Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

MURU 7

Inamuna sa Olaleerya​—Orumeela Khula Enamuna ya Olaleerya

Inamuna sa Olaleerya​—Orumeela Khula Enamuna ya Olaleerya

YOOLAKELA YA MURU OLA

Atthu a Muluku annirumeela inamuna soovirikana wira awerye walaleerya atthu anceene

1, 2. (a) Enamuna xeeni Yesu yaarumenle awe wira olavule wa atthu anceene? (b) Moota xeeni awiixutti oororomeleya a Kristu sinitthara aya ntakiheryo nawe, nto mwaha wa xeeni?

MUTTITTHI wa atthu onnimuthukumanela Yesu opuro wowaattamela ephareya, masi Yesu onnikela mukalawani khukilaathi memmo khuxoverya vakhaani mphareya. Mwaha wa xeeni? Yesu onnisuwela wira waataleya wa maasi onniiriha wiiweya saana ele mutthu enilavula awe oryeene mmaasini ni wira muttitthi ole wanweryaka wiiwa saana ele yaarowa awe ohimya.​—Mmusome Marko 4:1, 2.

2 Mwa iyaakha sinceene waattamelaka okathi waakhumelenle Omwene, atthareli oororomeleya a Kristu, yaahitthara ntakiheryo nawe, arumeelaka etekonologia ya okathi ole wira amwara-mware wa atthu anceene ihapari sooreera sa Omwene. Yeettihiwaka ni Mwene, atthu a Muluku annivikaniha olokiherya ni opaka itthu attharihelaka itthu ni itekonologia sinipakiwa niinaano. Nimphavela wira ohinatthi ophiya wanikisa, atthu anceene yiiwe ihapari sa Omwene. (Math. 24:14) Nrowe nithokorerye inamuna sikina sirumenle ahu wira niwerye waalaleerya atthu, opuro ti opuro onikhala aya. Nto, muupuweleke inamuna sikhanle anyu otakiha waamini wa ale amwara-mwanrye ihapari sooreera wanipacerya wa okathi ahu ola.

Wiira Atthu Anceene Yiiwe Ihapari

3. Etthu xeeni yaawiirinhe anyokhani a Muluku onanariwa mwaha wa orumeela wahu ijornale?

3 Ijornale. Munna Russell ni apatthani awe, yiira akumiheryaka erevista Watch Tower okhuma 1879; ewiirihaka atthu anceene wiiwa ihapari sa Omwene. Nto muhoolo mwaya nuuvira 1914, vanikhala ntoko wira Kristu aheettiherya itthu mpakha ihapari sooreera waaphwanya atthu anceenexa. Itthu iyo saapacenrye mwaakha wa 1903. Mwakha ole mulopwana mmosa iitthaniwa Doutor Epraim Llewellyn Eaton, yoowo aavahereriwa masu a egrupu ya amahoolela a Protestante, oPennsylvania, aahimmye wira aaniphavela okumana ni Charles Taze Russell wira ampake makoho manceene a Biibiliya wira yoone akhala wira anwerya owaaakhula. Epaphelo yaamulepenle awe Russell, Eaton aahimyale so: “Kinoona wira vaamureera atthu anceene wiiwa waakhula wanyu makoho anrowa ahu opakaka, . . . maana itthu sinikupali anyu sinnivirikana ni itthu sinikupali ahu”. Russell ni apatthani awe yoona-tho siiso wira vamureera atthu anceene wiiwa waakhuliwa waya; tivonto awosa yaahipaka marehereryo wira itthu saarowa olavuliwa sakhumele mujornaleni yiitthaniwa The Pittsburgh Gazette, yeeyo yaasommwa ni atthu anceenexa. Okhala wira waakhula wa Russell waari wookuxa murima, atthu anceene yaaniphavela osoma ejornale ele tivonto mwaneene aheemya okumiherya myaha sa Russell khula esumana. Tthiri yowiiraneya eyo yahaalamwiha anyokhani a ekeekhai!

1914, ijornale saavikana 2.000 saanilaleya myaha sa Biibiliya sa Russell

4, 5. Mukhalelo xeeni Russell oonihenrya awe, nto anrowa omutakiha sai ale ari axitokoweene?

4 Moohipisa ijornale sikina saaniphavela-tho olaleya myaha sa Russell. Mwaakha wa 1908 erevista Watch Tower yaahimyale wira myaha iyo saanilaleiwa ni “ijornale sowiiraka 11 khula okathi waakhumela aya ijornale iyo”. Anna akina yaasuwela saana moota ijornale sinivara aya muteko yaahimuleela Russell ariki akhala wira aamuthaamiha eskritoorio ya Sociedade okhuma oPittsburgh khuroiha epooma yoowaattexa atthu, ijornale sinceene saarowa olaleyaka myaha iyo sa Biibiliya. Nuumala ovarerya saana miruku iyo vamosa ni itthu sikina, Russell aahithaamiha iskritoorio khuroiha oBrooklyn, Nova York, mwaakha wa 1909. Nto yaakhumelenle exeeni? Myeeri vakhaani paahi nuumala othaama, ijornale sowiiraka 400, saanilaleya myaha sa Russell; ni sanincerereya ijornale seemya olaleya. Okathi waatikitheriwa aya Omwene, 1914, ijornale saavikana 2000 mwa mattaava maxexe, saanilaleya myaha sa Russell!

5 Itthu iyo sotheene sinniixuttiha exeeni? Olelo-va, ale arina eparakha ya wahoolela akina munikhuuru na Muluku, ahaana otakihaka wiiyeviha wa Russell. Mwa enamuna xeeni? Okathi onipaka aya soothanla ahaana ovarela muteko miruku sa akina.​—Musome Miruku 15:22.

6. Moota xeeni ekeekhai yaalaleiwale mujornale yaamukhalihenrya aya mutthu mukina?

6 Ikeekhai sa Omwene saalaleiwa ni ijornale iyo saahirukunuxa mirima sa atthu anceene. (aHéb. 4:12) Mwa ntakiheryo, Ora Hetzel, yoowo aabatiziwe mwakha wa 1917, aari mmosa mwa atthu yaale yiixuntte ekeekhai mujornaleni. Ora onihimya so: “Nuumala otheliwa, khahirowa waaxukurya amaama oRochester, Minnesota. Nto kaaphwannye athikilaka ijornale wira asuke myaha sa Biibiliya saakhumenle. Saari myaha sa Russell. Nto mama aka aahikitthokiherya itthu saaxuttale awe”. Eyo yahimwiiriha Ora wiixutta ekeekhai, nto mwa iyaakha soovikana miloko mithanu owo aari namalaleerya oororomeleya a Omwene wa Muluku.

7. Exeeni yaawiirinhe anna yahoolela ovarerya saana orumeela waya ijornali?

7 Itthu piili suulupale siiranen’ye 1916, saahiwiiriha ale yahoolela muteko, orukunuxa muupuwelo aya voohimya sa orumeela ijornale wira alaleye ihapari sooreera. Etthu yoopacerya, mwaha wa ekhotto yuulupale yaakhumelenle, vaanivila ophwanya ikaruma sowimpirimiri ixornaale. Mwaakha yoole wa 1916, erelatoorio ya anna yaavahererya myaha mujornaleni oBretanya yaahihimya muxankiho waarina aya ariki: “Nennla-va nirina ijornale 30 paahi sinilaleya myaha sa Biibiliya. Vanooneya wira nummero nlo nnoovukuwa mwaha wa ipreso sinincerereya”. Etthu ya nenli yiiranen’ye, waari okhwa wa Russell, 31 a Outubro 1916. Tthiri erevista The Watch Tower ya 15 a Dezembro 1916, yaahimyale so: “Vano munna Russell vakhwiiya awe myaha sa Biibiliya [saakhumela mujornaleni] khasinrowa-tho okhumelaka”. Nnaamwi enamuna ela ya olaleerya yaamala-manle, enamuna ekina, ntoko ele ya “Foto-Drama de Criação”, yaanivikaniha okumiherya mireerelo.

8. Wira okhumele “Fotodrama da Criação” waavekela opakiwa exeeni?

8 Wooniherya ilatarato: Russell ni apatthani awe yaahivara muteko mwa iyaakha tthaaru wira amukumiherye “Foto-Drama de Criação”, yoowo aakumiheriwe mwaakha wa 1914. (Mir. 21:5) Edrama, ntoko saitthaniwa aya, yaari etthu ya niinano yaarina ifooto sa ikoore soovirikana saakhumela ntoko efilme yiiwanyeyaka masu. Atthu imiya sinceene, ohela mpuwa inama yaanitakiherya sowiireya sa mBiibiliyani seiyo saafilmariwa. Erelatoorio emosa yaahimyale so: “Ezoologiko yuulupalexa yowaattexa inama tenirumeeliwa wira epakiwe efilme ya Nowe eniiweya masu, yeeyo enitepa ophaveliwa owehiwa”. Voohimya sa isilaide sinceene soovirikana sa eviidru saarumeeliwe, sahiheliwa ikoore ni atthu oosuwela odesenyari yaakhuma oLondre, oNova York, oParis, ni oFiladelfia.

9. Xeeni anna yaarumeela aya okathi ni musurukhu munceene wira amukumiherye “Fotodrama”?

9 Xeeni vaarumeeliwa aya okathi ni musurukhu muncene wira opakiwe “Foto-Drama”? Moolumo oowiiwanana yaalavuliwe okathi wa akongresu iiriwe 1913, yaahimya so: “Owerya wuulupalexa orina aya ijornale sa wAmerika mwa owiiriha atthu weemya ele enihimmwa, vamosa ni waakuva waya wuulaanyiha myaha, mwaha wa idesenyo ni ilatarato sinirumeela aya ijornale ni irevista, onniniiriha ophavelaka orumeela ilatarato ni isilaide sinooniheriwa ntoko efilme, maana eyo enamuna emosa yootepexa oreera; nto ninnikupaleela ni woona okhala enamuna yookhalela ya olaleerya ni wiixuttiha ntoko alipa-oomwiixuttiha Biibiliya ni anamalaleerya anirowa vahoolo”.

Osulu: Maakina yamooniherya “Foto-Drama”; vathi: Isilaide sa vidru sa “Foto-Drama”

10. Xeeni vanihimya ahu wira atthu khiyareere yamoonale “Fotodrama”?

10 Mwaakha wa 1914, “Foto-Drama” aanooniwa mwa isidade 80 khuta nihiku. Atthu oowiiraka imilyau 8 wEstados Unidos ni oKanada yahimoona Foto-drama. Mwaakha mmosaru ole aahooniwa-tho wAustralia oBretanya, oDinamarka, oFilandia, wAlemanya, oNova Zelandia, oNoruega, oSuecia ni oSuiça. Yaahipakiwa eversau ekina yookhweiheriwa yahaarina efilme, eyo yarumeeliwa ipooma saamukhaani. Eversau eyo yiitthaniwa “Drama Eureka”, khiyaavekela musurukhu munceene wira epakiwe ni yaari yookhweya oteexa. Mwaakha wa 1916, iversau soopili “Foto-Drama” ni “Drama Eureka”, yaahitaphuleliwa wa mattaava ala: Armenio, eDinamarquês ni eNorueguês, eFrancês, Alemão, eGrego, Italiano, ePolonês, Espanyola ni eSueko.

1914, mapuro manceene yoonihiwa aya “Foto-Drama” yaanisarya atthu

11, 12. “Fotodrama” aamukhalihenrye sai mmiravo mmosa, nto ntakiheryo xeeni ovanha awe?

11 “Foto-Drama” aataphuleliwe mwa nttaava na eFrancê aahivara murima wa mmiravo mmosa aarina iyaakha 18, Charles Rohner. Owo onihimya so: “koonale oFrança esidadi aka ya oKolmar, Alsace. Okhuma wanipacerya kaahisiveliwa moota waatthokiheriwa aya saana ekeekhai ya mBiibiliyani”.

12 Nto mwaha waivaavo, Charles aahibatiziwa, khupacerya muteko wa okathi wotheene mwaakha wa 1922. Muteko woopacerya aavekeliwa awe ovara, waari owooniherya “Foto-Drama” atthu oFrança. Olavulaka sa muteko owo Charles onihimya so: “Kaarummwale ovara miteko miraru: omoopa violino, okhala murumeyi a ikontha ni murumeyi a iliivuru. Kahivekeliwa-tho wira kamaaliheke atthu eprograma ehinatthi opacerya. Okathi woophumurya, naavaha atthu iliivuru. Khula munna wala murokora aari-vo aanikhalana epantte ya opuro aarowa awe okawelaka iliivuru. Khuta mutthu aanikuxa iliivura sinceene nto khiyanvahererya muthu ti mutthu aari epantte yaakawela awe. Ohiya-vo, vamukhora naanipweha meesa yaarina iliivuru sinci”. Mwaakha wa 1925, Charles aahilattuliwa orowa orumeela oBetheli ya oBrooklyn, Nova York. Obetheli aahithanliwa wira ohooleleke egrupo ya orquestra a raadio aakhumenle niinano iitthaniwa WBBR. Vano voonale ahu ntakiheryo na munna Rohner, nihaana wiikoha so: ‘Kiireke kinowerya weemya khuta muteko onivekeliwa aka wira kikhaliherye omwara-mwarya ihapari sa Omwene?’​—Mmusome Yesaya 6:8.

13, 14. Aarumeeliwe sai Raadio wira simwara-mwariwe ihapari soreera? (Nwehe ikaaxa sini “ Myaha sa Emisoora WBBR” ni “ Akongresu Ahinliyaleya”.)

13 Orumeeliwa wa Raadio. Iyaakha sa 1920, muteko womooniherya “Foto-Drama” waahipacerya omala-mala, masi raadio aanooneya okhala enamuna yoovareleya muteko mwa olaleya ihapari sooreera sa Omwene. Nto nihiku na 16, Abril 1922, munna Rutherford, orye ene mpaani mwa Oopera a esidade yuulupale oFiladelfia, oPennsylvania, aahilavula mwaha awe oopacerya muRaadioni. Woonasa wene, atthu oowiiraka 50.000 yaahiiwa mwaha waahimya so; ‘Atthu Imilyau Sene Anikhala Vano Khanrowa-tho Okhwa’. Muhoolo mwaya 1923, saahipacerya wiiwanyeya muraadioni myaha saalavuliwa okongresuni. Okhala wira okathi ole yarumeeliwa a raadio a mulaponi, anna yaahoolela yahoona okhala etthu ya miruku, oteka enupa ya raadio ahu. Enupa yoopacerya yaatekiwe oStaten Island, oNova York, nto nsina na raadio noweemereriwa naari WBBR. Moolumo oopacerya wiiweya a raadio owo yaakhumele nihiku na 24, Fevereero 1924.

Mwaakha wa 1922, woonasa wene atthu oowiiraka 50.000 yahiiwa muraadioni mwaha aahimya so: “Atthu Imilyau Sene Anikhala Vano Khanrowa-tho Okhwa”

14 Etthokiheryaka yoolakela ya raadio WBBR, erevista The Watch Tower ya 1 a Dezembro 1924 yaahimyale so: “Ninkupali wira raadio ti enamuna emosa ehinivekela musurukhu munceene masi enikhweiherya omwara-mwarya ekeekhai mwa enamuna ehitonko wiireya”. Yahincererya-tho eriki: “Akhala wira Pwiya onoona oreerela oteka enupa ekina ya raadio wira nimwara-mwarye ekeekhai, owo onookumiherya musurukhu mwa enamuna enimusivela”. (Esal. 127:1) Mwaakha wa 1926 arumeyi a Yehova yaahikhalana inupa 6 sa raadio. Piili saari wEstados Unidos; raadio WBBR aari oNova York, nto raadio MOOLUMO aari waattamela oChicago. Inupa sikina sa araadio saari oKanada, wAlberta; oKolumbia a Bretanya; Ontario ni oSaskatchewan.

15, 16. (a) Amahoolela a ikerexa oCanada yoonenle sai omurumeela wahu raadio? (b) Moota xeeni olaleerya wa khuta empa ni myaha saalavuliwa muraadioni sarya aya soolikanela?

15 Masi, omwara-mwariwa iwo wa ekeekhai ya mBiibiliyani khiwaasivenle amahoolela a eKristau Yowootha. Albert Hoffman, yoowo aalimalenle muteko waavariwa muraadioni ya oSaskatchewan, oKanada, onihimya so: “Khuta okathi atthu anceene yaanipacerya waasuwela saana Alipa-oomusoma Biibiliya [siitthaniwa aya Anamoona a Yehova] waahivahiwa onamoona muulupale mpakha 1928, okathi amahoolela a ikerexa yaakhanyerenre aya makhulupale a guvernu wira ahiwaakhulele-tho Alipa-oomusoma Biibiliya okhalana edireito ya imisoora saya sotheene sa raadio”.

16 Nnaamwi imisora sahu sa raadio oKanada saawaliwe, myaha sa Biibiliya saanivikaniha olavuliwa masi sirumeeliwaka imisoora sa nakoso. (Math. 10:23) Wira enamuna eyo ya niinano evareleye muteko, erevista ya A Sentinela ni A Idade de Ouro (vano eniithaniwa Despertai!) yaanikhalana elista ya masina a imisoora sa raadio saakumiherya myaha sa Biibiliya, wira okathi woolaleerya, anamalaleerya yaatumereryeke atthu owiriyana myaha iyo, saakhumela mwa imisoora sa muttetthe aya. Nto yookhumelela aya yaari exeeni? Boletim (vano Orummwa Ahu wa Omwene) a Janero 1931 aahimmye so: “Muteko woolaleya myaha sa raadio onnaatumererya apatthani mmuteko aya woolaleya empa ti empa. Oskritoorio sahaakheliwa irelatoorio sinci saahimya wira atthu yaaniwiriyana myaha, nto mwaha wowiiwa myaha sa munna Rutherford, vaanakhweela waakawela iliivuru”. Boletim aanihimya muteko wa imisoora sa raadio ni muteko woolaleerya empa ti empa okhala “inamuna piili suulupale sinirumeeliwa ni nikhuuru na Apwiya, wira silaleye myaha”.

17, 18. Nnaamwi waakhumelenle olupatthiwa, moota xeeni raadio aavikaninha awe okhaliherya?

17 Iyaakha sa 1930, anamalupattha yaahikumiherya malamulo yakhoottiha orumeela imisoora sa raadio. Nto, muhoolo mwaya 1937, Anamoona a Yehova yahaavya inamuna sikina. Awosa yaahihiya omurumeela raadio nto analaleerya empa ti empa. * Hata vaari siiso, raadio aahivikaniha orumeeliwa wira simwara-mwariwe ihapari sa Omwene ipantte sikina soorakamela wala mapuro yaale yahaakhoottihiwa omurumeela raadio. Mwa ntakiheryo, okhuma 1951 mpakha 1991, emisoora yaari epantte enikela nsuwa ya oBerlim wAlemanya, yaamakela olaleya myaha sa Biibiliya, tivonto atthu yaakhala epantte enikhuma nsuwa ya wAlemanya, yaaniiwa ihapari sa Omwene. Okhuma 1961, mpakha iyaakha sowiiraka miloko miraru emisoora ya elapo yotheene ya oSuriname wAmerika do Sul, yaanilaleya myaha sa Biibiliya, minutu 15 vasumanani. Okhuma 1969 mpakha 1977, mulokiheryo waahipaka iprograma sa raadio saavikana 350, saathokorerya mwaha waahimya so: “Solempwa Sotheene ti Soottotteleya Mureerelo”. Mittetthe 48 wEstados Unidos imisoora 291 saanilaleya myaha iyo. Mwaakha wa 1996, emisoora ya Apia ekapitaali ya oPasifiko do Sul, oSamoa, yaanikumiherya khula esumana eprograma yiitthaniwa “Waakhuliwa wa Makoho Anyu a mBiibiliyani”.

18 Nto okathi waamala aya eseekulu 20, raadio khavareleya-tho muteko saana wira omwara-mwarye ihapari sooreera. Masi yaahikhumela etekonologia ekina enikhaliherya wira atthu anceenexa ovikana khalai aweryeke wiiwa ihapari sooreera.

19, 20. Exeeni ewiirihale atthu a Yehova okumiherya va internet epaaxina jw.org, nto enikhaliherya sai? (Nwehe ekaaxa “ JW.ORG.”)

19 Interneti. Mpakha mwaakha wa 2013, atthu yaavikana imilyau 2,7, waattamela 40 pursento ya atthu olumwenku wotheene, yaaniwerya ovolowa muInternet. Ntoko sinihimya aya sootokosa sikina, atthu oowiiraka ibilyau piili onnivolowa muInternet arumeelaka itthu ntoko smartphones ni tablets. Mwaattelo wa atthu awo onootepa wuncerereya ilapo sotheene, masi wAfrika ti mapuro onitepa aya wuncerereya atthu aniwerya ovolowa muInternet, maana mwaattelo wa aselulare arina Internet annivikana imilyau 90. Okhumelela wa itthu iyo onniwiiriha atthu orumeelaka inamuna sa niinano sa wuulumana atthu.

20 Nto okhuma 1997, arumeyi a Yehova annirumeela enamuna ela enirumeeliwa ni atthu anceene. Mwaakha wa 2013, Web saite jw.org onnikhumelela mmattaava owiiraka 300, nto soopwehiwa-mo myaha sa Biibiliya wira atthu abaxariki mmattaava 520. Khula nihiku, atthu oowiiraka 750.000 annivolowa va saite jw.org. Khula mweeri, waahiya ale aniweha iviidio, atthu annibaxari etthu yowiiraka imilyau 3 sa iliivuru soomalela, imilyau 4 sa irevista soomalela, ni imilyau 22 sa myaha sinanwiriyaniwa.

21. Muniixuttani mwa ele yamwiiranenle Sina?

21 Omurumeela web saite woopakeya okhala enamuna yuulupale ya omwara-mwarya ihapari sooreera sa Omwene wa Muluku, hata ilapo seiye muteko ahu onikhoottihiwa aya. Mwa ntakiheryo, wanipacerya wa 2013, mulopwana mmosa oniitthaniwa Sina, aahivolowa va jw.org, nuumala onweha aahiligari eseedi ya Anamoona a ilapo sotheene, wEstados Unidos; owo aavekela oleelihiwa itthu sikina voohimya sa Biibiliya. Xeeni yowiiraneya ela eryaaya ya vameekha aya? Mwaha woowi Sina innunwe ntoko mmaka, ni onikhala eviila yoorakamela ni elapo yeele onitepa aya okhoottihiwa muteko wa Anamoona a Yehova. Nto, mwaha wooligari, yaahipakiwa marehereryo wira Sina osomihiwe Biibiliya ni Namoona, ikwaha piili vasumanani wEstados Unidos. Yoosoma ele yiiriwa erumeeliwaka eviidiyu ya Internet.

Omwiixuttiha khuta mutthu

22, 23. (a) Niireke inamuna iyo siniwiiriha atthu anceene wiiwa ihapari, siniranttela olaleerya wa khuta empa? (b) Nto Mwene oreelinhe sai wiimananiha wahu?

22 Wa khula enamuna erumeelale ahu, ijornale, “Foto-Drama”, olaleya wa muraadioni, ni Interenet, khiivo eniranttela muteko woolaleerya empa ti empa. Nthowa na xeeni? Nthowa noowi arumeyi a Yehova animutakiha Yesu. Maana khahiyo wira Yesu aalaleya opuro waathukumanne atthu paahi, owo aanimukhaliherya mutthu ti mutthu. (Luka 19:1-5) Ohiya-vo, owo aahiwiixuttiha atthareli awe opaka etthu emosaru eyo, nave ahaavahererya masu ene oolaleya. (Mmusome Luka 10:1, 8-11.) Ntoko sithokorenrya ahu Muru wa 6, ale anihoolela muteko animakela otumererya wira khuta murumeyi a Yehova ohaana omulaleeryaka mutthu ti mutthu.​—Mit. 5:42; 20:20.

23 Iyaakha 100 nuumala okhumelela Omwene, anamalaleerya anivikana imilyau 7,9 annivara saana muteko ala wowiixuttiha akina soolakela sa Muluku. Tthiri Mwene oreeliha inamuna sirumeelale ahu wira nilaleye Omwene. Ntoko sinrowa ahu oweha muru onittharelana, owo onnikumiherya-tho ikaruma sinitthuneya ahu orumeela wira nimwara-mwarye ihapari sooreera wa khula nloko nihimo ni khuta nttaava.​—Wis. 14:6.

^ etti. 17 1957, ale yahoolela yahithanla owala mikhora sa emisoora ahu yookiserya ya raadio WBBR oNova York.