Kilukenu muyi hansañu yimunakukeña

Kilukenu muyi hachipapilu chayuma yidimu

KAPETULU 7

Njila Jakushimwinamu—Kuzatisha Njila Jashiyashana Hakushimwina Kudi Antu

Njila Jakushimwinamu—Kuzatisha Njila Jashiyashana Hakushimwina Kudi Antu

NKEÑELU YAKANU KAPETULU

Antu jaNzambi azatishaña njila jashiyashana jakushimwinamu kudi antu amavulu

1, 2. (a) Njilanyi yazatishiliyi Yesu hakuhosha nezaza deneni? (b) Indi atumbanji twaKristu alondela ñahi chakutalilahu chindi, nawa muloñadi?

IZAZA hidikupompa kuchikumu chejiya kwadiñayi Yesu, ilaña hakukandama muwatu nakuwuswijaku hahalehi chantesha. Muloñadi? Neluki nindi menji akuleñela izu dindi ditiyakani kulonda izaza deneni dinapompi ditiyi chiwahi nsañu yikuhoshañayi.—Tañenu Maku 4:1, 2.

2 Muyaaka yakuvwalika kwaWanta, atumbanji twaKristu ashinshika niwena dichelileñawu, azatishileña njila jajiha jashiyashana hakutiyakesha nsañu yayiwahi yaWanta kudi antu amavulu. Chineli Mwanta nakuyilombola, antu jaNzambi anatwalekihu kuhimpa nikuzatisha njila jajiha jakushimwina nsañu yayiwahi kwesekeja nachinakuhimpika jakutuñatuña. Tunakukeña netu antu amavulu atiyi chalala henohu kukuma kanda. (Mat. 24:14) Shinshikenu njila jimu jitunazatishi hakushimwina antu ashakamaña kumaluña ashiyashana. Toñojokenu cheñi chimunateli kwimbujola atumbanji achikuhwelelu ashimwinineña nsañu yayiwahi mumafuku akusambila.

Kushimwina Antu Amavulu

3. Ayilumbu ansañu yalala atiyili ñahi kutama chitwazatishileña yipapilu yansañu?

3 Yipapilu Yansañu. Manakwetu Russell nialunda nindi atachikili kusoneka Kaposhi Kakutalila mu 1879, nawa kanakwashi antu amavulu kwiluka nsañu yaWanta. Henohu chaaka cha 1914 kanda, Kristu wazatili nañovu hakwila nawu nsañu yayiwahi yishiki kudi antu amavulu. Yuma yatachikili kuzatika mundonda kufuma mu 1903. Muchochina chaaka, Dr. E. L. Eaton, wemeneneñaku izanvu dawakulumpi aProtestanti muPennsylvania, wamulejeli Charles Taze Russell nindi abulakani kulonda ahanjeki hantañishilu yikwawu yamuBayibolu. Mumukanda wamusonekeleliyi Russell, Eaton wasonekeli nindi: “Natoñojoki nami chikuwaha nankashi neyi tuhanjeka hansañu yitwabulaña kuditeja eyi nanami . . . kulonda antu amavulu ahetelumu.” Russell nialunda nindi niwena atoñojokeleña nawu antu amavulu akukeña kwiluka iyi nsañu, dichi aloñesheli kulonda ayisoneki muchipapilu chansañu chateneneñawu nawu The Pittsburgh Gazette. Antu amavulu atiyileña kuwaha kutaña yipapilu yansañu nichalumbwilileñayi manakwetu Russell chiwahi chalala chamuBayibolu, chakwila ansoneki aniyi yipapilu yansañu atachikili kusoneka mpanji jaRussell mulungu nimulungu. Ayilumbu ansañu yalala atiyili kutama hachumichi.

Chashikileña chaaka cha 1914, muyipapilu yansañu yakubadika ha 2,000 asonekeleñamu jimpanji jaRussell

4, 5. Chililwinyi chamwekesheliyi Russell, nawa amanakwetu anakulombola anateli kwimbujola ñahi chakutalilahu chindi?

4 Ansoneki ayipapilu yansañu amavulu akeñeleña kusoneka nankashi jimpanji jaRussell. Mu 1908, Kaposhi Kakutalila kashimwini nawu iji mpanji ajisonekeleña “muyipapilu yansañu 11 mpinji yejima.” Hela chochu, amanakwetu elukili chazatileña makampani ayipapilu yansañu, amulejeli manakwetu Russell nawu neyi yafumisha kasanji kaSosayiti kuPittsburgh nakuya mumusumba wayili mpuhu, makampani ayipapilu yansañu amavulu akusonekaña yibaaba yashindameneni haBayibolu. Hanyima yakutoñojoka chiwahi haniku kufumba niyuma yikwawu, manakwetu Russell watuntulwili kasanji kuBrooklyn, New York, mu 1909. Chumanyi chafuminimu? Chimwahitili tukweji twantesha hohu kufuma hatuntulukiliwu, makampani ayipapilu yansañu akushika ku 400 atachikili kusoneka jimpanji nawa avulilileñaku. Wanta chiwatachikili kuyuula mu 1914, makampani ayipapilu yansañu akubadika ha 2,000 mumadimi awana adiñi nakusoneka jimpanji jaRussell.

5 Yumanyi yalema yitwatela kudizilaku? Amanakwetu anakulombola mukuloñesha kwaNzambi, atela kwikala adizoza neyi Russell. Munjilanyi? Neyi munakufuukulahu yuma yalema, mwatela kutiyilila chinakuyilejawu amakwawu.—Tañenu Yishimu 15:22.

6. Chalala chasonekeleñawu muyipapilu yansañu chahimpili ñahi chihandilu chamuntu wumu?

6 Nsañu yalala yaWanta yasonekeleñawu muniyi yipapilu yahimpili yihandilu yawantu amavulu. (Heb. 4:12) Chakutalilahu, Ora Hetzel, wapapatisheweli mu 1917, wadiña hakachi kawantu amavulu adizili chalala kuhitila muyipapilu yansañu. Ora washimwini nindi, “Chinasumbukili, nayili nakuyihempula amama kuRochester, Minnesota. Chinashikili, nayiwanini anakuketula yibaaba yamuyipapilu yansañu. Iyi yibaaba yashindameneni hampanji jamanakwetu Russell. Amama anlejeli yuma yadiziliwu muniyi yibaaba.” Dichi Ora wadizili chalala nawa wazatili mudimu wakushimwina haWanta waNzambi nakashinshi hadi yaaka 60.

7. Muloñanyi waletesheli antu adiña nakulombola atoñojoki chiwahi hayipapilu yansañu yazatishileñawu?

7 Mu 1916, kwamwekeni yuma yiyedi yaleñeleli antu adiña nakulombola atoñojoki chiwahi hanjila yazatishileñawu hakutandisha nsañu yayiwahi. Chatachi, chakalili kuwana yipapilu hakupulintila muloña waNjita Yeneni yadiñaku. Mu 1916, dipatimenti yakuBritain yatalileña hayipapilu yansañu, yashimwini nawu: “Kudi hohu makampani ayipapilu yansañu akubadika ha 30, anakusoneka Jimpanji chayinu mpinji. Chinamwekani hatooka nawu iyi naambala yikukehelaku chikupu muloña wakwila wuseya wayipapilu wunakukandama.” Chuma chamuchiyedi chamwekeni hikufwa kwaManakwetu Russell wafwili haOctober 31, 1916. Dichi, Kaposhi Kakutalila kaDecember 15, 1916, kashimwini nawu: “Chineli Manakwetu Russell nafwi dehi, jimpanji jindi akujisonekaña wanyi [muyipapilu yansañu].” Hela chakwila iyi njila yakushimwinamu ayilekeli, atachikili kuzatisha njila yikwawu yidi neyi “Photo-Drama of Creation,” nawa yazatikileña chiwahi.

8. Yumanyi yakeñekeleña hakwidisha chimwenu ‘chaPhoto-Drama of Creation’?

8 Nyevulu. Russell niakwawu azatili hadi yaaka yisatu hakwila nawu atuñi chimwenu ‘chaPhoto-Drama of Creation,’ (“Chimwenu chaNyevulu Yayileñaleña”) chedishiliwu mu 1914. (Yish. 21:5) Munichi Chimwenu mwadiña nyevulu, mazu akukwata chakukwata ninyevulu yahamagilasi. Antu amavulu azatileña nañovu hakumwekesha mumafilimu, nsañu yasonekawu muBayibolu chiyazatikileña nawa mwadiña ninyevulu yawatunyama. Chileji chamu 1913 chahosheli nawu, “nyevulu yayivulu yazatishiliwu muniyi fwilimu, ayifumishili kwiluña kwahembeleleñawu anyama kulonda yiyikwashi kwidisha nyevulu nawa chibalu cheneni chedishiliwu chahosheleña hansañu yaNowa.” Nyevulu yahamagilasi yashiyashana yazatishileñawu muniyi fwilimu, ayipenteli kudi akwawukalawenu amuLondon, New York, Paris nimuPhiladelphia.

9. Muloñadi chazatishiluwu mpinji nimali awu amavulu hakwidisha chimwenu ‘chaPhoto-Drama’?

9 Muloñadi chazatishiliwu mpinji nimali awu amavulu hakwidisha chimwenu ‘chaPhoto-Drama’? Hakupompa kwankambi kwadiñaku mu 1913, ahosheli nawu: “Chinamwekani neyi akwakusoneka yipapilu yansañu amuAmerica, analeñeli antu amavulu kukeña kutaña nsañu mudi ninyevulu. Neyi tuyesekeja nayipapilu yansañu, nyevulu yinateli kutiyakesha nsañu munjila yayiha yambokamboka nawa tunakuhweleli chikupu netu chineli twadizishaña antu Bayibolu nikushimwina nsañu yayiwahi, tunateli kuzatisha iyi njila yayiwahi nawa yikutukwashaña.”

Top: Chozelu chakutalishilahu “Photo-Drama”; bottom: “Nyevulu yamagilasi ‘yaPhoto-Drama’

10. Indi chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ achitalishili munyisumbanyi?

10 Muchaaka cha 1914, chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ achimwekesheleña munyisumba 80 ifuku nifuku. Kwakwihi nawantu 8 miliyoni amuUnited States nimuCanada atalili ichi chimwenu. Muchaaka chochimu, chimwenu chaPhoto-Drama achimwekesheli muAustralia, Britain, Denmark, Finland, Germany, New Zealand, Norway, Sweden nimuSwitzerland. Atuñili cheñi chimwenu chikwawu mwabulili kwikala nyevulu, chiyazatishileñawu hakutalisha mujimbaka janyanya. Ichi chimwenu achiteneneña nawu “Eureka Drama” nawa chadiña chaswayi kwidisha nikusenda. Chashikileña chaaka cha 1916, chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ hela “Eureka Drama” achidishili mumadimi adi neyi Armenian, idimi daDano-Norwegian, French, German, Greek, Italian, Polish, Spanish, niSwedish.

Mu 1914, chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ achimwekesheli kudi antu amavulu nankashi

11, 12. Chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ chamukwashili ñahi kansi weyala, nawa wekala chakutalilahu munjilanyi?

11 Chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ chedishiliwu mwidimi daFrench chashikili hamuchima wakansi wejina daCharles Rohner, wadiña nayaaka 18. Charles wahosheli nindi, “Ichi chimwenu achitalishili mumbaka yetu yaColmar, Alsace, muFrance. Chalumbulwileñawu chalala chamuBayibolu munjila yatiyakana chanzañalesheli chikupu.”

12 Chumichi chaleñeleli Charles kupapatishewa mu 1922 nikutachika mudimu wampinji yejima. Hanyidimu yatachikili kuzatayi hadiñi nimudimu wakutalisha antu chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ muFrance. Charles washimwini nindi: “Anyinkeli nyidimu yayivulu yidi neyi kuvumisha chisanji chatenañawu nawu violin, kuhemba malinikuhana nyikanda. Nadiña cheñi namudimu wakumwenesha izaza henohu progiramu kanda yitachiki. Hampinji yakunooka, twahanineña nyikanda. Amanakwetu niahela ejima enjili kukupompa twayinkeleña kabadi kamu hamuntu hamuntu. Muntu nimuntu wadiñi nanyikanda yayivulu nawa wenkeleña muntu wudi wejima wukuwanayi munoku kabadi. Nawa hawiñililu wejima wetala dakupompela hadiñi mesa yanyikanda.” Mu 1925, Charles amutambikili nakuzatila haBeteli muBrooklyn, New York. Amwinkeli mudimu wakulombola akwakwimba amuchikunzulemba chachiha chatuñiliwu chaWBBR. Hanyima yakushinshika chakutalilahu chaManakwetu Charles Rohner, twatela kudihula netu, ‘Komana nateli kwiteja kuzata mudimu wejima wunanyinkiwu wakutandisha nsañu yaWanta?’—Tañenu Isaya 6:8.

13, 14. Azatishileña ñahi chikunzulemba hakutandisha nsañu yayiwahi? (Talenu cheñi chikasha chinakwila nawu “maProgiramu aWBBR” “niKupompa Kweneni Kwalema Chikupu.”)

13 Chikunzulemba. Muma 1920, mudimu wakutalisha chimwenu ‘chaPhoto-Drama’ wafuntili hanyima nawa atachikili kuzatisha chisanji hakutandisha nsañu yayiwahi yaWanta. HaApril 16, 1922, Manakwetu Rutherford wahanini mpanji yindi yatachi hachikunzulemba muMetropolitan Opera House muPhiladelphia, Pennsylvania. Kwakwihi nawantu 50,000 atiyili mpanji yahaniniyi yahosheleña nawu, “Millions Now Living Will Never Die” (“Antu Amavulu Achidi Amomi aKafwa Wanyi”). Mu 1923 dihu hatachikiliwu kutiyakesha jimpanji jakupompa kwamaneni hachikunzulemba. Kubombela hakuzatisha yikunzulemba yakufwetela, antu adiñi nakulombola afuukwili kudituñila chikunzulemba chawu nawa achituñilili haChitutu chaStaten, muNew York, nakuchisonekesha nawu WBBR. Atachikili kuzatisha ichi chikunzulemba haFebruary 24, 1924.

Mu 1922, kwakwihi nawantu 50,000 atiyili mpanji yahaniniwu hachikunzulemba yahosheleña nawu, “Millions Now Living Will Never Die.”

14 Hakulumbulula chatuñililiwu chikunzulemba chaWBBR, Kaposhi Kakutalila kaDecember 1, 1924, kahosheli nawu: “Tunakuhweleli netu wayilesi diyu njila yayiwahi nawa yapela yakutiyakeshelamu nsañu yalala yitwabulahu dehi kuzatisha.” Katwalekelihu nawu: “Neyi Mwanta namoni nindi chinawahi kutuña yikunzulemba yikwawu yakutiyakeshelamu nsañu yalala, wakatwinka mali munjila yatelela.” (Mas. 127:1) Chashikileña chaaka cha 1926, antu jaYehova ekalili nayikunzulemba 6. Yikunzulemba yiyedi yadiña MuUnited States, chaWBBR chadiñi muNew York, chikunzulemba chaWORD chadiñi kwakwihi naChicago. Yikwawu yiwana yadiñi muCanada, munyisumba yaAlberta, British Columbia, Ontario, nimuSaskatchewan.

15, 16. (a) Indi akulumpi jamaChechi muCanada elili ñahi hanjila yitwazatishileña hakushimwina? (b) Indi jimpanji jahachikunzulemba jendeleleña ñahi hamu nakushimwina kwitala nikwitala?

15 Kutiyakesha chalala chamuBayibolu muniyi njila hikwayizañalesheli akulumpi jawaKristendomuku. Albert Hoffman, welukili mudimu wazatileñawu hachikunzulemba chadiñi muSaskatchewan, Canada, wahosheli nindi: “Antu amavulu atachikili kuyiluka aTudizi aBayibolu [dichayiteneneñawu aYinsahu jaYehova hayina mpinji]. Ashimwinineña chiwahi wunsahu kushika nimu 1928 chelili akulumpi jamachechi akanjikiji nfulumendi nawu yitambuli jipasi jayikunzulemba yamuCanada yazatishileñawu aTudizi aBayibolu.”

16 Hela chakwila yikunzulemba yetu yamuCanada ayishinkili, jimpanji jamuBayibolu atwalekelihu kujitiyakesha kuyikunzulemba yakusonkela. (Mat. 10:23) Hakwila nawu antu amavulu atiyilili kuniji mpanji, muKaposhi Kakutalila nimuThe Golden Age (makonu nawu Awake!) asonekeleñamu yikunzulemba yadiñi nakutiyakesha chalala chamuBayibolu kulonda akwakushimwina akolesheña antu kutiyilila kuniyi yikunzulemba hakushimwina kwitala nikwitala. Yumanyi yafuminumu? Bulletin yaJanuary 1931 wahosheli nawu: “Yikunzulemba yinakwashi nankashi amanakwetu mumudimu wawu wakushimwina kwitala nikwitala. Yileji yayivulu yitwatambwila kukasanji ketu yinakushimuna nawu antu amavulu atiyililaña kuyikunzulemba nawa mpanji jaManakwetu Rutherford jaleñela antu amavulu kutambula nyikanda. Bulletin yalumbulwili nawu wayilesi nimudimu wakushimwina kwitala nikwitala diji njila jiyedi jalema jakushimwinamu jatanjika kuloñesha kwaMwanta.”

17, 18. Chikunzulemba chatwalekelihu kuzata mudimwinyi, hela chakwila yuma yahimpikili?

17 Muma 1930, ayilumbu jetu atachikili kukañesha njila yakuzatisha yikunzulemba yakusonkela. Dichi kumakumishilu a 1937, antu jaYehova ahimpili njila jakushimwinamu. Alekeli kuzatisha yikunzulemba yakusonkela nakutachika kushimwina kwitala nikwitala. * Hela chochu wayilesi niyena yatwalekelihu kutandisha nsañu yaWanta mumaluña akwakulehi hela mumaluña amakwawu mwadiñi mwakala kushimwina. Chakutalilahu, kufuma mu 1951 nakushika mu 1991, chikunzulemba chakuWest Berlin, Germany, chatiyakesheleña jimpanji jaBayibolu mpinji yejima kulonda antu ashakamineña mwiluña daEast Germany atiyi nsañu yaWanta. Kutachika mu 1961 niyaaka 30 yalondelelihu, chikunzulemba chetuña daSuriname, South America, chatwalekelihu kutiyakesha mpanji yamuBayibolu yajiminiti 15 mulungu nimulungu. Kufuma mu 1969 nakushika mu 1977, kuloñesha kwetu kwedishili maprogiramu 350 ahachikunzulemba adiñi namutu wakwila nawu “All Scripture Is Beneficial.” MuUnited States, yikunzulemba 291 munyisumba 48 niyena yatiyakesheleña iyi progiramu. Muchaaka cha 1996, chikunzulemba chakuApia, mumusumba wetuña daSamoa dakuSouth Pacific, mulungu nimulungu chatiyakesheleña progiramu yadiñi namutu wakwila nawu “Answers to Your Bible Questions” (“Ñakwilu yaMalwihu Enu amuBayibolu”).

18 Chelili yaaka yamuma 1900 hiyikushika kwakwihi, alekeli kuzatisha chikunzulemba hakutandisha nsañu yayiwahi. Hela chochu, atachikili kuzatisha njila yikwawu yayikwashili kushimwina antu amavulu.

19, 20. Muloñadi antu jaYehova cheyenkelaku Webu Sayiti ya jw.org, nawa yinakuzata ñahi chiwahi? (Talenu cheñi chikasha chinakwila nawu “JW.ORG.”)

19 Intaneti. Mu 2013, antu akubadika 2.7 biliyoni dikwila nawu kwakwihi nachikunku chawantu amukaayi azatishileña Intaneti. Kwesekeja nakuchinda kuyawanawu, antu akubadika 2 biliyoni azatishaña mafoni hakutaña nsañu haIntaneti nikuzatisha yozelu yidi neyi matabuleti. Iku kuvula kunatwalekihu kuya hambidi mukaayi kejima, ilaña chayinu mpinji naambala yawantu anakuzatisha Intaneti yinakuyilaku hambidi nankashi muAfrica kubadika kwejima. Dichi, muAfrica mudi antu 90 miliyoni adi naIntaneti yahamafoni. Yumiyi yinahimpi nankashi njila jinakutambwilamu antu nsañu.

20 Kutachika mu 1997, antu jaYehova niwena atachikili kuzatisha iyi njila kulonda ahanjekeña nawantu amavulu. Mu 2013, Webu Sayiti ya jw.org yekaliliku mumadimi 300 nawa nsañu yashindamena haBayibolu atachikili kuyiloñolola mumadimi 520. Ifuku niifuku, yozelu yakubadika ha 750, 000 ayizatisha hakutala hawebu sayiti yetu. Kakweji nikakweji antu atalaña mavidiyo, kuloñolola nyikanda yakubadika 3 miliyoni, magazini 4 miliyoni ninsañu yakukwata yamazu 22 miliyoni.

21. Yumanyi yimunadizili kunsañu yaSina?

21 Iyi Webu Sayiti yinekali njila yayiwahi nankashi yakutandishilamu nsañu yayiwahi yaWanta waNzambi nimumatuña mwakañeshañawu mudimu wetu wakushimwina. Chakutalilahu, iyala wejina daSina wawanini webu sayiti yetu ya jw.org nawa watemesheli nshiña kukasanji keneni kekala muUnited States kulonda yeluki nsañu yayivulu yahosha haBayibolu. Chumanyi chitunahosheli hansañu yaniwu iyala? Sina hikaMuslim nawa washakamaña kwiluña damumukala kwakulehi nawa munidi ituña mudimu wawaYinsahu jaYehova awukañeshaña chikupu. Chineli watemesheli nshiña, alejeli Chinsahu wamuUnited States kulonda yamudizisheña Sina Bayibolu kapampa kayedi mumulungu. Nawa atachikili kudiza Bayibolu kuzatisha Intaneti.

Kutañisha Antu Hamuntu-Hamuntu

22, 23. (a) Komana njila jakushimwinamu antu amavulu jasinsa hamudimu wakushimwina kwitala nikwitala? (b) Mwanta watukiswila ñahi chitwazataña nañovu?

22 Njila jejima jakushimwinamu jitunazatishi hakushimwina antu amavulu, jidi neyi yipapilu yansañu, “Photo-Drama,” progiramu yahachikunzulemba niWebu Sayiti, hiyasinsa hamudimu wakushimwina kwitala nikwitalaku. Muloñadi? Muloña antu jaYehova alondelaña njila yazatishileñayi Yesu. Hadiñi nakushimwina hohu antu amavuluku, ilaña washimwinineña antu hamuntu-hamuntu. (Luka 19:1-5) Yesu wayidizishili atumbanji twindi kwila chochimu, nawa wayilejeli nsañu yatela kushimunawu. (Tañenu Luka 10:1, 8-11.) Neyi chitwadizili muKapetulu 6, antu alombolaña akoleshaña ambuña Yehova mpinji yejima kuyendela antu kwejima kwadiwu.—Yil. 5:42; 20:20.

23 Hayaaka 100 yinahitihu kufuma hatachikili kuyuula Wanta, akwakushimwina akubadika 7.9 miliyoni anakudikita mudimu wakutañisha akwawu nkeñelu yaNzambi. Chakadi nikujina, Mwanta nakiswili iji njila jitunakuzatisha hakutiyakesha Wanta. Neyi chitwakadiza mukapetulu kanalondelihu, Mwanta watwinka cheñi yozelu yakuzatisha hakutandisha nsañu yayiwahi kunyuza yejima, kunyichidi yejima nikumadimi ejima.—Chim. 14:6.

^ para. 17 Chashikileña chaaka cha 1914, muyipapilu yansañu yakubadika ha 2,000 asonekeleñamu jimpanji jaRussell