan (Mat. 25:33-40). Chay ‘ancha askha runakunaqa’ ‘wak ovejakuna’ t’aqapin kasharqanku, Jesusmi nirqan: “Paykunatapas pusamunaymi”, nispa (Juan 10:16). Chay asambleapin iñiqmasinchis Rutherford kayta nirqan: “Llapaykichistan valekuykichis, pikunachus kay pachapi kawsayta munankichis chayqa sayariychis”, nispa. Hinan kuskan masraq chaypi kaqkuna sayarirqanku. Chay qhepamanmi nillarqantaq: “¡Paykunan kanku ‘ancha askha runakuna’!”, nispa. Askha iñiqmasinchiskunan maypichus kawsanankuta yachaspa anchata kusikurqanku.

18. a) ¿Ima ruwanankupaqmi Cristo qatikuqninkunata yanaparqan? b) ¿Imapin chay tukurqan?

¹⁸ Chaykuna qhepamanmi Cristoqa cheqaq qatikuqninkunata yanaparqan ‘ancha askha runakuna’ ukhupi kaqkunata huñunankupaq, paykunaqa manchay ñak’ariy tiempopin kawsashaqlla pasanqaku. Qallariypiqa pisilla kanankupaq hinan qhawarikurqan, chaymi Rutherford iñiqmasinchisqa huk kutipi nirqan: “‘Ancha askha runakunaqa’ manachus hina askhachu kanqaku”, nispa. Ichaqa kunanmi yachanchis cosecha tiempopi Jehová Dios llaqtanta yanapasqanta. Akllasqa cristianokunapas ‘wak ovejakuna’ t’aqapi kaqkunapas Cristoq yanapayninwan santo espirituq yanapayninwan iman ‘ch’ulla t’aqalla’ kanku, paykunaqa ‘huk michiqllatan’ servinku, chhayna kanantaqa Jesusqa willarqanñan.

19. ¿Imata ruwaspan Cristoq ‘wak ovejankunata’ huñuypi yanapakusunman?

¹⁹ Kay pacha paraíso kapuqtinqa askha runakunan wiñaypaq chaypi kawsanqaku, paykunatan kamachimunqaku Jesucristo hinallataq 144.000 yanapaqninkunapas. Jesucriston Diospa llaqtanta yanaparqan hamuq tiempopaq suyakuyninkumanta allinta entiendenankupaq, chayta yachayqa ancha kusikunapaqmi. Chay suyakuymantaqa runakunamanmi willananchis. Atisqanchisman hinan kallpachakunanchis predicashanallanchispaq, chayta ruwaqtinchisqa ‘ancha askha runakuna’ kaq t’aqan astawan yapakunqa, hinaspan llapallanku aswan kallpawan Jehová Diosta yupaychanqaku (leey Lucas 10:2).

20. a) ¿Imakunan kashan Satanaspa t’aqan ukhupi? b) Chayta yachaspa, ¿imatan cheqaq cristianokuna ruwananku?

²⁰ Diospa gobiernonmanta astawan yachasqankuman hinan, Diosta serviqkunaqa kaytawan yachananku  karqan: ¿Imaynatan rikuchinkuman Diospa gobiernollanta kasukusqankuta? 1922 watapin Qhawaq revista rimarqan iskay t’aqakunamanta: Diosta serviqkunamanta Satanasta serviqkunamantawan. Satanaspa t’aqanpin kashanku kay pachaq hatun comerciantenkuna, pantasqa religionkuna, politicokunapas. Diospa gobiernollanta kasukuqkunaqa manan chaykunaman chaqrukunankuchu (2 Cor. 6:17). ¿Imaynatan chayta rikuchinkuman?

21. a) ¿Imakunatan allin yuyayniyoq hunt’aq kamachi Diospa llaqtanman willarqan? b) ¿Imatan Qhawaq revista nirqan “hatun Babilonia” nisqamanta 1963 watapi?

²¹ Allin yuyayniyoq hunt’aq kamachiqa qelqakuna ruwasqanpin sut’ita rikuchirqan kay pachaq hatun comerciantenkuna mana allin ruwaq kasqankuta, Diospa llaqtanmanpas willarqanmi qolqe sonqo kay mana allin kasqanta (Mat. 6:24). Chaymantapas qelqanchiskunaqa sut’itan rikuchirqan pantasqa religionkuna imayna kasqankuta. 1963 watapin Qhawaq revista kayta willarqan: “‘Hatun Babilonia’ ukhupiqa manan ‘cristianon kayku’ niqkunallachu kashanku, aswanpas llapa pantasqa religionkunan”, nispa. Chayraykun tukuy llaqtakunamanta Diosta serviqkunaqa yanapayta chaskirqanku pantasqa religionkunamanta lloqsipunankupaq, ruwasqankutapas mana ruwanankupaq. Chaymantaqa 10 capitulopin astawan yachasun (Apo. 18:2, 4).

22. Primera Guerra Mundial kasqan tiempopi, ¿imaynatan Diospa llaqtan entienderqan Romanos 13:1 textoq nisqanta?

²² ¿Imatan nisunman politicamanta? ¿Atinkumanchu karqan cristianokuna guerrakunapi, maqanakuykunapi kayta? Yaqa llapa Biblia Estudiaqkunaqa Primera Guerra Mundial kasqan tiempopin entienderqanku runamasinkuta mana wañuchinankuchu kasqanta (Mat. 26:52). Ichaqa askhan creerqanku ejercitoman rinanku kasqanta, soldadokuna hina p’achakunanku kasqanta, armakunata hap’inanku kasqantapas, enemigonkuta wañuchinankupaq kamachiqtinkutaq ch’usaqman t’oqyachinanku kasqanta, chaytan creerqanku Romanos 13:1 textopi ‘kamachikuqkunata’ kasukuymanta rimasqanrayku.

23, 24. a) ¿Imaynatan Diospa llaqtan entienderqan Romanos 13:1 textota Segunda Guerra Mundial kasqan tiempopi? b) ¿Imaynatan chay qhepaman paykuna entienderqanku?

²³ 1939 watapin Segunda Guerra Mundial qallarirqan, chay watapin noviembre killamanta Qhawaq revista rimarqan cristianokunaqa mana mayqen nacionmanpas sayapakunankuchu kasqanta. Chaypin sut’ita kayta yachachikurqan: Cristoq qatikuqninkunaqa manan Saqraq kamachisqan pachapiqa guerrakunapipas  maqanakuykunapipas kanankuchu. Chaytaqa tiempollanpin yachachikurqan, chhaynapin Cristoq qatikuqninkunaqa mana huchayoqchu karqanku chay guerrapi runakunaq wañusqankumanta. Hinaspapas 1929 watamantapachan qelqanchiskunaqa willarqan, Romanos 13:1 textoq nisqanpi ‘kamachikuqkunaqa’ mana político runakunachu kasqanta, aswanpas Jehová Dioswan Jesuswan kasqankuta. Paykunaqa manaraqmi allintachu entiendesharqanku.

²⁴ 1962 watapin Cristoq qatikuqninkunataqa santo espíritu yanaparqan chayta allinta entiendenankupaq. Chay watapin 15 noviembre killamanta hinallataq 1 diciembre killamanta Qhawaq revistakunapi Romanos 13:1-7 textomanta yachachikurqan. Chayraqmi Diospa llaqtanqa allinta entienderqan kamachikuqkunata mana lliwpichu kasukunanku kasqanta, Jesusmi nirqan: “Roma rey Cesarpa kaqtaqa Cesarman qopuychis, Diospa kaqtataq Diosman qopuychis”, nispa (Luc. 20:25). Cheqaq cristianokunaqa entienderqankun chay ‘kamachikuqkuna’ kay pachapi político runakuna kasqankuta, chayrayku kasukunanku kasqankuta. Ichaqa  paykunataqa manan lliwpichu kasukunanchis. Diosta mana kasukunanchispaq kamachikuqkuna niwaqtinchisqa, ñawpaq tiempopi apostolkuna hinan kutichinchis, paykunan nirqanku: “Diostan ñawpaqtaqa kasunayku, manan runakunatachu”, nispa (Hech. 5:29). ¿Imaynatan Diospa llaqtan rikuchirqan mana mayqen nacionmanpas sayapakusqanta? Chaytaqa 13, 14 capitulokunapin astawan yachasun.

25. ¿Imaraykun Diosta agradecekunanchis gobiernonmanta yachachiwasqanchismanta?

²⁵ Kay pachak watakuna pasasqanpin, Cristoq qatikuqninkuna imaymanata yacharqanchis Diospa gobiernonmanta. Kunanqa yachanchismi Diospa gobiernon hayk’aqchus paqarimusqanta, ancha importante kasqantapas. Yachallanchistaqmi wakin hunt’aq sonqo runakuna hanaq pachapi kawsanankuta, hukkunataq kay pachapi. Chaymantapas yachanchismi Diospa gobiernollanta kasukunanchis kasqanta, kamachikuqkunata mana lliwpichu kasukunanchis kasqantapas. Jesucristoqa santo espirituwanmi allin yuyayniyoq hunt’aq kamachinta yanaparqan Bibliaq nisqanta allinta entiendenankupaq, chaymi sapankanchis tapukunanchis: “Sichus Jesucristo chayta mana ruwanmanchu karqan chayri, ¿yachaymanchu karqan cheqaq yachachikuykunata?”, nispa. Ñoqanchistaqa Jesucriston yanapawashanchis hinallataq santo espiritupas. ¡Chayqa ancha kusikunapaqmi!