1, 2. (a) Ẹvẹ usiuwoma na u ro te oria kpobi nọ o jọ otọ esuo Rom evaọ ikpe-udhusoi ọsosuọ? (b) Ẹvẹ u ro mu omai ẹro nọ Jihova ọ be tha omai uke evaọ iruo na? (Rri ẹkpẹti na, “ Emamọ Usi Evaọ Evẹrẹ nọ I Bu Vi Egba Ezeza gbe Udhosa gbe Ikpe.”)

 AKPỌ o gbe erara nọ e ziọ Jerusalẹm unu. Ahwo Galili a be ta evẹrẹ nọ e rrọ evẹrẹ rai hi, yọ a be ta ae ziezi. U te no ere no, ovuẹ nọ a bi whowho na u bi mu ahwo nọ a be gaviezọ na urirẹ. Onana o via evaọ Pẹntikọst 33 C.E., okenọ Ọghẹnẹ o ru nọ ilele Jesu a jẹ rọ ta evẹrẹ sa-sa, onọ u dhesẹ nọ Ọghẹnẹ ọ rrọ kugbe ai. (Se Iruẹru Ikọ 2:1-8, 12, 15-17.) A ta usiuwoma na kẹ ahwo nọ i no erẹwho sa-sa ze evaọ ẹdẹ yena, ovuẹ na o tẹ te vaha ruọ oria kpobi nọ o jọ otọ esuo Rom.—Kọl. 1:23.

² Nẹnẹ, idibo Ọghẹnẹ a gbẹ be rọ edhere igbunu jẹ evẹrẹ sa-sa ha. Ghele na a be fa ovuẹ Uvie na fihọ evẹrẹ nọ i bu vrẹ egba ezeza gbe udhosa gbe ikpe (670), yọ unu nana u bu vi enọ Ileleikristi ikpe-udhusoi ọsosuọ a jẹ ta. (Iruẹru 2:9-11) Idibo Ọghẹnẹ a kere ebe buobu no jẹ fa ae fihọ evẹrẹ buobu no, te epanọ usi Uvie na u ro te oria kpobi no evaọ akpọ na. a Onana u dhesẹ vevẹ re inọ Jihova ọ be rọ Jesu Kristi Ovie na kpọ iruo usiuwoma ota mai na. (Mat. 28:19, 20) Nọ ma be te ta kpahe ekwakwa jọ nọ ma ro ru iruo nana no evaọ ikpe udhusoi nọ i kpemu na, muẹrohọ epanọ Ovie na ọ rọ rehọ ẹmẹrera wuhrẹ omai re ma wo isiuru kpahe ahwo omomọvo jẹ rọ Ẹme Ọghẹnẹ wuhrẹ ai.—2 Tim. 2:2.

3. Fikieme ma be rọ rehọ ekwakwa sa-sa ta usiuwoma?

³ Jesu ọ ta nọ “ovuẹ Uvie na” o wọhọ ibi, gbe nọ udu ohwo o wọhọ ẹkpẹ nọ a rẹ kọ ibi fihọ. (Mat. 13:18, 19) Wọhọ epanọ ọkibi ọ rẹ rọ ekwakwa sa-sa ruẹrẹ otọ họ je kporo iei taure ọ tẹ te kọ ibi fihọ iẹe na, ere idibo Jihova a be rọ ekwakwa sa-sa ruẹrẹ idu ahwo buobu họ re a sai yo ovuẹ Uvie na. A rehọ ekwakwa nana jọ ruiruo omoke jọ. Rekọ a gbẹ be rehọ ejọ wọhọ ebe gbe emagazini ru iruo rite inẹnẹ. Eware nọ ma ta kpahe evaọ uzou nọ o vrẹ na yọ enọ a je ro te ogbotu ahwo oma, rekọ enọ ma be te ta kpahe evaọ uzou nana yọ enọ ma bi ro te omomọvo oma.—Iruẹru 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Ẹvẹ a jẹ rehọ egramafonu ruiruo, kọ eme a jẹ sae rehọ iẹe ru hu?

 ⁴ Evuẹ nọ a rekọdo. Evaọ etoke ikpe 1930 rite 1940, iwhowho-uvie a jẹ rọ egramafonu kporo evuẹ nọ a kẹ no Ebaibol ze nọ a rekọdo kẹ ahwo. Evuẹ nana e jẹ hai theri te iminiti isoi hi. Ẹsejọ evuẹ na e jẹ hai wo izoẹme ekpẹkpẹe, wọhọ “Esanerọvo,” “Pọgatri,” gbe “Uvie na.” Ẹvẹ a jẹ rehọ erekọdo na ruiruo? Brọda Clayton Woodworth, Jr., nọ ọ họ-ame evaọ 1930 obọ America ọ ta nọ: “Mẹ jẹ hae wha egramafonu ọkakao, yọ u wo oghẹrẹ nọ mẹ rẹ ruẹrẹ iẹe họ re o sai kporo. Nọ me te te unuẹthẹ ohwo, me ve rovie ẹkpa nọ mẹ rọ wọ egramafonu na, mẹ vẹ ruẹrẹ iẹe họ epanọ o sai ro kporo, kẹsena me ve te ti kporo ẹthẹ ohwo na. Nọ ohwo na o te rovie ẹthẹ, mẹ vẹ ta kẹe nọ, ‘Me wo obọdẹ ovuẹ jọ nọ mẹ gwọlọ nọ whọ gaviezọ kẹ.’” Eme ahwo na a jẹ hai ru? Brọda Woodworth ọ ta nọ, “Ẹsibuobu ahwo a jẹ hae gaviezọ. Rekọ ẹsejọ ahwo a ve si ẹthẹ rai gbe. Ẹsejọ dede ahwo jọ a jẹ hai roro nọ mẹ be zẹ egramafonu.”

⁵ Evaọ ukpe 1940, evuẹ sa-sa nọ a rekọdo no i bu vrẹ 90, yọ erekọdo nọ a ru no ai ze no i bu vrẹ ima ọvo (1,000,000). Brọda John E. Barr nọ ọ jọ ọkobaro evaọ obọ Britain oke yena nọ ọ jọ omọvo Utu Ẹruorote Iruẹru Isẹri Jihova uwhremu na, ọ ta nọ: “No ukpe 1936 rite 1945, egramafonu o jẹ hai no omẹ obọ họ evaọ usiuwoma. Evaọ uzẹme, mẹ gbẹ whae lele oma ha, oma o rẹ riẹ omẹ ru hu. Uvou Brọda Rutherford nọ mẹ jẹ hai yo evaọ evuẹ nọ me bi kporo kẹ ahwo na o jọ uduotahawọ kẹ omẹ; o jẹ hae wọhọ ẹsenọ ọ rrọ etẹe kugbe omẹ. Ghele na, usiuwoma ọvo a rẹ sae rọ egramafonu na ta, a rẹ sae rehọ iẹe ru uwuhrẹ re u duobọte ohwo udu ziezi hi.”

6, 7. (a) Eme ekade usiuwoma ota na i je fiobọhọ kẹ omai ru, kọ ẹbẹbẹ vẹ ọ jariẹ? (b) Ẹvẹ Jihova o ro ‘fi ẹme họ omai unu’?

 ⁶ Ekade usiuwoma ota. No umuo ukpe 1933 vrẹ, a jẹ hae tuduhọ iwhowho-uvie awọ re a wha ekade nọ a kere ovuẹ Ebaibol fihọ kpohọ usiuwoma n’uwou ruọ uwou. Ekade na e jẹ hae kẹre te evabọ. A re kere ovuẹ Ebaibol fihọ iẹe, a vẹ jẹ jariẹ ta kpahe ebe nọ a kere no Ebaibol ze nọ ohwo nọ a nyaku ọ rẹ sae yare. Nọ owhowho-uvie o te te unuẹthẹ ohwo, ọ vẹ rehọ ekade na kẹe jẹ ta kẹe nọ o sei. Oniọvo-ọmọtẹ nọ a re se Lilian Kammerud nọ ọ jọ imishọnare uwhremu na evaọ obọ Puerto Rico gbe Argentina ọ ta nọ: “Ekade usiuwoma ota na e jẹ hae were omẹ gaga.” Fikieme? Oniọvo na ọ ta nọ: “Mai otujọ ma riẹ usiuwoma ẹta ziezi hi. Fikiere ekade na e jẹ hae kẹ omẹ udu nọ mẹ rẹ rọ nya bru ahwo.”

⁷ Brọda David Reusch nọ ọ họ-ame evaọ 1918 ọ ta nọ: “Ekade usiuwoma ota na i je fiobọhọ kẹ inievo na, keme inievo buobu a roro nọ a riẹ epanọ a re fi ẹme họ họ evaọ usiuwoma.” Rekọ ẹbẹbẹ jọ ọ jariẹ. Brọda Reusch ọ ta nọ: “Ẹsejọ ma rẹ nyaku ahwo nọ a re roro nọ ma dienu. O wọhọ ẹsenọ mai otujọ ma gine dienu. Rekọ Jihova ọ jẹ rehọ oyena ruẹrẹ omai kpahe kẹ usiuwoma ota n’uwou ruọ uwou na. U kri hi o te fi ẹme họ omai unu, ma tẹ riẹ epanọ ma rẹ rọ rehọ Ebaibol na ta usiuwoma kẹ ahwo evaọ iwou rai. Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ nọ a muhọ evaọ etoke ikpe 1940 u fiobọhọ kẹ omai ru onana.”—Se Jerimaya 1:6-9.

8. Ẹvẹ whọ sae rọ kuvẹ re Jesu o wuhrẹ owhẹ?

⁸ Ebe. Anwọ 1914 ze, idibo Jihova a kere ebe sa-sa nọ i bu vrẹ udhusoi no, enọ e be ta kpahe Ebaibol na. A kere ejọ evaọ usu ebe nana re i fiobọhọ kẹ iwhowho-uvie wo onaa usiuwoma ota ziezi. Oniọvo jọ nọ a re se Anna Larsen evaọ obọ Denmark nọ ọ rrọ owhowho-uvie te ikpe 70 no ọ ta nọ: “Jihova o bi fiobọhọ kẹ omai riẹ usiuwoma na ta ziezi ẹkwoma Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ na gbe ebe nọ a kere rọkẹ isukulu na. Mẹ kareghẹhọ nọ obe utioye nọ a kaki kere họ Theocratic Aid to Kingdom Publishers (Obufihọ Rọkẹ Iwhowho-Uvie), onọ a siobọno evaọ ukpe 1945. A te ti kere ofa nọ a se “Equipped for Every Good Work” (A Ruẹrẹ Omai Kpahe kẹ Iruo Iwoma Kpobi) evaọ 1946. Enẹna ọnọ ma bi ro ruiruo họ, Wo Erere no Ewuhrẹ ọ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ Ze, onọ a siobọno evaọ 2001.” Evaọ uzẹme, Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ na gbe ebe nọ a kere rọkẹ isukulu na i bi fiobọhọ kẹ omai gaga nọ Jihova o bi “ru omai te ziezi re ma jọ egbodibo” na. (2 Kọr. 3:5, 6) Kọ who fi odẹ họ otọ kẹ Isukulu Odibọgba Esuo-Ọghẹnẹ na no? Kọ whọ be hae wha obe Isukulu Odibọgba na ziọ ewuhrẹ koka koka je rri obe na nọ ọsẹro isukulu na ọ be ta ẹme kpahe eware nọ e rrọ eva riẹ? Who te bi ru ere, kiyọ whọ be kuvẹ re Kristi o wuhrẹ owhẹ re whọ jọ emamọ owuhrẹ.—2 Kọr. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Ẹvẹ ma rọ rehọ ebe kọ uzẹme na họ udu ahwo je ku ame ku ai no?

 ⁹ Jihova ọ tẹ jẹ rehọ ẹkwoma ukoko riẹ k’omai ebe nọ i re fiobọhọ kẹ omai rọ Ebaibol na wuhrẹ ahwo vevẹ. Obe na Uzẹme nọ U re Suohwo kpo Uzuazọ Ebẹdẹbẹdẹ yọ obe jọ nọ u fiobọhọ kẹ omai gaga. A siobọno obe nana evaọ 1968 yọ o were ahwo gaga. Odibọgba Uvie Mai orọ Akpegbọvo 1968 o ta nọ: “Ahwo a gwọlọ obe na te epanọ inievo nọ i je printi obe na evaọ obọ Brooklyn a je ro ruiruo aso dede evaọ amara Azie.” Obe Odibọgba Uvie na o ta haro nọ: “Okejọ evaọ amara Aria, unu ebe Uzẹme na nọ ahwo a gwọlọ o rehọ ima ọvo gbe idu egba isoi (1,500,000) bu vi unu nọ e riẹ!” Evaọ ukpe 1982, unu ebe nana nọ a printi no u bu vi ima udhusoi (100,000,000) evaọ evẹrẹ udhusoi gbe ikpegbezeza (116). Evaọ ikpe ikpegbene ọvo, no 1968 rite 1982, a rọ obe Uzẹme na fiobọhọ kẹ ahwo nọ a bu vi ima ọvo (1,000,000) zihe ruọ iwhowho-uvie. b

¹⁰ Evaọ ukpe 2005, a siobọno obọdẹ obe ọfa nọ a re ro wuhrẹ ahwo Ebaibol na, onọ uzoẹme riẹ o rrọ Eme Ebaibol na O Gine Wuhrẹ? Unu ebe nana nọ a printi no u bu te ima egba ivẹ (200,000,000) evaọ evẹrẹ nọ i bu te egba ivẹ gbe udhuvẹ gbe ikpegbezeza (256). Eme o no rie ze no? Evaọ etoke ikpe ihrẹ ọvo, no 2005 rite 2012, ahwo nọ a rọ obe nana fiobọhọ kẹ zihe ruọ iwhowho-uvie a bu te ima ọvo gbe idu egba ivẹ (1,200,000). Evaọ etoke ọvo na, unu ahwo nọ ma bi wuhrẹ Ebaibol kugbe nọ e jọ ima ezeza (6,000,000) vẹre i te ti bu te ima eree gbe idu egba ihrẹ (8,700,000) soso. Ababọ avro, Jihova ọ be ghale omai nọ ma be daoma kọ ibi Uvie na je ku ame ku ai na.—Se 1 Ahwo Kọrint 3:6, 7.

11, 12. Wọhọ epanọ o rrọ eria Ebaibol nọ a fodẹ na, oghẹrẹ ahwo sa-sa vẹ a mai wo họ iroro bi ro kere emagazini mai?

¹¹ Emagazini. Evaọ oke ọsosuọ, “uthuru okakao” nọ u ti su evaọ “obọ odhiwu” a jẹ mae rọ fiki rai kere Uwou-Eroro na. (Luk 12:32; Hib. 3:1) Evaọ ẹdẹ 1 amara Akpe, 1919, ukoko Jihova u te siobọno emagazini ọfa, onọ a kere kẹ ahwo kpobi. Emagazini yena o were inievo na gbe ahwo nọ a jẹ rehọ iẹe kẹ te epanọ unu nọ a jẹ rọ kẹ ahwo u ro bu vi orọ Uwou-Eroro na. A jẹ kaki se emagazini yena The Golden Age. Evaọ 1937 a te nwene odẹ riẹ kpohọ Consolation. Kẹsena evaọ 1946, a tẹ wariẹ nwene odẹ na kpohọ Awake!

¹² Oghẹrẹ nọ a bi ro kere eme jẹ ruẹrẹ iwoho họ emagazini Uwou-Eroro gbe Awake! na anwọ oke yena ze u bi dhe enwenwene, rekọ ẹjiroro nọ a bi ro kere ai u nwene he, oyehọ re u whowho Uvie Ọghẹnẹ je ru ahwo fievahọ Ebaibol na. Enẹna, Uwou-Eroro Na u wo uvitha uwuhrẹ gbe orọ ẹgbede. “Erigbo uwou” nọ Ebaibol ọ fodẹ na a bi kere uvitha uwuhrẹ na kẹ—koyehọ “uthuru okakao” na gbe “igodẹ efa” na. c (Mat. 24:45; Jọn 10:16) Ahwo nọ a be mae rọ fiki rai kere uvitha ẹgbede na họ, ahwo nọ a re riẹ uzẹme na ha rekọ nọ a wo adhẹẹ kẹ Ebaibol na gbe Ọghẹnẹ. (Iruẹru 13:16) Yọ ahwo  nọ a be mae rọ fiki rai kere emagazini Awake! na họ, enọ e riẹ kpahe Jihova gbe Ebaibol na tere he.—Iruẹru 17:22, 23.

13. Eme o ru emagazini mai wo ohẹriẹ no ebe efa? (Wha ta kpahe eware nọ e rrọ ẹkpẹti na, “ Ebe nọ A be Mai Printi Evaọ Akpọ na Soso.”)

¹³ Evaọ emuhọ ukpe 2014, unu Awake! nọ a printi kamara kamara, i bu vi ima udhuvẹ gbe ene (44,000,000) gbe Uwou-Eroro nọ i bu te ima udhuvẹ gbe ezeza (46,000,000). A be fa Awake! fihọ evẹrẹ 100, jẹ be fa Uwou-Eroro Na fihọ evẹrẹ nọ i bu vi egba ivẹ (200). Evaọ akpọ na soso, emagazini ivẹ nana a be mae fa fihọ evẹrẹ sa-sa jẹ be mae rọ kẹ ahwo. Onana u bi gbe omai unu hu, keme ovuẹ nọ Jesu ọ ta nọ a ti whowho evaọ akpọ na soso oye emagazini nana e be hae ta kpahe.—Mat. 24:14.

14. Eme ma be rọ ọwhọ ru, kọ fikieme?

¹⁴ Ebaibol na. Evaọ ukpe 1896, Brọda Russell avọ egbẹnya riẹ a nwene odẹ nọ a fihọ otọ evaọ obọ egọmeti nọ o kẹ rai udu bi ro kere ebe rai keme a gwọlọ fi Ebaibol ba odẹ na; a te nwene odẹ na kpohọ Watch Tower Bible and Tract Society. Enwene yena o kiehọ gaga keme Ebaibol na họ obe nọ a be mai ro whowho ovuẹ Uvie na. (Luk 24:27) Wọhọ epaọ odẹ okpokpọ nọ a fihọ otọ na, idibo Ọghẹnẹ a be rọ ọwhọ fiobọhọ kẹ ahwo wo Ebaibol na jẹ be tuduhọ ae awọ nọ a sei. Wọhọ oriruo, evaọ 1926 ma rọ ijini obọmai printi Ikereakere Griki Ileleikristi onọ Benjamin Wilson ọ fa nọ a re se The Emphatic Diaglott. No umuo 1942 vrẹ, Ebaibol ọ King James Version nọ ma printi jẹ rọ kẹ ahwo i bu te idu egba ihrẹ (700,000). Evaọ ukpe 1944, ma te mu Ebaibol ọ American Standard Version họ eprinti, yọ odẹ Jihova o romavia unuẹse idu ezeza, egba eree gbe udhegbesa (6,823) evaọ Ebaibol nana. Ikpe ezeza nọ i lele i rie, ma rehọ Ebaibol nana nọ i bu te idu egba ivẹ gbe udhuvẹ gbe ikpe (250,000) rọ kẹ ahwo.

15, 16. (a) Eme ọ jọ Ebaibol ọ New World Translation na were owhẹ? (Wha ta kpahe eware nọ e rrọ ẹkpẹti na, “ Ẹnyaharo Evaọ Efafa Ebaibol.”) (b) Ẹvẹ ẹme Ọghẹnẹ ọ sai ro te owhẹ udu?

¹⁵ Evaọ 1950, ma siobọno Ebaibol ọ New World Translation orọ Ikereakere Griki Ileleikristi na evaọ ẹvẹrẹ Oyibo. Evaọ 1961, ma te siobọno Ebaibol ọ New World Translation of the Holy Scriptures na soso. Efafa Ebaibol nana o kẹ Jihova orro keme odẹ Jihova o romavia evaọ oria kpobi nọ o jọ evaọ ikere Hibru ọsosuọ. Odẹ na o tẹ jẹ romavia unuẹse egba ivẹ gbe ọgba gbe ihrẹ (237) evaọ abọ Ikereakere Griki Ileleikristi na. Re a ruẹ nọ Ebaibol ọ New World Translation na ọ rrọ gbagba jẹ lọhọ ese, a wariẹ e riẹ fa unuẹse buobu no, yọ a ru onana kẹle na evaọ 2013. Anwọ oke nọ a rọ kaki siobọno Ebaibol ọ New World Translation na rite ukpe 2013, unu Ebaibol nana hayo abọ riẹ jọ nọ a printi no i bu vi ima egba ivẹ gbe ọvo (201,000,000), evaọ evẹrẹ nọ i bu te ẹgba ọvo gbe udhe gbe ọvo (121) no.

¹⁶ Eme ahwo jọ nọ a se Ebaibol ọ New World Translation evaọ evẹrẹ rai no a ta? Ọzae jọ evaọ obọ Nepal ọ ta nọ: “O rrọ bẹbẹ kẹ omai ahwo buobu re ma wo otoriẹ Ebaibol ẹvẹrẹ Nepal nọ ma wo anwẹdẹ na keme eme ididi nọ ahwo anwae  a jẹ hae ta nọ i kiekpo no a ro kere iei. Rekọ enẹna ma bi wo otoriẹ Ebaibol na ziezi keme oghẹrẹ nọ ma be ta ẹme enẹna a ro kere iei.” Nọ aye jọ evaọ obọ Central African Republic o muọ Ebaibol na họ ese evaọ ẹvẹrẹ Sango, aro o su rie ame, ọ tẹ ta nọ: “Enẹ ma rẹ ta ẹme.” Wọhọ aye nana, Ẹme Ọghẹnẹ ọ sai t’omai udu nọ ma tẹ be hai sei kẹdẹ kẹdẹ.—Ol. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. Ẹvẹ whọ sai ro dhesẹ edẹro kẹ ekwakwa usiuwoma ota nọ who bi wo gbe ewuhrẹ nọ a bi wuhrẹ owhẹ kẹ iruo na, kọ eme u re noi ze nọ who te ru ere?

¹⁷ Kọ eva e be were owhẹ inọ Jesu Kristi Ovie mai ọ kẹ omai ekwakwa usiuwoma ota je bi wuhrẹ omai kẹ iruo na? Kọ whọ be hai se ebe nọ ukoko na u bi kere, jẹ be daoma rehọ ai fiobọhọ kẹ amọfa? O tẹ rrọ ere, kiyọ whọ te rọwo kugbe ẹme ọ Opal Betler, oniọvo-ọmọtẹ nọ ọ họ-ame evaọ Akpe 4, 1914. Ọ ta nọ: “Ikpe buobu mẹ avọ ọzae mẹ Edward ma rehọ egramafonu gbe ekade usiuwoma ota ruiruo. Ma jẹ hae ta usiuwoma n’uwou ruọ uwou jẹ kẹ ahwo ebe gbe emagazini. Ma jẹ hai kpohọ usiuwoma nọ a rẹ jọ dhuhie họ evaọ iyẹrẹ jẹ ghale ebe nọ a kere ovuẹ Uvie na fihọ kẹ ahwo. Uwhremu na, a te wuhrẹ omai epanọ ma re ro zihe bru ahwo nọ a dhesẹ isiuru re ma wuhrẹ Ebaibol kugbe ai. Ma reawere iruo na ziezi.” Jesu ọ ya eyaa kẹ ilele riẹ nọ aikpobi a te kọ, vu, jẹ wereva kugbe. Wọhọ oniọvo-ọmọtẹ nọ ma fodẹ na, ima ahwo buobu nẹnẹ a ruẹ uzẹme ẹme yena no.—Se Jọn 4:35, 36.

18. Didi uvẹ-ọghọ ma wo?

¹⁸ Ahwo buobu nọ a ri kurẹriẹ ziọ ukoko na ha a sai roro nọ idibo Ọghẹnẹ “a kpohọ isukulu hu yọ a viodẹ hẹ.” (Iruẹru 4:13) Who rri! Ahwo nọ a viodẹ hẹ na họ enọ Ovie na o bi ro kere ebe nọ a mae fa fihọ evẹrẹ bu jẹ be mae rọ kẹ ahwo kpaobọ evaọ akpọ na soso. Tubẹ mae rro na, o bi wuhrẹ omai jẹ be kẹ omai ọwhọ nọ ma be rọ rehọ ekwakwa nana ta usiuwoma Uvie na evaọ erẹwho kpobi. Uvẹ-ọghọ riẹ o rro kẹhẹ nọ ma bi ro lele Jesu kọ ibi uzẹme na fihọ udu ahwo je bi wuhrẹ ai re a jọ ilele Jesu.