1, 2. (a) Ana litala lyapi lyaŵakamulicisye masengo Yesu pakwalalicila ŵandu ŵajinji? (b) Ana ŵakulijiganya ŵakulupicika ŵa Klistu ŵakuyisye camtuli cisyasyo cakwe, soni ligongo cici?

 LIKUGA lyekulungwa lya ŵandu lyasongene pameso pa Yesu mu ngulugulu nyasa. Nambo jwalakwe jwakwesile liboti ni kwenda kalutando panandi kwawula m’nyasa. Ana ligongo cici jwatesile yeleyi? Ligongo jwamanyililaga kuti maloŵe gakwe pagakupita pa nyasa cigapikaniceje mnope, mwamti ŵandu ŵasongenewo capikaneje cenene utenga wakwe.—Aŵalanje Maliko 4:1, 2.

² Yaka yakuŵandikana ni caka ca 1914, cele Ucimwene wa Mlungu wapagwile, ŵakulijiganya ŵakulupicika ŵa Klistu ŵakuyisye cisyasyo ca Yesuci. Jemanjaji ŵakamulicisyaga masengo matala gasambano gakulalicilila ngani syambone sya Ucimwene kwa ŵandu ŵajinji. Mwakulongoleledwa ni Mwenye, ŵandu ŵa Mlungu akopocele matala gasambano soni akusacenga matala gakulalicilila mwakamulana ni mwayiŵelele yindu soni kwawula pasogolo kwa yindu yakupanganyapanganya ya sayansi. Cakulinga cetu cili kwalalicila ŵandu ŵajinji mbesi mkanijiyice. (Mat. 24:14) Kwende tulole matala gatuŵele mkugakamulicisya masengo pakwalalicila ŵandu kulikose kwali. Patukulola ya matalaga, aganicisyesoni yampaka atende pakwasyasya ŵandu ŵakulupicika ŵaŵalalicilaga ngani syambone kalakalako.

3. Ana ligongo cici kamulicisya masengo manyusipepala kwatumbilikasisye acimmagongo ŵa usyesyene?

³ Nyusipepala. Kutandila mu 1879, M’bale Russell ni acimjakwe ŵatandite kuwandisya Sanja ja Mlonda. Yeleyi yakamucisye kuti utenga wa Ucimwene wayicile ŵandu ŵajinji. Nambope yikuwoneka kuti kwa yaka yakuŵalanjika mkaniciyice caka ca 1914, Klistu ŵatendekasisye kuti ngani syambone sitande kwayicila ŵandu ŵajinji. Mu 1903 yindu yakulekanganalekangana yatandite kutendekwa. M’cakaci, jwakuŵecetela likuga lya acimlongola ŵa dini syasyatyosile mu dini ja Cikatolika, lina lyakwe Dr.  E.  L.  Eaton jwalinganyisye yakuti akasisyaneje ni M’bale Charles Taze Russell pa yijiganyo ya m’Baibulo pameso pa ŵandu. M’cikalata cakwe ciŵamlembele M’bale Russell, Eaton jwatite, “Nganisisye kuti kusisyana pa yijiganyo yatukulekangana mmwejo ni une . . . mpaka kwatendekasye ŵandu ŵajinji kola lung’wanu.” Russell ni acimjakwe ŵayiwenisoni kuti yeleyi  mpaka yitendekasye ŵandu lung’wanu, ni ŵalinganyisye yakuti awandisyeje yasisyeneyo mu nyusipepala jine jakumanyika mnope (The Pittsburgh Gazette). Ŵandu ŵajinji ŵanonyelaga mnope ngani sya mu nyusipepalajo, ligongo M’bale Russell jwatagulilaga mwakamula mtima usyesyene wa m’Baibulo mwamti yeleyi yatendekasisye kuti acimsyene nyusipepalajo apelece upile kwa M’bale Russell wakuti ngani syakwe asiwandisyeje wiki jilijose. Yeleyitu yasakalisye acimmagongo ŵa usyesyene.

4, 5. Ana M’bale Russell ŵalosisye ndamo jamtuli, soni ana ŵandu ŵakwete maukumu mpaka akuye camtuli cisyasyo cakwe?

⁴ M’yoyo, mwangapita ndaŵi nyusipepala syejinji syasakaga kuti siwandisyeje ngani sya M’bale Russell. M’caka ca 1908, Sanja ja Mlonda jasasile kuti ngani sya M’bale Russell “ŵasiwandisyaga mwakutamilicika mu nyusipepela syakwana 11.” Nambope, abale ŵaŵamanyililaga cenene ya masengo gakuwandisya ngani m’manyusipepala ŵamŵendile Russell kuti asamisye maofesi gawo ku Pittsburgh. Ŵamŵendile kuti ajawule nago ku msinda wakumanyika cenene kwele manyusipepala gamajinji cigakawandisyeje ngani syakwe syakutyocela m’Baibulo. Ali aganisisye mwakusokoka, Russell jwasamicisye maofesi ku Brooklyn, msinda wa New York mu 1909. Yakuyicisya yakwe yaliji yakuti, pali papite miyesi cisamile, nyusipepala syakwana 400 syawandisyaga ngani sya Russell mwakutamilicika. Mwamti ŵanyusipepala ŵajinji ŵasakaga ali mkuwandisya nganisi. Pandaŵi jele Mlungu ŵawutamilikasyaga Ucimwene mu 1914, manyusipepala gakupunda 2,000 gawandisyaga yaŵalalicilaga soni ngani syaŵalembaga Russell m’yiŵeceto mcece.

⁵ Ana tukulijiganya cici pelepa? Tukulijiganya kuti, ŵandu ŵakwete udindo mu likuga lya Mlungu, mpaka yiŵe cenene kukuya mtima wakulinandiya wa M’bale Russell. Ana mpaka atende yeleyi camtuli? Pakusagula yakutenda, akusosekwasoni kuganicisyaga yasasile ŵane.—Aŵalanje Misyungu 15:22.

6. Ana usyesyene uwalembedwaga munyusipepala wamkamucisye camtuli mundu jwine?

⁶ Usyesyene waŵawuwandisyaga mu nyusipepalasi wakamucisye ŵandu kucenga umi wawo. (Aheb. 4:12) Cisyasyo panganiji ali Mlongo Ora Hetzel, juŵabatiswe mu 1917. Mlongoju ali jumo jwa ŵandu ŵaŵalijiganyisye usyesyene kupitila mu ngani sya m’nyusipepala. Jwalakwe jwatite, “ndili lombedwe, napite kukwalola mama ŵangu ku Rochester, Minnesota. Panakopocele, nasimene ali mkujigala ngani kutyocela m’nyusipepala. Nganisi syaliji yakulalicila ya M’bale Russell. Mamawo ŵasasile yindu yaŵalijiganyisye kutyocela mu yakulalicilayo.” Mlongoju ŵalijiganyisye usyesyene soni kwa yaka ciŵandika 60 jwaŵele jwakulalicila jwakulupicika jwa Ucimwene wa Mlungu.

7. Ana ligongo cici acakulungwa ŵaganicisye yakuleka kamulicisya masengo nyusipepala?

⁷ M’caka ca 1916, patendekwe yindu yiŵili yekulungwa yayatendekasisye kuti acakulungwa aganicisyesoni mwakusokoka ya litala lyakamulicisya masengo nyusipepala pakulalicila ngani syambone. Cindu candanda caliji ngondo jandanda ja pacilambo cosope jajaliji mkati pandaŵijo. Ngondoji jatendekasisye kuti yiŵeje yakusawusya kupata yida yakupulintila. M’cakaci, ŵadipatimenti jetu ja nyusipepala ku Britain pakusala ya cakusawusyaci ŵatite, “Pandaŵi ajino pana nyusipepala syakupunda 30 syasikuwandisya yakulalicila yetu.  Yili yangakayikasya kuti ciŵalanjilo ca nyusipepalasi mpaka cinandipe mnope ligongo lyakudula kwa yipepala.” Cindu caŵili caliji ciwa ca M’bale Russell, juŵajasice pa October 31, 1916. Pakwamba ya yeleyi, Sanja ja Mlonda ja December 15, 1916 jatite, “Sambano pakuŵa kuti M’bale Russell ajasice, ngatujendelecelasoni kola yakulalicila [yakusimanikwa m’nyusipepala.]” Atamose kuti litalali lyamasile, nambope litala line lyalyaliji “Seŵelo ja pa Kanema ja Yakupanganyidwa,” lyakamucisye mnope.

8. Ana “Seŵelo ja pa Kanema ja Yakupanganyidwa” japanganyidwe mwamtuli?

⁸ Kulosya yiwulili. Russell ni acimjakwe ŵakamwile masengo kwa yaka ciŵandika yitatu pakusaka koposya “Seŵelo ja pa Kanema ja Yakupanganyidwa,” jajakopwece mu 1914. (Mis. 21:5) Seŵeloji japanganyidwe mwapajika, ligongo jakwete yiwulili yakwenda ni yangajenda soni jakoposyaga maloŵe. Ŵandu ŵajinji ŵajigele nawo mbali pakuwanicisya yindu yayatendekwaga m’Baibulo ni ŵajambulaga. Yeleyi yapwatikagaposoni yinyama. Lipoti line lya mu 1913 lyasasile kuti, “Pakupanganya seŵeloji ŵakamulicisye masengo yinyama  yejinji ya ku malo gakusunjila yinyama pakusaka kulosya yayatendekwe mu ndaŵi ja Nowa.” Mu seŵeloji mwalijisoni yiwulili yakwambulidwa payala yakulosya mtundu wakwe usyesyene. Yiwuliliyi yajambulidwe ni ŵandu ŵakumanyilila cenene masengo gawo ŵakutyocela ku London, New York, Paris, soni ku Philadelphia.

9. Ana ligongo cici likuga lyakamulicisye ndaŵi soni mbiya syejinji pakupanganya “Seŵelo ja pa Kanemaji”?

⁹ Ana ligongo cici likugali lyakamulicisye masengo ndaŵi soni mbiya syejinji pakupanganya seŵeloji? Mwakamulana ni yaŵasagwile pamisongano jajatendekwe mu 1913, cimanyisyo capelecedwe cakuti, “Manyusipepala ga kwa America gakamucisye ŵandu kunonyela mnope makatuni gakwambula, yiwulili yayasimanikwaga m’nyusipepala, soni m’magasini. M’yoyo, tukusimicisya kuti m’weji mpela ŵakulalicila soni ŵakwiganya Baibulo ŵakwawula pasogolo, kamulicisya masengo mafilimu soni yiwulili, lili litala lyakamucisya pakulalicila soni kwiganya.”

10. Ana “Seŵelo ja pa Kenemaji” jawandile mwamtuli?

¹⁰ M’caka ca 1914, “Seŵelo ja pa Kanema ja Yakupanganyidwa” ŵajilosyaga m’misinda 80 lisiku lililyose. Ŵandu ciŵandika 8 miliyoni ŵa m’yilambo ya America ni Canada ŵalolelele Seŵeloji. M’caka cicici, Seŵeloji ŵajilosisye m’yilambo ya Australia, Britain, Denmark, Finland, Germany, New Zealand, Norway, Sweden, soni Switzerland. Ŵalinganyisyesoni Seŵelo jine janganijikola yiwulili yakwenda jiŵalosyaga m’matawuni gamwanamwana. Seŵeloji ŵajikolasile kuti “Seŵelo ja Eureka.” Seŵeloji jaliji jangadula kujipanganya soni jangasawusya kujigala. Pacayikaga caka ca 1916, “Seŵelo ja pa Kanema ja Yakupanganyidwa” soni “Seŵelo ja Eureka” ŵaliji ali agopolele mu Ciameniya, Cidano ca ku Norwey, Cifalansa, Cijelemani, Cigiliki, Citaliyana, Cipolishi, Cisipanishi, ni Ciswidishi.

11, 12. Ana “Seŵelo ja pa Kanema” jamkamucisye mwamtuli mnyamata jwine, soni ana jwalosisye cisyasyo camtuli?”

¹¹ “Seŵelo ja pa Kanema ja Yakupanganyidwa” ja m’Cifalansa jamkamucisye mnope jwacinyamata jwine jwa yaka 18, lina lyakwe Charles Rohner. Jwalakwe jwatite, “Seŵeloji ŵajilosisye mu tawuni jetu ja Colmar mu upande wa Alsace, ku France. Cakwamba kutanda Seŵeloji, nakwete lung’wanu ni yaŵatiga pakulondesya cenene usyesyene wa m’Baibulo.”

¹² Yakuyicisya yakwe yaliji yakuti, Charles jwabatiswe, soni mu 1922 jwatandite undumetume wandaŵi syosope. Gane mwa masengo gandanda gaŵampele galiji kukamucisya kulosya “Seŵelo ja pa Kanema” ku France. Pakusala ya masengoga, Charles jwatite, “Nakwete masengo gejinji, mpela kwimba cida cakuwoneka mpela gitala, kusamalila mbiya, soni kusamalila mabuku. Ŵambendilesoni kuti ndolecesyeje kuti ŵandu ngakusinganga pajisigele panandi kutanda pologalamuji. Ndaŵi jakupumula twagaŵaga mabuku. Kuti yikombolece, m’bale ni mlongo jwalijose jwakolaga mbali jakwe. Jwalijose jwajigalaga mabuku m’miyala ni kupelekaga kwa ŵandu ŵali mbali jakwejo. Konjecesya pelepa, pa mlango wa nyumba jakulocesya kanemajo twaŵikagapo matebulo ga mabuku.” Mu 1925, M’bale Charles ŵamŵilasile kuti akatumicileje ku Beteli ja ku Brooklyn, ku New York. Ali ayice ku Beteliku, m’baleju ŵampele masengo gakulongolela likuga lya ŵandu ŵakwimba nyimbo ku malo gagulucisya maloŵe pa wailesi ja WBBR. Pakuganicisya cisyasyo ca M’bale Rohner,  mpaka tuliwusye kuti, ‘Ana ndili jwakusacilila kwiticisya masengo galigose gampaka ambe gakamucisya kuwandisya utenga wa Ucimwene?’—Aŵalanje Yesaya. 6:8.

13, 14. Ana ŵailesi ŵajikamulicisye camtuli masengo pakuwandisya ngani syambone? (Alole mabokosi gakuti “Mapologalamu ga pa WBBR” soni “Msongano Wangaliŵalicika.”)

¹³ Wailesi. Masengo gakulosya “Seŵelo ja pa Kanema” gatandite kunandipa. M’malo mwakwe ŵatandite kamulicisya masengo wailesi mpela litala lyambone mnope lyakuwandisya ngani syambone sya Ucimwene. Pa April 16, 1922, M’bale Rutherford ŵaŵecete ngani jangaliŵalicika kupitila pa wailesi kutyocela ku nyumba jakutendela maseŵelo ku Philadelphia, mu upande wa Pennsylvania. Ŵandu ciŵandika 50,000 ŵapikanile ngani ja mtwe wakuti, “Ŵajinji Ŵali Cijumi Lelo Jino Ngasawa.” Kaneko mu 1923, mbali jine ja msongano waupande ŵajigulwisye kandanda pa wailesi. Konjecesya pakamulicisya masengo mawailesi ga ŵandu ŵane, acakulungwa ŵayiweni kuti mpaka yiŵe cenene kutaŵa malo gawo gagulucisya maloŵe pa wailesi. M’yoyo maloga ŵagataŵile ku cilumba ca Staten, ku New York. Mwalilamusi wailesiji jamanyikwaga kuti WBBR. Wailesiji jatandite kamula masengo pa February 24, 1924.

¹⁴ Pakulondesya cakulinga ca wailesi ja WBBR, Sanja ja Mlonda ja December 1, 1924 jasasile kuti, “Tukukulupilila kuti wailesi jili litala lyakamucisya mnope soni lyangadula pakuwandisya utenga wa usyesyene kupunda matala gatuŵele mkugakamulicisya masengo.” Jasasilesoni kuti, “Naga Ambuje akuyiwona kuti yili yakuŵajilwa kuti tutaŵe malo gane gakugulucisya maloŵe pa wailesi pakuwandisya usyesyene, nikuti Ambujewo capelece mbiya mu litala lyakuliwona kuŵa lyakuŵajilwa.” (Sal. 127:1) Pakwika mu 1926, ŵandu ŵa Yehofa ŵaliji ali akwete malo 6 gagulucisya maloŵe pa wailesi. Malo gaŵili galiji ku America, gagaliji WBBR ku New York soni WORD ciŵandika ku Chicago. Malo gane mcecego galiji ku Canada m’maupande ga Alberta, British Columbia, Ontario, soni Saskatchewan.

15, 16. (a) Ana acimlongola ŵa dini ku Canada ŵatesile yamtuli ni masengo getu gagulusya utenga pa wailesi? (b) Ana utenga wa pa wailesi wakamucisyaga camtuli abale pakulalicila kunyumba ni nyumba?

¹⁵ Kugulusya kwa utengawu pa wailesi nganikwasangalasya acimlongola ŵa dini syakusati sya Ciklistu. Albert Hoffman, juŵamanyililaga cenene masengo gagatendekwaga pamalo gagulucisya maloŵe ku Saskatchewan, m’cilambo ca Canada jwatite, “Ŵandu ŵajinji ŵatandite kwamanyilila Ŵakulijiganya Baibulo [ŵele kaneko ŵakolanjidwe kuti Mboni sya Yehofa]. Mawailesiga gajendelecele kwakamucisya ŵandu kumanyilila usyesyene mpaka mu 1928. M’cakaci, acimlongola ŵadini ŵakanganicisye ŵa boma kuti atendepo kandu. Yakuyicisya yakwe malo gagulucisya maloŵe pa wailesi ga Ŵakulijiganya Baibulo ku Canada ŵagawugele mwakwasumula yikalata ya boma yakwakunda kola mawailesi.”

¹⁶ Atamose kuti malo getu gagulucisya maloŵe pa wailesi ga ku Canada ŵagawugele, nambope ngani sya m’Baibulo syajendelecele kuŵecetedwa kupitila m’mawailesi ga ŵandu ŵane. (Mat. 10:23) Pakusaka kwakamucisya ŵandu kuti ajendelecele kupindula ni mapologalamuga, magasini ga Sanja ja Mlonda soni ga Ajimuce (jijakolanjidwaga kuti The Golden Age) gakolaga ndandanda ja malo gagulucisya maloŵe pa mawailesi gagagulusyaga usyesyene wa m’Baibulo kuti ŵakulalicila ŵalimbikasyeje ŵandu kupikanila nganisi m’mawailesi  gawo. Ana yakuyicisya yakwe yaliji yamtuli? Kabuku ka Bulletin ka January 1931 katite, “Ŵailesi jiŵele jakamucisya kwa abale ni alongo pamasengo gawo gakulalicila ku nyumba ni nyumba. Ŵandu aŵele ali mkwika ni malipoti ku ofesi gakusala kuti ŵandu akwete lung’wanu lwakupikanila ngani sya M’bale Rutherford, mwamti ligongo lya yeleyi atandite kupocela mabuku getu.” Kabukuka kasasilesoni kuti ulaliki wa pa wailesi soni wa ku nyumba ni nyumba uli “mitundu jiŵili jekulungwa mnope ja kulalicila kwa pelanguka mu likuga lya Ambuje.”

17, 18. Atamose kuti yindu yacenjile, ana wailesi jajendelecele kamucisya mwamtuli?

¹⁷ M’yaka ya m’ma 1930, ŵandu ŵakusisya ŵalimbenesoni ni yakuti mawailesi ga ŵandu ŵane gagulusyeje utenga wetu. M’yoyo, cakumbesi kwa caka ca 1937, yindu yacenjile mu likuga lya Yehofa. Ŵalesile kugulusya utenga wa m’Baibulo pakukamulicisya masengo mawailesi ga ŵandu ŵane ni ŵaŵisile nganisyo syawo pakulalicila kwa kunyumba ni nyumba. a Nambope atamose kuti yaliji m’yoyo, wailesi jajendelecelepe kukamucisya pa masengo gakulalicila utenga wa Ucimwene m’mikuli jakusawusya kuti utengawu ukayice. Mwacisyasyo, kutandila mu 1951 mpaka 1991, malo gagulucisya maloŵe ga mu msinda wa West Berlin m’cilambo ca Germany, gagulusyaga ngani sya m’Baibulo ndaŵi ni katema. M’yoyo, ŵandu ŵaŵatamaga mbali ja cilambo ca East Germany ŵapikanaga utenga wa Ucimwene. Kwa yaka yakupunda 30 kutyocela mu 1961, malo ga boma gagulucisya maloŵe pa wailesi mu msinda wa Suriname m’cilambo ca South America, ŵagulusyaga pologalamu ja maminisi 15 jajawandisyaga utenga wetu wa m’Baibulo. Kutyocela mu 1969 mpaka mu 1977, likuga lyajambwile mapologalamu gakupunda 350 ga ngani syakuti “Malemba Gosope Gakusakamucisya.” Cakulinga cakwe caliji cakuti agulusyeje nganisi pa wailesi. Mu United States, malo gagulucisya maloŵe ga pa wailesi gakwana 291 m’maupande 48 gagulusyaga pologalamuji. Mu 1996, malo gagulucisya maloŵe pa wailesi mu msinda wa Apia, likulu lya cilambo ca Samoa ku South Pacific, lyagulusyaga pologalamu ja ngani sya mtwe wakuti “Kwanga kwa Yiwusyo Yawo ya m’Baibulo” wiki jilijose.

¹⁸ Cakumbesi kwa yaka ya m’ma 1900, wailesi nganijiŵasoni litala lyakusosekwa mnope lyakuwandicisya ngani syambone. Nambope litala line pakamulicisya masengo yakupanganyapanganya ya sayansi lyatandite kukamula masengo pakuwandisya ngani syambone kwa ŵandu ŵajinji mnope.

19, 20. Ana ligongo cici ŵandu ŵa Yehofa ŵalinganyisye yakola webusayiti jawo ja jw.org, soni ana jikamucisye camtuli (Alolesoni libokosi lyakuti “JW.ORG.”)

¹⁹ Intaneti. Pakwika m’caka ca 2013, ŵandu ŵakupunda 2. 7 biliyoni, ŵali ciŵandika ŵandu 40 pa 100 ŵaliwose ŵakamulicisyaga masengo Intaneti. Mwakamulana ni kuwungunya kwine, ŵandu ciŵandika 2 biliyoni akusakola upile wakwinjila pa Intaneti pakamulicisya masengo mafoni soni matabuleti. Ciŵalanjiloci cikwendelecela kukula pacilambo cosope mnopemnope ku Africa. Mwamti ŵandu ŵakupunda 90 miliyoni ku Africa akusakamulicisya masengo Intaneti pa foni kapena pa matabuleti gawo. Yeleyi yitendekasisye kuti ŵandu ŵajinji acenje matala gakamulicisyeje masengo pakupocela utenga.

 ²⁰ Kutandila mu 1997, Ŵandu ŵa Yehofa ŵatandite kamulicisya masengo matala gakulumbikanila ni ŵandu ŵajinji ndaŵi jimo. Mu 2013, webusayiti jetu ja jw.org jatandite kusimanikwa m’yiŵeceto ciŵandika 300. Konjecesya pelepa yindu yampaka ŵandu ajigale pa webusayitiji yasimanikwaga m’yiŵeceto yakupunda 520. Lisiku lililyose ŵandu ŵakupunda 750,000 akusajinjila pa webusayitiji. Mwesi uliwose, konjecesya pakwamba kulolela mafidiyo, ŵandu akusajigala mabuku gakupunda 3 miliyoni, soni magasini gakupunda 4 miliyoni, soni yakupikanila yakupunda 22 miliyoni.

21. Ana alijiganyisye yamtuli pangani ja Sina?

²¹ M’yoyo webusayiti jiŵele litala lyamacili lyakuwandicisya ngani syambone sya Ucimwene wa Mlungu, atamose m’yilambo yele masengo gakulalicila ŵangagakundaga. Mwacisyasyo, cakundanda kwa caka ca 2013, mundu jwine lina lyakwe Sina ali ajinjile pa webusayiti jetu, jwajimbile foni ku likulu lyetu ku America kuti amanyilile yejinji yakwamba Baibulo. Yeleyi yaliji yakusimonjesya, ligongo Sina jwapagwile m’liŵasa lyacisilamu soni akusatama ku musi wakutalicila m’cilambo cele masengo ga Mboni sya Yehofa gangakundidwaga. Ali ajimbile foni, yakuyicisya yakwe yaliji yakuti, abale ŵalinganyisye yakuti Sina alijiganyeje Baibulo kaŵili pa wiki ni m’bale jwa ku America. Lijiganyoli lyatendekwaga pakamulicisya masengo Intaneti.

22, 23. (a) Ana masengo gakulalicila kwa ŵandu ŵajinji gamasisye kulalicila nyumba ni nyumba? (b) Ana Mwenye ajaliwe uli matala gatuŵele mkukamulicisya masengo?

²² Matala gatuŵele tuli mkugakamulicisya masengo pakwalalicila ŵandu ŵajinji gagali kamulicisya masengo nyusipepala, “Seŵelo ja Pakanema ja Yakupanganyidwa,” wailesi, soni Webusayiti, cakulinga cakwe nganiciŵa kumasya kulalicila kwa kunyumba ni nyumba. Ligongo cici tukuŵeceta yeleyi? Ligongo lyakuti ŵandu ŵa Yehofa  akusalijiganya kutyocela ku cisyasyo ca Yesu. Jwalakwe nganagambaga kulalicila ŵandu pali m’makugape, nambo cakulinga cakwe caliji kumkamucisya jwalijose pajika. (Luk. 19:1-5) Yesu jwajiganyisye ŵakulijiganya ŵakwe kutendasoni yakulandanayo. Jwalakwe jwasalilaga utenga wakuti akalalicile. (Aŵalanje Luka 10:1, 8-11.) Mpela mutwalijiganyicisye mu mtwe 6, Abale ŵa maudindo ŵakamwile masengo gakulongolela likuga lya Yehofa aŵele ali mkumlimbikasya jwakutumicila Yehofa jwalijose kuti alalicileje ŵandu pameso ni pameso.—Masengo 5:42; 20:20.

²³ Pamasile yaka 100 cipagwile Ucimwenewu. Sambano ŵakulalicila ŵakupunda 7.9 miliyoni akujigala nawo mbali mwakulipeleka pamasengo gakwiganya ŵane yakulinga ya Mlungu. Yili yangakayikasya kuti Mwenye ajaliwe matala gatuŵele mkugakamulicisya masengo pakuwandisya ya Ucimwene. Mu mtwe wakuyicisya citukambilane ya yida yapelece Mwenye, yakutukamucisya pamasengo gakuwandisya ngani syambone kwa ŵandu ŵa mtundu uliwose, lukosyo lulilose, ni ŵa ciŵeceto cilicose.—Ciw. 14:6.