Skip to content

Skip to table of contents

CIBALO 7

Nzila Zyakukambaukila—Kubelesya Nzila Iili Yoonse Iikonzyeka Kukambaukila Bantu

Nzila Zyakukambaukila—Kubelesya Nzila Iili Yoonse Iikonzyeka Kukambaukila Bantu

MAKANI AALI MUCIBALO

Bantu ba Leza balakambauka kubelesya nzila ziindene-indene kutegwa basikile bantu banji kapati

1, 2. (a) (a) Ninzila nzi Jesu njaakabelesya kutegwa acikonzye kubandika ankamu mpati yabantu? (b) Mbuti basikwiiya ba Kristo basyomeka mbobatobela cikozyanyo cakwe, alimwi nkaambo nzi?

JESU naakali kunkomwe yalwizi, bantu banji bakaboola akumuzunguluka, pele walo wakatanta bwato akweenda asyoonto. Ino nkaambo nzi? Wakalizyi kuti maanzi alagwasya kutegwa jwi libe anguzu alimwi nkamu mpati yabaswiilizi aabo ndendilyo noyakali kukonzya kumvwa kabotu-kabotu.—Amubale Maako 4:1, 2.

2 Myaka minji Bwami kabutanazyalwa alimwi amumyaka yakatobela kuzwa ciindi nobwakazyalwa, basikwiiya ba Kristo basyomeka bakatobela cikozyanyo cakwe, kwiinda mukubelesya nzila zipya mukwaambilizya makani mabotu aa Bwami kubantu banji. Kwiinda mukusololelwa a Mwami, bantu ba Leza bazumanana kubelesya nzila zipya kweelana abukkale mbobuyaabucinca alimwi alusumpuko luboola mumakani aazyakupanga-panga. Tuyanda kukambaukila bantu banji kweelana ambotukonzya mamanino kaatanasika. (Mt. 24:14) Amubone nzila zimwi nzyotwali kubelesya kusikila bantu kufwumbwa nkobakkala. Alimwi, amuyeeye mbomukonzya kwiiya lusyomo lwabaabo ibakali kumwaya makani mabotu kaindi.

Kukambaukila Bantu Banji

3. Ino kubelesya miteende kwakabanyemya buti basinkondo bakasimpe?

3 Miteende. Mukwesu Russell abeenzinyina bakali kumwaya magazini ya Ngazi Yamulindizi kutalikila mu 1879, kutolela bantu banji mulumbe wa Bwami. Nokuba boobo, myaka iili mbwiibede kautanasika mwaka wa 1914, kulibonya kuti Kristo wakeenzya zintu munzila imwi kutegwa makani mabotu akambaukwe kubantu banji. Zintu eezyi zyakatalika kucitika mu 1903. Mumwaka ooyo, mwaambilizi wacikombelo ca Protestanti wamu Pennsylvania uutegwa Dr. E. L. Eaton, wakaambila Charles Taze Russell kuti batalike kusalazyanya munjiisyo zyamu Bbaibbele. Mulugwalo ndwaakalembela Russell, Eaton wakati: “Ndayeeya kuti kusalazyanya aabuleya kujatikizya mibuzyo njotwiindana kumvwisya . . . inga kwabakkomanisya banamaleya.” Russell abeenzinyina abalo bakabona kuti ncobeni banamaleya inga bakkomana, aboobo bakabikka bubambe bwakuti mibandi yabo kaisimbwa mumuteende uuzyibidwe kapati uutegwa, The Pittsburgh Gazette. Zibalo izyakali kulembwa mumuteende zyakali zyibidwe kapati, alimwi bupanduluzi bwa Russell bulimvwisya bwakasimpe kamu Bbaibbele bwakapa kuti azumizyigwe kumwaya zibalo eezyo mumuteende nsondo ansondo. Kweelede kuti bubambe oobu bwakabanyemya kapati kaka basinkondo bakasimpe!

Kuzikusika mu 1914, miteende iisiyene-siyene iinda ku 2,000 yakali kumwaya makani aa Russell

4, 5. Mbube nzi mbwaakatondezya Russell, alimwi mbuti aabo ibajisi mikuli mbobakonzya kwiiya cikozyanyo cakwe?

4 Tiilyakalampa, makkampani manji aakali kusimba miteende akali kuyanda kuti kaamwaya makani aa Russell. Kuzikusika mu 1908, Ngazi Yamulindizi yakali kukonzya kupa lipooti yakuti makani aa Russell akali kumwaigwa mu “miteende iili 11 lyoonse.” Nokuba boobo, bakwesu ibakajisi luzyibo mumulimo uujatikizya miteende bakaambila Russell kuti, ikuti maofesi aa Sosaiti alonzyegwa kuzwa ku Pittsburgh akuya kudolopo lizyibidwe kapati, miteende minji yakali kukonzya kumwaya makani aayo aamu Bbaibbele. Naakamana kululanga-langa lulayo oolo atwaambo tumwi tujatikizyidwe, Russell wakazumina kulonzya maofesi kuya ku Brooklyn, New York, mu 1909. Ino ncinzi cakacitika? Nokwakainda buyo myezi iili mbwiibede, makani aamu Bbaibbele akali kumwaigwa mumiteende iibalilwa ku 400, alimwi aimbi yakali kuyungizyigwa. Kuzikusika ciindi Bwami nobwakatalika kulela mu 1914, miteende iinda ku 2,000 mumyaambo yone yakali kumwaya makani aa Russell!

5 Nciiyo nzi iciyandika kapati ncotwiiya kuzintu eezyo izyakacitika? Aabo ibapedwe nguzu mumbunga ya Leza mazuba aano beelede kwiiya cikozyanyo ca Russell cakulicesya. Muunzila nzi mobakonzya kucita oobo? Ciindi nobayanda kusala cintu cimwi ciyandika kapati, beelede kwiibikkila maano mizeezo yabamwi.—Amubale Tusimpi 15:22.

6. Mbuti kasimpe ikakali kumwaigwa mumiteende mbokakamujatikizya muntu umwi?

6 Kasimpe ka Bwami ikakali kumwaigwa mumiteende eeyo kakacinca maumi aabantu. (Heb. 4:12) Mucikozyanyo, ba Ora Hetzel, ibakabbapatizyigwa mu 1917, mbamwi babaabo ibakasaanguna kwiiya kasimpe kwiinda mukubala zibalo eezyo. Ba Ora bakati: “Nondakakwatwa, ndakaunka kuyakuswaya bamaama mu Rochester, Minnesota. Nondakasika ndakabajana bamaama kabatendulula zibalo zimwi kuzwa mumuteende. Zibalo eezyo zyakajisi makani aa Russell. Bamaama bakapandulula zintu nzyobakaiya kuzwa muzibalo eezyo.” Ba Ora bakakazumina kasimpe nkobakaiya, mpoonya kwamyaka iibalilwa ku 60 bakali bakambausi basungu ba Bwami bwa Leza.

7. Nkaambo nzi aabo ibakali kusololela ncobakailanga-langa alimwi nzila yakubelesya miteende?

7 Mu 1916, kuli zintu zyobilo zipati izyakapa kuti aabo ibakali kusololela bailange-lange alimwi nzila yakubelesya miteende kumwaya makani mabotu. Cakusaanguna, Nkondo Mpati iyakaliko aciindi eeco yakapa kuti zintu zibelesyegwa mukusimba kazikatazya kujana. Mu 1916, lipooti iyakazwa kudipatimenti iilanganya miteende mu Britain yakatondezya kuti “kuli buyo miteende ibalilwa ku 30 iimwaya makani aamu Bbaibbele kwacecino ciindi. Kulibonya kuti mweelwe ooyu ulazumanana kuyaansi akaambo kakuti muulo wamapepa uyaabutanta kapati.” Cintu cabili cakacitika cakali lufwu lwa Mukwesu Russell mu October 31, 1916. Aboobo, Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya December 15, 1916, yakaambilizya kuti: “Mbwaanga lino Mukwesu Russell taciko, zibalo zyakali kumwaigwa mumiteende zilaleka kumwaigwa lino.” Nokuba kuti mbazu eeyi yakukambauka yakaleka kubelesyegwa, nzila zimbi, mbuli nzila yakubelesya filimu ya “Photo-Drama of Creation,” yakazumanana kubelesyegwa alimwi yakazwidilila.

8. Ncinzi cakajatikizyidwe mukupanga filimu ya “Photo-Drama of Creation”?

8 Kweebelela zifwanikiso. Russell abeenzinyina bakabeleka kwamyaka yotatwe kutegwa bapange filimu ya “Photo-Drama of Creation,” yalo iyakamwaigwa mu 1914. (Tus. 21:5) Filimu eeyi yakali nzila mpya yakweendelanya zifwanikiso amajwi aakalekkoodwa, alimwi azifwanikiso zyakapentedwe kutugilazi. Bantu banji bakatola lubazu mukusobana zintu zyaambidwe mu Bbaibbele, zisobano eezyi zyakali kukkopwa, alimwi noziba zinyama zyakabikkilizyigwa. Lipooti yamu 1913 yakaamba kuti: “Zinyama zinji kuzwa mubusena mobavwubila banyama zyakaletwa kutegwa bakkope zinyama zini zyeenda zyakutondezya mufilimu mucibeela ca Nowa.” Pele kujatikizya zifwanikiso zinji izyakali aatugilazi, basikuzekaula baku London, New York, Paris, a Philadelphia bakapenta cifwanikiso cimwi acimwi akagilazi.

9. Nkaambo nzi ncokwakabelesyegwa ciindi cinji alimwi amali manji mukupanga filimu ya “Photo-Drama”?

9 Nkaambo nzi ncokwakabelesyegwa ciindi cinji amali manji mukupanga filimu ya “Photo-Drama”? Cizuminano icakacitwa mu 1913 lyamiswaangano yacooko iyakali kuccililana kuti: “Kuzwidilila kutakonzyi kweezyanisyigwa kwamiteende yamu America mukugwasya banamaleya kuba amizeezo yeelede kwiinda mukubelesya tudooli azitondezyo, alimwi akuzyibwa kapati kwazifwanikiso zyeendeenda kwatondezya kuti zilayandika, alimwi tusyoma kuti tuleelela, mbotuli bakambausi bayaambele alimwi abamayi ba Bbaibbele, aboobo twazumina cakumaninina kuti zifwanikiso zyeendeenda izyeendelana amajwi ninzila iigwasya alimwi mbotu mumulimo wesu wabukambausi akuyiisya.”

Atala: Kaanda ikakutambisyila filimu ya “Photo-Drama”; ansi: Zifwanikiso zyamu “Photo-Drama”

10. Ino filimu ya “Photo-Drama” yakatondezyegwa mumasena manji buti?

10 Mumwaka wa 1914, filimu ya “Photo-Drama” yakali kutondezyegwa mumadolopo aali 80 buzuba abuzuba. Bantu batandila ku 8 miliyoni mucisi ca United States a Canada bakayeebelela filimu eeyi. Mumwaka nguwenya ooyu, filimu ya “Photo-Drama” yakatondezyegwa mucisi ca Australia, Britain, Denmark, Finland, Germany, New Zealand, Norway, Sweden, alimwi a Switzerland. Kwakabambwa aimwi filimu iyatakali kubikkilizya zifwanikiso zyeendeenda kutegwa kaibelesyegwa njiyo mumadolopo masyoonto-syoonto. Filimu eeyi iyakali kwiitwa kuti “Eureka Drama” tiiyakali kudula kupanga alimwi tiiyakali kukatazya kunyamuna. Kuzikusika mumwaka wa 1916, filimu ya “Photo-Drama” naa “Eureka Drama” yakalisanduludwe muci Armenian, Dano-Norwegian, French, German, Greek, Italian, Polish, Spanish, amuci Swedish.

Mumwaka wa 1914, “Photo-Drama” yakatondezyegwa kubantu banji kapati

11, 12. Mbuti mukubusi umwi mbwaakajatikizyigwa afilimu ya “Photo-Drama,” alimwi ncikozyanyo nzi ncaakapa?

11 Filimu ya “Photo-Drama” yamuci French yakabajatikizya kapati ba Charles Rohner ibakajisi myaka yakuzyalwa iili 18 aciindi eeco. Ba Charles bakati: “Yakatondezyegwa mudolopo mondakali kukkala—mu Colmar, Alsace, France. Kuzwa buyo kumatalikilo, ndakakkomana abupanduluzi bwakasimpe kamu Bbaibbele.”

12 Akaambo kaceeco, ba Charles bakabbapatizyigwa mu 1922 akutalika mulimo waciindi coonse. Umwi wamilimo yakusaanguna njobakapedwe, wakali mulimo wakugwasya kutondezya “Photo-Drama” kunkamu zyabantu mu France. Nobakali kupandulula mulimo ooyu, ba Charles bakati: “Ndakapedwe milimo iili mbwiibede—kulizya kaimbyo kali mbuli gita, kuba mubelesi wamaakkaunti, alimwi akuba mubelesi wamabbuku. Alimwi ndakapedwe mukuli wakwaambila bantu kuti baumune kaitanatalika pulogilamu. Ciindi cakulyookezya, twakali kwaabila mabbuku. Bakwesu naa bacizyi twakali kubapa zibeela zyakulanganya. Umwi aumwi wakalijisi mabbuku mumaanza alimwi wakali kubasikila bantu boonse ibakali mucibeela ncalanganya. Kuyungizya waawo, amulyango waŋanda yakuswaanganina, twakabikkide matebulu aakazwide mabbuku.” Mu 1925, ba Charles bakatambwa kuyakubelekela ku Bbeteli ku Brooklyn, New York. Ku Bbeteli, bakapegwa mulimo wakusololela baimbi kuŋanda yasikapepele mpya ya WBBR. Notwalanga-langa cikozyanyo ca Mukwesu Rohner, tulakonzya kulibuzya kuti, ‘Sena ndiliyandide kutambula kufwumbwa mulimo ngondapegwa kutegwa ndigwasye kumwaya mulumbe wa Bwami?’—Amubale Isaya 6:8.

13, 14. Mbuti wailesi mbolyakabelesyegwa kumwaya makani mabotu? (Amubone akabbokesi kakuti: “ Mapulogilamu Aakali Kumwaigwa aa WBBR” alimwi akakuti “ Muswaangano Uutakalubwi.”)

13 Wailesi. Muma 1920, mulimo wakubelesya filimu ya “Photo-Drama” wakatalika kuyaansi, pele nzila yakubelesya wailesi yakalibonya kuba njenzila mbotu yakubelesya kumwaya makani mabotu aa Bwami. Mu April 16, 1922, Mukwesu Rutherford wakapa makani aakwe aakusaanguna awailesi muŋanda yasikapepele ya Metropolitan Opera House iyakali mu Philadelphia, Pennsylvania. Bantu babalilwa ku 50,000 bakaswiilila kumakani aakajisi mutwe wakuti: “Millions Now Living Will Never Die” (Mamiliyoni Aabantu Ibapona Lino Tabakafwi). Mpoonya mu 1923, cibeela camuswaangano wacooko cakaswiililwa awailesi ciindi cakusaanguna. Kunze aakubelesya maanda aasikapepele aabbadelwa buya, aabo ibakali kusololela bakayeeya kuti inga cagwasya kuliyakila ŋanda yesu yasikapepele yalo njobakayaka a Staten Island, mu New York, alimwi ŋanda eeyi yakalembesyegwa kwiinda mukubelesya zina lyakuti WBBR. Ŋanda yasikapepele eeyi yakatalika kubeleka mu February 24, 1924.

Mu 1922, bantu babalilwa ku 50,000 bakaaswiilila makani aakamwaigwa awailesi aakajisi mutwe wakuti “Mamiliyoni Aabantu Ibapona Lino Tabakafwi”

14 Ngazi Yamulindizi yamu Chingisi ya December 1, 1924, yakapandulula makanze aa WBBR, noyakati: “Tulisinizyide kuti wailesi nenzila iitaduli alimwi mbotu yakubelesya kumwaya mulumbe wakasimpe kwiinda nzila zyoonse zyakabelesyegwa kale.” Mpoonya yakayungizya kwaamba kuti: “Ikuti naa Mwami wacibona kuti cileelela kuyaka maanda aambi aasikapepele kutegwa tumwaye kasimpe, uyakutupa mali munzila yakwe yeelede.” (Int. 127:1) Kuzikusika mu 1926, bantu ba Jehova bakajisi maanda aasikapepele aali cisambomwe. Maanda aasikapepele obilo akali mu United States—ŋanda ya WBBR yakali mu New York mpoonya ya WORD yakali kufwaafwi a Chicago. Maanda one aakali mucisi ca Canada, akali mu Alberta, British Columbia, Ontario, a Saskatchewan.

15, 16. (a) Ino basololi bazikombelo bakacita buti kujatikizya maanda eesu aasikapepele? (b) Mbuti makani aakali kupegwa awailesi alimwi amulimo wakukambauka kuŋanda aŋanda mbozyakali kugwasyanya?

15 Mulimo ooyu mupati wakumwaya kasimpe kamu Bbaibbele wakapa kuti basololi bazikombelo zya Bunakristo Bwanyika batakkomani. Ba Albert Hoffman, balo ibakazyi mulimo iwakali kucitwa aŋanda yasikapepele yaku Saskatchewan, Canada, bakaamba kuti: “Bantu banji bakatalika kubazyiba Basikwiiya Bbaibbele [mbobakali kwiitwa Bakamboni ba Jehova aciindi eeco]. Kwakaba kuzwidilila mukupa bumboni mane kuzikusika mu 1928, ciindi basololi bazikombelo nobakayunga beendelezi akupa kuti Basikwiiya Bbaibbele banyangwe mapepa aakali kubazumizya kweendelezya maanda aabo aasikapepele aakali mu Canada.”

16 Nokuba kuti maanda aasikapepele aa Basikwiiya Bbaibbele akajalwa mu Canada, makani aamu Bbaibbele akazumanana kumwaigwa mumaanda aasikapepele aabasimakwebo. (Mt. 10:23) Kutegwa mulimo ooyu uyaambele, magazini ya Ngazi Yamulindizi aya The Golden Age (lino iitwa kuti Sinsimuka!) akajisi mazina amaanda aasikapepele aakali kumwaya kasimpe kamu Bbaibbele kutegwa ciindi basikumwaya nobacita mulimo wakuŋanda aŋanda kabaambila bantu kuswiilila kumakani aayo awailesi yabo. Ncinzi cakacitika? Pepa lya Bulletin lyamu January 1931 lyakaamba kuti: “Mulimo uucitwa aawailesi wabakulwaizya kapati balongwe besu mumulimo wabo wakukambauka kuŋanda aŋanda. Twatambula malipooti manji aatondezya kuti bantu bali kuswiilila kumakani aayo, alimwi akaambo kakuswiilila kumakani aayo aapegwa a Mukwesu Rutherford, bali kuzumina kutambula mabbuku ngotwali kubaabila.” Pepa lya Bulletin lyakapandulula mulimo wakubelesya wailesi amulimo wakuŋanda aŋanda kuti “nzila zyobilo zipati zibelesyegwa ambunga ya Mwami kukambaukila banamaleya.”

17, 18. Nokuba kuti bukkale bwakacinca, mbuti wailesi mboyakazumanana kubelesyegwa?

17 Mumyaka yamuma 1930, kukazyigwa akaambo kakubelesya maanda aasikapepele aamakwebo kwakayaambele. Aboobo, kumamanino aamwaka wa 1937, bantu ba Jehova bakacinca kweelana abukkale. Bakaleka kubelesya wailesi akubikkila kapati maano kumulimo wakukambauka kuŋanda aŋanda. * Nokuba boobo, wailesi yakazumanana kubelesyegwa kapati kumwaya mulumbe wa Bwami mumasena aamuminzi naa oomo bantu mobatakali kubikkila kapati maano kutwaambo twacisi. Mucikozyanyo, kuzwa mu 1951 kuzikusika mu 1991, ŋanda yasikapepele iyakali mu West Berlin, Germany, lyoonse yakali kumwaya makani aa Bbaibbele kutegwa aabo ibakkala mubusena ibwakali kwiitwa kuti East Germany baswiilile mulumbe wa Bwami. Kutalikila mu 1961 alimwi amyaka iili 30 iyakatobela, ŋanda yasikapepele yamfwulumende ku Suriname, ku South America, nsondo ansondo yakali kumwaya pulogilamu yamaminiti aali 15 iyakajisi kasimpe kamu Bbaibbele. Kuzwa mu 1969 kuzikusika mu 1977, mbunga yakamwaya mapulogilamu aakalekkoodwa aainda ku 350, aakajisi mutwe wakuti: “All Scripture Is Beneficial” (Magwalo Oonse Alagwasya). Mucisi ca United States, maanda aasikapepele aali 291, muzyooko zili 48, akali kumwaya mapulogilamu aayo. Mu 1996, ŋanda yasikapepele mu Apia, dolopo lipati lyamucisi ca Samoa ku South Pacific, yakali kumwaya pulogilamu yansondo ansondo iyakajisi mutwe wakuti: “Answers to Your Bible Question” (Bwiinguzi Kumibuzyo Yanu Yamu Bbaibbele).

18 Mwaanda wamyaka wa 20 nowakali kuya kumamanino, wailesi tiiyakacili kubelesyegwa kapati kumwaya makani mabotu. Nokuba boobo, nzila imwi iyakapa kuti cikonzyeke kukambaukila bantu banji kapati yakalibonya.

19, 20. Nkaambo nzi bantu ba Jehova ncobakabambila Website ya jw.org, alimwi yagwasya munzila nzi? (Amubone akabbokesi kakuti “ JW.ORG.”)

19 Intaneti. Kuzikusika mu 2013, bantu bainda ku 2.7 bbiliyoni, nkokuti mweelwe wabantu ibali munyika uutandila ku 40 pesenti, bakali kubelesya Intaneti. Kweelana abuvwuntauzyi bumwi, bantu babalilwa ku 2 bbiliyoni balaibelesya Intaneti kwiinda mukubelesya tuncini twamumaanza, mbuli mafooni alimwi amakkompyuta aamumaanza. Mweelwe wabantu ibabelesya Intaneti wazumanana kutanta, kwaambisya mu Africa mwalo bantu banji mobabelesya Intaneti yaafooni, imuli bantu ibainda ku 90 miliyoni ibakalembesya kubelesya Intaneti. Lusumpuko oolu lwapa kuti kube kucinca munzila bantu njobatambwida makani.

20 Kutalikila mu 1997, bantu ba Jehova abalo bakatalika kwiibelesya nzila eeyi yakusikila bantu banji. Mu 2013, Web site ya jw.org yakali kujanika mumyaambo iili 300, alimwi mabbuku aapandulula Bbaibbele akali kukonzya kukkopwa mumyaambo iinda ku 520. Buzuba abuzuba, bantu baindene-indene ibainda ku 750,000 balaibelesya web site eeyi. Kuyungizya aakweebelela mavidyo, mwezi amwezi bantu balakkopa mabbuku aainda ku 3 miliyoni, mamagazini 4 miliyoni, azyakuswiilila zyakalekkoodwa ziinda ku 22 miliyoni.

21. Ncinzi ncomwaiya kuzwa kumakani aajatikizya ba Sina?

21 Kubelesya Web site yaba njenzila mbotu kwiinda yakumwaila makani mabotu aa Bwami bwa Leza, nomuba muzisi moukasyidwe mulimo wesu wakukambauka. Mucikozyanyo, kumatalikilo aamwaka wa 2013, mwaalumi umwi uutegwa Sina wakajana web site ya jw.org mpoonya wakatuma fooni kumaofesi mapati, alo aali mu United States, kulomba kwiiya zinji kujatikizya Bbaibbele. Ncinzi cakali kugambya kujatikizya fooni eeyi yakatambulwa? Ba Sina bakakomenena mucikombelo ca Muslimu alimwi bakkala mumunzi uuli kulamfwu mucisi mwalo mulimo wa Bakamboni ba Jehova moukasyidwe. Akaambo kakulomba ooko, bubambe bwakabikkwa kutegwa ba Sina kabaiya Bbaibbele ziindi zyobilo nsondo ansondo a Kamboni umwi wamucisi ca United States. Ciiyo eeci cakali kweendelezyegwa kwiinda mukubelesya Intaneti mwalo mobakali kubandika kumwi kababwenene.

Kuyiisya Muntu Umwi Aumwi Kumugama

22, 23. (a) Sena nzila izibelesyegwa kukambaukila bantu banji zyanjila mubusena bwamulimo wakukambauka kuŋanda aŋanda? (b) Ino Mwami wakulongezya buti kusoleka kwesu?

22 Akati kanzila nzyotwali kubelesya kukambaukila bantu banji, mbuli kubelesya miteende, filimu ya “Photo-Drama,” wailesi, alimwi a Web site, kunyina nozyakali kubelesyegwa kutegwa zinjile mubusena bwamulimo wakukambauka kuŋanda aŋanda. Ino nkaambo nzi? Nkaambo bantu ba Jehova bakaiya kucikozyanyo ncaakasiya Jesu. Taakwe naakali kukambauka buyo kunkamu zyabantu pe; wakali kubikkila maano kugwasya muntu umwi aumwi kumugama. (Lk. 19:1-5) Jesu alimwi wakabayiisya basikwiiya bakwe kucita mbubwenya, alimwi wakabapa amulumbe wakukambauka. (Amubale Luka 10:1, 8-11.) Mbubwenya mbokwakabandikwa mu Cibalo 6, aabo ibasololela lyoonse bali kukulwaizya mubelesi wa Jehova umwi aumwi kubandika amuntu umwi aumwi mulomompande.—Mil. 5:42; 20:20.

23 Myaka 100 iyainda kuzwa ciindi Bwami nobwakatalika kulela, basikumwaya ibainda ku 7.9 miliyoni balatola lubazu cabusungu mukuyiisya bambi makanze aa Leza. Cakutadooneka, Mwami wazilongezya nzila nzyotwali kubelesya kwaambilizya Bwami. Mbubwenya mbocitondezya cibalo citobela, watupa zibelesyo nzyotuyandika mukumwaya makani mabotu kumasi oonse, kumisyobo yoonse, akumilaka yoonse.—Ciy. 14:6.

^ munc. 17 Mu 1957, aabo ibakali kusololela bakasala kujala WBBR mu New York, ŋanda yesu yasikapepele yamamanino.