1, 2. (a) Jésus asara kua lani na kode wa ti fa na tënë na gbâ ti azo? (b) Adisciple ti Jésus amû tapande ti lo tongana nyen, nga ala sara ni ngbanga ti nyen?

AZO mingi abungbi lani na tere ti Jésus ti mä lo na yanga ti mbeni kota ngu, me lo montê na yâ ti mbeni ngö, lo gue ayo kete na lê ti ngu ni. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so lo hinga so lê ti ngu ni ayeke sara si go ti lo atoto ngangu tongaso si gbâ ti azo ni so alingbi ti mä tënë ti lo ni nzoni.​—Diko Marc 4:1, 2.

² Na yâ ti angu so aga kozo ti tene Royaume ni akomanse kua nga na pekoni, adisciple ti Christ amû peko ti tapande so lo zia. Ala sara kusala na afini kode, na ngoi ni kâ, ti sara si azo mingi amä nzoni tënë ti Royaume. Na gbe ti fango lege ti Gbia ni, awakua ti Nzapa angbâ lakue ti sara kua na afini kode, alingbi na achangement so ayeke si, nga ala yeke sara kua na afini gbakuru ti kua so azo ayeke sigigi na ni. E ye ti ndu azo mingi kozoni si nda ni aga (Mat. 24:14). Zia e bâ ambeni kode so e sara na kua ti ndu azo, atâa ala lango na ndo wa. Nga, na ngoi so e yeke bâ aye ni, gbu li ti mo ti bâ tongana nyen la mo nga kue mo lingbi ti sara ye na mabe tongana ti ala so afa lani nzoni tënë.

3. Nyen la asara si bê ti awato ti tâ tënë ason lani?

³ Ambeti-sango. Ita Russell na amba ti lo akomanse ti sigigi na Tour ti Ba Ndo depuis ngu 1879 ti mû lege na azo mingi ti mä tokua ti Royaume. Ye oko, na yâ ti angu bale-oko so aga kozo na ngu 1914, Christ asara ambeni ye ti tene azo mingi amä nzoni tënë. Aye ni kue ato nda ni na ngu 1903. Na ngu ni so, Ephraim Eaton, wayanga ti mbeni groupe ti apasteur na Pennsylvanie, apika patara na Charles Taze Russell na ndo ti ambeni fango ye ti yâ ti Bible. Na yâ ti mbeni lettre so Eaton atokua na Russell, lo tene: “Mbi pensé a yeke nzere ande na azo mingi ti hinga tënë na ndo ti ambeni tënë so mbi na mo e yeke pika patara na ndo ni so. Mbilimbili atënë so bango ndo ti mbi na mo ayeke nde nde na ndo ni.” Russell na amba ti lo nga kue abâ so aye ni ayeke nzere ande na  azo, ni la, ala leke ti tene a yôro atënë ti yâ ti patara ti ala ni na yâ ti mbeni kota mbeti-sango (Pittsburgh Gazette). Teti so azo mingi ahinga mbeti-sango ni so nga afango ye ti Russell so lo fa na ndo ti Bible asigigi tâ polele, mbeti-sango ni ahunda ti sigigi na adiskur ti Russell ni yenga na yenga. Me, ye ni so ason bê ti awato ti tâ tënë ngangu mingi.

4, 5. Russell asara ye lani tongana nyen? Na aita so ayeke mû li ni laso alingbi ti mû tapande ti lo tongana nyen?

⁴ Hio na pekoni, andokua ti ambeti-sango ayeda ti zia adiskur ti Russell na yâ ti mbeti ti ala. Na ngu 1908, Tour ti Ba Ndo afa so a zia adiskur ni na yâ ti “ambeti-sango 11 lakue lakue.” Ni la, aita so ayeke sara ka kua na ambeti-sango awa Russell ti tene a zi abureau ti Société so ayeke na Pittsburgh a gue na ni na mbeni gbata so azo ahinga ni mingi, hinga ape, a-article ni so ayeke sigigi ande encore na yâ ti gbâ ti ambeti-sango. Russell agbu li ti lo na ndo ti tënë ti ala ni nga na ambeni tënë ni nde, na lo gue na abureau ni na Brooklyn, na New York, na ngu 1909. Ye ti pekoni ayeke so, gi anze kete na peko ti so a gue na abureau ni kâ, adiskur ni asigigi na yâ ti ambeti-sango 400 tongaso, na ambeni wungo ni angbâ ti ga gango na ndo ni. Na ngu 1914, na ngoi so Royaume ni akomanse ti sara kua, adiskur so Russell amû asigigi na yâ ti ambeti-sango 2 000 nga na ayanga ti kodoro osio tongaso.

⁵ E manda nyen na ndo ti guengo na li ni so? Ye so e manda ayeke so, a yeke nzoni azo so ayeke mû li ni na yâ ti bungbi ti Jéhovah amanda ti sara tere ti ala kete tongana ti Russell. Na lege wa? Na lege so, tongana ala yeke na mbeni kota desizion ti mungo ni, a yeke nzoni ala gi wango ti ambeni zo.​—Diko aProverbe 15:22.

6. Atâ tënë so ayeke lani na yâ ti ambeti-sango asara nyen na ndo ti mbeni wali?

⁶ Atâ tënë ti Royaume so a zia na yâ ti ambeti-sango ni so achangé fini ti azo (aHéb. 4:12). Ora Hetzel ayeke oko ti azo so awara tâ tënë na lege ti a-article ni so. Ora atene: “Na peko ti mariage ti mbi, mbi gue ti bâ mama ti mbi na gbata ti Rochester, na Minnesota. Na ngoi so mbi si kâ, mbi wara lo, lo ngbâ ti fâ ambeni article ti yâ ti mbeni mbeti-sango ti bata ni. A-article ni so ayeke ambeni diskur ti Russell. Mama ti mbi ni afa na mbi aye so lo manda na yâ ni.” Ora ayeda na tâ tënë so lo manda. Na pekoni, lo wara batême na ngu 1917 na lo fa tënë ti Royaume ti Nzapa teti angu bale-omene tongaso.

7. Araison wa la apusu aita so amû li ni ti kiri ti bâ tënë na ndo ti fango nzoni tënë na lege ti ambeti-sango?

⁷ Na ngu 1916, ambeni ye use, so asi, apusu aita so amû li ni ti kiri ti bâ tënë na ndo ti fango nzoni tënë na lege ti ambeti-sango. Kozo ye ni ayeke Kota Bira, so ayeke ngangu mingi na ngoi ni kâ, a sara si warango agbakuru ti petengo na ambeti ayeke lani ngangu. Na ngu 1916, mbeni tondo so alondo na ndokua ti mbeti-sango ti e na Angleterre agboto lê na ndo ti tënë so, a tene: “Laso, gi ambeti-sango 30 la ayeke sigigi na adiskur ni. Nga, a lingbi ti si so wungo ni so akiri  encore na peko mingi teti so ngere ti akugbe-mbeti angbâ ti gue gi guengo na li ni.” Use ye ni ayeke kuâ ti Ita Russell, na lango 31 ti octobre ngu 1916. Ni la, na yâ ti Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti décembre ngu 1916, na Anglais, a tene: “So fadeso Ita Russell akui awe so, a yeke kaï ziango atënë ti diskur [na yâ ti ambeti-sango] biaku biaku.” Me, atâa so kode ni so ayeke gue ti kaï, ambeni kode ni nde, tongana ti “Photo-Drame de la Création”, angbâ lani ti gue na li ni.

8. A sara kua lani na aye wa ti sigigi na “Photo-Drame de la Création”?

⁸ Afilm. Russell na amba ti lo asara kua ngangu, na yâ ti ngu ota tongaso, ti sigigi na “Photo-Drame de la Création” so asigigi na ngu 1914 (aProv. 21:5). Film ni ayeke lani mbeni fini ye. Na yâ ni, a bungbi adessin animé na go ti azo nga na adessin so a sara na ndo ti averre. Azo gbani gbani amû mbage ti ala na sarango film ni so, même anyama nga kue.  Azo ni ahaka peko ti ambeni mbaï ti Bible si a mû ni ti zia na yâ ti film ni. Mbeni tondo ti ngu 1913 atene: “A sara lani kua na ambeni kota mbage ti aye so ayeke na yâ ti akota parc ti sara na film ti Noé.” Ti mingi ti adessin so a sara na ndo ti averre, a yeke lani azo ti sarango adessin na Londres, New York, Paris nga na Philadelphie, la azia acouleur na tere ni oko na oko kue na maboko.

9. Ngbanga ti nyen a mû ngoi mingi nga na nginza mingi ti leke na “Photo-Drame” ni so?

⁹ Ngbanga ti nyen a mû ngoi mingi nga na nginza mingi ti leke gi na “Photo-Drame” ni so? Na yâ ti mbeni mungo yanga, na ngoi ti akota bungbi na ngu 1913, a tene: “Ambeti-sango ti États-Unis asara lani kua mingi na a-image. Ye so asara si ambeti ti ala ni asara ye mingi na ndo ti azo ahon ti kozo. Na ndo ni, azo mingi aye adessin animé so a yeke ngangu pëpe ti sara kua na ni. Ye so afa tongana nyen la a-image ayeke sara ngangu na ndo ti azo nga ayeke gboto lê ti ala. Ni la, e awafango tënë so e ye ti ngbâ na peko ape, e yeda ti tene awafango tënë asara kua na aye ti fango na afilm.”

10. A sara lani tongana nyen ti tene azo mingi abâ “Photo-Drame” ni?

¹⁰ Na yâ ti ngu 1914, a fa “Photo-Drame” ni na yâ ti agbata 80 lango oko oko. Azo nduru na kutu miombe la abâ ni na États-Unis nga na Canada. Na yâ ti oko ngu ni so, a fa ni nga na Allemagne, Australie, Danemark, Finlande, Grande-Bretagne, Norvège, Nouvelle-Zélande, Suède nga na Suisse. A bungbi lo ti so afoto ayeke na yâ ni mingi ape ti tene a gue a fa ni na yâ ti akete gbata. A iri ni “Eurêka-Drame”, na ti sigigi na lo ni so a hunda nginza mingi ape nga tambelango na ni ayeke ngangu ape. Na ngu 1916, a kiri na peko ti “Photo-Drame” nga na “Eurêka-Drame” ni na yanga ti Allemand, Arménien, Dano-norvégien, Espagnol, Français, Grec, Italien, Polonais nga na Suédois.

11, 12. “Photo-Drame” ni asara lani nyen na ndo ti mbeni maseka-koli? Tapande wa la lo zia na e?

¹¹ “Photo-Drame” so a kiri peko ni na Français asara lani ye mingi na ndo ti mbeni maseka-koli ti ngu 18 so iri ti lo ayeke Charles Rohner. Lo tene: “A fa limon ni na yâ ti gbata ti mbi, na Colmar (France). Tâ gi hio tongaso, bê ti mbi adö ti bâ fason so a fa na tâ tënë ti Bible polele.”

¹² Ye ti pekoni ayeke so, Charles awara batême na ngu 1922 na lo lï na yâ ti kua ti ngoi kue. Mbeni oko ti akua so a mû na lo a yeke ti tene lo mû maboko na kua ti fango film ni na azo na France. Lo fa akua so a mû na lo, lo tene: “A mû na mbi akua mingi ti sarango ni: ti pika violon, ti bâ lege ti acompte nga na ambeti. Mbeni kua ni ayeke ti tene mbi tene na azo ti duti kpô kozo si kapa ni akomanse. Na ngoi so kozo mbage ti film ni ahunzi, e kangbi ambeti na azo. E mû rangé ti abanc oko oko na aita oko oko. Zo oko oko ayeke na ambeti na tïtî lo ti gue ti kangbi ni na azo kue so ayeke na yâ ti rangé ti lo. Na ndo ni, na yanga ti salle ni, e zia ambeni table na gbâ ti ambeti na ndo ni.” Na ngu 1925, a tisa Charles ti  gue ti sara kua na Béthel ti Brooklyn, na New York. Kâ, a hunda na lo ti mû li ni na popo ti azo ti pikango mozoko ti fini da ti radio WBBR. Na peko ti so e bâ tapande ti Ita Rohner so, a yeke nzoni e hunda tere ti e, e tene, ‘Mbi yeke duti nduru ti yeda, na bê ti mbi kue, na kua kue so a yeke mû na mbi ti sara ti tene tokua ti Royaume amû ndo?’​—Diko Ésaïe 6:8.

13, 14. A sara lani kua ti fango nzoni tënë na radio tongana nyen? (Bâ nga a-encadré so atene “ Akapa ti radio WBBR” nga na “ Mbeni kota bungbi.”)

¹³ Radio. Na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1920, sarango kua na “Photo-Drame” ni akomanse ti kiri na peko, na radio la aga mbeni nzoni ye ti kangbingo na nzoni tënë ti Royaume ni. Na lango 16 ti avril ngu 1922, Ita Rutherford asara kozo kuasinga ti lo na mbeni kota ndo ti hengo bia (Metropolitan Opera House) na Philadelphie, na Pennsylvanie. Azo nduru na 50 000 amä diskur so atene, “Azo kutu na kutu so ayeke fadeso na fini ayeke kui ande pëpe.” Na pekoni, na ngu 1923, a zia kapa ti mbeni kota bungbi na ndo ti radio ti tene azo amä ni, na kozo ti tene a sara tongaso la. Teti so aita ayeke futa lani aradio ni futango, ala so amû li ni abâ so, na lege ti ndara, a yeke nzoni e leke da ti radio ti ti e wani. Ni la, a leke ni na Staten Island, na New York, na a zia iri ni WBBR. Radio ni ato nda ti sara kua na lango 24 ti février ngu 1924.

¹⁴ Tour ti Ba Ndo ti lango 1 ti décembre ngu 1924, na Anglais, afa nda ti sigingo na WBBR ni, a tene: “E pensé so sarango kua na radio ti fa na tâ tënë ayeke mbeni nzoni kode so ayeke lë lengo, nga a yeke hunda nginza mingi ape.” A kiri a tene: “Tongana Seigneur abâ atene bezoin ti tene a sigigi na ambeni radio ni ti fa na tâ tënë ayeke dä, lo yeke mû na e nginza na lege kue so lo ye.” (Ps. 127:1). A si na ngu 1926, azo ti Jéhovah awara ada ti radio ti ti ala wani omene. A zia use na États-Unis: WBBR na New York nga na WORD nduru na Chicago. Atanga ni osio ayeke na Canada, a zia ala na Alberta, Colombie britannique, Ontario nga na Saskatchewan.

15, 16. (a) Na bango akuasinga ti e, akota zo ti nzapa na Canada asara ye lani tongana nyen? (b) Sarango kusala na radio amû lani maboko na aita so ayeke fa tënë da na da tongana nyen?

¹⁵ Akota zo ti nzapa nga kue abâ tongana nyen la akuasinga ni so amû lege ti kangbi tâ tënë ti Bible. Albert Hoffman, so ahinga tënë mingi na ndo ti akua so a yeke sara lani na da ti radio ti Saskatchewan, na Canada, atene: “Azo gbani gbani ahinga aWamandango Bible [so na pekoni a iri ala aTémoin ti Jéhovah] gi na lege ni. Ala fa tënë pendere mingi na ni juska na ngu 1928, na ngoi so akota zo ti nzapa apusu akota zo ti kodoro ni ti kanga lege na aWamandango Bible ni ti tene ala sara akuasinga ti ala ni encore ape.”

¹⁶ Atâa so a kanga ada ti radio ti e ti Canada, e futa ambeni radio tongaso si ala lingbi ti ngbâ ti zia adiskur na ndo ni ti tene azo amä (Mat. 10:23). Ti sara si akapa ni so ague na li ni, a zia mbeni molongo ti iri ti aradio, so ayeke sara akuasinga ni, na yâ ti Tour ti Ba Ndo nga na L’Âge d’Or (so a iri ni  fadeso Réveillez-vous !) tongaso si azo so ayeke gue ti fa tënë da na da alingbi ti wa azo ti mä adiskur ni na ndo ti radio ti ala na yanga-da ti ala wani. Ye ti pekoni ayeke so wa? Bulletin ti janvier ngu 1931, na Anglais, atene: “Sarango kusala na radio ayeke nga lani mbeni pendere kode so amû maboko na aita so ayeke fa tënë da na da. Bureau awara gbâ ti atondo, so na yâ ni, a tene so azo so amä adiskur ti Ita Rutherford ayeke lani nduru ti mû abuku so a mû na ala.” Bulletin ni atene so sarango akuasinga na radio nga na fango tënë da na da ayeke “akota kode use ti fango na tënë so bungbi ti Seigneur asara kua na ni.”

17, 18. Atâa so aye achangé, tongana nyen la a ngbâ lani ti sara kua lakue na radio?

¹⁷ Na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1930, azo mingi aye pëpe si e futa aradio ti sara na akuasinga ti e. Ni la na hunzingo ti ngu 1937, awakua ti Jéhovah asara ye alingbi na changement so. Ala zia lege ti futango aradio ti sara na akuasinga ni, na ala kiri abi tere ti ala mingi gi na kua ti fango tënë da na da. * Atâa so kue, na ambeni ndo so ayo, radio angbâ lakue mbeni ngangu gbakuru so amû maboko ti kangbi na tokua ti Royaume. Na tapande, ti londo na ngu 1951 ti si na ngu 1991, mbeni da ti radio na mbage ti gbata ti Berlin so ayeke na Allemagne ti Do, ayeke zia adiskur na ndo ti Bible ti tene ambeni zo so ayeke na Allemagne ti Tö alingbi ti mä atokua ti Royaume lakue lakue. A to nda ni na ngu 1961, na teti ngu 30 tongaso, mbeni radio ti kodoro ti Suriname (Amerika ti Mbongo) asara mbeni kuasinga teti minute 15, yenga na yenga, na ndo ti tâ tënë ti Bible. Ti londo na ngu 1969 ti si na ngu 1977, bungbi ti Jéhovah asara akuasinga ahon 350 na ndo ti kota mama-tene so ayeke: “Atënë kue ti yâ ti Mbeti ti Nzapa ayeke nzoni.” Aradio 291 na yâ ti akodoro 48 (na États-Unis) asara nga kuasinga ni so. Na ngu 1996, mbeni radio na Apia, li-kodoro ti Samoa, asara mbeni kuasinga, yenga na yenga, na ndo ti kota mama-tene so ayeke “Akiringo tënë na ahunda ti ala na ndo ti Bible.”

¹⁸ Nduru na ngu 2000, sarango kua na radio ti fa na nzoni tënë ato nda ti kiri na peko. Me, mbeni gbakuru ti kua nde la amû place ni ti ndu azo mingi ahon ti kozo.

19, 20. Azo ti Jéhovah asigigi na jw.org ndali ti nyen? Tongana nyen la kode ni so alë lengo?(Bâ nga encadré “ JW.ORG.”)

¹⁹ Internet. Na ngu 2013, azo ahon milliard 2 na ndambo la ayeke gue na ndo ti Internet. Tongana ti so ambeni tondo afa, azo milliard use tongaso ayeke gue na ndo ti Internet gi na ndo ti aye tongana atéléphone wala akete ordinateur so a iri ni tablette. Wungo ni so angbâ ti gue na li ni na ndo ti dunia kue, me mingi ni na Afrika, so na yâ ni azo so wungo ti ala ahon million 90 la ayeke sara abonema ti Internet na ndo ti atéléphone. Sigingo ti aye ni so achangé fason so azo mingi ayeke wara na asango.

²⁰ A-Témoin ti Jéhovah akomanse ti sara kua na Internet  depuis ngu 1997. Na ngu 2013, a zi site jw.org na ayanga ti kodoro 300 nga ambeti ti Nzapa, so zo alingbi ti téléchargé na ndo ni, ayeke na ayanga ti kodoro 520. Lango oko oko, azo ahon 750 000 tongaso, la ayeke gue na ndo ti site ni. Nze oko oko, na ndo ti avidéo so azo ayeke bâ, ala yeke téléchargé nga abuku ahon million 3, apériodique million 4 nga na aye ti mango ni million 22.

21.Tapande ti Sina afa na e nyen?

²¹ Internet aga mbeni ngangu gbakuru ti kangbi na nzoni tënë ti Royaume, même na ando so a zi lege kue pëpe na kua ti fango tënë. Na tapande, na tongo nda ti ngu 2013, mbeni koli, so iri ti lo ayeke Sina, atï na ndo ti site jw.org na lo iri ndo na kota ndokua ni, so ayeke na États-Unis, ti hinga ambeni tënë na ndo ti Bible. Nyen la asara si iringo ndo ni so ayeke nde? Sina akono na yâ ti sewa ti amusulman na yâ ti mbeni kete kodoro so a kanga lege ngangu mingi na kua ti aTémoin ti Jéhovah. Na peko ti iringo ndo ti lo ni, a leke ti tene mbeni Témoin na États-Unis amanda Bible na lo, fani use yenga oko oko. Ala sara étude ni gi na ndo ti Internet na lege ti ordinateur.

22, 23. (a) Akode nde nde kue so e sara na kua ti ndu gbâ ti azo amû place ti fango tënë da na da? (b) Gbia ni airi tufa na ndo ti ngangu so e yeke sara tongana nyen?

²² Akode kue so e sara na kua ti ndu gbâ ti azo, atâa ambeti-sango, “Photo-Drame”, akuasinga ti radio nga na Internet, amû place ti kua ti fango tënë da na da ape. E tene tongaso ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so awakua ti Jéhovah ayeke mû gi tapande ti Jésus. Lo fa lani tënë na gbâ ti azo, me ye so lo luti lani na ndo ni mingi a yeke ti mû maboko na azo oko  oko (Luc 19:1-5). Lo fa nga na adisciple ti lo ti sara tongaso nga. Lo fa nga na ala tokua so ala yeke gue ti tene. (Diko Luc 10:1, 8-11.) Tongana ti so e bâ na Chapitre 6, azo so amû li ni awa lakue awakua ti Jéhovah oko na oko ti fa tënë na azo lê na lê.​—Kus. 5:42; 20:20.

²³ Ngu ngbangbo oko na peko ti so a zia gere ti Royaume ni, azo ahon million 7 na ndambo ayeke mû mbage, na bê ti ala kue, na kua ti fango ye na azo na ndo ti aye so Nzapa aleke ti sara. A yeke polele so Gbia ni airi tufa na ndo ti akode so e sara na kua ti fa na tënë ti Royaume ni so. Tongana ti so chapitre ti peko ayeke fa ande, Gbia ni amû nga na e agbakuru ti kua so e yeke na bezoin ni ti fa na nzoni tënë na amara kue, akete mara kue nga na ayanga ti kodoro kue.​—Apoc. 14:6.