Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

MURU 5

Omwene Onnikumiherya Omwaleya Momweneni

Omwene Onnikumiherya Omwaleya Momweneni

YOOLAKELA YA MURU OLA

Atthu a Muluku anniiwexexa ikeekhai sootthuneya voohimya sa Omwene, eyo piiyo, ale anilamulela ni atthu a moomweneni, ni otthuneya waya okhala oororomeleya

1, 2. Moota xeeni Yesu soonihenrya awe okhala mulipa-ooleeliha a miruku?

NKUUPUWELANI vaakhanle wira mutthu oosuwela saana epooma enixukurya anyu, onimohoolani owooniheryakani mapuro ootepexa oreera. Nyuwo vamosa ni atthu orina anyu munoopacerya ophiya, nto munnikupaleela khuta etthu enihimmwa ni ole onoleelihani. Masi, muleelihiwaka siisaale nyuwo ni atthu arina anyu munnitepa ophavela woona itthu sikina sihoonale anyu sa epooma eyo. Okathi oninvekela anyu wira ootthokiheryeni itthu iyo, owo khonaakhula etthu mpakha ophiya okathi wooreerela; owo onnipaka eyo okathi onipacerya anyu woona itthu iyo. Nuuvira okathi munnitepa omuroromela, maana owo onnoleelihani etthu yeele enoona awe oreerela wa nyuwo ni okathi oniphwanela aya.

2 Makristau ekeekhai anlikana ni mutthu ntoko ole onixukurya epooma. Murima ahu onnihakalala vaavo vaniixutta ahu itthu sinci sinihakalaliha murima voohimya sa “muttetthe otekiwe mmathipeloni”, eyo piiyo, Omwene wa Muluku. (aHéb. 11:10) Okathi Yesu aarya awe valaponi, owo muneene ahaleeliha atthareli awe, khuwiiriha osuwela itthu suulupale sa Omwene owo. Nto niireke Yesu anaakhula khuta nikoho naapaka aya ni analeeliha khuta etthu voohimya sa Omwene owo okathi omosaru? Nnaari! Owo aahimyale so: ‘Nlelo kihana itthu sinjene so wohimeryani, nto nyuwo khamuniwerya wiwa n’usuwela nanano va’. (Yoh. 16:12) Ntoko mulipa-ooleeliha a miruku, Yesu khawiixuttiha atthareli awe itthu sahaawerya aya wiiwexexa okathi ole.

3, 4. (a) Moota xeeni Yesu sinivikaniha awe oowiixuttiha atthu oororomeleya myaha sa Omwene? (b) Ninrowa othokorerya exeeni mmuru ola?

3 Yesu aahilavula masu ari va Yohani 16:12, ohiyu wookiserya wa okumi awe valaponi. Nto nuumala okhwa, Yesu aarowa owerya sai owiixuttiha atthu oororomeleya voohimya sa Omwene? Owo ahaalipiherya arummwa awe oororomeleya oriki: ‘Munepa w’ekekhai, owo onimoholani mw’ekekhaini yothene’. * (Yoh. 16:13) Hiyo nihaana woonaka munepa wootteela okhala ntoko mutthu yoole oopixa murima onnihoola. Munepa owo ti enamuna Yesu enirumeela awe wira owiixuttihe atthu awe khuta etthu enitthuneya osuwela voohimya sa Omwene wa Muluku, masi okathi onireerela aya osuwela.

4 Nrowe nithokorerye moota munepa wootteela wa Yehova oniweettiha aya maKristau ekeekhai wira akhalane osuwela wuulupale voohimya sa Omwene. Wanipacerya ninrowa othokorerya wiiwexexa wahu okathi ene Omwene wa Muluku onipacerya aya olamulela. Nuumala-vo, ninrowa ovarerya yoolipelela ni waasuwela ale anrowa olamulelaka ni atthu a Moomweneni-mmo. Wanikisa waya ninrowa woona moota atthareli a Kristu yaiwexenxe aya otthuneya waya ororomeleya moomweneni-mmo.

Wiiwexexa Saana Mwakha Wootepexa Otthuneya

5, 6. (a) Alipa-oomusoma Biibiliya yaarina moonelo xeeni woohiloka voohimya sa okhalihiwa wa Omwene, ni okathi woohepha? (b) Hata vari siiso, xeeni nihikhanle ahu oohoveryaka wira Yesu nlelo anahoolela atthareli awe?

5 Ntoko soonale ahu muru 2 wa eliivuru ela, Alipa-oomusoma Biibiliya yaahiviriha iyaakha sinceene athoonyaka mwakha wa 1914 okhala wootepa otthuneya voohimya sa waakwaniheriwa eprofesia ya Biibiliya. Masi, okathi ole awo yuupuwela wira okhala-vo wa Kristu waapacenrye 1874, ni wira aahipacerya olamulela wiirimu mwaakha wa 1878, ni wira Omwene khiwaarowa omalela otikitheriwa mpakha 1914. Nto muteko woohepha waarowa wiiraneya eriyari ya 1874 ni 1914 ni wira muteko owo waarowa omaleliha othukumanyiwa wa alipa-oowoottihiwa wira arowe wiirimu. Nto niireke ohisuwela waya saana myaha ntoko iyo oniiriheke ohikupali wira Yesu aaniweettiha orumeelaka munepa awe wootteela?

6 Nnaari! Nkatthikelani wuupuwela ntakiheryo nahu noopacerya. Niireke waakuvela ni otepexa waya ophavela waakhuliwa moohipisa waarowa owiiriha atthu ale ohimukupali ole onaaleeliha? Nnaari! Vamosaru, ikwaha sikina arumeyi a Muluku annimananiha wiiwexexa itthu kamosa-kamosa voohimya sa soolakela sa Yehova, masi ohinatthi ophiya okathi wira munepa wootteela owooniherye ikeekhai iyo. Atthu oororomeleya anneemya olakiheriwa, nto mowiiyeviha annirukunuxa moonelo aya.​—Yak. 4:6.

7. Atthu a Muluku yareelihiwe sai ni omwaleya wa omunepani?

7 Nuuvira eyaakha ya 1919, arumeyi a Muluku yaahireelihiwa ni omwaleya woomunepani. (Musome Esalimo 97:11.) Mwaakha wa 1925 waahikumiheriwa mwaha woohiliyaleya murevistani ya The Watch Tower waahimya so: “Okhumelela wa Nloko”. Mwaha owo waahikumiherya yoolepa yooniherya saana wira Omwene wa Mesiya waahikhumelela tthiri 1914, nto khiiraneya eprofesia yaahimya sa muthiyana a wiirimu onimuyara mwaana, ntoko silempwale aya va Wisupulula muru wa 12. * Mwaha ole wahooniherya-tho wira olupatthiwa ni mixankiho saakhumelenle arumeyi a Yehova iyaakha iye sa ekhotto, yaari ethoonyeryo yoowi Satana ahoomoliwa wiirimu okathi ene yoole, ‘ananariwene vanjene, okhala wira òsuwela wira orina okathi vakhani pahi’.​—Wis. 12:12.

8, 9. (a) Moota xeeni otthuneya waya Omwene wa Muluku woonen’ya aya okhala wootepexa okhalana efaita? (b) Makoho xeeni anrowa ahu othokorerya?

8 Nto Omwene owo orina efaita xeeni wa hiyo? Mwaakha wa 1928, erevista ya The Watch Tower yaahipacerya ottittimiherya wira Omwene waari wootepa otthuneya ovikana woopoliwa wa mutthu muneene orweela mwa yowoopola. Tthiri, orweela wa Omwene wa Mesiya, Yehova onrowa otteeliha nsina nawe, waakiherya opwanelela wawe olamulela, ni waakhwaniherya soolakela sawe sotheene voohimya sa apinaatamu.

9 Vano, ti pani anrowa olamulela ni Kristu momweneni-mmo? Ti pani anrowa okhala atthu a momweneni-mmo? Nave muteko xeeni atthareli a Kristu anitthuneya aya okhalelaka nthiti?

Muteko Woohepha Onnaakumiherya Alipa-Oowoottihiwa

10. Etthu xeeni arumeyi a Muluku yaphavelaxa aya osuwela voohimya sa 144.000?

10 Iyaakha miloko sinceene ohinatthi 1914, maKristau ekeekhai yaanisuwela wira a 144.000, ari atthareli oororomeleya a Kristu, anrowa olamulela ni yena wiirimu. * Alipa-oomusoma Biibiliya, yahoona wira nummero nle naari nekeekhai ohiya nthoonyeryo, ni wira atthu ene yaahipacerya othanliwa eseekulu yoopacerya EC.

11. Moota xeeni ale anrowa okhala oowaakameliwa a Kristu sinnunhenrye aya osuwela waya muteko othanleliwa aya valaponi?

11 Nto aryeene valaponi, muteko xeeni waarowa aya ovaraka atthu awo anilipelela okhala owakameliwa a Kristu? Alipa-oomusoma Biibiliya yaahoona wira Yesu aahittittimiherya muteko woolaleerya, alikanyihaka ni okathi woohepha. (Math. 9:37; Yoh. 4:35) Ntoko soonale ahu muru 2, waahikhala okathi wuupuwela aya wira ohepha waarowa olekela iyaakha 40, omalelaka ni othukumanyiwa wa atthu oowoottihiwa wiirimu. Masi, okhala wira muteko ole waahivikaniha nuumala iyaakha 40 saahimmwale, nto vaanitthuneya otokosa mwaha ole. Mahiku ala ninnisuwela wira okathi woohepha, eyo piiyo, okathi woovalanya etrigu ni nthakathaka, niire so, maKristau oowoottihiwa oororomeleya ni maKristau ootakhala, waapacenrye tthiri 1914. Tivonto vaaphiyale aya okathi wookhalela nthiti othukumanya nummuru naahalela wa nikhuuru na ale anrowa wiirimu!

Mwaakha wa 1914, ti waapacenrye aya muteko woohepha (Nwehe ettima 11)

12, 13. Moota xeeni matakiheryo a Yesu a imwali muloko vamosa ni italento siniiraneya aya olelo-va?

12 Okhuma 1919 orowa ohoolo, Kristu onnivikaniha otumererya epottha awe wira ekhaleleke nthiti muteko woolaleerya. Owo aahaavaha muteko owo eseekulu yoopacerya. (Math. 28:19, 20) Yesu aahooniherya-tho makhalelo yaatthuneya aya okhalana atthareli awe oowoottihiwa wira avare muteko woolaleerya. Moota xeeni? Mwa ntakiheryo nawe na imwali 10 soohipaceriwa, owo ahooniherya wira alipa-owoottihiwa yahaana okhala oowehaweha, ohirupa omunepani, akhala wira anniphavela tthiri waakhela yoolukama aya ya okela efesta yuulupale ya othela wiirimu, okathi Kristu onrowa awe wuuraana ni muthiyana onrowa awe omuthela, niire so, a 144.000. (Wis. 21:2) Nto, mwa ntakiheryo nawe na italento, Yesu aahiixuttiha wira arumeyi awe oowoottihiwa yaarowa okhalela nthiti muteko woolaleerya waarumme awe.​—Math. 25:1-30.

13 Nto alipa-oowoottihiwa ahooniherya okhala oowehaweha ni anthiti mwa eseekulu ela evinre. Tthiri anootthuveliwa mwaha wa ororomeleya waya! Masi, niireke muteko owo wa ohepha wuulupale waarowa waathukumanyaka oohalela a 144.000 paahi anirowa olamulela ni Kristu?

Omwene Onnathukumanya Atthu Anrowa Okhalaka Valaponi!

14, 15. Igrupu xeeni xexe soovirikana saathokoreriwe ni eliivuru The Finished Mystery (Osuweliwa Waya Mutikiniho)?

14 Okhuma khalai alopwana ni athiyana oororomeleya yaaniphavela osuwela sa ale aniirela mpantta “muttitthi mulupalexa” (“muloko w’atthu” Biblya Exirima) ohimmwale va Wisupulula 7:9-14. Tivonto vahintikhina ahu wira ohinatthi Kristu waasuwanyeiha ale ari a egrupu ela yowaatta atthu, itthu sinceene saahimmwa saanivirikana vanceene ni ekeekhai yookhweya, yowiiweya enisuwela ahu ni eniphenta ahu olelo-va.

15 Mwaakha wa 1917, eliivuru The Finished Mystery (Osuweliwa Waya Mutikiniho) yaahimyale wira sookhala “inamuna piili sa woopowa wa wiirimu ni inamuna piili sa woopowa valaponi”. Nto ti pani yiirela mpantta igrupu iya xexe sa atthu arina nlipelelo noovirikana na woopowa? Egrupu yoopacerya yaari a 144.000 yaarowa olamulelaka ni Kristu. Egrupu ya nenli yaari atthu a muttitthi muulupale. Etthu yuupuwela aya yaari ela: akina yaari atthu yaihimya okhala maKristau, yaale nlelo yeetta okerexa wa eKristau yowootha. Atthu awo yanaamini vakhaani masi voohiphiyerya wooniherya olipiherya waya ororomeleya. Tivonto yaarowa ovahiwa eparakha yooyeva wiirimu. Masi voohimya sa atthu a valaponi, vuupuweliwa wira egrupu ya neeraru yaari atthu “oophwanelela a khalai”, oororomeleya ntoko Abrahamu, Moise ni akina, ti yaarowa okhala amahoolela wa atthu a egrupu ya neexexe, eyo piiyo, olumwenku wa apinaatamu.

16. Overunya xeeni wa omwaleya womunepani wiiranen’ye 1923 ni 1932?

16 Nto moota xeeni munepa wootteela waakhalihenrye awe atthareli a Kristu wira ekeekhai yiiweyeke saana ni voohivila olelo va? Munepa wootteela wookhaliherya mpakha omwaleya womunepani, wooniherya ekeekhai vakhaani-vakhaani. Wanipacerya wa 1923 erevista The Watch Tower yahooniherya egrupu emosa yahaarina nlipelelo na wiirimu, yeeyo yaarowa okhalaka valaponi elamuleliwaka ni Kristu. Mwaakha wa 1932, erevista ya The Watchtower yaahithokorerya mwaha wa Yonadabi (Yehonadabi), yoowo aari oororomeleya wa mulipa-oowoottihiwa a Isarayeli, Mwene Yehu, omukhaliheryaka omala-maliha okokhorela weethiru. (2 Mam. 10:15-17) Erevista ele yaahimyale wira yaahikhala egrupu ya atthu mahiku ala yaalikana ni Yonadabi; yahincererya-tho eriki Yehova aarowa woopola egrupu ela “okathi wa ekhotto ya Harmagedoni” wira ekhaleke valaponi.

17. (a) Overunya xeeni wa omwaleya womunepani wooneyale mwaakha wa 1935? (b) Nto maKristau oororomeleya yoonenle sai wiiwexexa wa niinano voohimya sa muttitthi muulupalexa? (Nwehe ekaaxa eni: “ Wiittha Iphumu Wuulupale Mwaha Wootaphuwa”.)

17 Masi mwaakha wa 1935, wahoonaneya omwaleya womunepani. Kongresu iiriwe epooma ya Washington, DC, atthu a muttitthi muulupale yahooniwa okhala egrupu ya atthu anrowa okhalaka valaponi, maana yaari atthu yaale yaalavuliwe ni nlikanyiho na Yesu, sa ipwittipwitthi ni ipuri. (Math. 25:33-40) Nto atthu a muttitthi muulupale yaarowa okhala “ipwittipwitthi sikina” seiye Yesu saahimyale awe oriki: “seiyo-tho kihana othukumanya”. (Yoh. 10:16) Nto okathi mulipa oolavula mwaha J. F. Rutherford, aavenke awe oriki: “Niireke vanniweryaneya weemela atthu otheene arina nlipelelo na okhalaka valaponi?” vano atthu yaavikana nimeya yaathukumanne opuro ole yaaheemela! Nto munna Rutherford khuhimya so: “Nkawehani! Muttitthi muulupale!” Okathi ole anamunceene yahiiwexexa nlipelelo naya na muhoolo.

18. Moota xeeni atthareli a Kristu yoonihenrya aya okhalela nthiti muteko woolaleerya, nto eyo yaakumihenrye exeeni?

18 Nto okhuma okathi ole, Kristu onniweettiha atthu awe wira akhaleleke nthiti waathukumanya atthu aniirela mpantta muttitthi muulupale, anrowa okhumelela, okhala ni woopowa okathi wa maxakha maalupale. Wanipacerya muteko wowaathukumanya atthu awo, khiwooneya saana. Tivonto, okathi mukina munna Ratherford aahimyale so: “vanikhala ntoko wira atthu a muttitthi muulupale khanrowa waattexa”. Masi, vano hiyo ninnoona moota Yehova oreelinha awe vaalupalexa muteko woohepha okhuma okathi ole! Yeettihiwaka ni Yesu vamosa ni munepa wootteela, igrupu iya piili, alipa-oowoottihiwa ni apatthani aya ari a “ipwittipwitthi sikina”, annooneya okhala ele Yesu yaahimyale awe vahinatthi oriki: yaarowa okhala “nikoto nimosa”, nirumeelaka mowiiraana yeettihiwaka ni “makampusi aya mmosá”.

Munna Rutherford khaasuwela moota atthu a muttitthi muupupale yaarowa aya waatta. (Okhuma moono wothiyana orowaka woolopwana: Nathan H. Knorr, Joseph F. Rutherford, ni Hayden C. Covington

19. Ninrowa okhaliherya sai muteko woowuncererya atthu a muttitthi muulupale?

19 Anamunceene mwa atthu oororomeleya anrowa okhalaka valaponi mparayiisu, elamuleliwaka ni Kristu vamosa ni a 144.000. Niireke munnoona oreera moota Kristu oniweettiha awe atthu a Muluku wira yiiwexexe ikeekhai sa mBiibiliyani voohimya sa nlipelelo na muhoolo mwa enamuna ehinvila? Tthiri eparakha yuulupale waleela nlipelelo nlo atthu anaaphwanya ahu nilaleeryaka! Nto, nrowe niimananihe nipakaka ele eniwerya ahu wira nikhalele nthiti olaleerya wira muttitthi muulupale ovikaniheke wunnuwa ni wuncererya okhuwela onivuwiha nsina na Yehova!​—Mmusome Luka 10:⁠2.

Muttitthi muulupale onnivikaniha wunnuwa

Ororomeleya Xeeni Onivekeliwa ni Omwene?

20. Itthu xeeni siniirela mpantta mutthenkeso wa Satana, nto eyo enivara sai ororomeleya wahu ntoko maKristau?

20 Okathi atthu a Muluku yaavikaniha aya wiixutta sa Omwene, awo-tho yahaana wiiwexexa saana ele enitaphulela aya okhala oororomeleya wa eguvernu ya wiirimu. Voohimya sa mwaha ola, mwaakha wa 1922, erevista The Watch Tower yahooniherya wira vano ahaavo makhuuru manli anivara muteko, nikhuuru na Yehova ni na Satana, nto nikhuuru na Satana ninhela mpuwa mitthenkeso sa nakoso, itiini sowootha, ni myaha sa epoliitika. Nto ale ari oororomeleya wa Omwene wa Muluku onilamuleliwa ni Kristu, ahipahuleke ororomeleya waya, mwaha woowivolowiha mmyaha sa nikhuuru na Satana. (2 aKor. 6:17) Nto eyo enitaphulela exeeni?

21. (a) Epottha yoororomeleya enaalopola sai atthu a Muluku voohimya sa anakoso aalupale? (b) Mwaakha wa 1963 etthu xeeni yaahimmwale ni A Sentinela sa ‘Babilonia Mulupale’?

21 Malakiheryo anikhuma wa murumeyi oororomeleya annooniherya khuta okathi makhalelo oohiloka mwa anakoso aalupale, ni annaalopola atthu a Muluku wira ahiireleke mpantta mitthenkeso sinooniherya ophenta mihakhu. (Math. 6:24) Mwa enamuna emosaru, iliivuru sahu sinimakela wooniherya itthu siniirela mpantta wa nikhuuru na Satana. Mwaakha wa 1963, erevista A Sentinela yahooniherya saana wira ‘Babilonia Mulupale’ onithoonyerya itiini sotheene soowoka siri valaponi ohiya paahi itiini sa eKristau yoowoka. Tivonto, ntoko sinrowa ahu woona muru wa 10, atthu a Muluku khuta elapo, ni a makhalelo oovirikana annikhaliheriwa ‘okhuma’ mBabilonia ni ohiya sowiira sotheene sa etiini yoowoka.​—Wis. 18:2, 4.

22. Okathi wa Ekhotto Yoopacerya ya Olumwenku, anamunceene mwa atthu a Muluku yoonela sai yootumererya ya aRoma 13:1?

22 Nto, sai voohimya sa epantte ya epoliitika ya nikhuuru na Satana? Niireke maKristau yahaana wiirela mpantta owana-wana ni ikhotto sa atthu a mulaponi? Okathi wa Ekhotto ya Nenli ya Olumwenku, Alipa-oomusoma Biibiliya yaanisuwela wira atthareli a Kristu, khanimwiiva pinaatamu mukhwa aya. (Math. 26:52) Masi atthu anceene yoona wira yootumererya eri va aRoma 13:1, yoowi yiiweleliweke ‘alupale anettiha elapo’ yaataphulela wira awo yahaana orowa okhottoni, owara ikuwo sa atoropa, ni omuteexa kapwitthi, masi, okathi waavekeliwa aya omwiiva munyokhani, awo yaarowa woopelaka musulu.

23, 24. Niiwa sai yoolepa ya aRoma 13:1, okathi wa Ekhotto ya Nenli ya Olumwenku, nto moonelo xeeni wooloka wooniheriwa ni atthareli a Kristu?

23 Nuumala okhumelela Ekhotto ya Nenli ya Olumwenku 1939, erevista The Watchtower yaahikumiherya mwaha wahareere othokorerya enamuna ya ohiirela mpantta ipoliitika. Mwaha ole wahooniherya saana wira atthareli a Kristu khiyaarowa wiirelaka mpantta hata vakhaani ikhotto ni owana-wana wa maloko a elapo ya Satana. Tthiri ale yaari malakiheryo a okathi woreerela! Nto eyo yahaakhaliherya atthareli a Kristu ohiirela mpantta oyeehi ephome wiiraneya mwaha wa ekhotto ele. Masi, okhuma mwaakha wa 1929, iliivuru sahu siira sihimmye ene-tho wira aalupale aneettiha elapo aromoliwe va aRoma 13:1, khahiyo saari iguvernu sa mulaponi, masi ti Yehova ni Yesu. Nto vaatthuneya wiiwanyeiha oratteene mwaha owo.

24 Mwaakha wa 1962, munepa wootteela wahiweettiha atthareli a Kristu wira avarerye mwaha ole, tivonto erevista A Sentinela 15 a Novembro, ni 1 a Dezembro yaahikumiherya mwaha ohinliyaleya waatthokiherya yoolepa ya aRoma 13:1-7. Okathi ole, atthu a Muluku yahiiwexexa malakiheryo a Biibiliya voohimya sa wiiwelela orina mukano waahimmwale ni Yesu mwa masu awe ahinliyaleya ani: ‘Nvaheni Sesari seiyo sa Sesari, ni nvaheni Muluku seiyo sa Muluku’. (Luka 20:25, Biblya Exirima) Vano maKristau ekeekhai yaanisuwela wira aalupale aneettiha elapo, ti maguvernu a olumwenku ola, ni wira maKristau ahaana owiiwelela. Masi, wiiwelela waya wookhalana mukano. Nto okathi maguvernu annivekela aya ohimwiiwelela Yehova Muluku, hiyo nnaakhula ntoko arummwa saakhunle aya wira: “Etthu yotepa otthuneya omwiwelela Muluku ovikana owiwelela atthu”. (Mit. 5:29) Muru 13 ni 14 eliivuru yeela, ninrowa wiixutta itthu sikina voohimya sa moota atthu a Muluku soonihenrya aya weettela malakiheryo a Biibiliya sa ohiirela mpantta ipoliitika sa mulaponi.

Tthiri eparakha yuulupale waleela akina nlipelelo na Biibiliya na ekumi ehinimala!

25. Etthu xeeni enoosivelani voohimya sa nikhaliheryo na munepa wotteela mmyaha sa wiiwexexa wahu Omwene wa Muluku?

25 Vano nkuupuwelani itthu sotheene seiye atthareli a Kristu siixuttihiwe aya voohimya sa Omwene eseekulu ela evinre. Nihiixutta okathi ene Omwene wa Muluku otikitheriwa aya wiirimu, ni moota siryaawe wootepa otthuneya. Nihiiwexexa inamuna piili sa nlipelelo nirina aya atthu oororomeleya, orowa wiirimu ni okumi wa valaponi. Ni nihiixutta moota wowooniherya ororomeleya wahu wa Omwene wa Muluku okathi omosaru niwiiwelelaka maguvernu a mulaponi. Vano mwiikoheke so, ‘Kiireke kaamusuwela ikeekhai iyo sotheene vahaakhanle wira Yesu Kristu khoonihenrye epottha awe yoororomeleya eri valaponi wira yiiwexexe vamosa ni wiixuttiha?’ Tthiri mareeliho maalupale weettihiwa ni Kristu ni munepa wotteela!

^ etti. 3 Ntoko sinihimya aya eliivuru ekina, nuulumo na eGriki noowi ‘onimoholani’ nirumeeliwe eversu ela nintaphulela “omooniherya mutthu ephiro”.

^ etti. 7 Ohinatthi okathi ole, akina yuupuwela wira yowoonihiwa ele yaataphulela ekhotto ya atthu a oRoma yaari mapagau ni nikhuuru na paapa a oRoma.

^ etti. 10 Mweeri wa Junyo 1880, erevista Zion’s Watch Tower yaahimyale wira woonasa wene a 144.000 yaarowa okhala aYuda yaakhulenle eKristau mwaakha wa 1914. Masi, muhoolo mwaya mwaakha yoole, waahikumiheriwa mwaha mukina wooniherya wiiwexexiwa waya onlikana ni wiiwexexa orina ahu mahiku ala.