Go na content

Go na table of contents

KAPITEL 7

Difrenti fasi fu du a preikiwroko​—Na ala sortu fasi den e suku fu panya a bun nyunsu

Difrenti fasi fu du a preikiwroko​—Na ala sortu fasi den e suku fu panya a bun nyunsu

FU SAN A KAPITEL E TAKI

Gado pipel gebroiki difrenti sani fu panya a bun nyunsu gi bigi grupu sma

1, 2. (a) San Yesus du fu man taki nanga wan bigi grupu sma? (b) Fa den tru bakaman fu Krestes teki na eksempre fu en èn fu san ede?

WAN leisi di wan bigi grupu sma lontu Yesus na wan sesyoro, a go na ini wan boto èn a meki sma pari a boto gowe pikinso fu a syoro. Fu san ede a du disi? A ben sabi taki efu a go na tapu a watra, sma o yere en sten moro tranga èn den ben o man yere moro bun san a abi fu taki.​—Leisi Markus 4:1, 2.

2 Na a pisi ten di a Kownukondre ben o seti, den tru bakaman fu Krestes teki na eksempre fu en. Den feni ala sortu nyun fasi fu panya a bun nyunsu fu a Kownukondre gi bun furu sma. Ondro a tiri fu a Kownu, Gado pipel e tan feni nyun fasi fu preiki. Te a de fanowdu den e kenki a fasi fa den e preiki èn den e gebroiki nyun sani soleki felem, radio nanga Internet fu preiki gi sma. Fosi a kaba kon, wi wani panya a bun nyunsu gi someni sma leki wi man (Mat. 24:14). Meki wi luku wan tu fasi fa wi panya a bun nyunsu gi sma awinsi pe den e libi. Prakseri fa yu kan abi wan tranga bribi neleki den brada nanga sisa di ben e libi na a ten di a Kownukondre seti.

Difrenti fasi fu panya a boskopu gi furu sma

3. Fu san ede den sma di de teige a tru leri ati bron di wi bigin gebroiki koranti?

3 Koranti. Sensi 1879 Brada Russell nanga den mati fu en bigin tyari A Waktitoren kon na doro. Na so den ben meki furu sma kon sabi a Kownukondre boskopu. Ma sowan tin yari fosi 1914 a sori leki Krestes bigin seti sani, so taki moro nanga moro sma ben o man yere a bun nyunsu. Na ini 1903, Dr. E. L. Eaton di ben de wan takiman fu wan grupu preikiman fu a Protestant kerki na ini Pennsylvania, aksi Charles Taze Russell fu taki-go-taki-kon fu wan tu Bijbel leri. Den ben o du disi na wan konmakandra presi pe sma ben kan sidon arki den. Na ini wan brifi Eaton skrifi gi Russell: „Mi denki taki a ben o bun efu wi ben o hori wan konmakandra fu taki-go-taki-kon fu son tori di yu nanga mi no e agri fu den . . . Mi denki taki a sani disi o hari a prakseri fu bun furu sma.” Russell nanga den mati fu en ben feni tu taki furu sma ben o lobi a sani disi. Fu dati ede den seti sani fu skrifi fu den takimakandra disi na ini wan prenspari koranti (The Pittsburgh Gazette). Fu di bun furu sma ben e leisi den artikel disi èn fu di Russell ben e sori krin san Bijbel e taki trutru, meki den sma fu a koranti aksi efu den kan skrifi den lezing fu Russell na ini a koranti ibri wiki. A no de fu taki dati a sani disi meki den sma di de teige a tru leri ati bron.

Na ini 1914, moro leki 2000 koranti ben abi den lezing fu Russell na ini

4, 5. Sortu fasi Russell ben abi èn fa den sma di abi frantwortu na ini Gado en organisâsi kan teki na eksempre fu en?

4 A no langa baka dati, moro koranti ben wani skrifi den lezing fu Russell. Na ini 1908, A Waktitoren ben taki dati den lezing fu Russell ben kon na ini „erfu koranti doronomo”. Ma son brada di ben sabi sani fu a koranti bisnis, ben gi Brada Russell a rai fu froisi na edekantoro fu Pittsburgh go na wan foto di furu sma sabi. Efu a ben o du dati, moro koranti ben o wani den artikel di ben e taki fu Bijbel. Di Russell go denki fu a rai disi èn fu tra tori, dan a bosroiti fu froisi na edekantoro go na Brooklyn, New York na ini 1909. San ben de a bakapisi? Wan tu mun baka di den froisi, sowan 400 koranti ben abi den lezing fu Russell na ini èn moro koranti ben wani den tu. Na a ten di a Kownukondre seti na ini 1914, moro leki 2000 koranti na ini fo tongo ben abi den lezing nanga artikel fu Russell na ini!

5 Sortu prenspari sani wi kan leri fu a tori disi? Den sma di abi frantwortu na ini Gado en organisâsi na ini a ten disi musu abi sakafasi neleki Russell. Fa so? Te den musu teki prenspari bosroiti a bun te den e prakseri fu den rai di tra sma e gi den.​—Leisi Odo 15:22.

6. Sortu krakti den artikel na ini den koranti ben abi na tapu wan sma?

6 Den tori fu a Kownukondre di den ben skrifi na ini den koranti, kenki a libi fu sma (Hebr. 4:12). Fu eksempre, Ora Hetzel di dopu na ini 1917, ben de wan fu den furu sma di kon sabi den tru leri fu Bijbel di a leisi den artikel na ini den koranti. Ora taki: „Baka di mi trow, mi go luku mi mama na ini Rochester, Minnesota. Di mi doro drape, a ben e koti wan tu artikel puru na ini wan koranti. Den artikel ben de den lezing fu Russell. Mi mama fruteri mi san a ben leri fu den artikel dati.” Ora bribi den sani di a leri fu Bijbel èn sowan 60 yari a tan wan fayafaya preikiman fu Gado Kownukondre.

7. Fu san ede den brada di ben e teki fesi bosroiti fu no gebroiki koranti moro?

7 Na ini 1916 tu prenspari sani meki taki den brada di ben e teki fesi bosroiti fu no gebroiki koranti moro fu prati a bun nyunsu. A fosi sani, na taki a no ben makriki fu feni papira nanga enki fu meki koranti, fu di a ben de a ten fu a Fosi Grontapufeti. Na ini 1916 den brada na ini Ingrisikondre di ben abi a wroko fu seti den artikel gi den koranti, taki san na a problema: „Pikinso moro 30 koranti e skrifi den lezing now. Soleki fa a sori, dan heri esi a nomru disi o saka srefisrefi fu di papira e kon diri moro nanga moro.” A di fu tu sani, na taki Brada Russell dede tapu 31 oktober 1916. Fu dati ede A Waktitoren fu 15 december 1916 taki: „Now di Brada Russell lasi libi, den lezing no o kon moro [na ini den koranti].” Na so den tapu fu preiki na a fasi disi. Ma den ben abi furu bun bakapisi ete nanga tra fasi fu preiki soleki a felem „Fowtow-Drama fu den sani di Gado meki”.

8. Fa den meki a „Fowtow-Drama fu den sani di Gado meki”?

8 Fowtow nanga felem. Russell nanga den mati fu en ben wroko sowan dri yari fu meki a „Fowtow-Drama fu den sani di Gado meki”. A felem disi di den ben kari „A Drama” drai fu a fosi leisi na ini 1914 (Odo 21:5). A „Fowtow-Drama fu den sani di Gado meki” ben de wan spesrutu sani, fu di a ben abi pisi felem, a ben abi poku nanga sten tapu gramofon-plaat, èn a ben abi prenki na tapu pisi grasi. Na ini a felem den gebroiki hondrohondro sma fu plèi son Bijbel tori èn den gebroiki meti srefi. Na ini 1913 wan sma fruteri: „Den gebroiki pikinmoro ala den meti fu wan bigi dierentuin ini a pisi fu Noa pe yu ben kan yere èn si sma e taki èn buweigi na a srefi ten.” Boiti dati, den ben e pai sma fu Londen, New York, Parijs nanga Philadelphia di sabi meki felem, fu teken den prenki na tapu ibriwan fu den pisi grasi.

9. Fu san ede den brada gebroiki so furu ten nanga moni fu meki a „Fowtow-Drama”?

9 Fu san ede den brada gebroiki so furu ten nanga moni fu meki a „Fowtow-Drama”? Na den kongres di hori na ini 1913 den taki fu san ede den teki a bosroiti disi: „Noiti ete den pisi tori di abi prenki na ini den Amerkan koranti ben abi so furu krakti tapu a denki fu sma. Wan tra sani di e hari a prakseri fu furu sma na felem fu di den e taki fu ala sortu tori. Fu di wi leki preikiman nanga leriman fu den Bijbel klas wani du a wroko moro bun, meki wi denki taki a ben o de wan heri bun sani fu gebroiki felem nanga pisi grasi di abi prenki na tapu, na ini a preikiwroko èn na ini a leriwroko fu wi.”

Tapusei: Wan kamra pe den ben e drai a „Fowtow-Drama”; ondrosei: Prenki na tapu pisi grasi gi a „Fowtow-Drama”

10. Gi omeni sma èn na omeni presi den drai a „Fowtow-Drama”?

10 Na ini 1914 den drai a „Fowtow-Drama” na ini 80 foto ibri dei. Pikinmoro aiti milyun sma si a felem disi na ini Amerkankondre nanga Kanada. Na ini a srefi yari dati, den drai a „Fowtow-Drama” na ini Australia, Deinsikondre, Doisrikondre, Fensikondre, Ingrisikondre, Noorwegen, Nyun Zeeland, Sweden, nanga Switserland. Den ben abi wan syatuwan fu a „Fowtow-Drama” tu di den ben kari „Eureka Drama”. A ben abi soso fowtow nanga poku èn den ben meki en fu drai na ini pikin foto, fu di a ben de moro bunkopu èn moro makriki fu tyari fu a wan presi go na a trawan. Na ini 1916, den ben vertaal a „Fowtow-Drama” noso a „Eureka Drama” na ini Armeiniatongo, Deinsi-Norwegatongo, Doisritongo, Fransitongo, Grikitongo, Italiatongo, Pôlsutongo, Spanyorotongo, nanga Sweidsitongo.

Den presi ben span nanga sma te den ben e drai a „Fowtow-Drama” na ini 1914

11, 12. Sortu krakti a „Fowtow-Drama” ben abi na tapu wan yonkuman èn fa a de wan eksempre gi wi?

11 A „Fowtow-Drama” na ini Fransitongo ben abi furu krakti na tapu Charles Rohner di a ben abi 18 yari. A taki: „Den ben drai en na ini a foto Colmar, Alsace, na Fransikondre pe mi ben e tan. Sensi na a bigin fu a felem mi ben lobi fa den ben sori krin san Bijbel e taki.”

12 A bakapisi ben de taki Charles dopu èn a bigin du furuten diniwroko na ini 1922. Wan fu den fosi wroko di a ben du, na fu yepi drai a „Fowtow-Drama” na ini Fransikondre. Charles taki fu a wroko disi: „Mi ben musu du difrenti sani. Mi ben musu prei a finyoro, mi ben musu luku den monitori, èn mi ben musu orga a wroko fu prati buku gi den sma. Den ben aksi mi tu fu aksi den arkiman fu tan pî te a felem ben o bigin drai. Na ini a pauze wi ben e prati buku gi den sma. Wi ben sori ibri brada noso sisa na sortu pisi fu a zaal den ben musu prati den buku. Ibriwan fu den ben teki wan ipi buku, dan den ben go prati den gi ibri sma na ini a zaal. Na a mofodoro fu a zaal wi ben poti wan lo buku tu na tapu tafra.” Na ini 1925, Charles ben kisi a kari fu go wroko na Betel na ini Brooklyn, New York. A ben kisi a wroko fu de fesiman fu wan bigi grupu pokuman di ben e meki poku gi WBBR, a nyun radio-station di den brada ben seti. Te wi e prakseri na eksempre fu Brada Rohner, dan a bun fu aksi wisrefi: ’Mi de klariklari fu du iniwan wroko di mi kisi fu yepi prati a Kownukondre boskopu?’​—Leisi Yesaya 6:8.

13, 14. Fa den brada gebroiki radio fu panya a bun nyunsu? (Luku sosrefi den faki „ Programa tapu WBBR” nanga „ Wan prenspari kongres”.)

13 Radio. Na ini a pisi ten fu 1920 te 1930 den brada no ben wroko so furu moro nanga a „Fowtow-Drama”. Ma den kon si taki den ben kan panya a bun nyunsu fu a Kownukondre nanga yepi fu radio. Tapu 16 april 1922 Brada Rutherford hori en fosi lezing tapu radio na ini a Metropolitan Opera House na Philadelphia, Pennsylvania. Sowan 50.000 sma yere a lezing di ben nen „Milyunmilyun sma di e libi now, no sa dede noiti”. Na ini 1923 wan pisi fu a kongres ben de fu yere tapu radio fu a fosi leisi. Den brada di ben e teki fesi ben meki difrenti radio-station drai den programa fu den. Ma bakaten den bosroiti taki a bun fu abi den eigi radio-station. Den bow en na Staten Island, na ini New York èn den kari en WBBR. A fosi leisi di den gebroiki en ben de 24 februari 1924.

Na ini 1922, sowan 50.000 sma yere a lezing tapu radio di ben nen „Milyunmilyun sma di e libi now, no sa dede noiti”

14 A Waktitoren fu 1 december 1924 ben fruteri fu san ede den bow WBBR: „Wi e bribi taki te nanga now, radio na a moro bunkopu fasi èn a moro bun fasi fa wi kan panya a Bijbel boskopu gi bun furu sma.” A Waktitoren taki tu: „Efu Masra feni en bun taki wi bow tra radio-station fu prati a bun nyunsu, dan a o yepi wi fu feni a moni” (Ps. 127:1). Na ini 1926, a pipel fu Yehovah ben abi siksi radio-station. Tu fu den ben de na ini Amerkankondre: WBBR ben de na ini New York èn WORD ben de krosibei fu Chicago. Den fo trawan ben de na Kanada, na ini den foto Alberta, British Columbia, Ontario, nanga Saskatchewan.

15, 16. (a) San den kerki fesiman na ini Kanada du di den si sortu bun bakapisi wi ben abi nanga den radio programa? (b) Fa den Bijbel lezing tapu radio ben de wan bigi yepi na ini na oso-fu-oso preikiwroko?

15 Den kerki fesiman ben kon si sortu bun bakapisi den brada ben abi nanga den Bijbel programa tapu radio. Albert Hoffman di ben sabi fa a wroko ben e du na a radio-station na ini Saskatchewan na Kanada ben taki: „Moro nanga moro sma ben kon sabi den Bijbel Ondrosukuman. [Na so sma ben sabi Yehovah Kotoigi na a ten dati.] Nanga yepi fu radio den ben man panya a bun nyunsu gi furu sma. Ma na ini 1928 den kerki fesiman dwengi lanti fu tapu ala den radio-station fu wi na ini Kanada. Dati meki lanti bosroiti fu no gi den Bijbel Ondrosukuman primisi moro fu drai den radio-station.”

16 Aladi den ben tapu den radio-station fu wi na ini Kanada, toku wi ben e pai tra radio-station ete fu drai den Bijbel lezing fu wi (Mat. 10:23). Den nen fu den radio-station di ben e drai den Bijbel lezing fu wi, ben skrifi na ini A Waktitoren nanga a „A Gowtu Ten” (di wi sabi now leki Ontwaakt!). Te den preikiman ben e preiki oso fu oso, den ben kan gi den sma deki-ati fu arki den Bijbel lezing tapu den radio-station di ben de na ini a kontren fu den. San ben de a bakapisi? A Bulletin fu yanuari 1931 taki: „Den radio programa ben de wan bigi yepi gi den brada nanga sisa te den e go preiki oso fu oso. Na a kantoro wi e kisi furu boskopu taki sma arki den radio programa. Fu di den ben arki den lezing fu Brada Rutherford, meki den wani teki den buku fu wi.” A Bulletin ben taki dati den radio programa nanga na oso-fu-oso preikiwroko, na „den tu moro prenspari fasi fa na organisâsi fu Masra e du a preikiwroko”.

17, 18. Fa den brada tan gebroiki radio fu prati a Kownukondre boskopu?

17 Na ini a pisi ten fu 1930 te 1940 gensman bigin du moro muiti fu puru den programa fu wi na den tra radio-station. Dati meki na a kaba fu 1937, a pipel fu Yehovah tyari kenki kon na ini a fasi fa den ben e preiki. Den no ben e gebroiki radio so furu moro, ma den bigin poti moro prakseri na a oso-fu-oso preikiwroko. * Ma radio ben de wan prenspari fasi ete fu prati a Kownukondre boskopu na son farawe presi èn na tra kontren pe a muilek fu du a preikiwroko. Fu eksempre, fu 1951 te 1991 wan radio-station na ini West-Berlijn na Doisrikondre ben e drai Bijbel lezing, so taki sma na ini Owstu-Doisrikondre ben kan yere a Kownukondre boskopu. Na ini 1961 den brada na ini Sranan na Zuid-Amerika ben abi wan Bijbel programa fu 15 miniti ibri wiki na wan radio-station. Moro leki dritenti yari langa den ben e panya a Bijbel boskopu na a fasi disi. Na organisâsi ben abi wan radio programa tu di ben nen „Gado Buku e tyari wini kon”. Fu 1969 te 1977 den brada teki moro leki 350 difrenti tori tapu lolo fu drai na a programa disi. Na ini 48 kontren fu Amerkankondre, 291 radio-station ben e drai den programa disi. Na ini 1996 den ben abi wan alawiki programa na wan radio-station na ini Apia, a mamafoto fu Samoa di de na ini a Stille Zuidzee. A programa ben nen „Piki tapu den Bijbel aksi fu yu”.

18 Syatu fosi a yari 2000 den brada no ben e gebroiki radio so furu moro fu prati a Bijbel boskopu. Ma den ben feni wan nyun fasi fu panya a bun nyunsu gi moro nanga moro sma.

19, 20. Fu san ede a pipel fu Yehovah seti a website jw.org, èn sortu bun bakapisi den kisi? (Luku sosrefi a faki di nen „ JW.ORG”.)

19 Internet. Wan ondrosuku sori taki na ini 2013 moro leki 2.7 milyard sma ben abi Internet. Disi na sowan 40 procent fu ala den sma di e libi na grontapu. Son ondrosuku sori taki sowan tu milyard sma na grontapu e gebroiki den cel, tablet noso laptop fu go tapu Internet èn a nomru disi e kren dei fu dei. Ma na Afrika a nomru disi e kren moro esi leki iniwan tra presi na grontapu. Drape moro leki 90 milyun sma abi Internet tapu den cel, tablet noso laptop. A sani disi kenki a heri fasi fa furu sma kan kon sabi sani na ini a ten disi.

20 Na ini 1997 a pipel fu Yehovah bigin gebroiki Internet fu panya a boskopu gi bun furu sma. Na ini 2013, a website jw.org ben de na ini 300 tongo èn den ben kan download sani fu Bijbel na ini moro leki 520 tongo. Ibri dei sma e go tapu a website fu wi moro leki 750.000 leisi. Boiti dati, ibri mun den e download moro leki 3 milyun buku, 4 milyun tijdschrift nanga 22 milyun poku nanga tra sani fu arki.

21. San yu leri fu na ondrofenitori fu Sina?

21 A website fu wi kon tron wan prenspari fasi fu panya a bun nyunsu fu Gado Kownukondre, srefi na ini kondre pe wi no kan preiki fri soleki fa wi wani. Fu eksempre, na a bigin fu 2013 wan man di nen Sina feni jw.org tapu Internet. A ben bel na edekantoro fu wi na ini Amerkankondre fu aksi wan Bijbelstudie. Ma a moi fu a tori disi, na taki Sina na fu wan Moslim famiri èn a e libi na ini wan farawe dorpu pe Yehovah Kotoigi no man preiki srefisrefi. Baka di Sina bel, den brada seti sani, so taki wan Kotoigi na ini Amerkankondre ben kan studeri Bijbel nanga en tu leisi wan wiki. Den ben e studeri nanga yepi fu wan programa tapu Internet pe den ben kan yere èn si makandra.

Den e go na sma oso fu gi den leri

22, 23. (a) Fu san ede a pipel fu Gado no tapu fu preiki oso fu oso? (b) Fa a Kownu blesi den muiti di wi du?

22 Aladi na organisâsi gebroiki koranti, a „Fowtow-Drama”, radio programa, nanga a website fu panya a boskopu gi furu sma, toku den no tapu fu preiki gi sma oso fu oso. Fu san ede? Fu di a pipel fu Yehovah e teki na eksempre fu Yesus. Yesus no ben e preiki soso gi bigi grupu sma, ma a ben e du muiti tu fu go na ibri sma fu preiki gi den (Luk. 19:1-5). Yesus ben leri den disipel fu du a srefi sani èn a ben taigi den sortu boskopu den ben musu tyari gi sma. (Leisi Lukas 10:1, 8-11.) Soleki fa wi si na ini kapitel 6, dan ala ten den brada di e teki fesi, gi a deki-ati taki ibri futuboi fu Yehovah musu go na den sma fu taki nanga den.​—Tori 5:42; 20:20.

23 Wán hondro yari baka di a Kownukondre seti, moro leki 7.9 milyun fayafaya preikiman e fruteri sma fu den sani di Gado o du. A no de fu taki dati a Kownu blesi wi di wi pruberi fu panya a bun nyunsu fu a Kownukondre na difrenti fasi. A tra kapitel o sori taki a sorgu tu dati wi abi difrenti sani di wi kan gebroiki fu panya a bun nyunsu gi sma fu ibri kondre, lo nanga tongo.​—Openb. 14:6.

^ paragraaf 17 Na ini 1957 den brada di ben e teki fesi, bosroiti fu tapu WBBR, a lasti radio-station fu wi na ini New York.