Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

NSHAPITA 7

Mishindu ya kuyisha—Kuyisha mu mishindu yonso bua kupeta bantu

Mishindu ya kuyisha—Kuyisha mu mishindu yonso bua kupeta bantu

BUALU BUNENE BUDI MU NSHAPITA EU

Bantu ba Nzambi badi benza mudimu ne mishindu ya kuyisha mishilashilangane bua kupeta bantu ba bungi

1, 2. a) Ntshinyi tshivua Yezu muenze bua kuyisha bantu ba bungi? b) Mmunyi mudi bayidi ba Kristo balonde tshilejilu tshiende? Bua tshinyi?

 MUSUMBA wa bantu mmukunguile Yezu ku muelelu wa mbuu, kadi yeye udi ubuela mu buatu ne usemena ndambu mu mâyi. Bua tshinyi? Bualu mmumanye ne: mâyi neatangalaje dîyi diende ne bantu ba bungi nebumvue bimpe menemene mukenji udiye nawu.—Bala Mâko 4:1, 2.

2 Mu bidimu bia kumpala kua diledibua dia Bukalenge, bayidi ba lulamatu ba Kristo bakalonda tshilejilu tshiende, bakenza mudimu ne bintu bipiabipia bua kumuangalaja lumu luimpe lua Bukalenge kudi bantu ba bungi. Ku bukokeshi bua Mukalenge, bantu ba Nzambi badi batungunuka ne kupatula bintu ne benza nabi mudimu bilondeshile mudi malu ashintuluka ne mudi bintu bipiabipia bidi bena malu a sianse bapatula. Tudi basue kuyisha bantu ba bungi padiku mushindu kumpala kua nshikidilu kuluaye. (Mat. 24:14) Tumonayi bimue bia ku bintu bivuabu benze nabi mudimu bua kuyisha bantu nansha bikalabu basombele muaba kayi. Ela meji kabidi bua tshiudi mua kuenza bua kuidikija ditabuja dia aba bavua bamuangalaje lumu luimpe mu matuku a ku ntuadijilu au.

Kuyisha bantu ba bungi

3. Patuvua tuenza mudimu ne bikandakanda, ntshinyi tshivua tshifiikisha baluishi ba bulelela munda?

3 Bikandakanda. Muanetu Russell ne bena diende bavua bapatula Tshibumba tshia Nsentedi katshia mu 1879, bafikisha mukenji wa Bukalenge kudi bantu ba bungi. Kadi mu bidimu bia kumpala kua 1914 biakamueneka ne: Kristo uvua mulongolole malu bua lumu luimpe lumanyishibue kudi bantu ba bungi. Malu akatuadija mu 1903. Tshidimu atshi Ephraim Eaton, muleji-mpala wa baministre ba bena mishonyi ba mu Pennsylvanie, wakayobola Charles Russell bua bidi bitangila malongesha a mu Bible. Eaton uvua mufundile Russell mu mukanda kampanda ne: “Mvua mumone ne: tuetu bayukile malu atudi katuyi tupetangana wewe ne meme bantu batuteleje, nebisankishe bantu ba bungi.” Russell ne bena diende bakamona pabu ne: nebisankishe bantu ba bungi, nanku bakalongolola bua kupatula malu aa mu tshikandakanda tshia The Pittsburgh Gazette. Bantu ba bungi bakapeta biena-bualu bia tshikandakanda etshi ne malu a mu Bible avua Russell mumvuije avua matoke, ebi biakenza bua tshisankishe bantu ne bikale bapatulamu miyuki ya Russell lumingu luonso. Elabi meji muvuabi mua kuikala bitonde baluishi ba bulelela!

Mu 1914, bikandakanda bipite pa 2000 bivua bipatula miyuki ya Russell

4, 5. Nngikadilu kayi uvua muanetu Russell muleje? Mmunyi mudi aba badi ne majitu mua kuidikija tshilejilu tshiende?

4 Bikandakanda bikuabu biakajinga diakamue bua kufunda miyuki ivua Russell wenza. Mu 1908, Tshibumba tshia Nsentedi (Angl.) tshiakamba ne: Miyuki ya muanetu Russell ivua ipatuka mu “bikandakanda bitue ku 11 pa tshibidilu.” Kadi bana betu bavua bibidilangane ne mudimu wa dipatula bikandakanda bakambila muanetu Russell ne: yeye mumbushe biro ku Pittsburgh ne muye nabi mu tshimenga tshivua tshimanyike bimpe, bikandakanda bia bungi bivua ne bua kupatula miyuki ya malu a mu Bible. Panyima pa Russell mumane kumvua mubelu au ne mukonkonone malu makuabu, wakumbusha biro muaba uvuabi ne kuya nabi ku Brooklyn mu New York mu 1909. Tshiakenzeka ntshinyi? Ngondo mikese panyima pa bobu bamane kumbuka, bikandakanda bitue ku 400 biakatuadija kupatula miyuki yende ne bikuabu bia bungi biakatungunuka ne kudisakidila. Tshikondo tshiakajadikabu Bukalenge mu 1914, bikandakanda bipite pa 2000 bivua bipatula miyuki ya Russell ne bimue biena-bualu mu miakulu inayi.

5 Ndilongesha kayi ditudi tupeta ku bualu ebu? Mbimpe aba badi ne ndambu wa majitu mu bulongolodi bua Nzambi lelu bidikije didipuekesha dia Russell. Mu mushindu kayi? Padibu bangata mapangadika a mushinga, mbimpe bateleje mibelu ya bakuabu.—Bala Nsumuinu 15:22.

6. Mmunyi muvua bulelela bua mu biena-bualu bia mu tshikandakanda bushintulule muntu kampanda?

6 Bulelela bua Bukalenge buvuabu bamanyishe mu bikandakanda abi buakashintulula mioyo ya bantu. (Eb. 4:12) Tshilejilu, Ora Hetzel umue wa ku bantu ba bungi bavua balonge bulelela ku diambuluisha dia bintu ebi wakatambula mu 1917 udi wamba ne: “Panyima pa meme mumane kubuela mu dibaka, ngakaya kutangila muledi wanyi wa bakaji mu Rochester, mu Minnesota. Pangakafika, ngakamupeta ne bimue biena-bualu bia tshikandakanda bitulakaja mu nzubu. Bivua miyuki ya Russell. Mamu wakangumvuija malu avuaye mulonge mu bikandakanda amu.” Ora wakitaba bulelela buvuaye mulonge ne wakamanyisha Bukalenge bua Nzambi ne tshisumi munkatshi mua bidimu bitue ku 60.

7. Bua tshinyi aba bavua ne majitu bavua batangilule mudimu wa dipatuka dia bikandakanda?

7 Mu 1916, malu manene abidi akenzeka ne kufikishawu bavua bapatula bikandakanda bua kutangilula mudimu wa dipatula bikandakanda bua kualabaja lumu luimpe. Bua kumpala, Mvita minene ivuaku tshikondo atshi yakenza bua bikale bikole bua kupeta bintu bia kupatula nabi bikandakanda. Mu 1916, bena tshibambalu tshietu tshia mu Grande-Bretagne tshivua tshipatula bibejibeji biakaleja lutatu luvuaku tshiamba ne: “Bua mpindieu, miyuki ya Russell idi ipatuka anu mu bikandakanda bitue ku 30. Bidi bimueneka ne: bungi buabi nebukepele ku kakese ku kakese bu mudi mabeji mabande mushinga.” Bualu buibidi buvua lufu lua muanetu Russell mu dia 31 ngondo wa 10 mu 1916. Nunku, Tshibumba tshia Nsentedi (Angl.) tshia dia 15 ngondo wa 12 wa 1916 tshiakamba ne: “Bu mudi muanetu Russell mufue, miyuki ya mu bikandakanda kayakupatuka kabidi to.” Nunku mushindu wa diyisha eu wakatua ku ndekelu, mishindu mikuabu bu mudi “Foto-Drama wa bufuki” yakatungunuka ne kupatula bipeta bimpe.

8. Bakenza tshinyi bua kupatula filme wa “Foto-Drama wa bufuki”?

8 Bimfuanyi. Russell ne bena diende bakenza mudimu munkatshi mua bidimu bia bungi bua kupatula “Foto-Drama wa bufuki” wakapatulabu mu 1914. (Nsu. 21:5) Anu muvuabu bamubikila ne: Drama, filme eu uvua muenza ne bimfuanyi bivua binyunga ne mêyi makuata ne bimfuanyi bia mekala bizola. Bantu nkama bakanaya bimue bitupa bia malu a mu Bible bivuabu benda bakuata mu filme, ne nyama payi ivuamu. Bilondeshile luapolo kampanda lua mu 1913 bakamba ne: “Bakaya ne bantu ba bungi mu budimi bunene buvuabu balamina nyama bua kukuata bimfuanyi bia tshitupa tshia muyuki wa Noa.” Bu muvuabu benze mudimu ne bimfuanyi bitue ku nkama, bakakeba bazodi ba mu Londres, mu New York, mu Paris ne mu Philadelphie bua kuzola bimfuanyi bionso ku bianza.

9. Bua tshinyi bivua bilombe dîba dia bungi ne makuta bua kupatula “Foto-Drama”?

9 Bua tshinyi bakangata dîba bungi nunku ne kutula makuta a bungi bua kuenza “Foto-Drama”? Bakangata dipangadika mu mpungilu ya mu 1913 dia ne: “Bu muvua bikandakanda bia mu Amerike biambuluishe bikole bua kumanyisha bantu malu ku diambuluisha dia bimfuanyi bivuabu belamu, kusangisha ne muvua filme ya bimfuanyi binyunga miende lumu bikole ne isankisha bantu mbileje mushinga wabi ne bidi bituambuluisha bu mutudi bayishi badi baya kumpala ku kakese ku kakese ne kasumbu ka balongeshi ba Bible, mu dikumbaja mudimu wa kuenza bimfuanyi bidi binyunga bimpe ne bidi bisankisha mmushindu muimpe udi utuambuluisha bua kuyisha ne kulongesha.”

Ku mutu: Muaba uvuabu balejila filme wa “Foto-Drama”; Kuinshi: “Foto-Drama” wa bimfuanyi binyunga

10. Mmiaba kayi ivuabu baleje filme wa “Foto-Drama”?

10 Mu 1914, bavua baleja “Foto-Drama” mu bimenga 80 dituku dionso. Bantu batue ku miliyo 8 mu États-Unis ne mu Canada bavua bamone filme eu. Anu tshidimu atshi, bavua baleje filme eu mu Allemagne, mu Australie, mu Danemark, mu Finlande, mu Grande-Bretagne, mu Norvège, mu Nouvelle-Zélande, mu Suède ne mu Suisse. Bakapatula filme eu mupepeja uvua kayi ne bimfuanyi binyunga bua kumuleja bantu bavua mu bimenga bikese. Filme mupepeja eu (“Drama wa Eureka”) uvua mupepele bua kumupatula ne mupepele bua kumuambula. Mu 1916, bakavua bakudimune filme wa “Foto-Drama” ne wa “Drama wa Eureka” mu tshiena Allemagne, tshiena Armenie, mu Dano-Norvégien, mu tshiena Greke, tshiena Espagne, tshiena Italie, mu Mfualansa, mu tshiena Pologne ne mu tshiena Suède.

Mu 1914, bavua baleja filme wa “Foto-Drama” mu bibambalu bivua bantu buwule tente

11, 12. Mmunyi muvua filme wa “Foto-Drama” mushintulule nsongalume kampanda? Nsongalume eu mmushiye tshilejilu kayi?

11 Filme wa “Foto-Drama” wa mu Mfualansa wakalenga nsongalume wa bidimu 18 dîna diende Charles Rohner ku muoyo. Udi wamba ne: “Bakaleja filme eu mu tshimenga tshietu, mu Colmar (mu Alsace, mu France). Ku ntuadijilu kuende too ne ku ndekelu, filme eu uvua mundenge bua muvuabu bumvuija bulelela bua mu Bible mu mushindu mutoke.”

12 Charles wakatambula ne mu 1922, wakatuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Umue wa ku midimu yende ya kumpala uvua wa kuambuluisha bena mu France bua kubelela filme wa “Foto-Drama.” Charles udi umvuija mudimu uvuaye nawu wamba ne: “Bavua bampeshe midimu ya bungi: kuimba kidare, kuikala mutangidi wa malu a makuta, ne kupesha bantu mikanda. Bavua kabidi bampeshe mudimu wa kuambila bantu bua kulekela mutoyi kumpala kua programe kutuadija. Mu dikisha, tuvua tufila mikanda. Tuvua tupesha bana betu ba balume ne ba bakaji bonso tshitupa kampanda mu nzubu. Muanetu yonso uvua ne ndambu wa mikanda ne uvua uyabanyina muntu yonso uvua mu tshitupa tshivuabu bamukosele. Bualu bukuabu, ku tshibueledi tshia nzubu kuvua mikanda miteka pa mêsa tente.” Mu 1925, bakabikila Charles bua kuenza mudimu ku Betele wa mu Brooklyn mu New York. Bakamupeshamu mudimu wa kulombola tshisumbu tshia bimbi ba misambu ku kadiomba katshivuabu bashilaku ka WBBR. Patudi tumvua tshilejilu tshia muanetu Rohner, tudi mua kudiebeja ne: ‘Ndiku panyi mua kuitaba ku budisuile mudimu kayi onso udibu bampesha bua kumuangalaja mukenji wa Bukalenge anyi?’—Bala Yeshaya 6:8.

13, 14. Mmunyi muvuabu benze mudimu ne tudiomba bua kumuangalaja lumu luimpe? (Tangila kazubu ka ne: “ Programe ku kadiomba ka WBBR” ne ka ne: “ Mpungilu udi kayi kupua muoyo.”)

13 Kadiomba. Mu bidimu bia 1920, kuenza mudimu ne “Foto-Drama” kuakatuadija kukepela, kadi kadiomba kakalua mushindu muimpe wa kumuangalaja lumu luimpe lua Bukalenge. Mu dia 16 ngondo 4 mu 1922, muanetu Rutherford wakenza muyuki wa mikukuku ku kadiomba ka mu nzubu wa mu Metropolitain Opera mu Philadelphie mu Pennsylvanie. Bantu batue ku 50 000 bakateleja muyuki uvua ne tshiena-bualu ne: “Bantu miliyo mivule badi ne muoyo mpindieu kabakufua nansha” (Angl.). Pashishe bakenza mpungilu uvua upita ku tudiomba bua musangu wa kumpala mu 1923. Pa kumbusha dienza mudimu ne tudiomba tuvua tutufutshisha makuta, bana betu bavua balombola mudimu bakangata dipangadika bua kuasa ketu kadiomba kakenzabu mu Staten Island mu New York ne bakakabikila ne: WBBR. Bakenza kadiomba ka kumpala mu dia 24 ngondo 2 mu 1924.

Mu 1922, bavua batshinka ne: bantu 50 000 bakateleja muyuki uvua ne tshiena-bualu ne: “Bantu miliyo mivule badi ne muoyo mpindieu kabakufua nansha”

14 Tshibumba tshia Nsentedi (Angl.) tshia mu 1 ngondo 12 mu 1924 tshidi tshimvuija tshivuabu bashile kadiomba ka WBBR tshiamba ne: “Tudi bajadike ne: kadiomba mmushindu muimpe wa kutula makuta makese bua kumuangalaja mukenji wa bulelela mu mushindu ututu katuyi banji kuenza. Bikala Mukalenge muanyishe bua tuetu kuasa tudiomba tukuabu bua kumuangalaja bulelela, neatupeshe makuta mu mushindu muimpe udiye mulongolole.” (Mus. 127:1) Mu 1926, bantu ba Yehowa bakavua base tudiomba 6. Tubidi tuvua mu États-Unis, ka WBBR mu New York ne ka WORD mu Chicago. Tukuabu 4 tuvua mu Canada, kamue mu Alberta, kakuabu mu British Columbia, kakuabu mu Ontario ne kanga mu Saskatchewan.

15, 16. a) Ntshinyi tshivua bamfumu ba bitendelelu ba mu Canada benze bua tudiomba tuetu? b) Mmunyi muvua miyuki ivuabu bela ku tudiomba ne kuyisha ku nzubu ne ku nzubu bienda tshia pamue?

15 Bamfumu ba bitendelelu bavua bamone muvuabu balongesha bulelela bua mu Bible ku tudiomba. Albert Hoffman uvua wenza mudimu ku kadiomba ka Saskatchewan mu Canada wakamba ne: “Bantu ba bungi bakatuadija kumanya Balongi ba Bible [muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa]. Bakafila bumanyishi mu mushindu wa pa buawu too ne mu 1928, pavua bamfumu ba bitendelelu basake bamfumu ba tshididi bua kukangabu tudiomba tuonso tua mu Canada tua balongi ba Bible.”

16 Nansha muvuabu bakange tudiomba tuetu tua mu Canada, miyuki ya malu a mu Bible yakatungunuka ne kupita ku tudiomba tuvua tutufutshisha makuta. (Mat. 10:23) Bua kuambuluisha bantu bua kuteleja programe yetu, bakapatula mu Tshibumba tshia Nsentedi ne mu L’Âge d’Or (tshitudi tubikila lelu ne: Réveillez-vous !) liste wa tudiomba tuvua tutufutshisha makuta tuvuabu balongesha bulelela bua mu Bible, nanku bivua biambuluisha bamanyishi bua kukankamija bantu bavuabu bayisha ku nzubu ne ku nzubu bua buobu kuteleja malu a mu Bible ku tudiomba tua miaba ivuabu basombele. Tshiakenzeka ntshinyi? Bulletin bia ngondo wa 1 mu 1931 (Angl.) biakamba ne: “Tudiomba tuvua tukankamije bana betu bua kuyisha ku nzubu ne ku nzubu. Bantu ba bungi bakatuma luapolo ku biro bietu bamba ne: bantu ba bungi bavua bateleja miyuki ya muanetu Rutherford, bavua bitaba ne lukasa mikanda ituvua tubapesha.” Bulletin biakaleja ne: kuyisha ku tudiomba ne kuyisha ku nzubu ne ku nzubu “mmishindu minene ibidi ya kuyisha bantu idi nayi bulongolodi bua Mukalenge.”

17, 18. Nansha muvua malu mashintuluke, mmunyi muvua tudiomba tutungunuke ne kuenza mudimu?

17 Mu bidimu bia 1930, bakaluisha tudiomba tutuvua tufuta bua kuyishilaku. Nunku ku ndekelu kua 1937 bantu ba Yehowa bakenza malu bilondeshile nsombelu uvuaku. Bakalekela kufuta tudiomba ne bakadifila bikole mu mudimu wa diyisha ku nzubu ne ku nzubu. a Nansha nanku, tudiomba tuakatungunuka ne kumuangalaja mukenji wa Bukalenge mu imue misoko ya kule menemene. Tshilejilu, kumbukila mu 1951 too ne mu 1991, tshisanji kampanda tshivua ku Ouest kua Berlin mu Allemagne tshivua anu tshiela miyuki yetu ya malu a mu Bible bua bantu bavua mu imue miaba ya ku Est kua Allemagne bumvue mukenji wa Bukalenge. Kutuadijila mu 1961 ne bidimu bipite pa 30 pashishe, tshisanji tshia ditunga tshia mu Suriname mu Amerike wa ku Sud, tshivua tshiela programe wa malu a mu Bible mu minute 15 lumingu luonso. Kumbukila mu 1969 too ne mu 1977, bulongolodi buakapatula matadi mapite pa 350 avua ne tshiena-bualu ne: “Dîyi dionso didi ne mushinga.” Mu bimenga 48 bia mu États-Unis, tudiomba 291 tuvua tupitshisha programe eu. Mu 1996, kadiomba ka mu Apia, tshimenga tshikulu tshia Samoa kavua lumingu luonso kela programe uvuabu babikila ne: “Mandamuna a nkonko yenu ya mu Bible” (Angl.).

18 Ku ndekelu kua bidimu bia 1900, tudiomba katutshivua kabidi ne mudimu munene mu dimuangalaja dia lumu luimpe to. Kadi bena sianse bakapatula tshintu tshikuabu tshidi tshiambuluisha bua kumuangalaja lumu luimpe mutubi kabiyi bianji kuenzeka.

19, 20. Bua tshinyi Bantemu ba Yehowa mbenze site wa jw.org? Mbipeta kayi bidi site eu mupatule? (Tangila kabidi kazubu ka ne: “ JW.ORG.”)

19 Enternete. Mu 2013, pa bantu 100 badi pa buloba bantu batue ku 40 bavua benza mudimu ne Enternete. Badi batshinka ne: bantu miliyare mitue ku 2 badi babuela ku Enternete ku diambuluisha dia biamu bia ku bianza bu mudi telefone ne tablete. Enternete udi wenda utangalaka pa buloba bujima, kadi Enternete mu biamu bia ku bianza udi wenda utangalaka bikole mu Afrike mudi bantu bapite pa miliyo 90 benza nende mudimu. Bintu ebi mbishintulule mushindu udi bantu ba bungi bapeta ngumu.

20 Kutuadijila mu 1997, bantu ba Yehowa bakatuadija kuenza mudimu ne mushindu mupiamupia eu. Mu 2013, site wa jw.org ukavuaku mu miakulu mitue ku 300 ne bantu bavua mua kuambuila bintu mu site wetu wa Enternete mu miakulu mipite pa 520. Dituku dionso, bantu bapite pa binunu 750 badi babuela mu site wetu. Ngondo yonso, pakumbusha kutangila filme, bantu badi bambula mikanda yetu mijima miliyo mipite pa 3, badi bambula bibejibeji miliyo 4, misambu ne filme miliyo 22.

21. Tshilejilu tshia Sina ntshikulongeshe tshinyi?

21 Site wetu wa Enternete mmulue tshiamu tshinene tshia kumuangalaja natshi lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi, nansha mu matunga mudibu bakandike mudimu wetu wa kuyisha. Tshilejilu, ku ntuadijilu kua 2013, muntu mukuabu diende Sina wakapeta adrese wa jw.org ne kubikilaye bena ku Betele wa mu États-Unis ubalomba bua kumanya malu a bungi a mu Bible. Bua tshinyi bidi bitukemesha? Sina ngua mu ditunga dia ba-mizilma ne mmusombele mu musoko wa kule mudibu bakandike ne muoyo umue mudimu wa Bantemu ba Yehowa. Panyima pa yeye mumane kubikila, bakalongolola malu bua Sina atuadije kulonga Bible misangu ibidi ku lumingu ne Ntemu wa Yehowa kampanda wa mu États-Unis. Bavua balonga Bible ku diambuluisha dia programe kampanda wa ku Enternete bamonangana mpala ne mpala.

Kulongesha muntu ne muntu

22, 23. a) Mishindu ya kuyisha bantu mu tshibungi mmipingane muaba wa kuyisha ku nzubu ne ku nzubu anyi? b) Mmunyi mudi mukalenge mubeneshe malu atudi benze?

22 Mushindu nansha umue utudi benze nawu mudimu bua kuyisha bantu ba bungi, bu mudi: bibejibeji, “Foto-Drama,” programe ya ku tudiomba, site wetu wa Enternete kawena mua kupingana pa muaba wa kuyisha ku nzubu ne ku nzubu to. Bua tshinyi tudi tuamba nanku? Bualu bantu ba Yehowa mbamanye ne: eu mmushindu udi Yezu mushiye. Kakayisha anu bisumbu bia bantu to, kadi wakayisha muntu ne muntu pa nkayende. (Luka 19:1-5) Yezu wakalongesha kabidi bayidi bende bua kuenza bia muomumue, ne wakabapesha mukenji wa kuyisha. (Bala Luka 10:1, 8-11.) Anu mutuvua bamone mu Nshapita 6, aba badi ne majitu manene badi misangu yonso bakankamija bantu ba Yehowa bua kuyukila ne muntu mpala ne mpala.—Bien. 5:42; 20:20.

23 Bidimu bitue ku 100 katshia Bukalenge bualedibua, bamanyishi bapite pa miliyo 7 ne nkama 9 mbaditue mu diyisha bakuabu malu adi Nzambi mulongolole. Kakuyi mpata, Mukalenge mmubeneshe mishindu itudi benze nayi mudimu bua kumanyisha Bukalenge. Anu mutuabimona mu Nshapita udi ulonda, mmutupeshe kabidi bintu bitudi nabi dijinga bua kumuangalaja lumu luimpe kudi ditunga dionso, tshisamba tshionso ne muakulu wonso.—Buak. 14:6.

a Mu 1957, bana betu bavua balombola bakangata dipangadika dia kukanga kadiomba ka WBBR mu New York kavua kashale ka ndekelu.