1, 2. (a) Hnei nemene matre kökötre jë la maca ka loi lo hneijine i Iesu ngöne la nöjei götran ne la musi Roma? (b) Nemene la hna amamane laka Akötresieti fe a xatua së enehila? (Wange ju fe la itre mekune hna eköhagen, “ Maca Ngöne La 670 Lao Qene Hlapa.”)

 KOLA hai atraqatr hnene la itre ka traqa e Ierusalema la ewekë hnei angatre hna goeëne me dreng. Kolo pena ha qaja hnene la angetre Galilaia la itre xa qene hlapa, nge ame la maca hnei angatre hna tro fë, tre, kola hain me drenge hnyawa hnene la itre atr. Angatre ngöne lo Penetekos 33 M.K., nge hnene la itretre drenge hna qaja la itre xa qene hlapa, celë hi ketre iamamanyikeu lai ka nyihatrene laka, Akötresieti a xatua angatr. (E jë la Ite Huliwa 2:1-8, 12, 15-17.) Nyimutre la itre atr hna ketr hnene la maca ka loi hna qaja hnene la itretre dreng ngöne la drai cili, uti fe hë la haöthe la nöjei götran e Roma.—Kol. 1:23.

² Ame ngöne la hneijine së, tre, tha hna tune kö ngöne lo penetekos, lo ijine kola kuca la ketre iamamanyikeu me ithanatane hnene la itretre dreng la itre xa qene hlapa. Ame enehila, tru catre kö la itre qene hlapa hna xome matre troa tro fë la maca, ke kola ujëne hnene la itre hlue i Akötresie la maca ne Baselaia ngöne la 670 lao qene hlapa. (Ite hu. 2:9-11) Pine laka, hna kuca hnene la itre hlue i Akötresie la itre itusi ka nyimutre me ujëne la maca ne Baselaia ngöne la itre qene hlapa, ene pe kolo ha haöthe la fen enehila hnene la maca cili. a Tha sihngödri kö koi së enehila laka, Iesu Joxu la hnei Iehova hna acile troa elemekene la huliwa ne cainöj. (Mat. 28:19, 20) Ame ngöne lo 100 lao macatre ka ase hë, hetre itre jiane huliwa hna xome ekö göne la huliwa ne cainöj. Itre eje a amamane hnyawa la aqane ini së hnene la Joxu troa wangatrune la itre xa atr me xatua së troa atreine hamë ini jëne la Wesi Ula i Akötresie.—2 Tim. 2:2.

3. Pine nemene matre easa xome la itre jia ne huliwa ka isapengöne ngöne la hna cainöj?

³ Hnei Iesu hna aceitunëne la itre “tenge ewekë ne la baselaia” memine la itre itine feja, nge hni ne la atr me dro. (Mat. 13:18, 19) Ame la ka eëny, tre, angeic a xome la nöjei pengöne jia ne huliwa matre troa xemetrëne hnyawa la dro me hnëkëne ej matre ijije kowe la itine feja troa cia hnyawa. Ketre tune mina fe la itre hlue i Iehova laka, angatr a xome la nöjei pengöne jia ne huliwa matre troa hnëkëne la hni ne la itre atr ka ala nyimu catr troa kapa la maca  ne Baselaia. Ame la itre xa jia ne huliwa, tre, hna xome hi thatraqane la itre xa hnepe ijin. Nge ame itre xa jian, tune la itre itus me itre zonal, tre hna huliwane pala hi itre ej. Ame ngöne lo mekene hnapan, hne së hna ce ithanatane la itre aqane cainöj, laka kolo hi a aca tro cainöj kowe la ka ala nyim. Ngo ame ngöne la mekene celë, ame la itre jiane huliwa hne së hna troa ithanatan, tre, kola troa xatuane la itre ka cainöj troa ithanata iqëmekekeu memine la itre atr.—Ite hu. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Hna huliwane tune kaa la patefon, ngo nemene la hnene ej hna thatreine troa kuca?

⁴ Itre cainöje hna amë ngöne ikaho. Ame ngöne lo itre macatre 1930, me 1940, hnene la itretre cainöje hna ahone trongëne ngöne la itre patefon la itre cainöj ka qeje Tusi Hmitrötr. Faifi hi lao menetre ne troa drenge la cainöje ngöne ikaho. Ame itre xa ijin, ka xoxopatre hi la itre tane hna cainöjën, tune la “A.I.U” me “Hnë Ifolosa” me “Baselaia.” Hna huliwane tune kaa la itre nyine drenge cili? Öni Clayton Woodworth, ketre atr hna bapataisone lo 1930 e Etazini: “Hnenge pala hi hna xome la neköi valisi ne patefon, me trenge disk. Ame hë la eni a traqa qëmekene la qëhnelö, eni hi lai a fe la valis, me hnëkëne lai patefon, me fenifeni qëhnelö. E fe hë la qëhnelö, eni ha qaja kowe lai atr ka hape, ‘Hetre maca ka nyipi ewekë hnenge hna ajane tro epuni a hane dreng.’ ” Nemene hë la aqane ujë ne la itre atr? Öni C. Woodworth: “Nyimu ijine itre atr a kapa hnyawa. Hetre ijine fe, kola hna la qëhnelö qëmekeng. Ame itre xa ijin, kola mekune hnene la itre atr ka hape, ka salemë patefon ni.”

⁵ Ame lo 1940, hetrenyi la 90 lao cainöje ka isapengöne hna amë ngöne ikaho, nge traqa koi ca milio lao disk hna kuca qa ngön. Öni John Barr, ketre pionie e Agele ngöne la ijine cili, nge ka sin e thupene la Lapa Ne Xomi Meköt: “Ame ngöne la itre macatre 1936  koi 1945, tha inue kö ni memine la patefoneng. Nge jole pi hë koi ni e pëkö patefoneng. Eje hi laka, ixatua ka tru la troa drenge la nine i Rutherford ngöne la qene qëhnelö, kösë nyiho a igoeë iqëmekë. Ngo ame la patefon, tre, tha jëne hamë ini kö ka troa ketr hnyawa la hni ne la itre atr.”

6, 7. (a) Nemene la itre eloine memine la hna thatreine kuca hnene la kart nyine anyipicin? (b) Nemene la aqane kuca i Iehova matre ‘amë la itre trenge ewekë ngöne la që hun’?

⁶ Kart nyine anyipicin. Ame lo 1933, kola ithuecatre kowe la itretre cainöje troa huliwane la itre kart nyine anyipicin ngöne la hna cainöje ngöne itre hnalapa trootro. Ame lai etrune lai neköi pepa, tre, ce etrune hi lai memine lo pepa ne rapore ne hna cainöje së. Eje a qatrenge la maca ka tha qea kö qa hnine la Tusi Hmitrötr, me qaja fe la itre itus ka qeje Tusi Hmitrötre nyine troa hane kapa hnene la itre atr. Tro la atre cainöje a hamëne la kart kowe lai atr me sipo angeice troa e. Öni Lilian Kammerud, föe ka mesinare e Porto Rico me Argentine: “Madrine catre ni la aqane huliwane lai kart.” Pine nemen? Öni angeic: “Pëkö ka maca troa tro fë hnyawa la maca ka loi the hun. Haawe, celë hi ka xatua ni troa atreine ithanata kowe la itre atr.”

⁷ Öni David Reusch, ketre atr hna bapataisone lo 1918: “Hna xatuane la itre trejine hnene la kart nyine anyipicin, ke, nyimutre la ka mekune ka hape, thatre hnyawa kö angatre la nyine troa qaja.” Ngo, ka hetre ifegone la jia ne huliwa cili. Öni D. Reusch: “Ame itre xa ijin, eahuni a iöhnyi memine la itre atr ka mekune ka hape, itre ka humu hun. Nyipici laka, ala nyimu the hun la itre ka thatreine ithanata ngöne la itre hnalapa. Ngo, hnei Iehova hna hnëkë huni troa nyi trenge ewekë i Nyidrë kowe la nöjei atr. Nyidrëti kö la ka amë la itre trenge ewekë ngöne la qe hun matre troa huliwane la Tusi Hmitrötr ngöne la itre hnalapa trootro. Hna eatrëne lai jëne la Ini Ne Cainöje Qaathei Akötresie hna acile lo itre macatre 1940.”—E jë la Ieremia 1:6-9.

8. Epuni a nue Keriso tune kaa troa ini epun?

⁸ Itre itus. Qaane lo 1914, ase hë sasaithe la 100 lao itus ka isapengöne ka ithanatane la itre mekune qa hnine la Tusi Hmitrötr. Ame la itre xa itusi cili, tre hna kuca göi troa inine la itre trejine troa maca ngöne la hna cainöj. Öni Anna Larsen qaa Danemark ka 70 hë lao macatre ne cainöj, ka hape: “Hnei Iehova hna xatua huni troa maca ngöne la hna cainöje trootro jëne la Ini Ne Cainöj Qaathei Akötresie me itre itus sine trongen hne së hna kapa. Eni hmaca mekune lo pane itus lo hna hape, Ixatua Qaathei Akötresie Koi Angetre Cainöjëne La Baselaia (qene Papale), ka mama lo 1945. Thupene lai, kolo itus ‘Hnëkë Jë Thatraqane La Nöjei Huliwa Ka Loi’ (qene Papale) ka mama lo 1946. Ame hë enehila, hetre itusi së qene Wiwi hna hape, Tirez profit de l’École du ministère théocratique (Kepe Thangane Jë Qa Ngöne la Ini Ne Cainöj Qaathei Akötresie), ka mama lo 2002.” Eje hi laka, hetre thangane catre la Ini Ne Cainöj Qaathei Akötresie memine la itre itus sine trongen matre “ijiji [së]” troa huliwa koi Iehova. (2 Kor. 3:5, 6) Hnei epuni kö hna hane siji ëje troa hane sine la Ini Ne Cainöj Qaathei Akötresie? Epuni kö a traqa fë la itusi epun, Kepe Thangane Jë Qa Ngöne la Ini Ne Cainöj  Qaathei Akötresie (qene Wiwi) kowe la hna icasikeu e nöjei wiik matre troa goeën e ithanatane jë ej hnene la atre thupëne la ini? Maine celë hi hnei epuni hna kuca, epuni hi lai a nue Keriso troa ini epuni matre maca hnyawa epuni e troa hamë ini.—2 Kor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Nemene la thangane la itre itus ngöne la hna traane me fi la itre itine nyipici?

⁹ Hnei Iehova fe hna xatua së jëne la organizasio i Nyidrë, eje a ithue itusi së matre xatuane la itretre cainöje troa qeje pengöne hnyawa la itre ini ka tru qa hnine la Tusi Hmitrötr. Ame lo itus Nyipici Ka Tro Xomi Së Kowe La Mele Ka Tha Ase Palua Kö (qene Wiwi) ka mama lo 1968, tre, ka tru catre la thangan. Önine la Huliwa Ne Baselaia ne lo Nofeba 1968: “Hnene laka, nyimutre catre la itre ka sipone la itus Nyipici, ene pe ame lo Semitrepa, hnene la itre ka kuci itusi sasaiatri e Brooklyn hna huliwa ngöne la ca jidri matre eatrëne lai.” Kolo fe a qaja ka hape: “Ame ngöne la ketre ijine ne lo treu Ogas, hna sasaithe la ca milio lao itus Nyipici hna kuca!” Ame lo 1982, ase hë sasaithe la 100 milio lao itus ngöne la 116 lao qene hlapa. Ame ngöne la 14 lao macatre qaane lo 1968 koi 1982, hnene la itus Nyipici hna xatuane la ca milio lao atr matre hane jë angatre lö kowe la lapa ne la itre trejine ka cainöjëne la Baselaia. b

¹⁰ Ame ngöne lo 2005, hetrenyi la ketre jia ne huliwa, ene la itus Nemene La Nyipi Ini Hna Hamën Hnei Tusi Hmitrötr? Kola e la 200 milio lao itus hna fejan ngöne la 256 lao qene hlapa! Nemene hë la thangan? Ame ngöne hi la sevene lao macatre, qaane lo 2005 koi 2012, traqa koi 1,2 milio lao atr ka hane lö kowe la huliwa ne cainöj. Nge kolo fe a elë la etrune la itre ka ini Tusi Hmitrötre me easë, qa ngöne 6 milio koi 8,7 milio. Eje hi laka, Iehova a amanathithine la trenge catre i angetre traane me fi la itre itine nyipici göne la Baselaia.—E jë la 1 Korinito 3:6, 7.

11, 12. Jëne la hna amamane hnene la itre xötre ne la Tusi Hmitrötr, hna kuca koi drei la itre zonale së?

¹¹ Itre zonal. Ame ngöne la qaan, hna cinyihane la Ita Ne Thup thatraqane la “hnënge mamoe ka xalaithe,” ene la “itre hna hëne qa hnengödrai.” (Luka 12:32; Heb. 3:1) Ame lo 1 Okotropa 1919, hnene la organizasio i Iehova hna kuca la ketre zonal thatraqane la nöjei atr. Hnene laka, hlemu catre la zonale cili thene la Itretre Ini Tusi Hmitrötr me kowe la nöjei atr, ame la etrune la hna tro fë ej e cailo, tre, hna sasaith la Ita Ne Thup ngöne la itre macatre ka nyimutre. Ame la ëjene la pane zonal, tre, L’Âge d’Or. Ame lo 1937, saze pi hi la ëjen ej koi Consolation. Ame hë lo 1946, kolo ha hëne ka hape, Réveillez-vous !

¹² Ame ngöne la itre macatre ka nyimutre, hna saze la pengöne me aqane mama ne la Ita ne Thup me Réveillez-vous ! ngöne la icetrön, ngo tha saze kö la alien, ene la troa ahlemune la Baselaia i Akötresie me acatrene la lapaune së kowe la Tusi Hmitrötr. Hna kuca enehila la lue Ita Ne Thup, ca nyine inin nge cas koi nöjei atr. Ame la itre atrene la “hnalapa i [joxu],” ene la “hnënge mamoe ka xalaith” me “ite xa mamoe,” tre, thatraqai angatre la Ita Ne Thup nyine inin. c (Mat. 24:45; Ioane 10:16) Nge ame la Ita Ne Thup koi nöjei atr, tre, hna hnëkëne hnyawa kowe la itre atr ka thatre la  nyipici, ngo ka metrötrëne la Tusi Hmitrötr me Akötresie. (Ite hu. 13:16) Nge hna kuca la Réveillez-vous ! kowe la itre ka thatre hnyawa kö la Tusi Hmitrötr me Iehova Akötresie.—Ite hu. 17:22, 23.

13. Nemene la ewekë hne së hna hain göne la itre zonale së? (Ce ithanatane jë la tabolo “ Itre Itus Tha Hna Weje Kö.”)

¹³ Ame lo kola xejë lo macatre 2014, hna sasaithe la 44 milio lao Réveillez-vous ! me 46 milio lao Ita Ne Thup hna kuca e nöjei treu. Hna ujëne la Réveillez-vous ! ngöne la 100 lao qene hlapa, nge 200 nge hetre munën la Ita Ne Thup, matre celë hi lue zonale lai hna ujën me tro fë atrun e cailo fen! Haawe, tha itre ewekë kö lai ka troa asesëkötrë së. Itre zonale lai ka qatrenge la maca hna qaja hnei Iesu nyine troa cainöjën e cailo fen.—Mat. 24:14.

14. Nemene la hne së hna catre kuca, nge pine nemen?

¹⁴ Tusi Hmitrötr. Ame lo 1896, hnei Russell me itre sine huliwa i nyidrë hna saze la ëje ne la asosiasio ne feja itusi angatr, göi tro fe a nyi göhnene la hnaewekë Bible (Tusi Hmitrötr); matre hëne jë e thupen ka hape, Watch Tower Bible and Tract Society. Ka nyipi ewekë la aqane saze cili, ke Tusi Hmitrötr pala hi la jia ne cainöje ka sisitria göi troa haöthe la fen hnene la maca ka loi göne la Baselaia. (Luka 24:27) Hnene pala hi la itre hlue i Akötresie hna catre tro fë me e la Tusi Hmitrötr, matre trongëne thenge kö la aliene la ëje ne la asosiasio i angatr. Ame lo 1926, hna fejane ngöne la itre hna feja itusi së la Itre Hna Cinyihane Qene Heleni (The Emphatic Diaglott) hna ujëne hnei Benjamin Wilson. Qaane lo 1942, hne së hna fejane me tro fë la 700 000 lao Tusi Hmitrötre i King James Version. Lue macatre thupene lai, hne së hna nyiqaane fejane la Tusi Hmitrötre hna hape, American Standard Version, nge 6 823 lao mama la ëje i Iehova e hnin. Ame lo 1950, hne së hna tro fë la 250 000 nge hetre munën lao Tusi Hmitrötre cili.

15, 16. (a) Nemene la ka thue madrine i epuni ngöne la Traduction du monde nouveau? (Ce ithanatane jë la itre mekune hna eköhagen, “ Aqane Nyimenyime Kökötre La Huliwa Ne Ujë Tusi Hmitrötr.”) (b) Ame enehila, tro epuni a nue Iehova tune kaa troa ketr la hni epun?

¹⁵ Ame lo 1950, kola mama la Tusi Hmitrötr, Écritures grecques chrétiennes. Traduction du monde nouveau. Nge ame lo 1961 kola mama la Tusi Hmitrötre ka pexej, Saintes Écritures. Traduction du monde nouveau (qene Papale). Kola atrunyi Iehova hnene la aqane ujëne la Tusi Hmitrötre cili, ke kola mama la ëje i Nyidrë ngöne la itre xötre tune la aqane mama itre ej ngöne la tusi qene Heberu. Traqa koi 237 la etrune la kola mama la ëje i Akötresie ngöne la Itre Hna Cinyihane Qene Heleni. Hna anyimua kuca ahnyipixene la Traduction du monde nouveau göi tro pala hi a xome amekötine hnyawa, nge hmaloi e troa e. Ame la hnapine kuca ahnyipixen, tre kolo 2013. Ame lo 2013, ase hë sasaithe la 201 milio lao Traduction du monde nouveau, ka pexeje itre xan, nge sine hi itre xan, hna ujëne ngöne la 121 lao qene hlapa.

¹⁶ Nemene la aqane kapa itre xan la kola e la Traduction du monde nouveau ngöne la sipu qene hlapa i angatr? Önine la ketre trahmanyi qaa Nepal: “Ame kowe la ka ala nyim, ame la Tusi Hmitrötre ka hekö qene Nepal, tre jole troa trotrohnin, ke, hna qene minyin. Ngo ame enehila trotrohnine hnyawa ha hun, kösë aqane ithanata huni hi e nöjei drai.” Ame la ketre föe qaa République Centrafrique a nyiqaane e la Tusi Hmitrötre qene Sango, treije jë hi eahlo, me hape: “Celë hi qene hlapa ne la hninge la.” Tune la föe celë, loi e tro sa  nue la Wesi Ula i Iehova troa ketr la hni së hnene la hne së hna e ej e nöjei drai.—Sal. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. Epuni a amamane tune kaa ka hape, ka madrine epuni kowe la itre jia ne huliwa me ini qaathei Joxu, nge nemene hë la thangan?

¹⁷ Kapa madrine kö epuni la itre jia ne huliwa me ini hna kapa pala hi qaathei Iesu Keriso Joxu? Hnei epuni kö hna ami ijine troa e la itre itusi hna kuca hnene la organizasio i Akötresie, nge epuni kö a xome itre eje troa xatuane la itre atr? Maine eje hi, tro hi epuni a trotrohnine la hna qaja hnei Opal Betler, ketre trejine föe hna bapataison lo 4 Okotropa 1914. Öni Opal: “Ame ngöne la itre macatre, hnenge me föeng [Edward] hna huliwane la patefon me kart nyine anyipicin ngöne la hna cainöj: Nyiho a cainöje ngöne la itre hnalapa trootro me hamë itus, me sine boroshür, me itre zonal. Hetrenyi lo itre ijine hne huni hna ce cainöj atruny, me trongëne la itre gojenyi troa thawa trongëne la itre tarak. Ame hë e thupen, hna ini eahuni troa wange hmaca la itre atr ka drei hun me inine la Tusi Hmitrötre memine la itre atr ka ajan ngöne la hnalapa i angatr. Ketre mele ka hetre alien, nge ka madrin.” Hnei Iesu hna thingehnaeane ka hape, tro la itre jini nyidrë a catre traan, me menu, me ce madrin. Nyipici laka, Tui Opal, itre milio lao atr ka öhne la enyipicine la hna thingehnaeane celë.—E jë la Ioane 4:35, 36.

18. Nemene la manathith ka tru ka eje the së?

¹⁸ Ngo, ala nyimu la itre ka tha huliwa i Joxu kö, angetre qeje së ka hape, itre ka “tha ’te tus, me tha hna inin [tha qa kö hna inine la itre ini ka tru].” (Ite hu. 4:13) Ngo pane mekune jë! Hnene la Joxu hna kuca matre tro la nöje cili, angetre tha ka qa kö hna inine la itre ini ka tru ne la fen, a hetrenyi la ketre hnë kuci itus, matre kuca la itre itus ka nyimutre hna ujëne me tro fë trongëne e cailo fen, nge pëkö ka atreine troa kuca tun! Ame la ketre ewekë ka tru hnei nyidrëti hna kuca, tre, hnei nyidrëti hna ini së me thue aja së troa xome la itre jia ne huliwa celë göi troa tro fë la maca ka loi kowe la itre atr ne la nöjei nöj asë. Ketre manathith ka tru la troa ce huliwa me Keriso göi troa traane la itre itine nyipici, me troa menuëne la itre wen, ene la itretre dreng!