Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KITANGO 7

Mashinda a Kusapwilamo—Kwingijisha Mashinda Apusana pusana Kusapwila Bantu

Mashinda a Kusapwilamo—Kwingijisha Mashinda Apusana pusana Kusapwila Bantu

BIJI MU KINO KITANGO

Bantu ba Lesa bengijisha mashinda apusana pusana pa kuba’mba basapwile ku bantu bavula

1, 2. (a) Ñanyi jishinda Yesu jo aingijishe pa kwamba ku jibumba jikatampe? (b) Nga baana ba bwanga ba kwa Yesu bakishinka balondela byepi kyakumwenako kyanji, kabiji mambo ka?

JIBUMBA ja bantu jazhokoloka Yesu ku kitulu kya kizhiba, wakanjila mu bwato ne kwendako pacheche. Mambo ka? Wayuka’mba mema asakulengela jiwi janji kumvwanyika ku bantu bavula pa kuba’mba bomvwe byo abena kwamba.—Tangai Mako 4:1, 2.

2 Mu myaka yaikajikilwemo Bufumu, baana ba bwanga bakishinka balondejile byaubilenga Kilishitu kwingijisha mashinda apusana pusana kusampenyamo mambo awama ku mabumba a bantu. Na lutangijilo lwa Mfumu, bantu ba Lesa batwajijila kupimpula mashinda a kusampenyamo mambo awama monka mubena kuyila busendwe bwa bya kulengalenga. Tukeba kusapwila ku bantu bavula mpelo saka ikyangye kufika. (Mat. 24:14) Akimonai mashinda amo o twaingijisha pa kusapwila ku bantu bekala mu mapunzha apusana pusana. Akilangulukai ne pa mashinda aingijishe bantu ba lwitabilo bajingako kala kusampenyamo mambo awama o mwafwainwa kulondela.

Kusapwila ku Bantu Bavula

3. Ñanyi bintu byalengejile balwanyi bashikilwe bukine kuzhingila na mambo a kwingijisha mapepala a byambo?

3 Mapepala a Byambo. Mulongo Russell ne balunda nanji banembanga Kyamba kya Usopa kufuma mu 1879, ne kulengela bantu bavula kumvwa mambo a Bufumu. Mwaka wa 1914 saka akyangye kufika, Kilishitu wamwene kuba’mba mambo awama afika ku bantu bavula. Bintu byatendekele kumweka mu 1903. Mu yenka uno mwaka, Dr. E. L. Eaton, waambilangako jibumba ja bakulumpe ba mu kafulumende ja Bapolotesitanti mu Pennsylvania, wapeele mambo Charles Taze Russell pa mafunjisho a mu Baibolo amo. Mu nkalata yanembele Ba Eaton ku ba Russell baambile amba: “Nalanguluka kuba’mba tukesambepo pa mvula bantu pa mepuzho anweba ne amiwa o tupusenamo, afwainwa kumwenamo bantu bavula.” Russell ne balunda nanji balangulukile kuba’mba bantu bakatemwa umvwe misambo yabo yanembwa mu pepala wa byambo waya nkuwa wa The Pittsburgh Gazette. Majashi a mu uno pepala wa byambo ayile bingi nkuwa kabiji bukine bwa mu Baibolo bwalumbululanga Russell bwafikile bantu pa muchima kya kuba banemba uno pepala baswile kunembanga majashi a kwa Russell pa mulungu pa mulungu. Bino byonse byalengejile bashikilwe bukine kuzhingila.

Mu mwaka wa 1914, kukila pa mapepala a byambo 2,000 banembangamo majashi a kwa Russell

4, 5. Ñanyi kyubilo kyamwesheshe Russell, kabiji aba batangijila mu jibumba ja Lesa bakonsha kulondela byepi kyakumwenako kyanji?

4 Banemba mapepala a byambo bavula bakebelenga kubikamo majashi a kwa Russell. Mu mwaka wa 1908, Kyamba kya Usopa kyaambile amba majashi anji anembwanga jonse mu “mapepala a byambo 11.” Balongo bayukile byaingilanga mapepala a byambo babujileko Russell kuba’mba inge wavilwile maofweshi a Sosaiti kufuma ku Pittsburgh kuya ku muzhi muji bantu bavula, mapepala a byambo avula akanembanga mitwe yaimena pa Baibolo. Panyuma ya kulangulukapo pa byo bamubuujile, Russell wavilwile maofweshi ne kwiatwala ku Brooklyn, New York, mu 1909. Ñanyi bintu byafuminemo? Panyuma ya kupitapotu bañondo bacheche, mapepala a byambo 400 mwanembwanga majashi avula. Bufumu byo bwaikajikilwenga mu 1914, mapepala a byambo kukila pa 2,000 mu milaka ina, mo mwanembwanga majashi ne bibaaba bya kwa Russell.

5 Ñanyi bintu byanema byo twakonsha kufunjilako ku kino? Aba batangijila mu jibumba ja Lesa lelo jino, bafwainwa kwipelula byonka byajinga Russell. Mu ñanyi jishinda? Umvwe mubena kufuukula kuba bintu byanema, umvwinainga ne bibena kwamba bakwenu.—Tangai Byambo bya Mana 15:22.

6. Bukine bwanembwanga mu mapepala a byambo bwalengejile muntu umo kuba byepi?

6 Bukine bwa Bufumu bwanembwanga mu ano mapepala a byambo bwapimpwile bwikalo bwa bantu. (Hebe. 4:12) Kyakumwenako, Ba Ora Hetzel babatizhiwe mu 1917, bajinga batanshi pa bamo bafunjile bukine kupichila mu mitwe ya uno mutundu. Baambile kuba’mba: “Panyuma ya kusongolwa, nayile na kupempula bamama ku Rochester, mu Minnesota. Byo nafikile, nataine bamama babena kuchiba mitwe mu pepala wa byambo. Bachibilenga majashi anembele Russell. Bamama balumbulwile bintu byo bafunjile ku ino mitwe.” Ba Ora banemekele bukine bo bafunjile kabiji basapwila pa Bufumu bwa Lesa mu bukishinka pa myaka 60.

7. Mambo ka aba batangijilenga o balangulukijilepo kuleka kwingijisha mapepala a byambo?

7 Mu 1916, kwamwekele bintu bibiji byalengejile batangijilanga kulangulukapo kuleka kwingijisha mapepala a byambo kusampenyamo mambo awama. Kintu kitanshi, Nkondo Ikatampe yajingako yalengejile mapepala a kunembelapo byambo kukatazha. Mu 1916, sawakya wafumine ku kipamo kitala pa mapepala a byambo wa ku Britain waambile pa luno lukatazho amba: “Kujitu mapepala a byambo kukila pa 30 abena kunemba Majashi pa kino kimye. Kibena kumweka kuba’mba kino kibelengelo kisa kubwela panshi na mambo a mutengo wa mapepala wabaya.” Kya bubiji, ke lufu lwa Mulongo Russell wafwile pa October 31, 1916. Kyamba kya Usopa kya December 15, 1916, kyaambile’mba: “Byo kiji kuba’mba Mulongo  Russell wafwa, majashi [atanwanga mu mapepala a byambo] aleka.” Nangwa kya kuba jino jishinda ja kusapwilamo japwile, kwaishile mashinda akwabo nabiji kutambisha “Photo-Drama of Creation,” (Mashikopo wa Bilengwa na Lesa) kabiji waingijile bingi bulongo.

8. Ñanyi bintu byavwangilemo mu kulenga mashikopo wa “Photo-Drama of Creation”?

8 Kwingijisha Bipikichala. Russell ne balunda nanji baingijile pa myaka isatu pa kuba’mba balenge Mashikopo wa Photo-Drama,” walupwilwe mu 1914. (Mana 21:5) Uno watelwanga amba Kimwesho, mwajinga bipikichala byenda, mawi o bakopelamo, ne bipikichala byenda bya misombelo. Bantu bavula bakayileko mbaji imo ya mu Baibolo yajinga mu uno filimu, kabiji mwajinga ne banyama. Sawakya umo wa mu 1913 waambile amba “Bipikichala bya banyama bavula byajinga mu uno filimu, byafumine mo balamina banyama ne kwibingijisha kulenga bipikichala byenda kabiji lubaji lwabaya lo bamwesheshemo lwajinga lwa kwa Nowa.” Bino mafilimu avula o baingijishe mwajinga bipikichala byenda, abyo byalengelwe na banabalume ne banabakazhi bayuka kulenga bipikichala ba ku London, ku New York, ku Paris ne ku Philadelphia bebipentelenga na maboko.

9. Mambo ka o batayijilepo kimye ne mali avula pa kuba’mba balenge mashikopo wa “Photo-Drama”?

9 Mambo ka o batayijilepo kimye ne mali avula pa kuba’mba balenge mashikopo wa “Photo-Drama”? Pa kushonkena kwa nkambi kwa mu 1913 baambile’mba: “Mu mapepala a byambo a mu America paji mutwe umo po bengijisha tubipikichala tumo kulumbulwilamo byambo bimo. Bantu bebitemwa bingi bipikichala. Kino kyalengela basapwishi ne bafunjishi ba mabumba a Baibolo kutendeka kulenga bipikichala byenda pa kuba’mba basapwishi bebingijishenga pa kusapwila.”

Peulu: Kibamba muji mashinyi ya kutambishishamo mashikopo wa “Photo-Drama”; panshi: maselechi a “Photo-Drama”

10. Mashikopo wa “Photo-Drama” bamutambishe kufika kwepi?

10 Mu 1914, mashikopo wa “Photo-Drama” bamutambishanga mu byalo 80 pa juba pa juba. Bantu nobe 8 milyonyi mu United States ne Canada bo bamutambile. Mu yenka uno mwaka, mashikopo wa “Photo-Drama” bamutambile mu Australia, Britain, Denmark, Finland, Germany, New Zealand, Norway, Sweden ne Switzerland. Mashikopo wabujile bipikichala byenda, bamunengezhezhe kumutamba mu mizhi icheche. Uno mashikopo wa “Eureka Drama” kechi watayanga mali avula pa kumulenga ne, kabiji wapelele pa kumusenda. Mu 1916, mashikopo wa “Photo-Drama” nangwa amba “Eureka Drama” kechi bamutuntulwile mu Kiarmenia, Kidano-Norwegian, Kifulenchi, Kigerman, Kingiliki, Kiitalyani, Kipolishi, Kisipanishi ne Kiswedishi ne.

Mu 1914, batambishanga “Photo-Drama” mu bishimikwa mwatanwanga bantu bavula

11, 12. Mashikopo wa “Photo-Drama” wafikile byepi pa muchima nsongwalume umo, kabiji ñanyi bintu byo twakonsha kufunjilako?

11 Mashikopo wa “Photo-Drama” ye batuntulwile mu Kifulenchi wamufikile bingi pa muchima nsongwalume umo wa myaka 18 wa jizhina ja Charles Rohner. Waambile’mba, “Bamutambishe mu muzhi wa Colmar, mu Alsace, France mo naikalanga. Kufumatu ku ntendekelo, bukine bwa mu Baibolo bwamfikile pa muchima.”

12 Kino kyalengejile Charles kubatizhiwa, kabiji mu 1922 watendekele mwingilo wa kimye kyonse. Mwingilo mutanshi ye bamupele ke wa kukwasha kutambisha mashikopo wa “Photo-Drama” ku mabumba a bantu mu France. Pa kwamba pa uno mwingilo, Charles waambile amba: “Bampeele mingilo yavula—kujizha kidali, kutala pa mali ne kwingijila ku mabuku. Kabiji nazhindamikanga ne luonde saka tukyangye kutendeka kutambisha. Kimye kya kukokoloka, twapananga mabuku. Mulongo nangwa nyenga wajinga napo aingijilanga kupana mabuku mu kishimikwa. Yense wajinga na mabuku kabiji wapananga ku bantu baji mo abena kwingijila. Kabiji pa kibelo, pajinga tebulu pajinga mabuku avula.” Mu 1925, Charles bamwichile kuya na kwingijila ku Betele mu Brooklyn, New York. Akwa bamupele mwingilo wa kutangijila jibumba ja banyimbi ja waileshi wakatataka ye bashinkwile wa WBBR. Panyuma ya kulanguluka pa kyakumwenako kya Mulongo Rohner, twakonsha kwishikisha kuba’mba, ‘Nanchi nakonsha kuswa mingilo yonse yo bakonsha kumpa ya kusampanya mambo a Bufumu nyi?’—Tangai Isaya 6:8.

13, 14. Waileshi bamwingijishe byepi kusampenyamo mambo awama? (Monai ne tubitenguluzha twa kuba’mba “ Byaambiwanga pa Waileshi wa WBBR” ne “ Kushonkena Kwanemene.”)

13 Waileshi. Mu myaka ya mu ma 1920, mwingilo wa kutambisha mashikopo a “Photo-Drama” watendekele kubwela panyuma, bino batendekele kwingijisha waileshi kusampenyamo mambo awama a Bufumu. Pa 16 April, 1922, Mulongo Rutherford waambile jashi janji jitanshi pa waileshi mu Kishimikwa kya Metropolitan Opera mu Philadelphia, Pennsylvania. Bantu pepi nobe 50,000 bo baumvwine jashi ja kuba’mba “Millions Now Living Will Never Die.” (Bantu Bavula Bajiko Lelo Jino Kechi Bakafwa Ne). Kabiji mu 1923, bipungu bimo bya kushonkena byajinga waileshi pa kimye kitanshi. Kununga pa kwingijisha mazubo a mabilabila, batangijilenga balangulukile kushimika nzubo ya mabilabila yabo bene. Bashimikile itanshi pa jikuji ja Staten, mu New York, ne kwiinembesha mu jizhina ja WBBR. Ino nzubo ya mabilabila beishinkwile pa 24 February, 1924.

Mu 1922, bantu pepi 50,000 bo baumvwine jashi pa waileshi ja kuba’mba “Bantu Bavula Bajiko Lelo Jino Kechi Bakafwa Ne”

14 Pa kulumbulula byaingilanga WBBR, Kyamba kya Usopa kya December 1, 1924, kyaambile amba: “Twaketekela kuba’mba waileshi ke jishinda jawama kwingijisha pa kusampanya mambo a bukine pa mashinda onse o twaingijishapo kala.” Kyanungilepo amba: “Umvwe Nkambo wamona kuba’mba twafwainwa kushimika mazubo a mabilabila akwabo a kusampenyamo bukine, uketupa mali mu jishinda jo akebelamo mwine.” (Sala. 127:1) Mwaka wa 1926 byo afikilenga, bantu ba kwa Yehoba bajinga na mazubo a mabilabila 6. Abiji ajinga mu United States, WBBR mu New York, kabiji WORD yajinga pepi na ku Chicago. Akwabo ana ajinga mu Canada, mu Alberta, British Columbia, Ontario ne mu Saskatchewan.

15, 16. (a) Bantangi ba bupopweshi mu Canada baubilepo byepi pa mazubo a mabilabila etu? (b) Majashi apa waileshi akwashanga byepi mwingilo wa ku nzubo ku nzubo?

15 Jino jishinda ja kusampenyamo bukine bwa mu Baibolo jalengejile bantangi ba bupopweshi bwa Kilishitendomu kuzhingila. Albert Hoffman wayukile mingilo yajinga pa nzubo ya mabilabila yajinga mu Saskatchewan, mu Canada waambile amba: “Bantu bavula batendekele kuyuka Bafunda Baibolo [byo batelanga Bakamonyi ba kwa Yehoba kala] Basapwilangatu bulongo kufikatu ne kimye bantangi ba bupopweshi kyo batundaikile bakulumpe ba mu kafulumende kuba’mba bashinke mazubo a mabilabila ajinga mu Canada a Bafunda Baibolo.”

16 Nangwa kya kuba bashinkile mazubo a mabilabila etu ajinga mu Canada, majashi a Baibolo atwajijile kwambiwa pa mawaileshi a kyalo. (Mat. 10:23) Pa kuba’mba uno mutanchi engile bulongo, Kyamba kya Usopa ne The Golden Age (utelwa luno amba Labainga!) mwanembwanga mutanchi wa mazubo a mabilabila pa ambiwanga bukine bwa mu Baibolo pa kuba’mba basapwishi babena kusapwila ku nzubo ku nzubo batundaikenga bantu kuteleka ku majashi pa mazubo a mabilabila. Ñanyi bintu byafuminemo? Bulletin wa mu January 1931 waambile amba: “Mazubo a mabilabila akwasha bingi balongo mu mwingilo wa kusapwila ku nzubo ku nzubo. Masawakya avula afika ku ofweshi amba bantu baumvwine majashi pa waileshi kabiji na mambo a majashi aambilenga Mulongo Rutherford, babena kukebesha bingi kutambula mabuku o bebashilanga.” Bulletin walumbulwile amba mazubo a mabilabila ne mwingilo wa kusapwila ku nzubo ku nzubo ke “mashinda abiji akatampe a kusapwilamo pa mvula bantu mu jibumba ja Nkambo.”

17, 18. Nangwa kya kuba bintu byapimpwilwe, waileshi watwajijile byepi kusampanya mambo awama?

17 Mu myaka ya mu ma 1930, bantu betushikwa batendekele kwitukanya kwingijisha mazubo a mabilabila. Ku mpelo ya 1937, bantu ba Yehoba bashinkile mazubo a mabilabila na mambo a kwibakanya. Balekele kwingijisha mazubo a mabilabila a kyalo ne kuta muchima ku kusapwila ku nzubo ku nzubo. * Nangwa byonkabyo, waileshi watwajijile kusampanya mambo a Bufumu mu mapunzha a mwalepa nangwa mwajinga milukuchi ya bumulwila ntanda. Kyakumwenako, kufuma mu 1951 kufika mu 1991, nzubo ya mabilabila ya ku West Berlin, mu Germany, paambiwanga majashi a Baibolo pa kuba’mba aba baikalanga kwatelwanga amba East Germany pa kyokya kimye bomvwe mambo a Bufumu. Kutendeka mu 1961 ne myaka 30 yalondejilepo, nzubo ya mabilabila ya kyalo kya Suriname, South America, pa mulungu pa mulungu pa ambiwanga jashi ja maminiti 15 jo basampenyangamo bukine bwa mu Baibolo. Kufuma mu 1969 kufika mu 1977, jibumba jakopele majashi a pa waileshi kukila pa 350 mu pologalamu wa kuba’mba “Binembelo Byonse Byawama.” Mu United States, mwajinga mazubo a mabilabila 291, mu mizhi 48 paambiwanga ano majashi. Mu 1996, nzubo ya mabilabila ya mu Apia, muzhi mukatampe wa mu South Pacific ku Samoa, pa mulungu pa mulungu pa aambiwanga jashi ja kuba’mba “Mikumbu ku Mepuzho Enu a mu Baibolo.”

18 Ku ntendekelo ya myaka kitota kya bu 20, balekele kwingijisha waileshi kusampenyamo mambo awama. Bino nangwa byonkabyo, kwaishile kintu kikwabo kyalengejile mambo awama kufika ku bantu bavula.

19, 20. Mambo ka bantu ba Yehoba o balengejile keyala wa jw.org, kabiji waingila byepi? (Monai ne kakitenguluzha ka kuba’mba “ JW.ORG.”)

19 Intaneti. Mu mwaka wa 2013, bantu kukila pa mabilyoni 2.7, bo baingijishenga Intaneti. Kwesakana na masawakya amo, bantu mabilyoni abiji bengijisha Intaneti pa mafoni ne biñambañamba bikwabo. Kino kibelengelo kibena kubailakotu mwaya ntanda yonse, kikatakata mu Africa, bantu kukila pa 90 milyoni bo bengijisha Intaneti ya pa mafoni. Bino byalengela kupimpula jishinda bantu jo bayukilamo bintu kwingijisha intaneti.

20 Kutendeka mu 1997, bantu ba Yehoba bengijisha jino jishinda kusampenyamo mambo awama. Mu 2013, Keyala wa jw.org pajinga milaka 300, kabiji pajinga bya kukopolola bya mu Baibolo mu milaka kukila pa 520. Pa juba pa juba, bantu kukila pa 750,000 bashinkula uno Keyala. Pa ñondo pa ñondo, kununga pa kutamba mavidyo, bantu bakopolola mabuku kukila pa 3 milyonyi, magazini 4 milyonyi ne byo bakopela pa maselechi ma milyonyi 22.

21. Mwafunjilako ka ku byamwekejile Sina?

21 Uno Keyala ke jishinda jibena kwingila bingi bulongo kusampenyamo mambo awama a Bufumu bwa Lesa, nangwatu mu byalo mo bakanya mwingilo wa kusapwila. Kyakumwenako, kuntendekelo ya mwaka wa 2013, mwanamulume wa jizhina ja Sina washinkwile pa keyala wa jw.org ne kutumina ku ofweshi mukatampe uji ku United States, kwipuzha byambo bikwabo byaamba pa Baibolo. Ki ka kyalengejile uno mwanamulume kutuma ku ofweshi mukatampe? Sina wakomena mu bupopweshi bwa ba Mozilemu kabiji wikala mu kyalo mo bakanya mwingilo wa Bakamonyi ba kwa Yehoba. Byo atumine foni, banengezhe kuba’mba bafundenga Baibolo jibiji pa mulungu pa mulungu na Kamonyi wikala ku United States. Bafundanga kwingijisha vidyo wa pa intaneti.

Kufunjisha Bantu

22, 23. (a) Nanchi mashinda a kusapwilamo ku bantu bavula apinga pa mwingilo wa ku nzubo ku nzubo nyi? (b) Mfumu wapesha byepi mwingilo wetu?

22 Pa ano mashinda o twaingijisha kusapwilamo ku bantu bavula nabiji mapepala a byambo, mashikopo wa “Photo-Drama,” waileshi, ne Keyala wa Intaneti, kafwapo jishinda japingakene pa mwingilo wa kusapwila ku nzubo ku nzubo ne. Mambo ka? Mambo bantu ba Lesa baingijishanga jishinda jonka jaingijishanga Yesu. Nangwa kya kuba wasapwilanga ku bantu; wakebelenga kukwasha bantu. (Luka 19:1-5) Yesu naye wafunjishe baana banji ba bwanga kwamba na bantu, kabiji wibapeele byambo bya kwamba pa kusapwila. (Tangai Luka 10:1, 8-11.) Byonka byo twisambile mu Kitango 6, aba babena kutangijila kimye kyonse batundaika bakalume ba Yehoba kwisamba na bantu.—Byu. 5:42; 20:20.

23 Myaka 100 yapitapo panyuma ya kwikajikwa kwa Bufumu, basapwishi kukila pa mamilyonyi 7.9 babena kwingilako mwingilo wa kufunjisha bantu nkebelo ya Lesa. Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, Mfumu wapesha mashinda o twaingijisha kutumbijikilamo Bufumu. Byonka bikaamba kitango kyalondelapo, witupa ne bintu bya kwingijisha pa kusampanya mambo awama ku mikoka yonse ne ku bisaka byonse ne njimi yonse.—Lum. 14:6.

^ jifu. 17 Mu 1957, batangijilenga bashinkile nzubo ya mabilabila yetu yapeleleko ya WBBR mu New York.