1, 2. 1) ¿Baʼax tu beetaj Jesús utiaʼal u kaʼansik le yaʼabkach máakoʼob binoʼob tu yiknaloʼ? 2) ¿Baʼax tu beetaj le disipuloʼob utiaʼal u kʼaʼaytajoʼob jeʼex tu beetil Cristooʼ, yéetel baʼaxten?

 JUNTÉENJEAK tiaʼan Jesús tu jáal junpʼéel kʼáaʼnáabeʼ tu muchʼuba yaʼab máakoʼob tu yiknal, letiʼ túuneʼ naʼak kutal ichil junpʼéel chan barcoeʼ ka tu jutsʼuba junpʼíit ichil le jaʼoʼ. ¿Baʼaxten? Letiʼeʼ u yojel le jaʼoʼ jeʼel u yáantaj utiaʼal ka uʼuyaʼak tak náach le baʼax ku kaʼansikoʼ (xok Marcos 4:1, 2).

² Teʼ jaʼaboʼob táanil tiʼ u káajal u meyaj le Reinooʼ u disipuloʼob Cristoeʼ kaʼansajnajoʼob jeʼex úuchik u beetik letiʼoʼ, meyajnajtiʼob le baʼaloʼob túumbentak utiaʼal u kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsil tiʼ yaʼab máakoʼoboʼ. Yáanal u nuʼuktaj Cristoeʼ, le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ seguernaj u kʼexkoʼob bix u kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsil utiaʼal u kʼuchloʼob yiknal u maas yaʼabil máakoʼoboʼ yéetel meyajnajtiʼob le baʼaloʼob túumbentak ku bin u jóoʼsaʼaloʼ. Toʼoneʼ k-jach kʼáat áant u maas yaʼabil máak ku páajtal táanil tiʼ le xuʼulsajiloʼ (Mat. 24:14). Koʼox ilik jujunpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob tsʼoʼok u meyaj utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil tiʼ le máakoʼob jeʼel tuʼuxak yanoʼoboʼ. Le táan a xakʼaltik le xookaʼ tuukulnen tiʼ bix jeʼel a beetik jeʼex le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia le ka tu kʼaʼaytoʼob le maʼalob péektsiloʼ.

3. ¿Bix tu yuʼubiluba le máaxoʼob pʼekmil u jaajil le ka káaj u jóoʼsaʼal tiʼ periódico le tsoltʼaanoʼob tu máansaj le sukuʼun Russelloʼ?

³ Periodicoʼob. Le sukuʼun Russell yéetel u yéet meyajoʼoboʼ káaj u jóoʼskoʼob le revista Watch Tower tu jaʼabil 1879 utiaʼal u kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsil tiʼ yaʼabkach máakoʼoboʼ. Baʼaleʼ kex diez jaʼaboʼob táanil tiʼ 1914, nuʼuktaʼaboʼob tumen Cristo utiaʼal u yilkoʼob bix jeʼel u kʼaʼaytikoʼob le maʼalob péektsil tiʼ maas yaʼab máakoʼoboʼ (Mat. 23:10). Le baʼaxoʼob tu beetoʼoboʼ káaj tu jaʼabil 1903. Teʼ jaʼab jeʼeloʼ le Dr. E. L. Eaton, juntúul u nojchil le protestanteʼob yanoʼob Pensilvaniaoʼ (Estados Unidos) tu yaʼalaj tiʼ sukuʼun Russell wa jeʼel u yóotik ka u tsikbaltoʼob le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ. Teʼ carta tu túuxtaj Eaton tiʼ Russelloʼ tu yaʼalaj: «In tuklikeʼ yaʼab máak jeʼel u taaktal u yuʼubik wa ka tʼaanakoʼon tiʼ le baʼaxoʼob jelaʼantak kin creertikoʼ tiʼ le baʼaxoʼob ka creertik teech [...] yaan yil yéetel u tsaypachtaʼal Cristooʼ». Russell yéetel u yéet meyajoʼobeʼ tu tukloʼob xaneʼ yaʼab  máakoʼob jeʼel u yáantkoʼob wa ka u tsikbaltoʼob le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ, ka joʼopʼ u yilkoʼob bix kun táakpajloʼobiʼ, tsʼoʼoleʼ le baʼaxoʼob tu yaʼaloʼoboʼ jóoʼsaʼab tiʼ junpʼéel periódico jach yaʼab máaxoʼob xokik (The Pittsburgh Gazette). Le xookoʼob jóoʼsaʼab teʼ periodicooʼ jach yaʼab máaxoʼob utschaj tu tʼaan u xokikoʼob, tsʼoʼoleʼ tumen jach maʼalob u tsolik Russell le baʼax ku kaʼansik le Bibliaoʼ, le máaxoʼob beetik le periodicooʼ tu yaʼaloʼob jeʼel u jóoʼskoʼob cada semana le tsoltʼaanoʼob ku máansikoʼ. Lelaʼ jach tu beetaj u pʼuʼujul le máaxoʼob pʼekmil le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ.

4, 5. ¿Baʼax modosil tu yeʼesaj sukuʼun Russell, yéetel baʼax maʼalob xan ka u beet le máaxoʼob tsʼaʼan páajtalil tiʼob ichil u kaajal Diosoʼ?

⁴ Maʼ xáanchajeʼ uláakʼ máaxoʼob jóoʼsik le periodicoʼoboʼ taakchaj xan u jóoʼskoʼob le tsoltʼaanoʼob ku máansik Russelloʼ. Tu jaʼabil 1908, le revista Watch Toweroʼ tu yaʼaleʼ ku jóoʼsaʼal le tsoltʼaanoʼob ich «once periodicoʼoboʼ». Baʼaleʼ jujuntúul sukuʼunoʼob u kʼaj óoloʼob le meyaj ku beetik le periodicoʼoboʼ tu yaʼaloʼob tiʼ sukuʼun Russell wa ka u máans u oficina le Sociedad tiʼ junpʼéel kaaj maas nojochoʼ maas yaʼab periodicoʼob jeʼel u jóoʼskoʼob le tsoltʼaanoʼoboʼ. Ka tsʼoʼok u tuklik tubeeleʼ, Russelleʼ tu luʼsaj le oficina yaan kaʼach tu kaajil Pittsburgh (Pensilvania) ka tu máansaj tu kaajil Brooklyn (Nueva York) tu jaʼabil 1909. ¿Bix túun binik tiʼob? Chéen wa jaypʼéel mesoʼob káajak u meyajoʼobeʼ joʼopʼ u jóoʼsaʼal le tsoltʼaanoʼob tiʼ óoliʼ 400 periodicoʼoboʼ yéetel joʼopʼ u bin u maas yaʼabtal. Le ka káaj u meyaj le Reino tu jaʼabil 1914, tsʼoʼok u chukik dos mil periodicoʼob jóoʼsik kaʼach u tsoltʼaanoʼob sukuʼun Russell ich kanpʼéel idiomaʼob.

⁵ ¿Baʼax k-kanik tiʼ le baʼaxoʼob úuchlaʼajoʼoboʼ? Le máaxoʼob tsʼaʼan páajtalil tiʼob ichil u kaajal Dios bejlaʼoʼ maʼalob ka u yeʼesoʼob kabal óolal jeʼex úuchik u yeʼesik Russelloʼ. ¿Bix jeʼel u beetkoʼobeʼ? Le ken u chʼaʼtukloʼob baʼaloʼob jach kʼaʼanaʼantakeʼ maʼalob ka u chʼaʼob en cuentail baʼax ku tuklik u maasil (xok Proverbios 15:22).

6. ¿Bix áantaʼabik juntúul koʼolel tumen le tsoltʼaanoʼob ku jóoʼsaʼal teʼ periodicoʼoboʼ?

⁶ Le baʼaxoʼob kaʼansaʼab yoʼolal le Reino jóoʼsaʼab tiʼ yaʼab periodicoʼoboʼ tu yáantaj yaʼab máakoʼob utiaʼal ka u kʼex u kuxtaloʼob (Heb. 4:12). Jeʼex Ora Hetzel, okjaʼanaj tu jaʼabil 1917, kʼuch u kʼaj óolt u jaajil yoʼolal le tsoltʼaanoʼob jóoʼsaʼab teʼ periodicoʼoboʼ. Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Maʼ úuch tsʼoʼokok in beeleʼ binen in xíimbalt in maama tu kaajil Rochester (Minnesota). Ka kʼucheneʼ letiʼeʼ táan u kʼosik le tsoltʼaanoʼob ku taasik junpʼéel periodicooʼ. Leloʼobaʼ u tsoltʼaanoʼob sukuʼun Russell. Letiʼ túuneʼ tu tsolajten le baʼaxoʼob tsʼoʼok u kanik teʼ tsoltʼaanoʼoboʼ». Le kiik Hetzeloʼ tu creertaj le baʼax tsoʼoltiʼoʼ yéetel ich maas tiʼ sesenta jaʼaboʼobeʼ tu tsʼáaj u yóol u kʼaʼayt u Reino Dios.

7. ¿Baʼaxten le máaxoʼob nuʼuktik le meyajoʼ xuʼul u meyajtiʼob le periodicoʼob utiaʼal u kʼaʼaytajoʼoboʼ?

⁷ Tu jaʼabil 1916, úuch kaʼapʼéel baʼaloʼob beet u tuklaʼal tumen le máaxoʼob nuʼuktik le kʼaʼaytaj wa yaan u seguer u jóoʼsaʼal le tsoltʼaanoʼob teʼ periodicoʼoboʼ. Yáaxeʼ le nojoch  Baʼateltáambaloʼ tu beetaj u talamtal u kaxtaʼal le baʼaxoʼob kʼaʼabéet utiaʼal u jóoʼsaʼaloʼ. Teʼ jaʼab jeʼeloʼ le departamento ku meyajtoʼon Gran Bretaña utiaʼal k-jóoʼsik periodicoʼoboʼ tu yaʼalaj: «Bejlaʼeʼ chéen junpʼíit maas tiʼ treinta periodicoʼob jóoʼsik le tsoltʼaanoʼoboʼ. Maʼ xaaneʼ yaan u maas pʼíittal tumen jach koʼoj le juʼunoʼ». U kaʼapʼéeleʼ letiʼe úuchik u kíimil le sukuʼun Russell tu kʼiinil 31 tiʼ octubre tiʼ 1916. Le oʼolaleʼ le revista Watch Tower 15 tiʼ diciembre tiʼ 1916, tu yaʼalaj: «Beora tsʼoʼok u kíimil sukuʼun Russellaʼ yaan u xuʼulul u jóoʼsaʼal le tsoltʼaanoʼob [teʼ periodicoʼoboʼ]». Kex xuʼul u meyaj le periodicoʼob utiaʼal u yúuchul kʼaʼaytajoʼ, le maʼalob péektsiloʼ seguernaj u kʼaj óoltaʼal yéetel u yáantaj uláakʼ baʼaloʼob, jeʼex le «Foto-Drama de la Creación» beetaʼaboʼ.

8. ¿Baʼaxoʼob meyajnaj utiaʼal u beetaʼal le «Foto-Drama de la Creacionoʼ»?

⁸ Fotoʼob. Russell yéetel u yéet meyajoʼobeʼ tu bisaj tiʼob óoxpʼéel jaʼab u beetkoʼob le «Foto-Drama de la Creacionoʼ», lelaʼ jóoʼsaʼab  tu jaʼabil 1914 (Pro. 21:5). Le Drama, jeʼex kʼaj óoltaʼabikoʼ, junpʼéel película ku yuʼubaʼal u paaxil yéetel u tʼaan le máakoʼoboʼ, baʼaleʼ yaneʼ chéen fotoʼob ku chíikpajal bonaʼanoʼob tiʼ vidrio. Yaʼab máakoʼob yéetel yaʼab baʼalcheʼob kʼaʼabéetchaj utiaʼal u beetaʼal. Junpʼéel informe jóoʼsaʼab tu jaʼabil 1913, tu yaʼalaj: «U maas yaʼabil le baʼalcheʼoboʼ chʼaʼaboʼob tiʼ junpʼéel zoológico jach kʼaj óolaʼan utiaʼal u beetaʼal u peliculail le tuʼux ku yoksaʼal le baʼalcheʼob tumen Noé [teʼ Arcaoʼ]». Le yaʼabkach fotoʼob bonaʼaboʼob tiʼ vidrio tsʼaʼab chaʼantbiloʼ beetaʼaboʼob tu kaajil Londres, Nueva York, París yéetel Filadelfia.

9. ¿Baʼaxten xuʼup yaʼab taakʼin yéetel yaʼab tiempo utiaʼal u beetaʼal le «Foto-Dramaoʼ»?

⁹ ¿Baʼaxten xuʼup yaʼab taakʼin yéetel yaʼab tiempo utiaʼal u beetaʼal le «Foto-Dramaoʼ»? Junpʼéel resolución beetaʼab teʼ asamblea tu jaʼabil 1913, tu yaʼalaj baʼaxten: «Le periodicoʼob ku jóoʼsaʼal way tu luʼumil Estados Unidosaʼ tsʼoʼok u yáantik le máakoʼob u kʼex u tuukuloʼob yoʼolal le dibujoʼob yéetel le fotoʼob ku taasik ken u tsol wa baʼaxoʼ. Le peliculaʼob xanoʼ jach séeb u kʼaʼamal tumen le máaxoʼob chaʼantikoʼ. K-ojel le kʼaʼaytaj yéetel u kaʼansaʼal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ junpʼéel baʼal jach kʼaʼanaʼan u seguer u beetaʼal, le oʼolal k-tuklik maʼalob xan ka meyajnaktoʼon baʼaloʼob jeʼex le jeʼeloʼobaʼ».

10. ¿Tuʼuxoʼob yéetel baʼax idiomail chaʼantaʼab le «Foto-Dramaoʼ»?

¹⁰ Tu jaʼabil 1914, le «Foto-Dramaoʼ» máansaʼab tiʼ 80 noj kaajoʼob sáamsamal. Chéen tu luʼumil Estados Unidos yéetel Canadaeʼ chaʼantaʼab tumen óoliʼ ocho millones máakoʼob. Teʼ jaʼab jeʼeloʼ chaʼantaʼab xan Alemania, Australia, Dinamarca, Finlandia, Gran Bretaña, Noruega, Nueva Zelanda, Suecia yéetel Suiza. Teʼ mejen kaajoʼob xanoʼ tsʼaʼab chaʼantbil chéen le fotoʼob ku taaskoʼ, lelaʼ tu kʼaabaʼtaj «Drama Eureka» yéetel maas maʼ yaʼab taakʼin xuʼup utiaʼal u beetaʼaliʼ, tsʼoʼoleʼ maas maʼ talam u bisaʼal tiʼ uláakʼ kaajoʼobiʼ. Tu jaʼabil 1916, le «Foto-Drama» wa le «Drama Eurekaoʼ» suʼut ich alemán, armenio, danonoruego, español, francés, griego, italiano, polaco yéetel sueco.

11, 12. ¿Bix úuchik u yáantaʼal juntúul táankelem xiʼipal tumen le «Foto-Dramaoʼ», yéetel baʼax k-kanik tiʼ letiʼ?

¹¹ Le «Foto-Drama» beetaʼab ichil le tʼaan francesoʼ jach tu yáantaj Charles Rohner, teʼ kʼiinoʼob jeʼeloʼ 18 jaʼaboʼob kaʼach yaantiʼ yéetel tiʼ kajaʼan tu kaajil Colmar (Alsacia, Francia). Letiʼeʼ tu yaʼalaj: «Tsʼaʼab chaʼantbil tin kaajal, desde ka káajeʼ jach maʼalob úuchik in wilik bix u tsoʼolol le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ».

¹² Yoʼolal lelaʼ Charleseʼ okjaʼanaj tu jaʼabil 1922 yéetel káaj u beetik u precursoril. Junpʼéel tiʼ le meyajoʼob yáax tsʼaʼab u beetoʼ letiʼe u yáantaj utiaʼal u máansaʼal le «Foto-Drama» tu luʼumil Franciaoʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Tsʼaʼab in beet jejeláas meyajoʼob: in paxik violín, tsʼaʼaben in wil le taakʼin ku siʼibiloʼ yéetel le jóoʼsaʼaniloʼob ku tʼoʼoxoloʼ. Tsʼoʼoleʼ kin waʼalik tiʼ le ku muchʼkubaʼob maʼ u seguer u tʼaanoʼob ken káajak le muchʼtáambaloʼ. Le ken jeʼelkoʼon junsúutukeʼ k-eʼesik le jóoʼsaʼaniloʼob tiʼ le muchʼukbaloʼoboʼ. K-aʼalik tiʼ juntúul sukuʼun wa juntúul kiik  tuʼux tséelil ken u tʼoxe. Cada juntúuleʼ ku bisik juntsʼapaʼ utiaʼal u yeʼes tiʼ le máakoʼoboʼ. Tu yookbal xan le tuʼux k-muchʼtaloʼ k-tsʼáaik mesaʼob chuupoʼob yéetel jóoʼsaʼaniloʼobiʼ». Tu jaʼabil 1925, Charleseʼ invitartaʼab meyaj tu Betelil Brooklyn. Teʼeloʼ tsʼaʼab u nuʼukt le orquesta ku paax teʼ túumben estación tiʼ radio ku kʼaabaʼtik WBBR. Ken tuukulnakoʼon tiʼ le baʼaxoʼob tu beetaj le sukuʼun Rohneroʼ, maʼalob ka k-tukle: «¿Jeʼel wa in wóotik in beet jeʼel baʼalak meyajil ka tsʼaʼabakten utiaʼal u maas kʼaʼaytaʼal u maʼalob péektsilil le Reinooʼ?» (xok Isaías 6:8).

13, 14. ¿Bix úuchik u meyaj le radio utiaʼal u maas kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ? (Ilawil xan le cuadro « Le baʼaxoʼob máansaʼab teʼ WBBR» yéetel « Junpʼéel Nojoch Asamblea».)

¹³ Radio. Tu jaʼabiloʼob 1920 tak 1929, le «Foto-Dramaoʼ» xuʼul u sen chaʼantaʼal jeʼex kaʼacheʼ. Baʼaleʼ káaj u meyaj le radio utiaʼal u maas kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ. Tu kʼiinil 16 tiʼ abril tiʼ 1922, le sukuʼun Rutherfordoʼ tu máansaj le tsoltʼaan teʼ kúuchil ku kʼaabaʼtik Metropolitan Opera House tu kaajil Filadelfia (Pensilvania). Kex 50 mil máakoʼobeʼ tu yuʼuboʼob tiʼ radio le tsoltʼaan ku kʼaabaʼtik «U millonesil máakoʼob kuxaʼanoʼob bejlaʼeʼ mix bikʼin kun kíimloʼob». Tsʼoʼoleʼ tu jaʼabil 1923, letiʼ ka yáax máansaʼab tiʼ radio u jaats tiʼ le asambleaoʼ. Kex ku boʼotkoʼob u máansaʼal tiʼ radio le baʼaxoʼob ku kaʼanskoʼoboʼ, tu yiloʼob maas maʼalob ka u beetoʼob junpʼéel utiaʼaloʼobiʼ. Le yáaxoʼ tsʼaʼab tu kaajil Staten Island (Nueva York) ku kʼaabaʼtik WBBR. Lelaʼ káaj u meyaj tu kʼiinil 24 tiʼ febrero tiʼ 1924.

¹⁴ Le revista Watch Tower 1 tiʼ diciembre tiʼ 1924, tu yaʼalaj baʼax oʼolal beetaʼab le difusora WBBR: «Toʼoneʼ k-ilkeʼ le radiooʼ letiʼe baʼax maas maʼalob yéetel maʼ koʼoj tsʼoʼok u meyajtoʼon utiaʼal k-kʼaʼaytik le maʼalob péektsil tiʼ yaʼab máakoʼoboʼ». Yéetel tu yaʼalaj xan: «Wa Yuumtsil ku yilik maʼalob ka yanak uláakʼ difusoraʼob utiaʼal u seguer u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ yaan u tsʼáaik u tojol u beetaʼal» (Sal. 127:1). Tu jaʼabil 1926, le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ yaan seis difusoraʼob tiʼob. Kaʼapʼéel yaan tu luʼumil Estados Unidosiʼ (le WBBR tiaʼan tu kaajil Nueva Yorkeʼ yéetel le difusora WORD naatsʼ tiʼ Chicago). Le uláakʼ kanpʼéeloʼ tiaʼanoʼob kaʼach tu luʼumil Canadaeʼ (tu kaajil Alberta, Columbia Británica, Ontario yéetel Saskatchewan).

15, 16. 1) ¿Baʼax tu beetaj u nuuktakil le religionoʼob yaan tu luʼumil Canadá yoʼolal le baʼaxoʼob kaʼansaʼab teʼ radiooʼ? 2) ¿Bix úuchik u yáantaj le radio utiaʼal u kʼaʼamal le kʼaʼaytaj ku beetaʼal joonaj joonajiloʼ?

¹⁵ Le kʼaʼaytaj beyaʼ maʼ lúub utsil tiʼ u nuuktakil le maʼ jaajil religionoʼoboʼ. Albert Hoffman, juntúul máax u kʼaj óol le meyaj ku beetaʼal teʼ difusora yaan tu kaajil Saskatchewan kaʼachoʼ, tu yaʼalaj: «Joʼopʼ u yaʼabtal máaxoʼob uʼuyik le baʼax ku kaʼansik le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Bibliaoʼ [jeʼex kʼaj óolaʼanil kaʼach u j-jaajkunajoʼob Jéeobaoʼ]. Jach tsʼaʼab kʼaj óoltbil le maʼalob péektsil tak tu jaʼabil 1928, baʼaleʼ u nuuktakil le religionoʼoboʼ tu beetoʼob u luʼsaʼal u permisoil u meyaj le difusoraʼob yaan tiʼ le j-Xoknáaloʼob tiʼ le Biblia tu luʼumil Canadaoʼ».

¹⁶ Kex beetaʼab k-kʼalik le difusoraʼob yaan tu luʼumil Canadaoʼ, t-boʼotaj u seguer u máansaʼal u xookil le Biblia tiʼ uláakʼ  difusoraʼoboʼ (Mat. 10:23). Utiaʼal u jóoʼsaʼal u yutsil le xookoʼob ku máansaʼal teʼ difusoraʼobaʼ le revista The Watch Tower yéetel The Golden Age (U Pʼíich Tulumil Kanan yéetel ¡Despertad!) ku taaskoʼob junpʼéel lista tiʼ le difusoraʼob ku boʼotaʼal utiaʼal u máanskoʼob u xookil le Bibliaoʼ. Bey túunoʼ le j-kʼaʼaytajoʼoboʼ ku yaʼalikoʼob tiʼ u yuumil naj ka u yuʼub le tsoltʼaanoʼob ku máansaʼaloʼoboʼ. ¿Baʼax utsiloʼob tu taasaj? Le Bulletin tiʼ enero tiʼ 1931, tu yaʼalaj: «Le kʼaʼaytaj ku beetaʼal teʼ radiooʼ jach ku líiʼsik u yóol le sukuʼunoʼob ku kʼaʼaytajoʼob joonaj joonajiloʼ. Teʼ oficinaoʼ ojéeltaʼabeʼ yaʼab tiʼ le máakoʼob uʼuyik le tsoltʼaanoʼob ku máansik le sukuʼun Rutherfordoʼ maas ku kʼamkoʼob le libroʼob ku kʼaʼaytaʼaltiʼoboʼ». Le Bulletinoʼ tu yaʼalaj xaneʼ le kʼaʼaytaj ku beetaʼal teʼ difusoraʼob yéetel le ku beetaʼal joonaj joonajiloʼ letiʼe «kaʼapʼéel baʼax maas ku meyaj tiʼ u kaajal Yuumtsil utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ».

17, 18. ¿Bix seguernajik u yáantaj le radio utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ?

¹⁷ Tu yáamil u jaʼabil 1930 tak 1936, le máaxoʼob pʼekmiloʼonoʼ líikʼoʼob xan tu contra le difusoraʼob k-boʼotik utiaʼal u máanskoʼob le tsoltʼaanoʼoboʼ. Le oʼolal tu jaʼabil 1937, le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ tu kʼexaj bix u kʼaʼaytajoʼob, joʼopʼ u maas kʼaʼaytajoʼob joonaj joonajil. a Kex beyoʼ seguernaj u meyaj le radio utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil teʼ kaajoʼob maas náachtakoʼ. Jeʼex tu jaʼabil 1951 tak 1991, le difusora yaan Berlín occidentaloʼ (Alemania occidental) ku máanskoʼob tiʼ radio tsoltʼaanoʼob tiʼ le Biblia utiaʼal ka uʼuyaʼak tumen le máakoʼob kajaʼanoʼob teʼ Alemania orientaloʼ. Tu yookbal u jaʼabil 1961, junpʼéel difusora yaan Surinameʼ (Sudamérica) ku máansik cada semana ich 15 minutos le baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ, lelaʼ tu beetaj ich maas tiʼ treinta jaʼaboʼob. Tu jaʼabil 1969 tak 1977, le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ tu máansoʼob tiʼ radio maas tiʼ 350 jejeláas tsoltʼaanoʼob teʼ jaats ku kʼaabaʼtik «Tuláakal Kiliʼich Tsʼíibeʼ maʼalob [utiaʼal kaʼansaj]». Ich 48 estados tiʼ u luʼumil Estados Unidoseʼ 291 difusoraʼob tu máansoʼob xan le tsoltʼaanoʼoboʼ. Tu jaʼabil 1996, junpʼéel difusora yaan tu kaajil Apia, u noj kaajil Samoaeʼ, tu máansaj cada semana junpʼéel jaats ku kʼaabaʼtik «Kʼáatchiʼob ku núukik le Bibliaoʼ».

¹⁸ Óoliʼ tu jóokʼbal le siglo 20, xuʼul u jach meyaj le radio utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ. Baʼaleʼ yanchaj uláakʼ junpʼéel baʼal jach áantajnaj utiaʼal u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsil tiʼ maas yaʼab máakoʼoboʼ.

19, 20. ¿Baʼaxten káaj u meyaj le sitio jw.org tiʼ u kaajal Diosoʼ, yéetel baʼaxten jach maʼalob? (Ilawil xan le cuadro « JW.ORG».)

¹⁹ Internet. Chéen tu jaʼabil 2013, maas tiʼ dos mil 700 millones máakoʼob, óoliʼ 40 tiʼ cada 100 máakoʼob meyajnajtiʼob Internet. Ku tuklaʼaleʼ kex óoliʼ kaʼapʼéel millón máakoʼobeʼ meyajnajtiʼob celular yéetel tablet utiaʼal u yookloʼobiʼ. Lelaʼ táan u bin u maas yaʼabtal tiʼ tuláakal yóokʼol kaab, baʼaleʼ le tuʼux maas táan u yaʼabtaloʼ África, teʼeloʼ yaan maas tiʼ 90 millones máakoʼob ku  boʼotkoʼob Internet utiaʼal u celularoʼobiʼ. Le Internetoʼ tsʼoʼok u beetik u kʼexpajal bix u kʼamik máak baʼax ku xokik.

²⁰ Desde tu jaʼabil 1997, le máaxoʼob meyajtik Jéeobaoʼ káaj u maas meyajtiʼob Internet. Tu jaʼabil 2013, le sitio jw.org, káaj u meyaj ich 300 idiomaʼob, le jóoʼsaʼaniloʼob ku taal tiʼ le Bibliaoʼ jeʼel u páajtal u yéemsaʼal ich maas tiʼ 520 idiomaʼobeʼ. Sáamsamaleʼ maas tiʼ 750 mil máakoʼob ookoʼob teʼ sitio utiaʼal u xokikoʼob le jóoʼsaʼaniloʼoboʼ wa utiaʼal u chaʼantikoʼob videoʼob. Cada meseʼ, ku yéemsaʼal xan maas tiʼ óoxpʼéel millones libroʼob, kanpʼéel millones revistaʼob yéetel 22 millones xookoʼob yéetel paaxoʼob.

21. ¿Baʼax k-kanik tiʼ baʼax tu beetaj Sina?

²¹ Le sitio jw.org yaan ich Internetoʼ jach maʼalob utiaʼal u kʼaʼaytaʼal u maʼalob péektsilil u Reino Dios tak teʼ tuʼuxoʼob maʼatech u chaʼabal u yúuchul kʼaʼaytaj joonaj joonajiloʼ. Jeʼex tu káajbal u jaʼabil 2013, juntúul máak ku kʼaabaʼtik Sinaeʼ ook teʼ sitio jw.org, ka tʼaanaj tu Betelil Estados Unidos utiaʼal u yojéeltik u maasil yoʼolal le Bibliaoʼ. ¿Baʼaxten jelaʼan ilaʼabik le baʼax tu beetoʼ? Tumen letiʼeʼ juntúul musulmán yéetel le tuʼux kajaʼanoʼ maʼatech u chaʼabal u kʼaʼaytaj u j-jaajkunajoʼob Jéeobaiʼ. Le ka tʼaanajoʼ kaxtaʼab juntúul sukuʼun kajaʼan Estados Unidos utiaʼal u tsʼáaik xook tiʼ kaʼatéen tiʼ junpʼéel semana. Letiʼobeʼ meyajnajtiʼob Internet utiaʼal u xookoʼob.

22, 23. 1) ¿Baʼaxten le jejeláas bix tsʼoʼok u kʼaʼaytaʼal le maʼalob péektsiloʼ maʼ u beet u pʼáatal maʼ u yúuchul kʼaʼaytaj joonaj joonajiliʼ? 2) ¿Baʼax eʼesiktoʼon tsʼoʼok u bendecirtaʼal le bix k-kʼaʼaytaj tumen le Reyoʼ?

²² Le «Foto-Drama», le tsoltʼaanoʼob máansaʼaboʼob tiʼ radio, le periódico yéetel le Internetoʼ maʼ tu beetoʼob u xuʼulul u yúuchul kʼaʼaytaj joonaj joonajiliʼ. ¿Baʼaxten? Tumen le máaxoʼob meyajtik  Jéeobaoʼ ku beetkoʼob le baʼax tu kaʼansaj Jesusoʼ. Letiʼeʼ maʼ chéen kʼaʼaytajnaj tu táan yaʼab máakoʼobiʼ, baʼaxeʼ tu yilaj u yáantik cada juntúul (Luc. 19:1-5). Letiʼeʼ tu kaʼansaj xan u disipuloʼob kʼaʼaytaj tiʼ cada juntúul máak yéetel tu yaʼalajtiʼob baʼax unaj u kaʼanskoʼob (xok Lucas 10:1, 8-11). Jeʼex t-ilaj teʼ xook 6, le sukuʼunoʼob nuʼuktik le kʼaʼaytajoʼ tu yáantoʼob cada juntúul máax meyajtik Jéeoba utiaʼal u kʼaʼaytajoʼob tiʼ cada juntúul máak (Bax. 5:42; 20:20).

²³ Bejlaʼeʼ tsʼoʼok cien jaʼaboʼob káajak u meyaj le Reinooʼ yéetel yaan óoliʼ ocho millones máaxoʼob kʼaʼaytik baʼax u tukultmaj Dios u beetik. Jeʼex túun k-ilkoʼ, le Reyoʼ tsʼoʼok u bendecirtik le jejeláas bix tsʼoʼok k-kʼaʼaytik u Reinooʼ. Tuláakʼ xookoʼ yaan ilik bix u tsʼáaik le baʼaxoʼob kʼaʼabéet utiaʼal k-kʼaʼaytik le maʼalob péektsil ‹tiʼ tuláakal luʼumoʼob, chʼiʼibaloʼob yéetel tʼaanoʼob› (Apo. 14:6).