1, 2. (a) Gini birĩ Yesu amangisunge na ni tipa ka fura fu bakere rimbasa aboro? (b) Wai du ruru apefuo Kristo napekefuo gako kpiapai, na tipagine?

RIMBASA ABORO dunguratiyo ku pati Yesu pangba ime, ono ko rimi ku kurungba yo na ki gbe tiko kusayo tiyo. Tipagine? Ko ima ino gupai nga gu kpakpu ime re nikaa tumba fugoko na ki sa gupai nga gu dungu aboro re rengbe ka giako wenengai.—Oni gedi Marako 4:1, 2.

² Rogo agu agarã naandu sa pa vunga ga Mbori Kindo, ga Yesu ruru abawiriki aima pekafuo gako kpiapai, ni mangayo sunge na vovo abirĩ tipa ka gbandaka gu wene pangbanga nga ga Kindo fu dungu aboro. Vurube ga Bakindo rugapai, ga Mbori aboro nandu kindi kumbatayo kaa kusa vovo apai kina wai apai aˈariatihe na kina wai sonakumbatayo rogo birĩ-ino-mangaahe asona. Ani naida ka tungusapai fu dungu aboro mbata fu digido zegino da. (Mt. 24:14) Ani kparianga bete agu apai ani namangisunge na ni tipa ka tungusapai fu aboro rogo agu aba dunduko du yo rogoho. Mo berãnga a tipa agu agene rengbe mo ka wirika gu idapase nga ga agu aboro naagbandaka wene pangbanga bakuru kusayo.

3. Tipagine du rago agberẽ ti asogo rengo na pa manga ani sunge na waraga apangbanga?

³ Awaraga Apangbanga. Wiriba Russell na abakureako atona kusa Ngbaõbambu Sinziri tona rogo 1879, si aundo dungu aboro i gbia gu pangbanga nga ga Kindo. Ono tie, dungu agarã mbata fu 1914, Kristo amangipai tipa bakere rimbasa aboro gbia wene pangbanga. Dungu apai atona ka manga rogo 1903. Rogo gu garã re, munganga sa nga Eaton, naafura kuba agu abarumbatayo nangia ga Aboona yo (Agarasisi) Pennsylvania yo, atikango na Charles Taze Russell ti mburu kuraha riipa agu ayugopai nga ga Baibiri. Rogo gu waraga Eaton akehe fu Russell, ko aya: “Mi bihe nga si naida ani sungu asungo sande ka sakapai dagbarani na mo gbaiga riipa agu apai ani agianga tirani na mo riihe ya . . . si nika ngbaangba ti dungu aboro.” Russell na abakureako abihe a nga dungu aboro nika duadu na nyemuhe, sidu,  i amangi mbakadapai tipa gi sakapai re kuru akura rogo gu waraga apangbanga dungu aboro anaagedaha (The Pittsburgh Gazette). Dungu aboro afura tipa gu kekeapai naadu rogo gu waraga apangbanga re mbiko ga Wiriba Russell wene sakarogo agu arengo nga ga Baibiri aima ngba ti aboro, si ki sa gupai nga aba kusi gu waraga apangbanga re idi kaa kusa ga Russell atungusapai na aposo dũ. Nairiwo wai gupai re afu gberãrago fu asogo rengo!

4, 5. Gini sino naadu ti Russell, na wai du rengbe agu aboro nangbembatayo ka wirika gako kpiapai?

⁴ Dungu awaraga apangbanga atona ka kusa ga Wiriba Russell tungusapai. Rogo 1908, Ngbaõbambu Sinziri ape gupai nga, “awaraga apangbanga bawe-na-sa” nakusa gi tungusapai re dedede. Ono tie, agu awirina nainipai gbe tipa waraga apangbanga arugu Wiriba Russell nga, ka ko di basunge Pittsburgh yo ki ga na ni ku rogo gu bakere gbata dungu aboro nainipai tipaha, dungu awaraga apangbanga rengbe arengba kaa gbandaka gako agumbapai. Fuo Russell ngere ku rogo gayo rugute yo gbiati gu kura apai, ko aga na basunge ku Brooklyn, New York yo rogo 1909. Sangbanaha angia gine? Diwi sa fuo i ga koyo, awaraga apangbanga wa 400 atona kaa kusa gako agumbapai, na bangehe kini dakpa kina kumbatayo. Bara rogo gu garã i asigira Kindo ti ni rogo 1914, awaraga apangbanga naima susa 2,000 rogo afugo biama aakusa ga Wiriba Russell tungusapai na kekeapai!

⁵ Gini nyanyakipa pai ani awirikaha ti gu sonakumbatayo re? Agu aboro du na pagbia beyo rogo ga Mbori riigbu areme, si naida i wiriki ga Wiriba Russell umbasitise. Rogo gini gene? Ho i amanga nyanyaki adiaberã ni, si naida i degetuyo sa gu rugute nga ga akurayo.—Oni gedi Asanza 15:22.

6. Wai du gu rengo naadu rogo awaraga apangbanga azi ngbadu kura boro yo?

⁶ Agu arengo nga ga Kindo i aagbandaka ha rogo agu awaraga apangbanga re aima aria ga aboro raka. (Eb. 4:12) Ni kpiapai, Ora Hetzel, nazi bapatiza rogo 1917, adu dagba gu bambata aboro yo nawiriki rengo vurube gu kekeapai re. Ri aya: “Fuo manga mi rogatise, mi andu ka bi nina rogo gu gbata nga Rochester, Minnesota. Ho mi ada ni yo, mi abi ri ri ni yere kekeapai rogo waraga apangbanga. Ga Russell tungusapai du naadu. Nina apepa agu apai fere ri awirikihe rogo gu kekeapai re.” Ora adi gu rengo ri awirikihe re kugume na ki takipandepa ga Mbori Kindo niruru ri tipa agarã wa 60.

7. Tipagine agu awirina naangbembatayo adiberã ti ni ka mbu mangasunge na awaraga apangbanga?

⁷ Rogo 1916, nyanyakipa apai ue asa agu awirina naangbembatayo rogo apai yo i wisigipai tipa gbandaka wene pangbanga rogo awaraga apangbanga. Bambataha nga, gu Bakere Vura naamanga ti gu regbo re asaha ni mbumbuhe ka gbia agu ahe i agbingbida awaraga na ni. Rogo 1916, gu gaani basunge naangerakurii pa mangasunge na waraga apangbanga ringara aNgirisi yo afura tipa gu kpakarapai re nga: “Awaraga apangbanga ho wa 30 nakusa tungusapai awere. Si nawira wa gu namba re nika gito agito ni bakerehe mbiko gupai nga gino awaraga nakio kina  kumbatayo.” Gu uepai angia pakpio Wiriba Russell rogo Tanvuo 31, 1916. Sidu, gu Ngbaõbambu Sinziri nangia ga Banduru 15, 1916, aya: “Awere wa duhe nga Wiriba Russell ima ga kuari yo, ani akusanga gu kekeapai nga ga tungusapai [rogo awaraga apangbanga] berewe te.” Wa vura duhe nga gu birĩ tungusapai re adigi, gu kura abirĩ sunge wa gu vidio nangia “Photo-Drama of Creation,” aandu kindi kumbatayo na bakere diabese.

8. Pa kusa “Photo-Drama of Creation” akodi gini apai?

⁸ Agu Asura Nawoawo. Wiriba Russell na abakureako amangisunge tipa agarã wa biata tipa ka kusa “Photo-Drama of Creation,” na si akuru rogo 1914. (Snz. 21:5) Gi Drama re angia vovopai, si adu na agu asura aboro rogoho gbiati agu ahe nawoawo, akpiahe rogo arangi he gbiati fugo aboro a. Akama aboro amangi agu apaparaha nga ga Ziazia Kekeapai nga gu i adehe ni vidio na anya adu kina rogoho a. Tingidapai sa rogo 1913 aya:  “Ani agbia bakere rimbasa anya rogo gu ba i naabanda anya rogoho tipa ka mangasunge na ami rogo gu bakere papara vidio nafura tipa Noa.” Tipa gu kama asura naadu rogoho nga gu naawonga ya, abakeke asura London yo, New York yo, Paris yo, na Philadelphia yo naakehe ni beyo.

9. Tipagine awirina amangisunge ti ni na bakere marã gbiati ome tipa ka kusa “Photo-Drama”?

⁹ Tipagine du i adi bakere regbo na marã ti ni tipa ka kusa “Photo-Drama”? Gu diaberã naamangi rogo 1913 pati bakere adunguratise aya: “Gu bakere diabese du agu awaraga apangbanga nga ga Amerika na ni rogo aria berã gayo aboro vurube asura na akpiapai rogo gayo awaraga apangbanga na amagazini, kodihe na wai aboro nakpinyemuhe gbe na wai si ayugopai fu aboro ngba dungu agene, si ima yugo wai duhe na nyanyakipaha, na ani ima idaha zanga kapa nga, wangia ani abatungusipai na ni abayugu Baibiri, ka ani songodi pa kusa agu asura nawoawo na omerani dunduko, si nika ngia wene birĩ tipa ka tungusapai na ka yugopai.”

10. Gini aringara aboro abi “Photo-Drama” rogoho?

¹⁰ Rogo 1914, i ayugu “Photo-Drama” rogo agbata 80 rogo aˈuru ni basasa. Aboro wa amirioni muambe naabihe Amerika yo gbiati Kanada yo. Rogo gu bangisa garã re, i ayugu “Photo-Drama” a fu aboro Australia yo, ringara aNgirisi yo, Denmark yo, Finland yo, Germani yo, New Zealand yo, Norway yo, Sweden yo, na Switzerland yo. Gu kuraha naadunga na agu asura rogoho nawoawo ya, i ambakadihe ka yugoho rogo rukutu agbata. I akusi gu kuraha naadianga bakere marã ya na si adu taata tipa ka tindaha ku rogo kura aba (“Eureka Drama”). Rogo 1916, i asa “Photo-Drama” watadu gu taataha re ku rogo pa aboro Armenia, Dano-Norwegian, Faransée, pa-Germani, pa-Giriki, pa-Tiriani, pa aboro Poland, pa aboro Sepania, na pa aboro Sweden.

11, 12. Surungba bi “Photo-Drama” angia gine kurii kura paranga sa, na gini kpiapai ko amoihe?

¹¹ Gu “Photo-Drama” naadu rogo Faransée, aima du na bakere sangbanaha kurii Charles Rohner garãko adu 18. Ko aya: “I amangihe rogo gimi gbata nga Colmar, Alsace, France yo. Ti kina tonatonaha, ngbare aima zera ka bi wai i ayugu gu rengo nga ga Ziazia Kekeapai.”

¹² Ni sangbanaha, Charles azi bapatiza rogo 1922 na ki rimi sunge tungusapai ti aregbo dũ. Bambata gako sunge angia ka undo na sunge yugo “Photo-Drama” fu aboro France yo. Ko asakipai tipa gako sunge nga: “I afu dungu asunge fere, ka ta gu kundi nga violin, ka du ni gu moyambu nga ga banda marã, na ki du a ni gu moyambu nga ga ngerafuo awaraga. Gi sunge adu a nga kaa ongosa aboro mbata fu gu mbakadapai re tona. Ti regbo ongoda, ani anaakparaka awaraga ti aboro. Ani anaakparaka papara vuru bambuyo fu awirina nga akumba na adee i nikparaka awaraga rogoho. Aboro ni basasa anidu na awaraga beyo ka fuhe fu agu aboro dũ du rogo gani papara rago. Kurii gure, bara ngbadimo yo, mbisa anidu yo na awaraga riihe gapa.” Rogo 1925, i ayambu Charles ko ye ka mangasunge rogo gu Betere  naadu Brooklyn, New York yo. I amoiko yo ni banungusi bia fu agu abata bia naamangasunge ba gu vovo radio yo i azakihe nga WBBR. Wa ani nawisigi gu kpiapai nga ga Wiriba Rohner, ani rengbe ka sana tirani nga, ‘Ya mo mi rengbe ka manga agu asunge dunduko ka i fuhe fere tipa ka gbandaka gu pangbanga nga ga Kindo?’—Oni gedi Yesaya 6:8.

13, 14. Wai du i amangisunge na radio tipa ka gbandaka wene pangbaanga? (Oni bi gu sanduki nga “ Agu Ambakadapai Naadu Rogo WBBR” gbiati “ Nyanyakipa Bakere Dunguratise.”)

¹³ Radio. Rogo 1920, gu sunge nangia ga “Photo-Drama” atona ka zorã kusende, ono radio ki di baha ni gu wene gene naadu tipa ka gbandaka gu wene pangbanga nga ga Kindo. Rogo Zerekpe 16, 1922, Wiriba Rutherford amangi gako bambata gumbapai rogo radio rogo gu ba radio nangia Metropolitan Opera rogo gu gbata nga Philadelphia, Pennsylvania yo. Aboro wa 50,000 nagi gu gako gumbapai riihe angia “Agu Amirioni Aboro Naraka Awere Akpingo Te.” Fuani, rogo 1923, i agbandaka bambata gumbapai nga ga bakere dunguratise rogo radio. Berewe a, agu awirina naangbembatayo abihe nga si adu ni wenepai ka ani mbakadi kina gaani ba radio kuba gupai nga kaa fu marã fu kura aboro tipa ka mangasunge na gayo aba radio, i adua baha rogo gu gbata nga Staten Island, New York yo, na ki ke rimoho nga WBBR. Si atona gaha bambata sunge rogo Wegebe 24, 1924.

¹⁴ Gu Ngbaõbambu Sinziri nangia ga Banduru 1, 1924 asakipai tipa WBBR nga: “Ani idi kuti gupai nga radio nga wene gene tipa ka gbandaka gu pangbanga nga ga rengo mbiko si aringa marã te.” Si ape kurapai nga: “Ka Gbia bihe nga si naida ani dua gu kura aba radio tipa ka gbandaka rengo, ko nika fu marã afu tipaha ngba gako gene.” (Tam. 127:1) Rogo 1926, ga Yekova aboro azaki ba aradio sita. Agu akuraha ue adu Amerika yo, WBBR adu rogo gu gbata nga New York na gu kuraha nangia WORD (FUGO) rogo gu bagbata nga Chicago. Agu akuraha biama adu Kanada yo, rogo agu aba nga Alberta, British Columbia, Ontario, na Saskatchewan.

15, 16. (a) Ginipai abarumbatayo rogo pambori amangihe Kanada yo tipa gaani aradio? (b) Wai du agu agumbapai naamanga rogo radio gbiati sunge tungusapai kporo na kporo aandu kina sa?

¹⁵ Abarumbatayo rogo apambori aazanganga bi gupai nga agi aradio re nagbataka gu rengo nga ga Baibiri te. Albert Hoffman, naima ino wai apai aamanga rogo gu ba radio naadu Saskatchewan, Kanada yo aya: “Dungu aboro atona ka inopai tipa Abawiriki Ziazia Kekeapai [wo rimo aDezire Yekova adumbata]. Gipai re amangi wene dezirepai fu aboro da ku rogo 1928 ho agbia-pambori asosodi abazogo ni i kisi agu aba aradio dunduko naadu be Abawiriki Ziazia Kekeapai Kanada yo.”

¹⁶ Wa i avura kiso gaani aba aradio Kanada yo, kungbo aradio nga ga aboro ngbii amaa agu agumbapai nga ga Baibiri kindi rogo gayo aradio. (Mt. 10:23) Tipa gupai nga dungu aboro degetuyo sa agu ambakadapai re, Ngbaõbambu Sinziri na The Golden Age (du awere nga Awake!) atangara rimo agu aradio naamaa agu agumbapai nga ga Baibiri re tipa agu awirina natungusapai  kporo na kporo ngarasi aboro i nidegetuyo kutini rogo gayo aba. Sangbanaha angia gine? Gu Bulletin nangia ga Ngi 1931 aya: “Gu sunge nga ga radio nangarasa agu awirina natungusapai kporo na kporo ni bakerehe. Dungu atingidapai ima ye furani ku basunge no nga mbiko dega aboro tuyo kuti gu gumbapai nga ga Wiriba Rutherford rogo aradio, si asayo ka i kanga gaani awaraga ho awirina afuhe ni fuyo ya.” Gu Bulletin re asakipai tipa agu agumbapai nga ga aradio gbiati sunge tungusapai kporo na kporo ki ya “si nga gu nyanyakipa abirĩ tungusapai ue ga Gbia riigbu amangasunge na ni.”

17, 18. Wa vura duhe nga apai aima aria tihe, wai du aradio aandu kindi kumbatayo kaa undo rani?

¹⁷ Rogo 1930, sogote atona ka kio kuti pa manga ani sunge na agu aradio nga ga aboro ngbii. Bara ti digido 1937, ga Yekova aboro amangipai kuti gu ariapai re. I ambu mangasunge na ga aboro radio na ki gbeberãyo gbe kuti tungusapai kporo na kporo. * Wa si avura du wo, aradio anaagbandaka gu pangbanga nga ga Kindo kindi rogo agu arago naadu tuturũ watadu agu arago agbia-ngbii aarugusanga gaani sunge rogoho ya. Ni kpiapai, naatona rogo 1951 kuti 1991, gu radio naadu rogo gu ba nga West Berlin, Germani yo, anaamaa agu agumbapai nga ga Baibiri tipa agu aboro naadu East Germani yo rengbe ka gia gu pangbanga nga ga Kindo. Naatona ti 1961 kada kuti agarã naima susa 30, radio rogo gu gbata nga Suriname, South America yo, anaagbandaka gu rengo nga ga Baibiri ni maa yo gumbapai tipa aminiti 15 na aposo dunduko. Naatona rogo 1969 kuti 1977, riigbu akusi dede afugo agumbapai nga 350 riihe angia “Ziazia Kekeapai Dunduko na Nyanyakipaha.” Amerika yo, aradio nga 291, rogo agbata nga 48, anaamaa gi gumbapai re. Rogo 1996, radio adu rogo gu bagbata nga Apia du rogo gu ringara nga Samoa rogo gu kisanga du South Pacific yo, si anaamaa gu mbakadapai na aposo dunduko riihe angia “Akaragapai Kuti Gamo Asanahe Nga ga Baibiri.”

¹⁸ Bara ti digido 20 kama agarã, radio aamanganga sunge gbandaka wene pangbanga berewe gbe te. Ono tie, gu kura sonakumbatayo akuru nga gu naasaha taata tipa ka tungusapai fu dungu aboro ngba gu gene naamanganga mbata ya.

19, 20. Tipagine ga Yekova aboro nakusi gu bangiriba nga jw.org ti ni, na gini wenepai si amangaha? (Oni bi gu sanduki nga “ JW.ORG.”)

¹⁹ Internet. Rogo 2013, aboro bangeyo naima susa abirioni ue na saba kama amirioni rogo zegino dunduko (40%) naamangasunge na Internet. Ringbisihe kuti gu kura tingidapai sa, aboro wa abirioni ue namangasunge na ni rogo aterefuni, na ataburet (tablets). Bange agu aboro re nasona kina kumbatayo rogo zegino dunduko, ono gu rago berewe nasona kumbatayo na mangasunge na Internet rogo aterefuni kisusi nga Afirika, bange agu aboro namangasunge na ni rogo aterefuni ima susa amirioni 90. Gi sonakumbatayo re ima aria gu gene dungu aboro aino apai ngbaha tipa apai.

 ²⁰ Naatona rogo 1997, ga Yekova aboro atona ka mangasunge na Internet. Rogo 2013, gu bangiriba nga jw.org akuru rogo afugo wa 300, na agu apai du mburuhe rii Baibiri ki du rogo afugo naima susa 520 tipa kusikusihe. Rogo aˈuru ni basasa, bange agu aboro narimo gi bangiriba re ima susa 750,000. Rogo adiwi ni basasa, aboro nabi avidio na kini kusi abuku nga amirioni 3, amagazini nga amirioni 4, na agu ahe i nade fugoho nga amirioni 22.

21. Ginipai mo nawirikihe ti gu pangbanga nga ga Sina?

²¹ Gu bangiriba re nga gu nyanyakipa ũsunge du tipa ka gbandaka gu pangbanga nga ga Kindo, zavura rogo agu aringara i narugusi gaani sunge tungusapai rogoho. Ni kpiapai, bara ti tonatona 2013, kumba du rimoko nga Sina akurubara gu bangiriba nga jw.org na ki yambu gaani rii-basunge Amerika yo nga ko naida ka ino dungu apai tipa Baibiri. Tipagine gi gako yambahe re airiwo ti ni? Sina rogo gu ringara nga ga aMasarami, na ko naraka tuturũ rogo gu gbaria du rogo gu ringara aidanga na aDezire Yekova ya. Ni sangbana gi gako yambahe re, mbakadapai amangi tipa Sina ni wiriki Ziazia Kekeapai bara ue na Dezire Yekova Amerika yo. I anaamanga gi wisigopai re rogo gu vidio nga ga Internet.

22, 23. (a) Ya mo agu abirĩ tungusapai du tipa ka gbia dungu aboro ima diaba tungusapai kporo na kporo kusayo? (b) Wai du Bakindo nafu maku kurii gu ome ani amangaha?

²² Agu abirĩ sunge ani namangisunge na ni tipa ka tungusapai fu aboro wa waraga apangbanga, “Photo-Drama,” agu agumbapai nga ga radio, gbiati gu bangiriba nga ga Internet, si aadunga tipa ka diaba gu tungusapai nga ga kporo na kporo te.  Tipagine? Bambiko ga Yekova aboro nawirika gu kpiapai Yesu amoihe. Ko anaatungusanga pai sa fu kina rimbasa aboro te; ko anaamaa berãko gbe ka undo aboro ni basasa. (Rk. 19:1-5) Yesu araba gako abawiriki i mangi kina gu bangisapai re a, na ki fu pangbanga fuyo i tungusihe. (Oni gedi Ruka 10:1, 8-11.) A wa ani asakipai tipaha rogo Kapita 6, agu aboro naangbembatayo aima digo ni ngarasi ga Yekova aboro i nifura na aboro ni basasa.—Amo. 5:42; 20:20.

²³ Agarã sa kama fuo sigira yo Kindo, aboro bangeyo naima mbeda kuti amirioni muambe nayugopai fu akurayo tipa ga Mbori ringbisapai. Zanga kapa, Bakindo ima fu maku kurii gu sunge ani amangaha tipa ka takapandepa Kindo. A wa gu kapita ngbefuo gere nika yugoho, ko ima fu agu aũsunge a furani si aidaha tipa ani gbandaka wene pangbanga fu rikaaboro, na angbatunga yo gbiati afugo yo.—Yugo. 14:6.